Phát triển ngân hàng Việt Nam trước nhu cầu hội nhập

1 PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM TRƯỚC YÊU CẦU HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ PGS., TS. Nguyễn Thị Mùi Học viện Tài chính 1. Hệ thống ngân hàng Việt nam hiện nay Sau gần hai năm Việt nam trở thành thành viên của WTO, nền kinh tế Việt nam có nhiều chuyển biến tích cực, trong ñó hệ thống ngân hàng ñã có sự phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng. Việc thực hiện các cam kết WTO ñã mang l¹i nhiÒu thêi c¬ míi, nh÷ng hiÖu øng tÝch cùc cña viÖc gia nhËp WTO lªn t¨ng tr−ëng kinh tÕ sÏ t¹o thªm nhiÒu c¬ héi kinh doanh cho hệ thống ngân hàng. Tính ñến 31 tháng 8 năm 2008, hệ thống ngân hàng Việt nam gồm 4 NHTMNN; 06 NHLD; 37 NHTMCP; 44 chi nhánh NHTM nước ngoài; 14 công ty tài chính; 13 công ty cho thuê tài chính; 998 QTDND1, ñã và ñang từng bước chuyển dần tới một hệ thống tương thích của các nền kinh tế ñang nổi và mới phát triển. Sự phát triển của hệ thống ngân hàng ñã ñóng góp tích cực vào quá trình ñổi mới và thúc ñẩy tăng trưởng kinh tế, ñẩy nhanh quá trình thực hiện công nghiệp hoá - hiện ñại hoá, tạo nhiều việc làm mới cho người lao ñộng, từng bước ổn ñịnh sức mua ñồng tiền. Năm 2007 và 8 tháng ñầu năm 2008, mặc dù bối cảnh kinh tế trong nước và quốc tế diễn biến rất phức tạp, nhưng Hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn tiếp tục khẳng ñịnh là một kênh dẫn vốn chủ yếu cho nền kinh tế. Sự cạnh tranh gay g¾t trong hoạt ñộng ngân hàng ñã t¹o ®éng lùc to lín cho c¶i c¸ch vµ ®æi míi triÖt ®Ó hơn. Có thể ñiểm qua những kết quả nổi bật của hệ thống ngân hàng trên các mặt cơ bản sau: - Về huy ñộng vốn và cho vay: Hệ thống ngân hàng ñã cung cấp một lượng vốn lớn cho nền kinh tế, chiếm khoảng 17 -18% GDP và trên 50% vốn ñầu tư toàn xã hội. ðặc biệt, năm 2007, tổng nguồn vốn huy ñộng ñạt 1.404 1 Hiện có trên 30 bộ hồ sơ của NH nước ngoài ( xin mở chi nhánh và NH 100% vốn nước ngoài tại Việt nam), NHNN ñã chấp thuận về nguyên tắc một số NH: HSBC; ANZ; Stardard chereted; Citibank. Có 21 hồ sơ xin thành lập NHTMCP trong nước. Vừa qua ñã có hai ngân hàng ñược cấp phép, ñó là Ngân hàng Liên Việt và Ngân hàng Tiên phong của FPT. Nguồn Báo tiền phong ngày 2.8.2008 2 ngàn tỷ ñồng, tăng gần 40% so với năm 2006, trong ñó vốn huy ñộng từ dân cư và các tổ chức kinh tế chiếm 80%. Bảng 1: Tốc ñộ tăng huy ñộng vốn và cho vay Huy ñộng vốn và cho vay 20.9% 27.5% 34.6% 39.6% 27.2% 20.6% 24.8% 53.0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 2004 2005 2006 2007 Huy ñộng vốn Tăng trưởng tín dụng Tổng dư nợ tín dụng năm 2007 tăng 53%, là năm có tốc ñộ tăng trưởng tín dụng cao nhất trong thời gian qua, trong ñó dư nợ thương mại tăng 49%, các khoản ñầu tư vào giấy tờ có giá tăng gấp hơn lần năm 2006. ðóng góp lớn vào tốc ñộ tăng trưởng này là nhóm các NHTMCP ñô thị, với mức tăng trưởng tín dụng lên ñến 117%, kéo theo sự phân chia lại thị phần tín dụng. Nếu năm 2005, thị phần tín dụng của các NHTMCP chỉ chiếm 15%, thì ñến cuối năm 2007 ñã lên 26,5%%2 - Về qui mô vốn tự có của hệ thống ngân hàng cũng ñược cải thiện nhiều. ðối với các NHTMNN, ngoài việc Chính phủ cấp vốn bằng trái phiếu Chính phủ ñặc biệt, thì các ngân hàng cũng bằng nhiều giải pháp như trích từ lợi nhuận, phát hành trái phiếu dài hạn ñể tăng vốn cấp 2.., nên vốn tự có của từng ngân hàng cũng ñược cải thiện ñáng kể. Các NHTMCP ngoài việc phát hành cổ phiếu ñể tăng vốn, thì năm 2007 còn chứng kiến sự tham gia của các nhà ñầu tư chiến lược nước ngoài vào một số ngân hàng cổ phần ñô thị3. Sự hiện diện của các ngân hàng nước ngoài tại các NHCP Việt nam, ñã giúp cho các ngân hàng nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua kinh nghiệm quản lý, tiếp thu công nghệ 2 Thị phần của NHTMNN 56,9%; NHTMCP 26,5%, NHLD& chinhánh NHTMNN 9,4%, CTTC,CTCTTC và QTðN 3,9%, khác 3,3%. Nguồn: NHNN năm 2008. 3 ANZ tham gia 10% vào Sacombank; HSBC tham gia 10% vào techcombank; Standar Chertered tham gia 8,6% vào ACB; OCBC tham gia 20% vào Vpbank; UOB tham gia 10% vào phương Nam Bank; Deutsche Bank tham gia 10% vào Habubank; Sumitomo Mitsui tham gia 15% vào Eximbank… 3 tiên tiến, có nhiều cơ hội ñể thu hút khách hàng. Vì thế, thị phần của các NHCP tăng lên nhanh, ñiều này cho thấy, càng mở rộng cửa cho vốn góp của các ngân hàng nước ngoài, lĩnh vực ngân hàng càng ñược quốc tế hoá một cách ñáng kể. Vốn tự có của toàn hệ thống năm 2007 tăng 55,84% so với năm 2006, năng lực tài chính cũng ñược cải thiện rõ rệt. Bảng 2: Vốn tự có của một số NHTM Việt nam ( ñến 31.12.2007) (Qui ñổi theo tỷ giá USD/VND: 16.000) Vốn ñiều lệ (Triệu USD) 827.2 93.75 157.5 125 125 125 278 175 164 187.5 125 143.75 100 650 468 472 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 NHTM CỔ PHẦN Ngoại Thương Hàng Hải Kỹ Thương Nhà Hà Nội Quốc Tế Quân ðội Sài gòn Thương tín Xuất Nhập Khẩu Á Châu ðông Nam á Ngoài Quốc Doanh An Bình ðông Á NHTM NHÀ NƯỚC NH No&PTNT VN NH ðTPT VN NH Công thương VN - Các dịch vụ ngân hàng ñược cung cấp ñã ña dạng hơn về số lượng và chất lượng ñược cải thiện rõ rệt. ði ñầu trong việc phát triển các sản phẩm/dịch vụ mới là các chi nhánh ngân hàng nước ngoài và ngân hàng liên doanh. Theo cam kết từ 1/4/2007, các ngân hàng 100% vốn nước ngoài ñược phép thành lập, nhưng ñến nay Ngân hàng nhà nước mới cấp phép cho duy nhất cho Ngân hàng Hồng Công - Thượng Hải ( HSBC). Sự xuất hiện của ngân hàng 100% vốn nước ngoài tạo nên sức cạnh tranh kép ñối với các ngân hàng trong nước, bởi vừa tăng 4 thêm số lượng nhà cung cấp, vừa tạo sức ép cạnh tranh thông qua chất lượng sản phẩm và tính chuyên nghiệp trong phục vụ. Nhiều ngân hàng ñã ñưa ra các loại dịch vụ huy ñộng vốn, cho vay, thanh toán có ñộ an toàn cao kèm nhiều tiện ích, với giá/ phí hợp lý ñể phục vụ khách hàng. - Về khả năng sinh lời của hệ thống NHVN. Năm 2007, kết quả kinh doanh của các NHTM tăng 54%, nhóm NHTMCP ñô thị có tốc ñộ tăng cao nhất 118%, nhóm ngân hàng nước ngoài tăng 57%. Các chỉ số ROA, ROE ñều sấp sỉ hoặc cao hơn thông lệ chung. Lĩnh vực ngân hàng trong thời gian vừa qua vẫn ñược coi là lĩnh vực kinh doanh “ siêu lợi nhuận”, cổ tức của một số ngân hàng rất cao4, nợ xấu chỉ chiếm 2,2% tổng dư nợ , giảm so với năm 2006( năm 2006 là 2,65%). Bảng 3; chỉ số ROE, ROA theo nhóm ngân hàng. 0 0.5 1 1.5 2 2.5 Hệ thống NHTM Nhà Nước NHTMCP ðô Thị NH Liên Doanh Chi nhánh NHNN % 2006 2007 15.74 15.84 17.31 15.48 13.24 14.38 11.5 16.41 15.2 18.9 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Hệ thống NHTM Nhà Nước NHTMCP ðô Thị NH Liên Doanh Chi nhánh NHNN % 2006 2007 - Năm 2007 là năm hệ thống ngân hàng Việt Nam tiếp tục ñược củng cố, trong số 5 NHTMNN, ñã cổ phần hoá ñược Ngân hàng Ngoại thương Việt nam ( mặc dù còn nhiều vấn ñề cần trao ñổi: giá IPO, lựa chọn nhà ñầu tư chiến lược, vấn ñề quản trị ngân hàng sau cổ phần hoá…); NHCT và NHðT cũng ñang tích cực triển khai công việc cổ phần hoá gắn với việc thành lập tập ñoàn theo lộ trình ñã ñặt ra. Các NHTMCP ñều có phương án tăng vốn, thực hiện chiến lược mở rộng thị phần và nâng cao chất lượng hoạt ñộng. Tuy nhiên, sau gần hai năm là thành viên của WTO, tiến trình tự do hoá khu vực tài chính diễn ra một cách nhanh chóng, hệ thống ngân hàng Việt nam 4 Nguồn: BHTGVN 5 mặc dù ñã có nhiều chuyển biến tốt, nhưng những gì diễn ra trong gần hai năm qua, ñã bộc lộ nhiều bất ổn, thể hiện trên 4 khía cạnh sau: Thứ nhất; Năng lực tài chính rất thấp, sức cạnh tranh chưa cao. Dù hệ số an toàn vốn tối thiểu của các ngân hàng Việt nam ñều ñạt chuẩn theo yêu cầu của NHNN( CAR: 8%)5, nhưng qui mô vốn tự có của các NHTM còn quá nhỏ. Theo số liệu ở bảng 2, NHN0&PTNT có qui mô vốn lớn nhất trong các NHTMNN, song cũng chỉ ñạt khoảng 650 triệu USD, thấp xa so với một số ngân hàng thương mại của một số quốc gia trong khu vực. Bảng 2: Qui mô vốn chủ sở hữu của một số NHTM trong khu vực Quy mô vốn chủ sở hữu của một số NHTM trong khu vực 2,950.5 3,963 7,332 9,526 3,674.2 4,214 667.5 9,579 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 BangKok (Thái Lan) MayBank (Malaysia) Lippo Bank (Indonesia) Woori (Hàn Quốc) Kookmin (Hàn Quốc) Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Với hơn 37 NHTM cổ phần, nhưng quy mô vẫn nhỏ, hiện chỉ có một số ít ngân hàng có vốn trên 200 triệu USD và cũng chỉ có một số ngân hàng có trang bị hệ thống ngân hàng lõi (core banking). Vốn tự có thấp, khả năng tích luỹ từ nội bộ rất nhỏ, thì việc chống ñỡ với những hiện tượng ñột biến rút tiền gửi, thiếu hụt thanh khoản của hệ thống NH Việt nam là rất yếu và một kịch bản khó tránh khỏi ñối với các ngân hàng có qui mô nhỏ là sát nhập, hợp nhất, mua lại ( M&A). Thứ hai; Năng lực quản trị và yếu tố công nghệ còn yếu. Cho ñến nay hiểu và vận dụng quản trị một ngân hàng hiện ñại thế nào cho hiệu quả vẫn là vấn ñề còn mới ñối với nhiều ngân hàng Việt nam. Cách 5 ¾ NHTMNN ñạt theo thông lệ 8%, chỉ có NHN0&PTNT ñạt 7,4%, các NHTMCP ñều ñạt >8%. nguồn NHNN 6 quản trị của một số ngân hàng vẫn ñược thực hiện theo lối kinh nghiệm, chưa xây dựng ñược tầm nhìn dài hạn, vì vậy chưa xác ñịnh một cách hợp lý kế hoạch ngắn và trung hạn. Công tác quản trị rủi ro tuy ñã ñược chú trọng, nhưng chưa thực sự trở thành công cụ phục vụ quản trị ñiều hành. Tình trạng lộn xộn trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng trong thời gian qua suy cho cùng ñều bắt nguồn từ việc các ngân hàng chưa quản lý tốt rủi ro thanh khoản. Do sự yếu kém từ quản trị tài sản Nợ, tài sản Có và sự thiếu hụt của các công cụ quản lý hữu hiệu, trong khi các NHTM lại muốn sử dụng triệt ñể phần vốn này cho các hoạt ñộng kinh doanh sinh lời. Mặc dù ñã có cố gắng trong việc nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, nhưng hoạt ñộng từng ngân hàng vẫn tập trung chủ yếu vào những dịch vụ truyền thống, các nghiệp vụ ngân hàng hiện ñại ñược triển khai chậm, qui mô nhỏ, hiệu quả chưa cao. Vì thế hoạt ñộng tín dụng vẫn là lĩnh vực ñem lại thu nhập cơ bản cho ngân hàng, năm 2007 có tới gần 30 ngân hàng có tốc ñộ tăng trưởng tín dụng trên 100%6, các ngân hàng này ñã phải thường xuyên vay trên thị trường liên ngân hàng với lãi suất rất cao7 ñể có vốn hoạt ñộng. Những ngân hàng có tốc ñộ tăng trưởng tín dụng quá nóng, nhưng lại dựa vào nguồn vốn huy ñộng từ thị trường liên ngân hàng, sẽ tiềm ẩn rủi ro rất cao khi có những thay ñổi về cơ chế chính sách. Vì vậy tình trạng thiếu thanh khoản của ngân hàng này là khó tránh khỏi. Mặt khác, chất lượng tài sản thấp xảy ra ở nhiều ngân hàng. Vừa qua một công trình nghiên cứu ñịnh lượng8 về hiệu quả hoạt ñộng của 32 ngân hàng thương mại Việt nam, ñã ñưa ra nhận xét: các ngân hàng sử dụng lãng phí các ñầu vào khoảng 20,9%, chỉ có 79,1%o sử dụng hiệu quả ñầu vào, trong khi không ít ngân hàng sử dụng nguồn vốn huy ñộng ngắn hạn ñể cho vay dài hạn chưa hợp lý, tỷ trọng cho vay ñối với DNNN tuy ñã giảm, nhưng vẫn còn khá lớn, khi hiệu quả sử dụng vốn vay ở khách hàng này lại chưa cao. 6 NHNN, Tài liệu hội thảo, tháng 5 năm 2008. 7 xem bài” ðảm bảo thanh khoản - yếu tố quyết ñịnh sự phát triển bền vững của các NHTM Việt nam” Nguyễn Thị Mùi, Tạp chí NCTCKT, số 7 năm 2008. 8 Phương pháp phân tích ñịnh lượng gồm phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) và phân tích bao dữ liệu (DEA) và mô hình kinh tế lượng ( Tobit), luận án TSKT, Nguyên Việt Hùng, năm 2008. 7 Song hành với quản trị rủi ro hoạt ñộng, thì quản trị rủi ro công nghệ của hệ thống ngân hàng Việt Nam cũng còn hạn chế. Theo kinh nghiệm của các chuyên gia nước ngoài, thì yếu tố công nghệ có thể giúp giảm 76% chi phí hoạt ñộng của ngân hàng, nhưng ñể có ñược nền tảng công nghệ hiện ñại, ñòi hỏi có khả năng tài chính lớn, ñây là việc rất khó ñối với các NHTMVN. Do vốn ít, năng lực tài chính hạn chế, nên dù có ñược ưu tiên ñầu tư hơn lĩnh vực khác, nhưng công nghệ ngân hàng vẫn chỉ ở mức thấp trong khu vực. Theo ñánh giá của Ngân hàng thế giới(WB), chỉ số công nghệ ngân hàng Việt nam chỉ ñạt – 0,47, trong khi Thái Lan và Indonesia là – 0,07, Malaysia là 1,08; Sigapore là 1,959. Như vậy, quản trị hoạt ñộng cũng như công nghệ ngân hàng ñang là một thách thức lớn trước sức ép hội nhập của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Thứ ba; Cải cách khu vực ngân hàng diễn ra chậm chạp, trong khi tiến trình tự do hoá diễn ra nhanh chóng, sự chỉ ñạo của các cơ quan quản lý ñôi khi chưa theo kịp với dòng chảy của thị trường. Với một ñất nước trên 80 triệu dân, Việt nam có hàng trăm các tổ chức tín dụng ngân hàng và phi ngân hàng trong nước và nước ngoài hoạt ñộng. Nhiều ngân hàng có cả quá trình hoạt ñộng, nên ñã mở hàng trăm chi nhánh, phòng giao dịch ở các ñịa bàn của 64 tỉnh/ thành phố10. Do tác ñộng của hội nhập, trong hai năm qua, NHNN cấp phép hoạt ñộng cho nhiều ngân hàng và tổ chức tín dụng phi ngân hàng trong nước, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, cũng như cho phép 6 ngân hàng cổ phần nông thôn ñược chuyển ñổi thành NHCP ñô thị. Với một một thị trường tài chính còn non trẻ, rất chật hẹp, nhưng lại có quá nhiều sự tham gia của các ngân hàng, ñã ñặt ra thách thức rất lớn về quản lý nhà nước, về chất lượng nguồn nhân lực cũng như quản trị rủi ro ñối với bản thân từng ngân hàng. Chưa bao giờ cuộc chiến giành - giữ từ nhân viên tác nghiệp ñến các vị trí “VIP” tại các ngân hàng lại cấp bách như vừa qua. Khi thị phần bắt ñầu ñược chia sẻ, phân ñoạn thị trường có nhiều tác nhân trong và ngoài nước 9 Nguồn: Tạp chí ngân hàng, số 4, năm 2008. 10 Năm 1996, Hàn quốc có 25 NH(15 NH hoạt ñộng toàn quốc, 10 NH khu vực), nhưng sau cuộc khủng hoảng tiền tệ ðong Nam Á, ñến nay Hàn Quốc dã sắp xếp lại HTNH, chỉ còn 13 NH( 7 Nh hoạt ñộng toàn quốc, 6 NH khu vực) trong khi quy mô TTTC và nền kinh tế lớn hơn nhiều. Nguồn: Huỳnh Thế Du, Phát triển HTNH và ñiều hành CSTT ở Việt nam: Những lưu ý, tháng 3 năm 2008. 8 khai thác và cung cấp dịch vụ, thì hiện tượng cạnh tranh không dựa vào chất lượng, tính tiện ích của dịch vụ, lợi thế công nghệ và trình ñộ quản lý, mà chỉ dựa vào giá (chính sách lãi suất cao) cũng là ñiều ñễ hiểu. ðiều này ñã buộc NHNN phải xử lý bằng các công cụ trực tiếp, mệnh lệnh hành chính, ñể tránh những cú sốc nảy sinh từ nguy cơ bất ổn này. ðối với các NHTMNN, ngay từ năm 2001, thực hiện lộ trình cơ cấu lại gồm 4 nội dung: (i).cơ cấu lại tổ chức hoạt ñộng;(ii)cơ cấu lại tài chính (xử lý nợ xấu và tái cấp vốn); (iii) cơ cấu lại nguồn nhân lực và (iv) nâng cấp công nghệ, sau cùng thực hiện cổ phần hoá. Mặc dù mỗi ngân hàng ñã có nhiều cố gắng và ñã ñạt ñược một số kết, nhưng tiến trình cổ phần hoá quá chậm, mãi tháng 12 năm 2007 mới cổ phần hoá ñược VCB, nhưng cho ñến nay vẫn còn nhiều việc phải làm, trong ñó có việc lựa chọn ñối tác chiến lược11. 4/5 NHTMNN còn lại vẫn chưa hoạt ñộng ñược theo mô hình ngân hàng hiện ñại. Nguyên nhân cơ bản của thực trạng này là do gặp nhiều trở ngại về pháp lý và thể chế. Các ngân hàng cổ phần tuy lớn về lượng, nhưng trong quá trình hoạt ñộng hàm chứa nhiều yếu tố bất ổn: một số ngân hàng vốn nhỏ, chất lượng tài sản có thấp, nợ xấu có xu hướng gia tăng, trong khi các ngân hàng này còn phải chịu sức ép do sự kỳ vọng quá mức của nhà ñầu tư vào cổ phiếu của các ngân hàng. Vì vậy, trước những biến ñộng thất thường của nền kinh tế, sự chậm trễ hay những can thiệp quá mức của các cơ quan quản lý, thì tính dễ bị tổn thương và ñổ vỡ của một số ngân hàng mới thành lập, mới chuyển từ nông thôn lên ñô thị là khó tránh khỏi, nếu không có sự ứng cứu kịp thời của Ngân hàng nhà nước. Thứ tư; Thiếu tính minh bạch của toàn hệ thống ngân hàng. Các thông tin, các chỉ tiêu tài chính của từng ngân hàng không ñược công khai, nếu có công khai thì ñộ tin cậy lại không cao, trong khi kiểm tra và kiểm soát nội bộ còn hạn chế, rủi ro ñạo ñức trong kinh doanh ngân hàng lại có xu hướng phát triển. Dẫn ñến niềm tin của dân chúng vào hệ thống tài chính Việt Nam ñã bị áuy giảm. ðiều này ñược minh chứng bằng những hoảng loạn chỉ do 11 Do cách thức tiến hành và xác ñịnh giá IPO, nên ñến hết tháng 8. 2008, VCB ccỏ phần vẫn chưa tìm ñược ñối tác chiến lược. 9 các thông tin thất thiệt về lương thực, xăng dầu, về ñột biến rút tiền gửi ở Ngân hàng thương mại cổ phần Á châu(tháng 10 năm 2003), NHTMCP nông thôn Ninh Bình( tháng 7 năm 2005), NHTMCP Phương Nam chi nhánh Hà nội( tháng 7 năm 2005), về hiện tượng bày ñàn trong mua/ bán chứng khoán, ngoại tệ và vàng.v.v. Theo tôi, ñừng vội phán xét do trình ñộ dân trí thấp, ñiều ñó chỉ ñúng một phần, bởi niềm tin chỉ có ñược trên cơ sở thông tin minh bạch, chính xác, kịp thời và tránh nhiệm giải trình từ phía các nhà quản lý. Chất lượng hoạt ñộng của TTTC và hệ thống ngân hàng phụ thuộc nhiều vào niềm tin của các tác nhân tham gia thị trường, vào sự minh bạch và ñầy ñủ về thông tin, vào khả năng thực thi các quy ñịnh của pháp luật và quản lý thị trường của Nhà nước. Vì vây, mọi sự tù mù sẽ là “ñất” cho tin ñồn lộng hành, ñể một số kẻ nhanh tay sẽ thu lợi trên các tin ñồn ñó. Trong ñiều kiện niềm tin bị giảm sút, thì khả năng chia xẻ rủi ro của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt nam ñối với người gửi tiền không nhiều ý nghĩa, mà cần thấy vai trò của Nhà nước ( Chính phủ, các Bộ/ ngành) trong việc cam kết ñể dân cư yên tâm, cũng như ngăn ngừa tới mức thấp nhất ñổ vỡ nảy sinh. 2. Giải pháp ñổi mới hệ thống ngân hàng Việt nam. Tự do hoá hoàn toàn hệ thống ngân hàng Việt nam là một bắt buộc ñã ñược thoả thuận trong khuôn khổ Hiệp ñịnh mậu dịch tự do ñược ký giữa Chính phủ Việt Nam và Hoa Kỳ. ðây cũng là ñiều kiện bắt buộc Việt nam cam kết thực hiện với các thành viên WTO khi Việt nam ra nhập tổ chức này. Theo quy ñịnh, tháng 12 năm 2010, thị trường Việt nam phải mở cửa hoàn toàn cho các ngân hàng Hoa Kỳ, ñiều khoản này áp dụng ñối với cả các nước khác. Việc mở cửa thị trường này bao hàm nghĩa rộng, gồm cả việc tham gia vốn vào các ngân hàng trong nước và nhận tiển gửi không kỳ hạn từ năm 2010. Trước bối cảnh này, việc ñổi mới hệ thống ngân hàng Việt nam, hướng tới sự phát triển bền vững là rất cấp bách. Sau ñây xin ñưa ra một số giải pháp cơ bản. Trước tiên và quan trọng nhất là hoàn thiện hệ thống pháp lý về hoạt ñộng ngân hàng, ñảm bảo tính thống nhất, ñồng bộ ,phù hợp với các cam kết khi hội nhập. 10 Ngoài việc sửa ñổi, bổ sung các luật nhằm tạo ra một khung pháp chế “xương sống” cho mọi hoạt ñộng của ngân hàng, từng bước áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế ñảm bảo hoạt ñộng của ngân hàng an toàn hiệu quả. Xây dựng, chỉnh sửa, bổ sung các quy ñịnh về cấp phép hiện diện thương mại, về tổ chức, hoạt ñộng, quản trị, ñiều hành của các NH trong và ngoài nước hướng tới nguyên tắc không phân biệt ñối xử, phù hợp với các cam kết và lộ trình gia nhập WTO. Tuân thủ nguyên tắc minh bạch hoá thông tin về hoạt ñộng ngân hàng. Hoàn thiện các quy ñịnh về hình thức pháp lý, phạm vi hoạt ñộng và loại hình dịch vụ ñược phép cung cấp của các ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam cũng như các quy ñịnh liên quan tới quản lý ngoại hối, cải cách hệ thống kế toán ngân hàng phù hợp chuẩn mực kế toán quốc tế và các quy ñịnh về thanh toán không dùng tiền mặt. Hai là; Cơ cấu lại các ngân hàng thương mại theo hướng giảm thiểu số lượng, gia tăng năng lực tài chính, trình ñộ quản lý và công nghệ. Thông thường khi có nhiều tổ chức tham gia trên cùng một sân chơi, thì sự cạnh tranh sẽ quyết liệt hơn. Nhưng do tính ñặc thù trong hoạt ñộng ngân hàng, không hẳn càng nhiều ngân hàng, cạnh tranh sẽ càng mạnh, hiệu quả càng cao? Kinh nghiệm của các quốc gia ðông Nam Á cho thấy rất rõ vấn ñề này. Ở Việt Nam, trong thời gian qua, việc cạnh tranh ñể lôi kéo khách hàng của nhau bằng biểu lãi suất cao ở một số ngân hàng nhỏ, ñã buộc nhiều ngân hàng lớn phải chạy theo, nếu không muốn mất khách hàng, hoặc lượng vốn lớn ra khỏi ngân hàng mình. ðây là một trong những biểu hiện của quá nhiều ngân hàng. Do vậy, với số lượng các ngân hàng hiện nay, cần từng bước sắp xếp, cơ cấu lại theo hướng nâng cao hiệu quả kinh doanh, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh hội nhập. ðẩy nhanh tiến trình cổ phần hoá ngân hàng, trong năm nay phải cổ phần hoá xong ¾ NHTMNN12, bởi các ngân hàng này ñều xong ñề án cổ phần hoá trình Chính phủ, cũng như lựa chọn mô hình tập ñoàn tài chính ñể phát triển. Trên cơ sở rút kinh nghiệm việc cổ phần hoá VCB 12 Cổ phần hoá NHCT, NHðT và NH phát triển nhà. Còn NHN0&PTNT triển khai vào năm 2010. 11 như: lựa chọn nhà ñầu tư chiến lược, giá bán cho nhà ñầu tư chiến lược, giá bán cho cổ ñông của ngân hàng …Trước mắt, khi mới cổ phần hoá, nhà nước có thể nắm giữa ñến 75% cổ phần, nhưng ñến năm 2010, phần Nhà nước giảm dần, chỉ nên giữ < 50%, nhằm tạo ñiều kiện cho NHCP thực hiện ñúng nguyên tắc thương mại và kỷ luật thị trường trong hoạt ñộng. ðối với các ngân hàng nhỏ, mới thành lập, hoặc mới chuyển từ nông thôn lên ñô thị, NHNN cần tăng cường giám sát, nhận diện rõ những ngân hàng hoạt ñộng thiếu lành mạnh, tốc ñộ tăng vốn quá nhanh, tăng trưởng tín dụng quá nóng, huy ñộng không ñáp ứng ñủ nhu cầu cho vay, thường dựa vào vốn vay ngắn hạn trên TTLNH, ñể có những biện pháp giám sát chặt chẽ bằng cách ñặt ra những yêu cầu về vốn, tỷ lệ huy ñộng, tăng trưởng dư nợ, nợ xấu, và hệ số an toàn…ñể họ khắc phục hạn chế, có thể ñứng vững trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt hiện nay. Bằng những tác ñộng tích cực từ phía NHNN, nhưng các ngân hàng này vẫn không tự khẳng ñịnh ñược, thì việc sắp xếp các ngân hàng qui mô nhỏ, năng lực tài chính thấp, quản trị nội bộ kém…là cần thiết phải ñặt ra, ñể tránh rủi ro hệ thống, dẫn ñến hậu quả khó lường. Xây dựng cơ chế khuyến khích Mua và tiếp nhận nợ( P&A), sát nhập, mua lại( M&A) ñể một mặt tăng năng lực tài chính, nâng cao khả năng cạnh tranh, mặt khác giảm bớt số lượng các ngân hàng. ðối với các ngân hàng ñã ñược chấp thuận về nguyên tắc, vừa qua NHNN ñã có thông báo dừng cấp phép mới trong năm 2008. Việc làm này là phù hợp, song ñể tạo sự nhất quán về chính sách của nhà nước, tạo niềm tin ñối với công chúng ñầu tư, thì cần nhanh chóng hoàn thiện các quy ñịnh có tính pháp lý về thành lập ngân hàng, và công bố rộng rãi ñể mọi chủ thể biết thực hiện và giám sát. Khi họ chứng minh ñầy ñủ những ñiều kiện cần thiết cho hoạt ñộng của một ngân hàng, thì việc cấp phép cho họ trong những năm tiếp theo cũng cần ñặt ra theo lộ trình minh bạch. ðối với các Tập ñoàn kinh tế có nên thành lập ngân hàng hay không? vẫn còn có ý kiến khác nhau. Trên thực tế có quốc gia cho phép Tập ñoàn kinh tế ñược thành lập ngân hàng, nhưng cũng không ít quốc gia nghiêm cấm việc 12 này13. Trong ñiều kiện ở Việt nam, theo chúng tôi, trước mắt( ñến năm 2015) chưa cho phép thành lập NHTM trong các tập ñoàn sản xuất kinh doanh, không cho phép góp vốn cổ phần thành lập ngân hàng, bởi do tính ñặc thù của hoạt ñộng ñầu tư tài chính, các tập ñoàn kinh tế muốn ñầu tư tài chính, phải thông qua các công ty con như công ty tài chính, hay công ty chứng khoán…. Qui ñịnh này ñể tránh tập ñoàn chi phối hoạt ñộng của ngân hàng, chạy theo lợi ích cục bộ của tập ñoàn. Vừa qua Ngân hàng Tiên phong của FPT ñã ñược cấp phép hoạt ñộng, sau này có thể rút kinh nghiệm từ ngân hàng trong tập ñoàn FPT ñể hoàn thiện luật pháp về phát triển dịch vụ ngân hàng trong tập ñoàn. - Nâng cao năng lực tài chính, trọng tâm là tăng vốn tự có và nâng cao chất lượng tài sản. Tăng vốn tự có bằng lợi nhuận ñể lại , phát hành cổ phiếu, trái phiếu, tạo ñiều kiện cho các ngân hàng mua, bán, sát nhập, hợp nhất ñể tăng khả năng cạnh tranh và tăng qui mô hoạt ñộng. Duy trì mức vốn tự có phù hợp với quy mô tài sản có trên cơ sở thực hiện an toàn tối thiểu trong trung hạn từ 10 ñến 12%. Ba là; Nâng cao năng lực quản trị rủi ro và năng lực giám sát ngân hàng Năng lực quản trị của ngân hàng là yếu tố quyết ñịnh sự thành công hay thất bại trong kinh doanh của ngân hàng. Trong cuốn” Tăng cường quản trị doanh nghiệp cho ngân hàng” của BIS cho rằng” Việc ngân hàng có một cơ cấu quản trị doanh nghiệp vững mạnh là hết sức quan trọng, vì ngân hàng có vai trò cốt yếu trong nền kinh tế của mỗi quốc gia, ngân hàng ñược coi là ngành chịu sự quản lý, giám sát chặt chẽ và có thể sử dụng mạng lưới an toàn của Chính phủ”. Vì vậy, quản trị hoạt ñộng của ngân hàng nói chung và quản trị rủi ro nói riêng, cần dựa trên những nguyên tắc chấp nhận rủi ro; Nguyên tắc ñiều hành rủi ro cho phép; nguyên tắc quản lý ñộc lập các rủi ro riêng biệt; nguyên tắc phù hợp giữa mức ñộ rủi ro cho phép và khả năng tài chính; nguyên tắc hiệu quả kinh tế, nguyên tắc hợp lý về thời gian và phù hợp với chiến lược chung của ngân hàng.v.v. ðể thực hiện tốt những nguyên tắc này, mỗi ngân hàng cần lưu ý: - Quản lý tốt tài sản nợ - tài sản có theo nguyên tắc của Uỷ ban Basel 13 ðài Loan , Hàn quốc ñã ban hành quy ñịnh nghiên ngặt trong việc cấm các tập ñoàn công nghiệp mở ngân hàng. Việc tăng lợi nhuận của các tập ñoàn công nghiệp thông qua nỗ lực tăng NSLð và sức cạnh tranh chứ không phải thông qua các hoạt ñộng tài chính hay ñầu cơ. 13 - Xây dựng văn hoá quản trị lành mạnh, tạo môi trường thuận lợi cho việc áp dụng các nguyên tắc và thông lệ quản trị rủi ro - Nâng cao chất lượng công tác kiểm soát nội bộ, ñể phát hiện những tiềm ẩn rủi ro, có biện pháp ngăn chặn kịp thời. Nhưng cũng không nên quá nhấn mạnh ñến kiểm tra, kiểm soát nội bộ dễ ñánh mất tính sáng tạo trong công việc. - Chuẩn hoá quy trình nghiệp vụ. Tính logic của việc chuẩn hoá quy trình thể hiện ở chỗ: quy trình ñược thiết kế theo hướng chuẩn hoá các thao tác nghiệp vụ, ñảm bảo rằng nghiệp vụ ñó ở bất cứ ñâu cũng ñược xử lý theo trình tự thống nhất, ñể hạn chế sự tuỳ tiện, chủ quan, giảm thiểu rủi ro. - Xây dựng hệ thống giám sát từ xa, thanh tra tại chỗ, tăng cường phối hợp với các cơ quan giám sát ngân hàng trong và ngoài nước. - Áp dụng hệ thống công nghệ ngân hàng hiện ñại, hỗ trợ hiệu quả cho các hoạt ñộng quản lý rủi ro. - Xây dựng hệ thống khuyến khích hữu hiệu, bằng việc xây dựng mối quan hệ giữa người lao ñộng với người sử dụng lao ñộng, trên cơ sở cơ chế thu nhập khen thưởng và xử phạt nội bộ ñể khuyến khích người lao ñộng dám nghĩ, dám làm và làm việc với năng suất và chất lượng cao. Bốn là; Xây dựng hệ thống thu thập dữ liệu ñảm bảo các thông tin cung cấp là tin cậy. Trong hoạt ñộng ngân hàng, không phải mọi thông tin ñều có thể công khai công bố, nhưng càng minh bạch thông tin, ñảm bảo tính cập nhật, ñộ chuẩn xác, sẽ càng củng cố ñược niềm tin của ñông ñảo dân chúng. Thực tế vừa qua, do thiếu thông tin, hoặc thông tin không ñầy ñủ, người dân phải tự tạo ra thông tin. Như vậy những thông tin giả, tin ñồn có chỗ ñể tồn tại và làm ñảo lộn thị trường. Vì vậy, cần qui ñịnh cơ chế cung cấp thông tin ñầy ñủ, minh bạch, chính xác, kịp thời với hệ thống dữ liệu ñầy ñủ, cập nhật, ñiều này không chỉ phục vụ cho công tác phân tích và dự báo, mà còn phục vụ cho việc ñiều chỉnh cơ chế chính sách cho sát với yêu cầu thực tiễn. Chỉ khi có ñược hệ thống thông tin tốt, minh bạch, sẽ giảm bớt ñược kinh doanh theo kiểu tin ñồn và không xảy ra khủng hoảng niềm tin. 14 Tóm lại: với gần hai năm tham gia vào “sân chơi toàn cầu” với “luật chơi” khắt khe hơn và nhiều ñối thủ mạnh hơn, bên cạnh những cơ hội, thì nền kinh tế Việt Nam nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng phải ñối mặt với không ít thách thức. Vì thế cả nền kinh tế cũng như hệ thống ngân hàng còn nhiều việc phải làm ngay. Song sự nỗ lực từ phía Chính phủ, NHNN và quyết tâm từ mỗi ngân hàng, chắn chắn hệ thống ngân hàng cã sự phát triển bền vững ./. Hà nội, ngày 5 tháng 9 năm 2008