Sinh học - Một số bào quan của tế bào

MỘT SỐ BÀO QUAN CỦA TẾ BÀO PGS.TS. Trương Thị Đẹp 3/23/2010 2 Cấu trúc của Tế bào thực vật a. Trung tử, b. Ống vi thể, c. Thể nhỏ, d. Bộ Golgi, e. Lưới nội sinh chất o hạt, f. Màng sinh chất, g. Lưới nội sinh chất có hạt, h. Ribosom, i. Hạch nhân, k. Chất nhiễm sắc, j. Nhân, m. Roi, n. Ti thể, o. Bào tương, p. Tiêu thể Gồm: - Dịch bào tương - Thể vùi - Bào quan Bào tương (tế bào chất) Bào tương (tế bào chất) Dịch bào tương: + Thể keo, trong suốt. + Thành phần: nước (85%), protein dạng sợi, enzym, acid amin, lipid, protein, acid béo, nucleotid, ion + Dịch bào tương luôn chuyển động. + Là nơi diễn ra các phản ứng đồng hóa và dị hóa hoặc là nơi tích trữ các chất dự trữ cho tế bào. Theåå vuøøi: + Teáá baøøo ñoääng vaäät: haïït glycogen, caùùc gioïït môõõ + Teáá baøøo thöïïc vaäät: haïït tinh boäät, tinh theåå muoáái, tinh theåå protein, chaáát caëën baõõ Baøøo quan: Moãiã baøøo quan ñaûûm nhieääm moäät vaøøi chöùùc naêngê cuûûa teáá baøøo. Bào tương (tế bào chất) 3/23/2010 7 3/23/2010 8 3/23/2010 9 RIBOSOM 1. Caááu taïïo: - Caááu taïïo töøø 2 ñôn vò döôùùi (subunit): ñôn vò döôùùi lôùùn vaøø ñôn vò döôùùi nhoûû. - Ribosom coùù theåå : + ÔÛÛ traïïng thaùùi töïï do + Gaéén ôûû maëët ngoaøøi cuûûa löôùùi noääi chaáát + Hai ñôn vò döôùùi keáát hôïïp vôùùi nhau khi thöïïc hieään chöùùc naêngê toåång hôïïp protein Ribosom 3/23/2010 12 60S: 5S 5,8S 28S 40S: 18S 80S Caááu taïïo cuûûa ribosom Caááu taïïo cuûûa chuoãiã polyribosom 2. Chöùùc naêngê - Laøø nôi dieãnã ra quaùù trình giaûûi maõõ ñeåå toåång hôïïp neânâ chuoãiã polypeptid. + Ribosom ôûû traïïng thaùùi töïï do: saûûn xuaáát protein hoaøø tan + Ribosom treânâ löôùùi noääi sinh chaáát: saûûn xuaáát protein ñoùùng goùùi nhö men cuûûa tieâuâ theåå, khaùùng theåå, hormon v.v... Ribosom 3/23/2010 15 Chức năng cuûûa chuoãiã ribosom LÖÔÙÙI NOÄÄI SINH CHAÁÁT Goààm: - Löôùùi noääi sinh chaáát coùù haïït - Löôùùi noääi sinh chaáát khoângâ haïït LÖÔÙÙI NOÄÄI SINH CHAÁÁT COÙÙ HAÏÏT (MAÏÏNG NOÄÄI CHAÁÁT NHAÙÙM) Caááu truùùc löôùùi noääi sinh chaáát coùù haïït & löôùùi noääi sinh chaáát khoângâ haïït 1. Caááu taïïo - Heää thoááng goààm caùùc tuùùi deïït - Noáái thoângâ vôùùi khoaûûng quanh nhaânâ & maøøng sinh chaáát - Coùù caùùc haïït ribosom baùùm vaøøo beàà maëët - Phaààn khoângâ haïït = ñoaïïn chuyeåån tieááp - Phaùùt trieåån ôûû teáá baøøo tuyeáán chuyeânâ hoaëëc ôûû caùùc teáá baøøo tieáát. Lưới nội sinh chất có hạt 2. Chöùùc naêngê Toåång hôïïp Protein: - Protein maøøng. - Protein tieáát. - Men tieâuâ theåå. Lưới nội sinh chất có hạt 3/23/2010 21 Chöùùc naêngê cuûûa löôùùi noääi sinh chaáát coùù haïït LÖÔÙÙI NOÄÄI SINH CHAÁÁT KHOÂNG HAÂ ÏÏT (MAÏÏNG NOÄÄI CHAÁÁT TRÔN - LÖÔÙÙI NHAÜÜN) 1. Caááááu taïïo: - Heää thoááng oááng chia nhaùùnh vôùùi nhieààu kích thöôùùc khaùùc nhau. - Khoângâ coùù ribosom treânâ beàà maëët. - Thoângâ vôùùi löôùùi coùù haïït, khoângâ thoângâ vôùùi khoaûûng quanh nhaânâ , lieânâ keáát maäät thieáát vôùùi boää Golgi. Lưới nội sinh chất không hạt 2. Chöùùc naêngê - Toåång hôïïp phospholipid, cholesterol. - Toåång hôïïp hormon steroid ôûû tinh hoaøøn, buoààng tröùùng & tuyeáán thöôïïng thaään. - Ñieààu hoaøø löôïïng ñöôøøng töøø gan & khöûû ñoääc. - Döïï tröõõ calcium. - Vaään chuyeåån lipid ôûû bieååu moââ ruoäät Lưới nội sinh chất không hạt BOÄÄ GOLGI Caááu truùùc cuûûa boää Golgi 2. Caááu taïïo: - Naèèm gaààn nhaânâ & trung theåå. - Laøø heää thoááng caùùc tuùùi deïït hình dóa vôùùi caùùc tuùùi caààu lôùùn & nhoûû. - 6-8 tuùùi deïït xeááp song song, uoáán cong hình cung→ Choààng Golgi (theåå Golgi) - töøø 1 - haøøng traêmê choààng Golgi/TB→ boää Golgi. - Nang Golgi: ñöôïïc hình thaøønh töøø rìa caùùc tuùùi deïït hay ñöôïïc naûûy choàài töøø maëët trans. Bộ Golgi + Boää Golgi: taääp hôïïp caùùc theåå Golgi Maëët cis (maëët hình thaøønh = maëët nhaääp): naèèm gaààn ñoaïïn chuyeåån tieááp khoângâ haïït cuûûa LNSC coùù haïït hoaëëc LNSC khoângâ haïït. Maëët trans (maëët tröôûûng thaøønh = maëët xuaáát): naèèm gaààn maøøng sinh chaáát. Bộ Golgi 2. Chöùùc naêngê - Phaânâ phoáái noääi & ngoaïïi baøøo saûûn phaååm tieáát - Toåång hôïïp chaáát tieáát mucopolysaccarid (glycoprotein, glycolipid, glycolypoprotein) - Taïïo theåå ñaààu cuûûa tinh truøøng & caùùc chaáát thuoääc hoaøøng theåå - Tham gia söïï hình thaøønh maøøng sinh chaáát - Taïïo vaùùch sô caááp ôûû teáá baøøo thöïïc vaäät Bộ Golgi Chöùùc naêngê cuûûa boää Golgi TIEÂU THEÂ ÅÅ (LYSOSOME) Caááu taïo cuûûa tieâuâ theåå Tiêu thể 1. Cấu tạo: - Bào quan tiêu hóa - Hình túi cầu, đường kính: 1 µm - Màng đơn - Chứa men thủy phân hoạt động ở pH acid: protease, lipase, nuclease, glycosidase, mucopolysaccaridase. Tiêu thể
Men coùù 2 traïïng thaùùi: + nghỉ : khoângâ tieááp xuùùc vôùùi cô chaáát + hoaïït ñoääng: tieááp xuùùc vôùùi cô chaáát
Coùù 2 loaïïi tieâuâ theåå: + Tieâuâ theåå sô caááp: - Chöùùa caùùc men thuûûy phaânâ . + Tieâuâ theåå thöùù caááp: - Chöùùa caùùc men thuûûy phaânâ & cô chaáát - Hình thaøønh töøø söïï hoøøa nhaääp tieâuâ theåå sô caááp vôùùi tuùùi cô chaáát. Tiêu thể Caùùc loaïïi tieâuâ theåå Tiêu thể 2. Söïï hình thaøønh tieâuâ theåå sô caááp Các men thủy phân trong lưới nội sinh chất có hạt Các men thủy phân trong lưới nội sinh chất không hạt Bộ Golgi Túi chứa các men thủy phân Túi chứa các men thủy phân 3/23/2010 38 Cách thức đưa enzym tiêu thể ra khỏi bộ Golgi Tiêu thể 2. Söïï hình thaøønh tieâuâ theåå thöùù caááp Túi ẩm bào Túi thựcbào Không bào tự thực Tiêu thể thứ cấp Caùùc con ñöôøøng daãnã ñeáán söïï hình thaøønh tieâuâ theåå thöùù caááp 3. Chöùùc naêngê cuûûa tieâuâ theåå: - Tieâuâ hoùùa thöùùc aênê & dieäät vi khuaåån. - Tieâuâ dieäät caùùc baøøo quan bò hö hoûûng. Tiêu thể Chöùùc naêngê cuûûa tieâuâ theåå 3/23/2010 43 Hai protein vaän chuyeån ôû maøng tieâu theå 4. Beäänh cuûûa tieâuâ theåå: - Beäänh Pompe: tieâuâ theåå thieááu enzyme thuûûy giaûûi polysaccarid (Glucosidase)
gia taêngê tích luõyõ glycogen trong teáá baøøo gan
TB gan bò hö haïïi. - Beäänh Tay – Sachs: tieâuâ theåå thieááu enzym thuûûy giaûûi glycolipid (hexosaminidase) (TB thaààn kinh)
tích luõyõ lipid trong tieâuâ theååTB TK
hö haïïi TB TK (cheáát tröôùùc 3 tuoååi) Tiêu thể - Beäänh Hurler: Tieâuâ theåå thieááu men Iduronidase
tích luõyõ mucopolysaccarid
Xöông cuûûa beäänh nhaânâ bò bieáán daïïng, khuoânâ maëët to & thoââ, caùùc chi ngaéén, cöûû ñoääng bò haïïn cheáá. - Beäänh Gaucher: tieâuâ theåå thieááu enzyme Glucocerebrocidase
Gan & laùùch to, xöông bò thoùùai hoùùa, TB thaààn kinh coùù theåå bò huûûy hoïïai Tiêu thể Proteasom - Có trong chất TB & nhân - Cấu tạo: Proteasom 26S gồm 2 mũ điều chỉnh 19S & lõi 20S - Tiểu đơn vị β: vị trí hoạt động 19S 19S Mũ19S Loõi 20S Tiểu đơn vị β Tiểu đơn vị α Loõi 20S - Chức năng: loại các protein bất thường hoặc thủy giải các protein không còn cần thiết cho tế bào thành chuỗi peptid 6-8 a.amin⇨aa ⇨sinh tổng hợp protein mới. Proteasom Proteasom PEROXYSOM Peroxysom 3/23/2010 51 Caáu taïo cuûa peroxysom 1. Caááu taïïo: - Coùù trong tất cả TB ĐV (trừ hồng cầu) & nhiều TB TV - Daïïng tuùùi caààu nhoûû 0,2-1 µm - Maøøng ñôn - Giöõaõ coùù tinh theåå, chung quanh coùù vaäät lieääu maøøu xaùùm o ñònh hình Peroxysom 1. Caááu taïïo: - Naèèm gaààn löôùùi noääi sinh chaáát o haïït hoaëëc phaààn nhaüün löôùùi noääi sinh chaáát coùù haïït. - Chöùùa men oxy hoùùa nhö: catalase, D-amino acid oxydase, urat oxydase. - pH kieààm nheïï Peroxysom 2. Hình thaøønh: - Baèèng caùùch töïï sinh saûûn töông töïï ty theåå. - Chuùùng phình to & phaânâ chia ñeåå taïïo peroxysom môùùi. - Vaøøi peroxysom ñöôïïc hình thaøønh tröïïc tieááp - Löôùùi noääi sinh chaáát coùù haïït
protein cuûûa maøøng peroxysom
phaààn khoângâ haïït
tuùùi cuûûa peroxysom. Peroxysom 3. Chöùùc naêngê : - Toááng khöùù chaáát ñoääc cuûûa TB nhö H2O2 hoaëëc SF bieáán döôõngkhaõ ùùc - Duøøng phaânâ töûû Oxy ñeåå oxy hoùùa caùùc SF phuïï ñoääc tích tuïï trong tb (tb gan) RH2 + O2 oxydase R+ H2O2 R’H2 + H2O2 catalase R’+ 2H2O 2H2O2 catalase 2H2O + O2 Peroxysom Peroxysom – chức năng Hoââ haááp teáá baøøo Toåång hôïïp caùùc chaáát-cholesterol - Tham gia giaûûi ñoääc trong teáá baøøo gan & thaään: ethanol ñöôïïc oxy hoaùù thaøønh acetaldehyde - oxy hoùùa acid beùùo→taïïo acetyl-CoA - khoângâ sinh ATP Acid beùùo Men cuûûa peroxysom Acetyl-CoA KHOÂNG BAÂ ØØO Caááu truùùc cuûûa teáá baøøo thöïïc vaäät 1. Caááu taïïo: - Tuùùi coùù maøøng gioááng maøøng sinh chaáát. - Chöùùa nöôùùc, caùùc chaáát hoøøa tan & caùùc theåå höõuõ hình, gioïït lipid - TB thöïïc vaäät: phaùùt trieåån maïïnh. - TB ñoääng vaäät: ít & nhoûû (nguyeânâ sinh ñoääng vaäät & TB gan). - Khoângâ baøøo coùù nhieààu hình daïïng: hình tuùùi caààu, hình maïïng löôùùi, hình toåå saâuâ v.v Khoâng baøo 3/23/2010 60 • 1. Caááu taïïo: ► chöùùa nöôùùc & caùùc chaáát tan, hoaëëc tích nöôùùc = dòch khoângâ baøøo hay dòch teáá baøøo. - tích tuïï chaáát tan → aùùp suaáát thaååm thaááu • enzym thuûûy giaûûi: protease, ribonuclease & glycosidase • “nhuoääm soááng” nhö ñoûû trung hoøøa hay lam cresyl raáát loaõngõ . Khoâng baøo 2. Chöùùc naêngê - Tham gia vaøøo quaùù trình trao ñoååi nöôùùc nhôøø aùùp suaáát thaååm thaááu. - Tích luõyõ chaáát döïï tröõõ: carbohydrat, protein & moäät soáá saûûn phaååm thöùù caááp cuûûa teáá baøøo nhö alkaloid, heteroid, flavonoid - Khoângâ baøøo thöïïc phaååm hoïïat ñoääng phoáái hôïïp vôùùi tieâuâ theåå. Khoâng baøo 3/23/2010 62 ► Cô quan dinh döôõngõ : • khoângâ baøøo ít & nhoûû→khoângâ baøøo lôùùn ► Trong haïït: • Haïït nhoûû: khoângâ baøøo nhoûû →khoângâ baøøo chöùùa nhieààu protid. • Haïït lôùùn: khoângâ baøøo beåå ra →nhieààu khoângâ baøøo nhoûû →maáát nöôùùc→ haïït alôroânâ . Söïï bieáán chuyeåån khoângâ baøøo ôûû cô quan TV 3/23/2010 63 • Caááu taïïo cuûûa haïït alôroânâ : + maøøng moûûng protein bao beânâ ngoaøøi, + chaáát neààn maøøu ngaøø ñuïïc coùù baûûn chaáát protid + aùù tinh theåå: hình ña giaùùc do protein taïïo thaøønh + Caààu theåå caááu taïïo töøø muoáái calci vaøø magieââ cuûûa acid inosin phosphoric.Coùù theåå laøø calci oxalat Söïï bieáán chuyeåån khoângâ baøøo ôûû cô quan TV 3/23/2010 64 - Nöôùùc: 90 - 95%, haïït chín chæ coùù 5%. - Chaáát döïï tröõõ + Glucid: • monosaccarid (glucose, fructose), disaccarid (saccarose) vaøø tinh boäät laøø chuûû yeááu. • inulin hoøøa tan hoaøøn toaøøn trong nöôùùc, keáát tinh coààn + Lipid: hieáám gaëëp vì khoângâ tan trong nöôùùc tröøø phospholipid vaøø sterid. + Protid: daïïng protein hay acid amin hoaëëc haïït alôroânâ . Khoâng baøo Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa dòchTB 3/23/2010 65 - Chaáát caëën baõõ: • + Calci sulfat (CaSO4) daïïng tan hay keáát tinh. • + Calci carbonat (CaCO3):baøøo thaïïch coùù ôûû laùù Ña, hoïï OÂ Â roââ, hoïï Gai. • + Calci oxalat: CaC2O4.3H2O hình khoáái, laêngê truïï, caààu gai • CaC2O4 . H2O hình kim daøøi. • caùùt oxalat (Thunbergia, Quinquinas, Solanaceae). Khoâng baøo Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa dòchTB 3/23/2010 66 - Saééc toáá: anthocyan: pH acid: maøøu ñoûû, pH kieààm: xanh, pH trung tín: tím. Maøøu vaøøng thuoääc nhoùùm flavon. - Acid höõuõ cô: acid citric (quaûû chanh), acid malic (quaûû taùùo taâyâ ), acid tartric (quaûû nho), acid oxalic (caâyâ chua me ñaáát). • Caùùc chaáát do bieáán döôõngõ : caâyâ môùùi moïïc coùù nhieààu asparagin, leucin do söïï thuûûy giaûûi cuûûa caùùc haïït alôroânâ . Khoâng baøo Thaønh phaàn hoùa hoïc dòchTB 3/23/2010 67 • Caùùc alcaloid: Nicotin (ôûû caâyâ Thuoáác laùù), strychnin (haïït Maõõ tieààn), morphin (nhöïïa Thuoáác phieään), quinin (voûû caâyâ Canh-ki-na), cafein (haïït Caøø pheââ), atropin (caâyâ Caøø ñoääc döôïïc), cocain (laùù caâyâ Coca), ephedrin (caâyâ Ma hoaøøng),v.v.. ñöôïïc duøøng laøøm thuoáác. • Caùùc glucozid: Saponin (quaûû boàà keáát), thevetin (haïït thoângâ thieânâ ), neriolin (laùù caâyâ truùùc ñaøøo),v.v • Tanin: Trong laùù Traøø, buùùp OÅÅi, Sim, v.v • Kích thích toáá thöïïc vaäät, vitamin B1 ôûû caùùm gaïïo, vitamin A ôûû Caøø roáát, vitamin C ôûû Chanh, vitamin E ôûû voûû ñaääu, v.v Khoâng baøo Thaønh phaàn hoùa hoïc dòchTB 3/23/2010 68 TI THEÅÅ 3/23/2010 69 Maøng ngoaøi Chaát neàn Maøng trong Maøo Caáu taïo cuûa ti theå caét doïc 3/23/2010 70 Ti thể - Cấu tạo - Hình sợi, ngắn : rộng 0,5-1,0 µm dài 1-10 µm - Có ở hầu hết tế bào Eukaryot - Di động, mềm dẻo & luôn biếndạng - Số lượng thay đổi tùy thuộc nhu cầu trao đổi chất của tế bào 713/23/2010 Ti thể - Cấu tạo - Beân ngoaøi coù 2 maøng: maøng ngoøai maøng trong Moãi maøng ñöôïc caáu taïo bởi các phân tử phospholipid & protein - Khoaûng giöõa 2 maøng - Bên trong là chất nền (matrix) 3/23/2010 72  Maøng ngoøai: - Chöùa nhieàu protein keânh - Caùc phaân töû coù kích thöôùc < 5.000 dalton coù theå qua keânh naøy  Maøng trong: - Gaáp neáp → maøo - Maøo xeáp song song & vuoâng goùc maøng ngoaøi. - Coù caùc theå hình chuøy - Thaám choïn loïc cao hôn so vôùi maøng ngoøai Ti thể - Cấu tạo 3/23/2010 73 Ti thể Thaønh phaàn hoùa hoïc Maøng trong chöùa:  Men oxy hoùa  Men cuûa chuoãi hoâ haáp  Men toång hôïp ATP: ATP-synthase  Protein vaän chuyeån 3/23/2010 74 Chaát neàn (matrix):  ADN voøng  Ribosom  Men oxy hoùa pyruvat & acid beùo, men cuûa chu trình acid citric (Krebs), men ñeå taùi baûn ADN, toång hôïp ARN, toång hôïp protein. Ti thể Thành phần hóa học 3/23/2010 75 “Nhaø maùy taïo naêng löôïng” cho teá baøo. Ñöôøng, chaát beùo & caùc nguyeân lieäu khaùc seõ bò oxy hoùa ñeå taïo ATP Phöông trình toång quaùt: C6H12O6 + 6 O2→ 6 CO2 + 6 H2O + ATP Ti thể Chöùc naêng 3/23/2010 76 - Khi teá baøo phaùt trieån
Ti theå phaân chia - Söï phaân chia cuûa ti theå gioáng nhö söï töï nhaân ñoâi cuûa vi khuaån Ti thể Sự phân chia của ti thể 3/23/2010 77 SÖÏ PHAÂN CHIA CUÛA TI THEÅ 3/23/2010 78 Khaùng sinh öùc cheá söï toång hôïp protein ti theå + Duøng khaùng sinh ít ngaøy
ít gaây haïi cho ti theå & teá baøo + Duøng khaùng sinh nhieàu ngaøy
aûnh höôûng xaáu ñeán ti theå Duøng chloramphenicol lieàu cao + nhieàu ngaøy
öùc cheá taïo hoàng caàu & baïch caàu ôû tuûy xöông Ti thể Taùùc duïïng cuûûa thuoáác khaùùng sinh &øø taùùc nhaânâ moâiâ tröøøông ñoáái vôùùi ti theåå 3/23/2010 79 + Khi cô theå ñoùi
ti theå thay ñoåi hình daïng
ti theå bò tan raõ + Trong dd nhöôïc tröông
ti theå bò phoàng leân + Trong dd öu tröông
ti theå bò keùo daøi ra + Chaát ñoäc, chaát phoùng xaï
thay ñoåi hoaëc phaù huûy caáu truùc &ø chöùc naêng ti theå
Ti theå deã bò aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá moâi tröôøng, deã bò thay ñoåi hình thaùi & sinh lyù: Ti thể Tác dụng của thuốc kháng sinh & tác nhân môi trường đối với ti thể (tt) 3/23/2010 80 LAÏP THEÅ 813/23/2010 Lạp thể Chæ coùù ôûû teáá baøøo thöïïc vaäät Phaânâ loaïïi: ♣ Luïïc laïïp: coùù maøøu xanh luïïc ♣ Saééc laïïp: khaùùc maøøu xanh luïïc, chöùùa saééc toáá carotenoid, ♣ Voââ saééc laïïp: khoângâ coùù maøøu. Boäät laïïp taïïo tinh boäät, ñaïïm laïïp hay daààu laïïp. 3/23/2010 82 LAÏÏP THEÅÅ • • söïï bieáán ñoååi giöõaõ caùùc laïïp theåå Tieàn laïp Boät laïp (tinh boät) Luïc laïp (quang hôïp) Saéc laïp (saéc toá) 833/23/2010 1. Vô sắc lạp:Laïp boät: tích luõy tinh boät 2. Sắc lạp: Maøu cam: caroten, maøu vaøng: dieäp hoaøng (xantophin), lycopen: maøu ñoû quaû Caø chua, capsanthin trong quaû ÔÙt chín. 843/23/2010 3. Luïc laïp - Coù maøu luïc gaëp nhieàu ôû laù caây & traùi non - Chöùa dieäp luïc toá
thu naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi
quang hôïp: toång hôïp chaát höõu cô töø COØ2 & H2O 3/23/2010 85 Lục lạp 863/23/2010 Lục lạp - Cấu tạo - Hình caàu hoaëc baâu duïc, ñöôøng kính 4-10µm - 2 maøng: maøng ngoøai, maøng trong - Chaát neàn (Stroma) - Maøng thylakoid
choàng tuùi deïp hình dóa (4-6 tuùi): granum - Nhieàu granum
grana  Ba ngaên: khoaûng giöõa caùc maøng, chaát neàn (stroma) &ø khoang thylakoid thoâng vôùi nhau 873/23/2010 + Maøng ngoøai cho caùc chaát thaám qua deã daøng + Maøng trong ít thaám
treân maøng coù caùc protein vaän chuyeån + Maøng thylakoid khoâng cho caùc ion thaám qua, coù chöùa dieäp luïc toá (chlorophyll), caùc saéc toá: caroten, dieäp hoaøng toá.  Stroma chöùa nhieàu men; ADN voøng; ribosom; haït tinh boät; gioït môõ; vitamin D, E, K; caùc ion K+, Na+, Ca++, Fe++, Si++ Lục lạp - Cấu tạo 883/23/2010 Quang hôïp: Phöông trình toång quaùt nCO2 + nH2O → (CH2O)n + nO2 Lục lạp - Chức năng 893/23/2010 TRUNG THEÅ 903/23/2010 - Naèm gaàn trung taâm TB, ngay beân ngoøai nhaân - Goàm moät mieàn ñaäm maøu + 2 trung töû vuoâng goùc nhau. TB thöïc vaät khoâng coù trung töû Trung thể – Cấu tạo 3/23/2010 91Cấu trúc trung tử 3/23/2010 92 Trung töû: + Hình truï + Ñöôøng kính: 0,2 µm; daøi: 0,4 µm + 9 boä ba vi oáng + 1 boä ba: 1 oáng hoøan chænh (A) + 2 oáng o hoøan chænh (B & C) Trung thể – Cấu tạo 933/23/2010 -Baét ñaàu cuøng luùc vôùi söï baét ñaàu toång hôïp ADN - Hai trung töû cuõ tach rôøi
hai trung töû môùi (moãi trung töû môùi naèm thaúng goùc vôùi moät trung töû cuõ) - Trung töû môùi chæ coù 9 oáng vi theå ñôn
1 boù 3 chieác oáng vi theå Trung thể - Sự nhân đôi trung tử 943/23/2010 Trung thể – chức năng ► Mieàn ñaäm maøu nôi xuaát phaùt caùc oáng vi theå baøo töông→ trung taâm toå chöùc caùc oáng vi theå cuûa baøo töông = trung taâm TB. ► Trung töû * hình thaønh caùc loâng & roi. * thgia phaân baøo. 953/23/2010 BOÄ XÖÔNG TEÁÂ BAØO 963/23/2010 Boä xöông TB hieän dieän trong khaép baøo töông cuûa TB Eukaryot Goàm maïng löôùi caùc sôïi protein + protein phuï  OÁng vi theå  Sôïi actin  Sôïi trung gian Bộ xương tế bào 3/23/2010 97 Sôïi Actin Sôïi trung gian OÁng vi theå Boä xöông teá baøo 3/23/2010 98 Caááu taïïo cuûûa maøøng sinh chaáát 3/23/2010 99 BOÄ XÖÔNG TEÁ BAØO ÔÛ EUKARYOTAE 1003/23/2010 - Naâng ñôõ, duy trì hình daïng TB - Xaùc ñònh vò trí khoâng gian caùc baøo quan trong TB - Vaän chuyeån caùc chaát & caùc baøo quan trong TB Bộ xương tế bào – chức năng 3/23/2010 101 - Di chuyeån cuûa TB - Vò trí baùm chaët caùc mARN laøm deã söï dòch maõ - Thaønh phaàn thieát yeáu cuûa boä maùy phaân chia TB Bộ xương tế bào – chức năng 3/23/2010 102 1033/23/2010 - OÁng roãng, ñöôøøng kính 25 nm - Caáu taïo bôûi caùc protein hình caàu: tubulin - Caùc tubulin keát thaønh töøng caëp
heterodimer α,β -tubulin
truøng hôïp
13 sôïi nguyeân cuûa oáng vi theå Ống vi thể - Cấu tạo 1043/23/2010 Ống vi thể - Cấu tạo 1053/23/2010 Ống vi thể - Söï hình thaønh 1063/23/2010 -OÁng vi theå coù caáu truùc höõu cöïc: + Ñaàu coäng: gaén caùc phaân töû tubulin (dimer α,β- tubulin)
vi oáng taêng tröôûng nhanh choùng + Ñaàu tröø : gaén mieàn ñaäm maøu cuûa trung theå
beàn - OÁng vi theå laø caáu truùc raát linh ñoäng -Taïo môùi, hay keùo daøi (truøng hôïp) -Ruùt ngaén hay bieán maát (khöû truøng hôïp) Ống vi thể Tính hữu cực & tính linh động 1073/23/2010 YÙ nghóa: Yeáu toá quan troïng trong söï taêng tröôûng cuûa vi oáng & caùc cöû ñoäng ñònh höôùng cuûa teá baøo Ống vi thể Tính hữu cực & tính linh động 1083/23/2010 - Vaøo gian kyø: oáng vi theå xuaát phaùt töø mieàm ñaäm maøu (cuûa trung theå) toûa ra khaép baøo töông
TTTC oáng vi theå baøo töông Ống vi thể - chöùc naêng 3/23/2010 109 - Vaøo thôøi kyø phaân chia: oáng vi theå baøo töông giaûi theå
oáng vi theå cuûa thoi phaân baøo Ống vi thể - chöùc naêng 3/23/2010 110 Ống vi thể - chöùc naêng Ứng dụng: OÁng vi theå nhaïy vôùi caùc chaát caûn phaân chia TB (colchicin, colcemid, vinblastin, vineristin)
thuoác trò ung thö 1113/23/2010
Di chuyeån cuûa tinh truøng, loâng, roi, söï chuyeân chôû giöõa teá baøo & söï tieát hormon.
Xaùc ñònh höôùng & vò trí cuûa vaùch teá baøo môùi.
Söï ñoùng daøy cuûa cellulose ôû vaùch TB ñang taêng tröôûng.
Tham gia caáu taïo cuûa loâng & roi ôû moät soá TB Ống vi thể - Chöùc naêng 1123/23/2010 - Ñöôøng kính: 7nm - Ñöïôc taïo bôûi 2 chuoãi xoaén actin - Tieåu ñôn vò actin laø caùc protein hình caàu - Cuøng vôùi myosin
chöùc naêng co duoãi TB Sợi Actin - Cấu tạo 1133/23/2010
actin 3/23/2010 114 - Khi caàn thieát: caùc phaân töû actin truøng hôïp
sôïi actin - Khi khoâng caàn thieát
sôïi actin giaûi theå Sợi Actin - Cấu tạo 3/23/2010 115 Söï hình thaønh sôïi actin 1163/23/2010
Myosin - Hình que daøi - Hai ñaàu cuoän laïi thaønh 2 hình caàu - Goàm 6 chuoãi polypeptid: 2 chuoãi naëêng & 2 ñoâi chuoãi nheï 3/23/2010 117
Myosin 3/23/2010 118 Taäp trung döôùi maøng sinh chaát
duy trì hình daïng TB  Hình thaønh vi mao: + Loõi vi mao: 40 sôïi actin
boù song song + Goác cuûa vi mao: sôïi actin + myosin  Boù sôïi actin + boù sôïi myosin
co ruùt + YÙ nghóa trong phaân baøo + Söï co cô  Söï vaän ñoäng teá baøo Sôïi Actin – chöùc naêng 1193/23/2010 - Coù ôû TB ñoäng vaät, o ôû TB TV & naám - Caáu taïo bôûi caøc protein hình sôïi - Ñöôøng kính 10 nm - Caùc tieåu ñôn vò protein hình sôïi quaán xoaên theo kieåu sôïi thöøng Sợi trung gian - Cấu tạo 3/23/2010 120 1213/23/2010 Sợi trung gian - Cấu tạo Caùc daïng sôïi trung gian: Keratin: ôû TB moâ bì; Vimentin: TB beân trong, baïch caàu, desmin trong TB cô; Sôïi TK: coù TB TK; daïng phieán nhaân: ôû maøng trong cuûa nhaân. Caùc ñôn phaân cuûa sôïi trung gian 1223/23/2010 Sợi trung gian – Hình thaønh Söï hình thaønh dimer 1233/23/2010 Sợi trung gian – Hình thaønh Söï hình thaønh tetramers 1243/23/2010 Sợi trung gian – Hình thaønh Söï hình thaønh tieàn sôïi & sôïi trung gian 1253/23/2010 - Maïng löôùi sôïi trung gian bao quanh nhaân &ø keùo daøi ra ngoïai vi TB - lieân keát vôùi maøng sinh chaát Sợi trung gian – Vị trí 1263/23/2010 - Sôïi trung gian ñan keát chaët cheõ ngay döôùi maøng trong cuûa bao nhaân
laù sôïi cuûa voû nhaân Sợi trung gian – Vị trí 1273/23/2010 - Laø thaønh phaàn vöõng beàn & ít hoøa tan
laøm beàn cô hoïc cho TB. + Maïng löôùi caùc sôïi protein
TB bieåu moâ lieân keát nhau
laøm taêng söùc beàn vöõng cuûa caùc TB naøy. Sợi trung gian – Chức năng 1283/23/2010 Sợi trung gian – Chức năng Söï dính cuûa 2 TB lieàn keà nhôø theå lieân keát 1293/23/2010 + Lôùp keratin
lôùp voû raén chaéc baûo veä lôùp ngoøai cuûa côù theå ñoäng vaät: choáng noùng, choáng maát nöôùc... + Sôïi chöùa desmin trong TB cô – giuùp TB chòu söc eùp cô hoïc Sợi trung gian – Chức năng 1303/23/2010 Loâng vaø roi Caáu taïo goàm: - Sôïi truïc - Theå goác 3/23/2010 131 Caááu truùùc loângâ Theåå goáác Sôïïi truïïc 3/23/2010 132 Caáu truùc (9+2): - 9 ñoâi oáng vi theå ôû chu vi. 1 hoaøn chænh, 1 o hoaøn chænh - 2 oáng vi theå trung taâm: oáng hoøan chænhCaáu taïo cuûa sôïitruïc Loâng & roi – Sôïi truïc 1333/23/2010 - Caáu truùc töông töï trung töû: 9 boä 3 oáng vi theå - Moãi ñoâi oáng vi theå cuûa moät sôïi truïc: noái lieàn vôùi theå goác - 2 oáng vi theå trung taâm cuûa sôïi truïc : chaám döùt tröôùc khi ñeán theå goác Loâng & roi – Theå goác 3/23/2010 134 - Caùc tay dynein söû duïng ATP, caùc caëp vi oáng tröôït leân nhau
vaän ñoäng cuûa loâng & roi S
vn đng ca lông hoc roi: Loâng & roi 3/23/2010 135 - Caùc oáng vi theå trong sôïi truïc tröôït leân nhau
söï vaän ñoäng cuûa loâng & roi S
vn đng ca lông hoc roi: Loâng & roi 3/23/2010 136 S
vn đng ca lông hoc roi: Ống vi thể 3/23/2010 137 Nhaânâ Soáá löôïïng • - moãiã TB coùù moäät nhaânâ , hoaëëc nhieààu nhaânâ • - Nhöõngõ TB khoângâ nhaânâ : maïïch raâyâ Hình daïïng • hình caààu, nhieààu thuøøy (baïïch caààu ña nhaânâ ), keùùo daøøi, hình dóa. 3/23/2010 138 Nhaânâ Kích thöôùùc • trung bình 5-30µm. • raáát nhoûû # 1µm • raáát lôùùn # 500µm. • Tyûû leää nhaânâ –TB chaáát = V nhaânâ / V teáá baøøo chaáát (V: theåå tích) Vò trí • khoângâ coáá ñònh, • ôûû teáá baøøo non: ôûû giöõaõ • ôûû teáá baøøo ñaõõ phaânâ hoùùa: phía bìa. 3/23/2010 139 Caáu taïo cuûa nhaân 3/23/2010 140  Chöùc naêng: Nhaân ñoâi ADN & dòch maõ taïo protein 3/23/2010 141 3/23/2010 142 3/23/2010 143 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách tế bào A. Phiến giữa (hầu như chỉ có pectin). B. Vách sơ cấp (khoảng ¼ cellulose): dày khoảng 1-3 µm. C. Vách thứ cấp (khoảng ½ cellulose + ¼ lignin): dày 4 µm hoặc hơn. D. Cầu sinh chất: đường kính 30-100nm. E. Lỗ đơn và lỗ viền. • Vách TB nấm thành phần cấu trúc chính là chitin. • Vách TB vi khuẩn thành phần cấu trúc murein. 3/23/2010 144 3/23/2010 145 Cấu trúc vách tế bào thực vật Phiến giữa Vách sơ cấp Màng sinh chất Pectin Vi sợi cellulose Pectin Hemicellulose 3/23/2010 146 TẾ BÀO THỰC VẬT Phiến giữa: - hình thành để chia TB mẹ ⇨2TB con. - là phiến chung, gắn 2 TB liền kề. - Thành phần là pectin dưới dạng pectat calcium. - Nếu pectin bị tan, các TB gắn vào nhau yếu hơn 3/23/2010 147 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách sơ cấp: - do tế bào chất tạo ra - Thành phần gồm cellulose 9-25%, pectin 10-35 %, hemicellulose 25-50% và protein # 15% (extensins có chức năng tăng trưởng TB & lectins có chức năng nhận biết các phân tử từ bên ngoài). 3/23/2010 148 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách sơ cấp: - Các lớp sợi cellulose xếp song song với nhau, chéo nhau một góc 600 - 900. - Sự dày không đồng đều⇨ tạo các lỗ trên vách TB. - TB mô mềm chỉ có vách sơ cấp & phiến giữa. 3/23/2010 149 CELLULOSE - HEMICELLULOSE - Cellulose chỉ có đường glucose. - cellulose là 1 polymer thẳng gồm 7.000 – 15.000 phân tử glucose, không có nhánh. - Hemicellulose: nhiều loại đường xylose , mannose, galactose, rhamnose &arabinose - Xylose hiện diện với số lượng nhiều nhất. - hemicellulose cấu tạo gồm chuỗi ngắn 500- 3.000 đơn vị đường. - là 1 polymer nhánh.. 3/23/2010 150 TẾ BÀO THỰC VẬT Pectin: là một polysacchrid phức tạp, có nối α-1,4-acid galacturonic. - là chất keo vô định hình, mềm dẽo và có tính ưa nước cao. Đặc tính ưa nước giúp duy trì trạng thái ngậm nước cao ở các vách còn non. - pectin có mối quan hệ gần gũi với hemicellulose, nhưng có tính hòa tan khác nhau 3/23/2010 151 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách thứ cấp - do tế bào chất tạo ra → nằm giữa vách sơ cấp & màng sinh chất - cứng hơn, có nhiều chất gỗ hơn. - Thường mô gỗ, vách thứ cấp gồm khoảng 41-45% cellulose, 30% hemicellulose và 22-28% chất gỗ (lignin). 3/23/2010 152 3/23/2010 153 3/23/2010 154 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách thứ cấp - Khi TB chết các lỗ trao đổi các chất→ ống nhỏ trao đổi. - sợi liên bào: là các sợi nhỏ li ti xuyên qua các lỗ & ống trao đổi nối liền tế bào chất của các TB cạnh nhau. 3/23/2010 155 TẾ BÀO THỰC VẬT Vách thứ cấp - 2 loại lỗ ở TB có vách thứ cấp: lỗ đơn & lỗ viền. Lỗ đơn Lỗ viền 3/23/2010 156 Vách tế bào Không bàoA Màng không bào Lỗ Đạo Phiến giữa Màng sinhchất A BTế bào chất Vách tế bào Màng sinhchất B Cấu trúc của vách tế bào thực vật Treân vaùch TB coù nhieàu loã → nöôùc, khoâng khí & caùc chaát hoøa tan di chuyeån töø TB naøy →TB khaùc. 3/23/2010 157 3/23/2010 158 TẾ BÀO THỰC VẬT Chức năng vách tế bào: - Bao bọc TB, ngăn cách TB với môi trường hoặc với các TB lân cận. -Tạo hình dạng nhất định cho TB TV -Bảo vệ TB chống lại tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus, nấm) -Cân bằng áp suất thẩn thấu 3/23/2010 159 Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät • 1. Söïï hoùùa nhaøøy ♣ maëët trong vaùùch TB phuûû theâmâ lôùùp chaáát nhaøøy. ♣ huùùt nöôùùc chaáát nhaøøy phoààng leânâ vaøø nhôùùt ♣ Caùùc chaáát pectin cuûûa phieáán giöõaõ huùùt raáát nhieààu nöôùùc → bieáán ñoååi laøøm taùùch caùùc TB: ñaïïo cuûûa moââ meààm, hoaëëc caùùc khuyeáát ♣ söïï taïïo chaáát nhaøøy: söïï taêngê tieáát chaáát pectic →hoùùa nhaøøy vaøø tích trong caùùc khoaûûng gian baøøo. ♣ söïï taïïo goâmâ : söïï taêngê tieáát caùùc chaáát pectic + söïï tieâuâ huûûy moäät soáá teáá baøøo 3/23/2010 160 • 2. Söïï hoùùa khoaùùng ♣ taååm theâmâ : SiO2 , CaCO3 . ♣ ôûû bieååu bì cuûûa caùùc boää phaään. • Ví duïï: thaânâ caâyâ Moääc taëëc, laùù Luùùa bò taååm SiO2; • CaCO3 : baøøo thaïïch (hoïï Baààu bí, hoïï Voøøi voi) Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät 3/23/2010 161 3. Söïï hoùùa baààn ♣ taååm suberin: phuûû leânâ vaùùch sô laääp chöùù khoângâ caåån vaøøo ♣ Suberin giaøøu acid beùùo vaøø khoângâ thaáám nöôùùc vaøø khí, ♣ baààn: moââ che chô’ ♣ teáá baøøo noääi bì, suberin chæ taïïo moäät Caspary. Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät 3/23/2010 162 • 4. Söïï hoùùa cutin ♣ TB bieååu bì coùù taààng cutin (baûûn chaáát lipid). ♣ taààng cutin deãã bong khoûûi vaùùch cellulose vì tính ñaøøn hoàài cuûûa cutin keùùm cellulose. ♣ lôùùp cutin daøøy ñeåå giaûûm bôùùt söïï thoaùùt hôi nöôùùc. ♣ cutin nhuoääm xanh vaøøng bôûûi phaååm luïïc iod. • Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät 3/23/2010 163 • 5. Söïï hoùùa saùùp ♣ ngoaøøi lôùùp cutin coùù theåå phuûû theâmâ moäät lôùùp saùùp. • Ví duïï: ôûû quaûû Bí, thaânâ caâyâ Mía, laùù Baéép caûûi Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät 3/23/2010 164 • 6. Söïï hoùùa goãã • taååm chaáát lignin (goãã) vaøøo vaùùch maïïch goãã, sôïïi, moââ cöùùng, moââ meààm giaøø. • Chaáát goãã raáát giaøøu carbon, ngheøøo oxy hôn cellulose; cöùùng, doøøn, ít thaáám nöôùùc, keùùm ñaøøn hoàài hôn cellulose. • Ñöôïïc taïïo ôûû teáá baøøo chaáát, caåån vaøøo söôøøn cellulose cuûûa vaùùch sô caááp & thöùù caááp. Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät 3/23/2010 165 • 6. Söïï hoùùa goãã ♣ coùù theåå xaâmâ nhaääp luoânâ ra ngoaøøi phieáán giöõaõ →TB khoângâ ñoååi hình daïïng ñöôïïc. ♣ maïïch ngaênê coøøn non →söïï taååm goãã thöïïc hieään töøø töøø. ♣ Acid voââ cô ñaääm ñaëëc laøøm tan cellulose ñeåå laïïi goãã, ♣ kieààm hay phenol laøøm tan lignin ñeåå laïïi cellulose. Söïï bieáán ñoååi cuûûa vaùùch teáá baøøo thöïïc vaäät