Bài viết này lấy trọng tâm là mối quan hệ gần gũi nhưng phân biệt giữa Câu và Phát ngôn để xem xét. Thông qua việc phân tích những nội dung của khái niệm Biến thể củ pháp, chúng tôi đã biện luận về cơ sở cho lẽ tồn tại của dạng thức phát ngôn trong mối quan hệ với đơn vị câu trên cơ sở lưỡng phân Ngôn ngữ và Lời nói. Có thể hiểu, biến thể cú Pháp là những hiện thực của đơn vị ngôn ngữ | cụ thể trong đời sống với sự bảo toàn về ngữ nghĩa nhưng vì tác nhân dụng học trong giao tiếp mà chúng có những hình thức khác nhau. Và những biến thể phát ngôn ấy được xét trong mô hình ba bình diện nghiên cứu kí hiệu
Kết học - Nghĩa học - Dụng học để thấy rõ | ràng hơn cơ chế hình thành từ những định hình của câu, Việc luận giải về Phát ngôn như là những biến thể củ pháp của câu, không chỉ nhằm hướng tới một nghiên cứu lý luận về bản chất ngôn ngữ đại cương mà còn giúp cho những nghiên cứu trong Việt ngữ học không phải lúng túng trước hai khái niệm quen thuộc này.
7 trang |
Chia sẻ: yendt2356 | Lượt xem: 328 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Phát ngôn - biến thể cúa pháp của câu, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
56 NGON NGtr & Bin S 6 N G s i 2 (244)-2016
PHAT NGON - BIEN THE CU PHAP CUA CAU
UTTERANCE - SYNTACTIC VARIANTS OF SENTENCE
D I T O N G X U A N QUANG
(ThS-NCS; Dai hpc KHXH & NV, DHQG Hk N$i)
Abstract: This article interests m the close relation between Sentence and Utterance. We
discussed the utterance, that difference sentence as Langue is the opposite of Parole, by the
analysis of the content of concept - syntactic variant. And the utterance is mvestigated by
semiotics with three aspects: syntactics - semantics - pragmatics. The most important aim of
this researeh is to discover the foundation of utterance (reality) by sentence (abstract).
Key words: Sentence, Utterance, Syntactic variant.
1. Dan nhap
Trong tieng Latin e6 mft tuySn ngfin: "Nihil
est in lingua, quod non fiierit in oratione",
nghTa 1^ : "Khdng cd mpt cdi gi trong ngdn ngO"
md lgi khdng cd trong cdu ruii"" [din theo Cao
Xuan H90 2005: 26] nhSm khang djnh vi hi d§c
bift ciia cau noi trong nghien cuu ngon ngiJ.
Myc dich cua mpi cSu n6i Ii de truyen tdi
nhOng th5ng difp. Thong difp ay la nhOng
nhSn dinh, nhimg danh gid cfta ngircri noi ve
nhihig sir tinh cua th^ gidi khdch quan. Tuy
nhien do nhung hoan canh giao tiep khac nhau
mk nhQng nfi dung thflng difp dugc t6 chiic
khdc nhau theo dfing nhu cau giao tilp cy the.
Sdn pham ciia qud trinh th ehijcc that^ nhflng
t^n t^i cy thi trong hifn thyc ndi ndng ay Id
Phdt ngon, hay theo mft s6 quan nifm dinh
danh Id Cau. DT nhien, sy t6n tgi ciia khdi nifm
Phdt ngon ben cgnh khdi nifm bdy lau d u ^
tmyen th6ng chdp nhjui sii dyng - Cau hdn chdc
c6 nhihig li do. V§y m6i quan hf giOa Cdu vd
Phdt ngfln la gi? 6 bdi viet ndy, chiing toi sS
trlnh bdy nhimg kiln gidi de ldm ro hon sy khdc
bift cung nhu m6i lien hf bin eh§t gifla hai d6i
tugng nghien eiju co bdn nay. Hay hien ngon
hon, nhifm vy ciia bdi viet Id dinh vj khdi nifm
Phdt n ^ n trong he thong ngon ngii hgc dya
tren co so phdn bift ciia F. de Saussure doi vdi
don vj ngfln ngfl- truu tugng vd cdc biin thi \in
ndi ciia n6 trong ddi song thyc tai.
2. Blln the or cap df C3u
Ke tilp nghien ciiu ve biin thi khdi phdt tir
dia hgt Ngif dm - am vi hgc ciia N. Tmbetzkoy
va R. Jakobson, nhflng y nifm dau tien vl bien
the 6 cap do cau ciing dugc mgt thanh vien cua
tnidng phdi Praha Id F. DaneS dua ra nam 1964
trong bdi viet tong kit vh ba binh difn ng|ii€n
cihi cii phdp "A three-level approach to syntex"
(sau ndy dugc tdp hgp trong vyng tgp Travaux
Linguistique de Prague 1966). Theo flng, khSi
nifm ndy nhdm xdc dinh nhung biin dli ciia
mft miu cdu chuin dl tgo n€n nhihig bien tiie
ciia chiing tren co s6 phan tich binh dien to
chOc phdt ngdn. Sau d6 cdc trudng phu C^
tnic, Tgo sinh va Cht>c ndng diu co nhihig (pm
tam khdc nhau tdi hifn tugng ngon ng& nay. Tir
diem nhin Chiie ndng lugn, K. Lambercht dd c6
nhihig kiln giai sau sdc vl bien the d cap d§:
cdu, md rfng nhihig ^ tudng ban dau ciia
Dane§. Ong diing thugt ngfl' "Allosentence" vdi
n^Ta "Id cdc biiu hiin bi mdt cda mpt m?iih
de tuong duong nhau vi ngie nghm nhieng khdc
nhau vi mat hinh thiec vd dung ftpc"
[Lambrecht 1994: 39]. Nhieu nhd ng&hpc danh
gid Lambrecht la ngudi k l tyc cong vifc bj b6
dd ciia DaneS nhu Joybrato Mukheqee (2001),
Thomas Hoffinann & CJraeme Trousdale
(2013), nhung chung tfli cho i ^ g Lambrecht c6
vai trfl quan trgng trong vifc dinh Wnh cung
nhu phdt trien khdi nifm biin the d cap dp cau.
Lambercht nhdn manh nhihig tdc dfng tryc tilp
cua cau true thong tin d6i vdi biin the d cap d§
cdu: "Su khdc nhau trong cdu trdc thdng tin
cUa cdu ludn duprc hiiu nhu Id s^ tuang phdn
giiea cdc biin thi..." [Lambrecht 1994: 10] hay
"Trong khi cdu true hinh thdi cu phdp va ngon
diiu cda cdc cdu riing ri cd thi duprc phdn tich
md khdng cdn viin din cdc phgm trii cdu trk
S62(244)-2016 N G 6 N NGf & B(n S 6 N G 57
thdng tin. thi chi cd cdu trdc thdng tin mdi cd
thi gidi thich duprc s{e khdc nhau giSa cdc biin
thi cda cdu.'" [Lambrecht 1994:124]. Xuat phdt
tur nhung nghien ciiu v l ciu true thflng tin, flng
djnh hinh co chl tgo l |p bien thi nhu Id sy hifn
thye h6a mgt mfnh de trim tugng tiem an trong
tdm tri ciia con ngudi. Ong quan nifm: "...cdc
biin thi cd phdp thezy the diin dgt mpt m$nh di
nhdt dinh tdn tgi tiim tdng..." [Lambrecht
1994: 10]. Day la sy noi dai rdt hf thong d cap
df cau md Lambrecht dd ke thiia tii tmyIn
tiling xdc dinh biin the am vj, biin the hinh
thai. Vd d ^ bift, ong cung xdc l|p nfi hdm ciia
bien the eii phdp thong qua mft nhgn dinh
mang gid tri thao tdc l u ^ ve cau tnic thong tin:
"Phdn tich cdu true thdng tin Id tgp trun^ vdo
vi^c so sdnh cdc cdp cdu tuang duang ve ngie
nghia nhung khdc nhau vi hinh thuc vd d\ing
hpc." [Lambrecht 1994: 10]. Tir day, bien the d
cdp dp cau - Allosentence dugc chdp n h ^ nhu
la mft khdi nifm hodn chinh trong nghien cihi
Ngfln ng& hpc.
d Vift Nam cung dd c6 mft s6 chii y doi vdi
hifn tugng cde cdu/ phdt ngfln tuong duong ve
ngfl nghTa nhung khdc nhau ve hinh thiic. Cdc
nhd Vift ngfl- hgc nhu Hodng Trpng Philn
(1980), Ddi Xuan Ninh (1981), Nguyin HOu
Chucmg (1999), v.v. ggi chung hifn tugng ndy
id cau d6ng nghTa. Tuy nhifin, thiit nghT, khdi
fiifm Cdu dong nghTa cdn dugc phdn tich ngi
ham r5 rang trude khi d6ng nhdt vdi khdi nifm
Allosentence cua nin ngfl- hgc thi gidi. Xin
quan sdt vEdy sau:
(1) a. Con di ngU dil b. Di ngu!
c. Di ngu di. conl d. Con khdng di ngii al
e. Cd di ngU khdng thi bdol
Theo quan nifm ve cau d6ng nghTa ciia Vift
ngii hpc, vi du (1) la nh&ng phdt ngfln cfl cung
mflt nfi dung ngfl- nghTa ySu cau dira con ciia
chii ngfln di ngu vdi la dugc xem nhu mgt phat
ngfln chuan. Song hlnh thirc the hifn cfl thi
dugc phdn thdnh hai nhflm. Nhflm 1 bao g&m
lb vd le, Id nhiing phdt ngfln md hlnh thiic bieu
hifn cfln bdo luu tuong doi todn v?n cau tnic cfi
phdp cung nhu s\r hifn difn cfia cdc thanh th tfi-
vyng so vdi phdt ngon chuan la. Clfln nhflm Id
vd le Id nhflng phdt ngfln khdc hodn toan vl
hinh thuc, chi co si^ tuong dong ve binh difn
ngii nghTa voi la. V^y bien the eu phap la hifn
tugng dugc the hifn d nhom 1, d nhom 2 hay Id
d ca hai nhflm? Doi vdi nhung nghien curu vl
bien the d cdp dg cau, F. DaneS va K.
Lambrecht deu ehi dl cgp mcr hS "khdc bift ve
hinh thiic" nhung cac vi dy cua hg phdn nao the
hifn quan dilm vl biin the. Biin the phdi la
nhiing phat ngfln co thanh to tii v\mg eo bdn
giong nhau. 6 bdi vilt ng^n ciia mhih, Danes
dua ra mpt vi du ve bien the d edp dp cau Irong
tieng Tif p:
(2) a. Stcay ucitel - pise - u stolu - dopis -
synovi. (Ngudi gido vien gid - viet - tren bdn -
biJrc thu - eon trai/ Tren ban, ngudi gido vien
gia vilt thu cho con trai)
b. Ustolupise dopis story ucitel synovi,
( Tren bdn - vilt - birc thu - ngudi gido vien
gia - con trai )
c. U stolu plSe dopis synovi stary ucitel.
(Tren ban - viet - biic thu - con trai - ngudi giao
vien gia)
Con Lambrecht thi phdn tfch rat nhieu vi dy
nhu:
(3) a. Here comes the cat (Dang den day,
mft con meo).
b. Here the cat comes.( Mgt con mdo dang
din day).
Thgm chi cd nhung cap cdu cfl bilu hifn
hinh thiic tCr vyng hodn toan giong nhau vdi
nhung khac bift ton tgi d ngfl- dieu van dugc
Lambrecht chap nhdn la "khdc bift ve hinh
thiic":
(4) a. SHE is my friend. (Who is your
friend?) ( CO A Y Id ban toi. (Ai Id ban cfia
anh?)
b. She is my FRIEND. (Who is she?) (Co ay
la BAN toi. (Cfl dy la ai?)
RS rang, biin thi cfia cau nfin dugc hieu la
nhihig dang thirc ton tgi efl thanh to tfi- vyng ve
CO bdn giong nhau, nhu nhflng gi ngfl' hpc thi
gidi ngam dinh. Vdy thi nhom 1 vdi lb vd le d
vi dy (1) mdi Id bien the cfia cau. Khdi nifm
"tuong duong ve ng& nghTa nhung khde nhau
ve hinh thiic va dyng hpc" cua Lambrecht, nlu
khflng dugc cy thi hoa, se lien tilp gay ra
nhung nhdm ldn ti-ong qua trinh xac lgp bien the
58 NGON NGU & B O l s y m i So Z (Z44)-ZUI6 1 !
cua cau. Bdi dinh nghia ndy hodn todn co the
dugc hilu nhu quan nifm ve cdu dong nghTa
trong Vift ngii hgc. Tuy nhien, nlu khflng dira
vdo vgt chdt hifn difn cy thi la cdc thdnh to tii
vyng thi rdt khfl dl xac dinh mflt thyc the tinh
thdn trOru tugng nhu nghTa. Lam sao de biet
dugc hai cdu/ phdt ngfln la tuong dflng vfi nghTa
nlu khong co co sd tuong can toi thilu d mdt
hinh thiic. Ddu rdng tinh than tdc dgng lam thay
doi vdt chat, song vat chat vin Id co sd de tmh
than khdi sinh.
3. M6i quan hf Ket hge - NghTa hpc -
Dyng hgc trong mgt chinh the CSu
Trone khoa hgc nghien ciiu ve cdc ki hifu,
nguoi dau tien nhdc tdi ba bhih difn Kit hgc,
NghTa hgc, Dyng hpc Id Charles Sanders Peirce
nhung cflng lao dinh hinh vai tro cfia ba binh
difn trong phdn tich ki hifu cflng nhu dua ngfln
ngii vdo tam diem cfia phdn ti'ch do lgi thufc ve
Charles W. Morris. Tir tieu ludn 59 trang nam
1938 Foundations of tiie Theory of Signs (Thiit
lgp ll thuyet ve ki hifu) cho tdi tgp chuyen
Idiao do sf Writmgs on the General Theory of
Signs (Nhiing bdi vilt li lu|n dgi cuong ve ki
hifu) nam 1971, Morris dd nhdt qudn xdc djnh
mgt mfl hinh tam phan dl nghiSn cfiu kf hifu
tren nen chung cfia ngdnh ki hifu hpc
(Semiotics). Mfl hinh ay vdi ba binh dien Ket
hpc, NghTa hpc, Dyng hpc nhu ba goc dp soi
chiiu mft ki hifu. Ngfln ngft dugc Saussure
chiing minh la mfit hf th6ng ki hifu. Boi vay,
nhihig thdnh tim trong nghien ciiu ki hifu hpc
dugc cdc nha ngfln ngii hgc, dac bift la trudng
phdi chiic nang lugn, tiep noi ap dyng trift de
trong nhiing n^ ien ciiu ciia minh. Vd cdu, vdi
tu cdch mpt don vj co to chiic hodn chinh,
nhdm trayin tai mft nfli dung trgn V9n dl ddm
bdo vai trfl giao tiep. Id mft bilu thiJK; ngon
ngfl', hem bat Id bilu thiic ndo hit, can/ phdi
dugc mo hinh ba binh difn ciia ki hifu hpc
xem xet. Du rdng da co rdt nhilu cong trinh
nghiSn ciiu cfi phdp hpc, dua li lugn ki hifu
hpc dl phan tich cau nhung moi quan hf cfia ba
binh difn dy trong mft chfi till - Cau, vln can
thSm nhflng thdo lugn.
Ket hgc (Syntactics) dugc Morris quan nifm
Id sy lien hf giiia ki hifu vdi nhiing ki hifu
khde. Trong nghiSn eiiu mgt ki hifu bat ky,
bhih difn kit hpc tgp trung lam rS m6i quan h^
hlnh thiic giiia cac ki hifu trong cdu trfic. d
phgm vi don vi edu, kit hgc thi hifn d rdt nhi^ u
khuynh hudng khdc nhau vdi nhirng giai phap
mieu ta da dgng vl t6 chirc cdu tao cua cau
cung nhu nhflng kiln giai phong phu phan tfch
cau nhu mpt cdu trfic cua nhiing thdnh phSn
bilu dgt cy thi. Con vdi binh difn Nghia hijc
(Semantics), Morris xdc dinh moi quan hf r^g
bufc giiia kf hifu va nhiing doi tugng ngodi Id
hifu. tfng dyng bhih difn nghTa hgc trong
nghien c&u cau, cde nhd ngfln ngii hpc quM
tam den nhthig ngi dung cfia thi gidi thirc 1?i
(cfl the hiiu hinh hogc vo hinh) dugc con ngu&i
phdn anh trong cdu. Va cuoi cimg, theo Moms,
binh difn Dyng hgc (Pragmatics) quan tdm t^
sgi day liSn kit giiia ki hifu vdi con nguM.
Binh difn ndy nghien cfin su tdc dflng cua
ngudi dung vd cdu, vdi tu each Id mft ki hi^ u
cfia hf thong ngon ngii trong ngfl- canh giao tiep
cy till. Noi each khdc, dyng hgc trong nghien
Cliu ngfln ngii kham pha each ngfln ngu' dupc
con ngudi s i dyng hudng tdi nhiing myc dich
cy till trong hifn thyc.
Tuy nhien, tu trudc tdi nay, cdc nghiSn ciru
ngfln ngii hgc chfi ylu xem xSt ki hifu ngon
ngft tii ba goc nhin bift ldp. Dudng nhu moi
binh difn tu hoach dinh cho minh nhifm vu
cung cdp trgn v?n nhiing dgc trung co bdn cua
ki hifu trSn timg phuong difn: cau tnic hinh
thiic cua kit hpc, nfli dung y nghia cfia nghia
hpc va gia tri trong sii dyng cua dyng hgc.
Song nhiing d$c tnmg ca ban ay, chi rdi r^,
tiing phan ma ft cfl su lien kit tdc dgng qua l?i
lah nhau. Xudt phat tir nhiing phan tich md Do
Hihi Chdu (1993) trinh bdy ve si; tiiong hgp
(integarting, integrant) efia ngii dyng bao triini
vd chi phoi ngii phap va ngft nghia, vfli ca sit
cho rdng mSi ki hifu la mft chinh till toan v?n,
chfing tfli xem xet don vi ngfln ngft Cdu bSng
dudng hudng tiep can ba binh difn nghiSn cfiu
ki hifu nhu sy tong hfla trong mft nhdt thi. C§u
hfli dat ra la: Kit hge, NghTa hge vd Dyng hgc
cfl nhung m6i quan hf nhu the nao trong cung
mgt don vi Cau? hay Cau dugc hhih thdnh nhir
So2(244Vj016 NG6N NGC* & Ddi S6NG 59
the nao qua nhflng moi quan hf tdc dfng cfia ba
binh difn trSn?
Ngfln ngft la mgt sdn phdm tiiufc ve loai
i^udi vdi hai chfitc nang quan trgng: cflng cu
cua tu duy vd phuong tifn cua giao tilp. Do do,
nhifm vy toi tiiugng, Ie ton tgi duy nhdt eua hf
fliong ki hifu ndy la Bilu dat ^ nghTa nhu B.
Whorf da kit ludn: "thuc chdt ciia ngdn ngir
hpc chinh la tim hiiu nghia" [din theo Hodng
Phe 2003: 90]. "Tinh cd npi dung hay tinh cd
nghTa (semanticity), ndi chung thudng du^c
xem Id mdt trong nhiing ddc tnmg diing di dinh
nghia ngdn ngi?' [Lyons 1995 - Nguyen Vdn
Hifp dich: 30]. Binh difn NghTa hgc sS Id dilm
khdi phdt cfia tdt ed mgi qud trinh kien ldp eau.
De chi tilt hfla, cdc nha ngft hgc bdy lau nay da
sfi dyng khdi nifm nghia mieu td, hay nghTa
bilu hifn, nghTa kinh nghifm, nghTa sy tinh,
thgm chi td ngfln lifu nhu Ch. Bally. NghTa
miSu td dugc hilu Id su phdn dnh chan thye ngi
dung mpt sy tinh cua thi gidi khdch quan. Nfl
gan gfli vdi quan nifm ve dilu kifn chdn trj cfia
ngft nghTa hlnh thiie vd eung dugc Stephen C.
Levinson (1983) chia se trong no lye phdn bift
ngft nghTa vd ngft dyng. Tuy nhien, nghia
khflng thi t6n tgi hu vo, nh5m the hifn nhihig
dac trung cfia syr tinh, rdt edn efl hinh thiic de
nghTa nuong tya. Vi IS dy, Kit hgc Id hinh thftc
bieu hifn cfia nfi dung nghTa hgc. J. Lyons
nhgn djnh: "...mdc du phdn ldn cdu trdc ngie
phdp cua ngdn ngfe tu nhiin Id vo dodn. chung
vdn mang tinh phdng hinh" [Lyons 1995 -
Nguyin VSn Hifp djch: 31] voi nh$n thiic vl
phong hlnh Id: "su tuang ddng giiea hinh thiec
cda tin hiiu vd n0i dung md nd biiu thr [Lyons
1995 - Nguyin Vdn Hifp dich: 31]. Mfl hlnh vi
tft Id trung tdm va cdc tham the bj chi phoi xung
quanh no cfia nghTa hgc dugc chiiu thdnh cdu
trfic hinh thiJK;. Cau trfic ket hgc ndy cflng dimg
nhihig thugt ngft dd dugc ngfl' phdp eo dien djnh
hinh thdnh quen thugc nhung mang mft nfi
ham gid trj khdc. N I U ngft phdp tmyIn tiiong
coi Chfi ngii - Vi ngft tuong ftng vdi chu thi (S-
Subject) vd vj dieu (P-Predicat) cfia mfnh dl
logic thi xuat phdt tft mo hinh nghia hpc md eac
tdc gid, khdi ddu tft L.Tesnidre cho tdi
Ch.Fillmore, co gdng tdch ngfln ngft hgc ra khfli
nhthig dnh hudng trilt hgc ay. Vi Id "bflng
hinh" phan chiiu tft nghia hge nSn kit hgc
khuon minh vdo mflt cdu trfie co dinh Chu ngft
- V] ngft - B 6 ngft (- Trgng ngft). Trong dfl, Vi
ngft tuong img vdi vi tft trung tam, Chu ngft vd
Bo ngft Id nhiing mfl phong cua diln to, con
thdnh phan tfiy ^ chu to duge xac djnh Id Trgng
ngft. Tuy nhien, cau trfic cfi phap cfia cdu dugc
xem xet tft binh difn kit hpc nay vin chi Id
dgng t6n tgi tiiiu tugng, dugc sdp xIp ti-ong tu
tudng cfia mft cgng dong ngudi. De dua cau
vao hoat dgng giao tilp can thiet phdi efl su
tham gia cfia nhiing npi dung Ihufc vl Dyng
hpc. Mft sy tinh diln ra tnrdc mdt con ngucri,
vd hg ngay Idp tiic thau nhgn vdo nSo bf nhu
mgt trdi nghifm cfia bdn thdn, 6e r^i mfl phflng
Igi chinh sy tinh bdng ngfln tft. Song ndng lyc
cfia moi cd nhan la khac nhau, vl v^y sy tii
nhan cfia moi cd nhdn doi vdi sy tinh Id khdc
nhau. D6ng thfli v(5i do la nhung nhgn dinh ve
su tinh cfia hg ciing khac nhau kto theo vifc till
hifn tinh thdi doi vdi m5i hiSn thyc khdch quan
vo Cling da dang vd phong phfi. Ro rang, co
nhieu trudng hgp cung mpt sy tinh hifn thyc
nhung dugc khfic xa qua lang kinh n h ^ thftc ca
nhan tgo nen nhiing khac bift, cfl thi Id chdc
chdn, CO thi Id hodi nghi, v.v. tfiy theo miic df
cam ket ve khd ndng chan thyc cfia sy tinh x^t
vl mgt nhgn thftc hogc ciing cfl the Id dong
thugn, do dy hay phdn khang, v.v. phy thufc
vdo thai dg ddnh gid su tinh dugc nhdc tdi tren
Igp trudng dao nghia. Nhdn to con ngudi da
dinh vi tinh thdi nen thuge ve binh difn dyng
hgc. Song nhflng bilu hifn cfia tinh thdi vin
gdn chdt vdi nfi dung mfnh de cua nghTa hgc
hudng tdi mfl hlnh edu trim tugng phdn dnh
trpn v?n sy tinh cfia the gidi khdch quan bdng
nhdn thftc chu quan cfia con ngudi. Nhdm thfic
ddy qua trinh chuyin bien cdu tft nhflng ton tgi
truu tugng thdnh nhflng hifn thyc nfli ndng,
dyng hgc Id mft chuoi nhfing tdc dfng dam
nhifm vai trfl cdu noi giiia ngudi sft dyng vdi
ki hifu. Phgm vl nghien cftu cfia ngft dyng hpc
rat da dgng vd phong phu, song hai nfi dung
quan trgng dugc cdc nha ngft hgc chfi y trong
nghien ciiu cu phdp Id myc di'ch phdt ngfln va
cau trfic thflng tin. N I U myc dich phdt ngfln gdn
60 NGON N G C & B(n S 6 N G So 2 (244)-2016
voi lyc ngon trung dugc J.L. Austin (1962), J.
Searle (1969) va cdc tdc gid sau ndy ban luan
tiong khung Ii thuyet Hanh dflng ngfln tii
(Speech Acts) tdp tinng phan tich nhu cau
tuong tdc xa hfli dnh hudng tdi cau trim tugng
(xdc dinh kilu cau) vd san phdm phdt ngfln hifn
tiiyc (trong chiiu kich cfia nhflng hanh dgng
bdng Ifli) thi ngi dung tdc dflng nhieu b5i qud
cdnh giao tilp chi la qud trinh hifn thyc hfla ciia
mft cdu, ma fing hg nhdn dinh cua J.Lyons:
"khdng cd hai phdt ngdn ndo khdc nhau vi tr^t
tu tie... lgi cd thi Id nhitng dgng thuc cM cw^ g
mpt cdu" [Lyons 1995 - Nguyin Vdn Hi^
dich:172]. Tuy nhien, hg cung lufhig ly: 'WgftEj;
cA(i di trudc het, neu khongphdi hodn torn, la
vdn de cua nghfa phdt ngdn" [Lyons 1995 -
trinh hifn thyc hfla cau tiftu tugng Id cdu tiftc Nguyin Vdn Hifp dich: 172] hay "...bin cgnh
thflng tin. Vdi nhiem vy xde lap tiSu diem thong phdn nghia duprc coi la nghTa cua cdu (chu yiu
bao, cau trfic cfl nguon g6c tft H thuylt phdn phdn nghta duprc xdc dinh thdng qua diiu kiin
doan thuc tgi nay nhdn mgnh chfi dl cdn trayin chdn tri ciia cdu) thi nghlh chd di chU yiu lit,
dgt cfia cau. Vi nhung yeu cdu giao tilp khac vdn di cua phdt ngdn, tiec la logi nghfa thu$c
nhau, tiieo tiing ngft cdiJi giao tiep cy the, vifc phgm vi dung hpc..." [Nguyen Vdn Hifp 2008:
lya chgn doi tugng idm tieu diem thflng bdo 195]. Cau chuyfn thupc ve binh difn r ^ I a hgc
thfic day qua trinh tdi cdu tnic Igi mfl hinh tiiiu hay dyng hgc cfta thao tdc xdc dinh tiSu diem
tugng ma kit hgc da sdp xep tft sy dnh xa ciia chu de can duge dya vdo bdn chat, gia trj chfic
n'^a. hgc, dyng hpc de tgo thdnh nhiing biin nang md nfl bilu dgt chft khflng phai nhflng ti€n
thi phdt ngon trong ddi sing ngfln ngfl- hiSn nghifm vl logi hinh. Vifc xdc dinh chu de cua
tiiyc. Dl nhien, hifn nay trong nghien cftu ngon cau trong dfli s6ng giao tilp hifn thuc n£n
ngft hpc, vin cfln nhftng tranh ludn vl nfi dung thugc vl phgm vi cfia dyng hpc bdi chu dl ldb$
xdc djnh chu de cfia cau thufc binh difn nghTa phgn (thdnh phan ndg do cfia cau trfic) ngir6i
hpc hay dyng hpc. Vi du nhu NguySn Vdn Hifp dfing muon nhdn manh trong mft phat ngon
quan niem: '"'^nghia chii di cd the dupc coi la
thupc vi nghta ciia edit' INguyln Vdn Hifp
2008: 195] bdi xudt phdt tii dac tiimg loai hinh
ngfln ngft dcm Idp khflng bien hinh md ong
khflng chap nhgn sy thay doi trgt ty tft do ngft
Tom lai, cfl the hhih dung qud trinh tft Ific hinh thdnh mft cdu triiu tugng den khi vgn df ng de
hifn fliuc thanh mgt phat ngfln cy thi, vdi tu cdch mft ki hifu la mpt chu§i nhiing hogt dflng tirong
tdc de cai bien trong mil quan hf ba binh difn Kit hgc - NghTa hgc - Dyng hgc theo mfl hinh sau:
hifn thyc, hoan toan tuong ftng vdi moi quaa
hf giu'a ngufli sft dyng vd ki hifu cfia cdch tilp
cgn binh difn dyng hgc theo Ii ludn vl ki hifu
hgc.
f
V
NGHiA Hpc
NOi dung
sytlnh
KET HQC
cdu tnic
Hinh thi'rc
k..
--____^^ PH.
)
DVNG HQC
Ttah thai
DVNG HQC
Myc dfch phdt ngdn
/ / ' I— y y DVNG HQC
\ C u^ trdc thdng tin
\ l J
S62(244VjOlfi NG6N NGtr & Ddi S6NG 61
4. Cau vd phdt ng6n
Cdn cft vdo moi quan hf giiia ba binh difn
Ket hgc - NghTa hpc - Dyng hgc, sy phan bift
Cau va Phdt ngfln hiln hifn rd rft hon. Tuy
nhien, Cau vd Phdt ngfln khflng phdi vi vgy md
CO nhihig ranh gidi rdi rge, chfing lien hf ch§t
che vdi nhau nhu "hai m|it cfia mft td gidy".
Trong nhan dinh vl nhung lugn dilm co ban
cfia Chu nghia khach quan truu tugng vdi dgi
difn tieu bilu nhat la Saussure, V.N.
Voloshinov viet: "Cdc hdnh ddng ndi cd nhdn.
nhin tie quan diim ngdn ngie, chi la cdc khiic
xg vd bien thi hodc darn thudn la bien dgng
ngdu nhiin cua cdc hinh thuc tu ddng nhdt
quy chudn" [Voloshinov - Ngfl Ty L^p dich
2015: 99-100]. Cfl thi hinh dung, Phdt ngfln Id
dnh xg phdn chieu cfia Cau trong hogt dgng nfli
ndng hifn thyc. Thu^t ngft Phdt ngfln trong
tieng Anh "Utterance" Id dang danh tft cfia
dpng tft "Utter" vdi nghTa "thot ra". Thudt ngft
tieng Anh nay rdt r5 rang dl nhan mgnh mft
dac trung quan trgng cfia khdi nifm Phdt ngon
Id mft hifn tugng vgt li. Nfl Id mgt hifn tugng
don nhdt, chi xdy ra mgt ldn vdi thdi gian, dia
dilm, ngudi nfli, ngfln ngft xdc djnh. Trong khi
dfl, cfiu Id mft hifn tugng rinh thdn truu tugng.
Trftu tugng vi chfing khflng ton tgi hiln nhiSn
rad mft chuSi cdc tft (trim tugng) dugc sdp
xIp theo quy tdc ngft phdp d trong tdm tudng
oia con ngudi, cfng dong nguoi. Cfiu Id kit
qud cua mft qud trinh kiln tgo nhflng don vi
trftu tugng nhdm phdn dnh mgt sy tinh. Do
nhu cau mo phflng chinh xde mgt sy tinh nen
cau, trong the gidi trftu tugng efia minh, lufln
lufln can ddm bdo tinh ngft phdp
(grammaticality). Tinh ngft phdp cfl the hilu
nhu nhung sgi ddy rdng huge vl m$t hinh thufc
cfia timg cdu. NhQng hinh thftc ndy Id nhiing
quy tdc ngft phdp tuong ftng xdc I$p timg
tii^h phdn ngii phdp md cdc nha ngfln ngft
hgc CO gdng mfl hinh hfla trong cdu trfic.
Nhiing quy tdc ndy nh\ trfi din mftc M.
Bakhtin tuySn bo: "Cdu Id dan vf ngdn ngie
thudn tuy quy tdc ngie phdp" [Bakhtin 1986:
74]. DT nhiSn, hinh thftc dang dugc nfli tdi
cflng van ndm sdu trong tu tudng, vin ton tgi
phi ngft cdnh d mft dgng tiiiu tugng trong ndo
bg con ngudi. Cfln Phdt ngfln thi khde, tinh
ngft phap khflng cdn la mft ngi dung quan
ylu, cdn bao todn tuyft doi ma sy quan tdm tap
tinng d tinh kha chdp (acceptability). Tinh khd
chdp, dugc khdi xuong tft N. Chomsky (1957)
voi vi dy noi tieng Colorless green ideas sleep
furiously (Nhftng tu tudng khong mau xanh
lyc ngu mpt each gign dft), nhu mgt chfi y
hudng tdi ngi dung thong difp trong sy danh
gia phu hgp hay khflng phu hgp tft ngudi tham
gia hgi thoai. Do nhu cau cfia giao tiep trong
nhimg ngii cdnh cy thi voi nhiing yeu cdu
huong tfli muc dich dung hgc khdc nhau, cdc
thdnh phdn eiia cau trim tugng tiem an se dugc
to chftc sao cho ddm bdo dugc ngi dung quan
trgng cfia thflng difp can nhan mgnh. Phdt
ngfln CO till Id mft tft hay mpt ngft do da dugc
tinh luge nhiing thdnh phdn cau mang nfli
dung cu khong can thiet, hodc cfl the Id mpt
tradng hgp dao vj tri trgt ty khflng binh thudng
nhdm myc dich chu y ngufli nghe vdo nfi
dung moi can truyen dat. Nhung, phat ngfln
khflng ton tgi ngau nhien vd tfty y. Nhftng tu
tudng dn sau dugc to ehftc ddy dfi ch§t che cfia
cau Id CO sd de hilu ngay nhflng bilu hifn
hinh thftc phdt ngfln, dfi cho chung khflng r5
rdng vl mdt cau trfic. Vi dy:
(5)Cau:> Phat ngon:
Tdi si yeu cd dy.
Tdi. (Ai sS ySu cfl ay?)
Cd dy. (Anh se yeu ai ?)
Yiu. (Anh se ldm gi cfl ay?)
Se. (Anh da ySu cfl dy u?)
Tdi seyiu cd dy. (Co vifc gi the?)
Cd dy, tdi seyiu.(<^bn cfl kia, tfli da yeu.)
Chinh tdi seyiu cd dy (chft khong phdi anh
til.)
Yiu. tdi si yiu cd dy (chft khflng phdi gh^t.)
Nhung ddc dilm tren cua phdt ngon trong
sy so sdnh/ m6i quan hf voi cdu cfl su dong
nhdt eiing hifn t u ^ g doi sanh am vi - am to,
hinh vi - hinh to, tft - dgng Ihuc tft tren nen doi
lgp ngon ngft - ldi nfli. Voi nhiing dien giai ve
biin thi tiong nghien cim ngfln ngft, dgc bift
Id bien thi cfi phdp; nhftng lugn bdn vl ddc
62 NGON NGU* & DCn S 6 N G S6 2 (244)-2016
trung khdc bift cua cau vd phdt ngfln dya tren
m6i quan hf cfta ba bmh difn kf hifu hge,
chfing ta cfl the d^ng tinh vdi nhdn dinh cfia
Nguyen Vfin Hifp: "...mdi cdu vdi tu cdch Id
sa dd cdu tiiic truu tu0ig thugc binh di^n
ngdn ngie thudng duprc hi4n thuc hda thdnh
nhiiu phdt ngdn khdc nhau trong ldi ndi..."
[Nguyin Vdn Hifp 2009: 117], de eung thfta
nhgn ket ludn: Phat ngfln chinh Id biin the cu
phdp efia cdu.
5. Kit lugn
Bdi vilt ndy lay trgng tam la moi quan hf
gan gfli nhung phan bift gifla Cau va Phat
ngon de xem xet. Thong qua vifc phan ti'ch
nhiing ngi dung cfia khai nifm Biin till cfi
phdp, chfing tfli dd bifn lugn ve co sd cho le
t^n tgi cfia dgng thftc phdt ngfln trong moi
quan hf vdi don vi cdu trSn co sd ludng phdn
Ngfln ngft vd Ldi nfli. Cfl the hilu, biin thi efi
phdp Id nhiing hifn thyc cfia dcm vi ngon ngft
cy till trong ddi song voi sy bao toan ve ngft
nghta nhung vi tac nhan dyng hgc trong giao
tilp md chfing cfl nhiing hlnh thfte khdc nhau.
Vd nhihig biin thi phdt ngfln dy dugc xet
trong mfl hinh ba binh difn nghien ciiu kf hifu
Kit hpc - NghTa hpc - Dyng hgc de thay ro
rdng hem co chl hlnh thdnh tft nhiing dinh hinh
cfia cfiu. Vifc lugn giai vl Phdt ngfln nhu la
nhflng biin the cfi phap cfia cau, khong chi
nhdm hudng tdi mpt nghien cftu li lugn vl bdn
chdt ngfln ngft dgi cuong md con gifip cho
nhflng nghien ciiu trong Vift ngft hpc khflng
phdi Ifing tfing truflfc hai khdi nifm quen thufc
nay.
T A I L I | : U THAM KHAO
Tilng Vift
1. Cao Xudn Hao (2006), Tiing Viit - Sa
thdo ngfi phdp chiec ndng, Nxb Khoa hpc XS
hpi, Hd Nfi.
2. Nguyen Van Hifp (2008), Ca sd ngU
nghta phdn tich cu phdp, Nxb Gido dye, Hd
Nfi.
3. Hodng PhS (2003), Logic Ngdn ngu
hpc, Nxb Dd Ndng, Da Ndng.
4. Lambrecht, Kund (1994) Nguyin
Hong Con va Hoang Viet Hdng dich, Cdu trdc
thdng tin vd hinh thuc cdu: ChU di, tieu diim
vd cdc biiu hiin tinh thdn cda sd chi diin
ngdn (bdn djeh cua), chua xudt bdn.
5. Lyons, John (1995) - Nguyen Vfln Hi^ p
dich (2009, m Ian 3), Ngfi nghta hpc ddn lugn,
Nxb Gido dye. Hd Nfi.
6. Voloshmov, V.N (1936) - Ngfl Ty L§p
dich (2015), Chd nghta Marx vd triet hpc ngdn
ngie, Nxb Dgi hgc Quoc gia, Hd Ngi.
7. Nguyen Hong Con (2010), Cdu trdc
thdng tin vd bien the cU phdp cOa cdu tieng
Viit, Tgp chi Ngon ngft & Dfli s6ng s6 4, tr.I-
6.
8. LS Dong - Nguyen Vfln Hifp (2003),
Khdi niim tinh thdi trong ngdn ngO- hpc, Tgp
chf Ngfln ngft so 7, h-. 17-26 vd s6 8, ti-.56-65.
9. Cao Xudn Hgo (2003), "Biin the vd
hdng thi" trong Tiing Viit-Mdy vdn de ngff
dm.ngfi phdp.ngfi nghta, Nxb Gido dye, H^
Nfi, ti-. 445-453.
Tilng nude ngo^i
10. Austin, J.L. (1962), How to do things
with words. Harvard University Press,
Massachusett.
11. Bakhtin, M.M. - Trans by Vem W.
McGee. Austin (1986), Speech genres md
other late essays. University of Texas Press,
Texas.
12. Crystiil, David ed (1995), The
Cambridge encyclopedia of the EngUsh
language, Cambridge University Press,
Cambridge.
13. Daneg, Frantisek (1966) "A three-level
approach to syntax" trong Travaux
linguistique de Prague vol. I (F. DaneS chii
biSn), Acdemia Editions de L'Academie
TehScoslovaque des Sciences, Prague, pp.225-
240.
14. Fillmore, Charies (1967), "The case
fi>r case" trong Languages Universals (Emon
Bach va Robert Harms ed.). New York.
15 . Morris, Charles William (1938),
^^Founeiations ofthe theory ofsig^* In trong
International Encyclopedia of Unified Science
- Number 2 of Volume I, University of
Chicago Press, Chicago.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 32764_109902_1_pb_9281_2036849.pdf