Phao lịch sử hành chính - 59 câu hỏi và trả lời

anh ®· lµm nh©n d©n vµ nhiÒu quan l¹i ch¸n n¶n, phÉn né. Nhµ M¹c dÇn dÇn r¬i vµo thÕ c« lËp. Trong lóc ®ã, tÖ n¹n tham nhòng, h¹ch s¸ch nh©n d©n ngµy cµng lan réng vµ gia t¨ng trong hµng quan l¹i. C©u 54: Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh nam triÒu (triÒu Lª Trung h­ng) Tr¶ lêi 1. Bèi c¶nh lÞch sö. - Tõ khi M¹c §¨ng Doanh lªn ng«i nhµ Lª, nhiÒu quan cò ®· ph¶n øng kÞch liÖt 1 cùu thÇn nhµ Lª tªn lµ NguyÔn Hoµng Kim , ng­êi Thanh Hãa ®· dùa vµo 1 sù gióp ®ì cña vua Ai Lao mé qu©n luyÖn tËp vµ t«n ng­êi con trai cña vu Chiªu T«n lµ Lª Duy Ninh lªn lµm vua. 1 triÒu ®×nh míi ®· ®­îc thµnh lËp, sö gäi lµ nam TriÒu ®Ó ph©n biÖt víi B¾c TriÒu cña nhµ M¹c. Lª Duy Ninh lªn lµm vua hiÖu Lª Trang T«ng, phong cho NguyÔn Kim lµ Th¸i Quèc më ®Çu cho thêi kú Lª Trung h­ng. Sau khi NguyÔn Kim chÕ vua Lª phong cho TrÞnh KiÓm - con rÓ cña NguyÔn Kim lµm Th¸i quèc s­ Laîng Quèc C«ng, n¾m toµn bé binh quyÒn. Nh­ vËy Nam TriÒu tuy mang danh nghÜa vua Lª nh­ng thùc quyÒn lóc ®Çu trong tay NguyÔn Kim råi chuyÓn sang tay TrÞnh KiÓm vµ con ch¸u hä TrÞnh - Nam TriÒu ®­îc thµnh lËp tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XVI nh­ng ph¶i ®Õn 1543 míi chiÕm ®­îc T©y §«. - C­¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh cña Nam TriÒu tõ Thanh Hãa trë vµo. - VÒ Danh nghÜa vÉn cã cung vua nh­ng thùc quyÒn n»m ë phñ chóa. - C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh c¶u Nµm TrfiÒu còng ®­îc phong theo c¸c triÒu vua Lª s¬ tr­íc ®©y. 2.1592 Nam triÒu ®¸nh b¹i B¾c triÒu. Néi chiÕn Nam - B¾c triÒu võa kÕt thóc th× ®Êt n­íc l¹i r¬i vµo thêi kú ph©n biÖt míi ®µng trong - ®µng ngoµi. MÇm mèng cña sù ph©n biÖt b¾t ®Çu tõ trong cuéc chiÕn tranh Nam triÒu - B¾c triÒu. 1545 sau khi NguyÔn Kim bÞ m­u s¸t, TrÞnh kiÓm ®­îc vua Lª ®­a lªn thay thÕ chØ huy mäi viÖc. M©u thuÉn gi÷a 2 dßng hä TrÞnh - NguyÔn ngµy cµng gay g¾t. TrÞnh KiÓm tiÕp tôc c«ng viÖc chèng M¹c cña NguyÔn Kim, nh­ng mÆt kh¸c t×m c¸ch t­íc ®o¹t thÕ lùc cña hä NguyÔn ®Ó x©y dùng quyÒn thÕ tËp cho hä TrÞnh trong 2 ng­êi con trai cña NguyÔn Kim th× 1 ng­êi lµ NguyÔn U«ng ®· bÞ TrÞnh kiÓm ¸m h¹i, ng­êi con thø lµ NguyÔn Hoµng ®ang trong t×nh tr¹ng ®e do¹. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, NguyÔn Hoµng ®­îc sù gîi ý cña NguyÔn BØnh Khiªm vËn ®éng xin vµo ThuËn Hãa ®Ó tr¸nh ©m m­u s¸t h¹i cña TrÞnh KiÓm vµ x©y dùng lùc l­îng. NhËn thÊy ThuËn Hãa ®ang gÆp khãa kh¨n nªn TrÞnh KiÓm ®· chÊp nhËn. 11/1558 NguyÔn Hoµng ®em theo nhiÒu anh em bµ con ë T«ng s¬n (Thanh Hãa) ®æ bé lªn cöa ViÖt, lËp b¶n doanh ë ¸i Tø (B×nh TrÞ Thiªn) thu hÕt hµo kiÖt xóc tiÕn viÖc tæ chøc cai trÞ, tranh thñ lßng d©n. 1570 Khi qu©n M¹c tÊn c«ng vµo vïng Thanh nghÖ, Chóa TrÞnh ph¶i triÖu trÊn thñ Qu¶ng Nam vÒ b¶o vÖ NghÖ An vµ giao cho NguyÔn Hoµng cai qu¶n ®Êt Qu¶ng nam tõ ®ã bÒ ngoµi NguyÔn Hoµng vÉn gi÷ t­ c¸ch 1 phiªn thÇn cña Nam triÒu nh­ng bªn trong th× khÈn tr­¬ng x©y dùng l©u dµi. Dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, l¹i nh©n lóc hä TrÞnh ®ang ®èi phã víi nhµ M¹c ë phÝa B¾c, hä NguyÔn ra søc khai ph¸ vïng ThuËn Qu¶ng x©y dùng tiÒm lùc v÷ng ch¾c chèng l¹i hä TrÞnh tr­íc khi chÕ (1613), NguyÔn Hoµng dÆn l¹i con lµ NguyÔn Phóc Nguyªn: "§Êt ThuÞn Qu¶ng phÝa B¾c cã Hoµnh S¬n vµ Linh Giang, phÝa Nam cã nói H¶i V©n vµ Th¹ch bi, ®Þa thÕ hiÓm cè, thËt lµ 1 níi ®Ó cho ng­êi anh hïng dông vâ. NÕu biÕt d¹y b¶o nh©n d©n, luyÖn tËp binh sü kh¸ng cù l¹i hä TrÞnh th× g©y dùng ®­îc c¬ nghiÖp mu«n ®êi. Lªn nèi Ng«i cha NguyÔn Phóc Nguyªn tá râ th¸i ®é ®Þch víi hä TrÞnh. 1614 Phóc Nguyªn c¶i tæ chÝnh quyÒn x©y dùng 1 nhµ n­íc riªng, t¸ch khái quan hÖ lÖ thuéc víi hä TrÞnh (®×nh chØ viÖc nép thuÕ cho hä TRÞnh, th¶i håi nh÷ng quan l¹i do hä TrÞnh cö vµo thuËn Qu¶ng). Th¸ng 4 n¨m 1627 lÊy cí hä NguyÔn kh«ng nép thuÕ vµ chèng l¹i vua Lª, qu©n TrÞnh tiÕn vµo ®¸nh hä NguyÔn, më ®Çucuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn kÐo dµi 1627 - 1672. ChiÕn tranh TrÞnh NguyÔn trong gÇn nöa thÕ kû, hä TrÞnh vµ hä NguyÔn ®¸nh nhau 7 lÇn - chiÕn sù x¶y ra ë Qu¶ng B×nh, Hµ TÜnh vµ Nam NghÖ An, khèc liÖt nhÊt lµ vïng l­u vùc s«ng Gianh vµ s«ng NhËt LÖ. Qu©n NguyÔn ë thÕ phãng ngù nh­ng còng cã khi chuyÓn sang thÕ tÊn c«ng, ®¸nh chiÕm ®Êt ®ai thuéc khu vùc hä TrÞnh kiÓm so¸t. Cuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÕn kh«ng kÕt thóc b»ng sù thÊt b¹i hoµn toµn cña 1 bªn tham chiÕn nh­ chiÕn tranh Nam - B¾c triÒu, mµ kÕt thóc b»ng sù tÊn c«ng thÊt b¹i cña qu©n TrÞnh vµ sø chèng ®èi cã hiÖu qu¶ cña qu©n NguyÔn. Nh­ng dï NguyÔn Th¾ng hay TrÞnh th¾ng th× chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn vÉn chØ lµ 1 cuéc hçn lo¹n gi÷a c¸c phe ph¸i thèng trÞ, g©y nhiÒu tæn h¹i ®au th­¬ng cho c¶ nh©n d©n 2 miÒn vµ ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ tai h¹i. Kh«ng tiªu diÖt ®­îc nhau b»ng chiÕn tranh, TrÞnh -NguyÔn ®Òu cñng cè ®Þa vÞ thèng trÞ cña m×nh b»ng c¸ch kÐo dµi t×nh tr¹ng chia c¾t 2 miÒn, lµm tæn th­¬ng tinh thÇn d©n téc vµ g©y trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Nh­ vËy trong cuéc néi chiÕn TrÞnh - NguyÔn phÇn tranh, Nam triÒu b©y giê trë thµnh chÝnh quyÒn vua Lª chóa TrÞnh ë ®µng ngoµi lÊy c­¬ng vùc tõ s«ng Gianh trë ra. 3. NÒn hµnh chÝnh ®µng ngoµi. - C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n­íc; ChÝnh quyÒn TW tËp quyÒn tån t¹i 2 hÖ thèng: triÒu ®×nh vua Lª chØ lµ bï nh×n, vua Lª kh«ng cã thùc quyÒn, chØ ®­îc h­ëng nghi thøc ®Õ v­¬ng khi thiÕt triÒu vµ tiÕp sø thÇn n­íc ngoµi. Vua Lª chØ cßn 5000 qu©n tóc vÖ canh phßng cung ®iÖn, 7 thít voi, 20 truyÒn rång vµ ®­îc thu thuÕ 1000 x· lµm b»ng léc th­¬ng tiÒn. Trong triÒu vÉn cã c¸c chøc ®¹i t­ ®å, ®¹i t­ m·, ®¹i t­ kh«ng, tam th¸i, tam thiÕu ®Ó ­u ®·i c«ng thÇn lµ nh÷ng quan v¨n quan vâ cã c«ng lín trong viÖc diÖt nhµ M¹c gióp hä TrÞnh kh«i phôc l¹i ng«i vua Lª. D­íi ®ã lµ 6 bé. §øng ®Çu mçi bé lµ th­îng th­ dã c¸c viªn tham tung, bèi tông bªn phñ chóa kiªm nhiÖm. Th­îng th­ 6 bé tuy chøc vÞ thuéc triÒu ®×nh nh­ng ®Òu lµ ng­êi cña phñ chóa TrÞnh cö lªn lµm viÖc d­íi sù ®iÒu khiÓn cña phñ chóa. Ngoµi c¸c bé cßn cã ngù sö, ®µi, cã nhiÖm vô gi¸m s¸t vµ thanh tra quan l¹i ®Ó t©u phñ chóa quyÕt ®Þnh viÖc t¨ng th­ëng, ®Ò b¹t, kû luËt, ®ång thêi lµ c¬ quan xÐt xö cao nhÊt. Phñ chóa chia lµm 3 phiªn, trong cäi mäi viÖc qu©n sù, thu thuÕ trong kinh vµ ë c¸c trÊn, vÒ sau l¹i ®æi thµnh 6 phiªn, n¾m quyÒn chi phèi mäi mÆt ho¹t ®éng trong nhµ n­íc qu©n chñ. 1599 TrÞnh Tïng x­ng lµm ®« nguyªn so¸i tæng quèc chÝnh th­îng phô vµ buéc vua Lª phong cho t­íc B×nh An V­¬ng. TrÞnh Tïng lËp riªng phñ chóa, tuyªn bè quan l¹i tuú thuéc, t­íc v­¬ng ®­îc thÕ tËp t¹i phñ chóa tõ 1600 TrÞnh Tïng ®Æt c¸c chøc tham tông vµ bèi tông (tÓ t­íng) gi÷ chøc tham tông, båi tông lµ nh÷ng ng­êi th©n tÝn do chóa TrÞnh lõa chän, cã nhiÖm vôt trùc tiÕp gióp chóa bµn ®Þnh mäi c«ng viÖc quan träng nhÊt. - C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh còng cã sù thay ®æi: Chóa trÞnh ®æi c¸c ®¹o thµnh trÊn vµ ®Çu thÕ ký XVIII ®æi l¹i lµ thõa tuyªn nh­ d­íi thêi Hång §øc. ë mçi trÊn cã 3 ty lµ trÊn ty, thõa ty vµ hiÕn ty. TrÊn ty do trÊn thñ ®èc trÊn, l­u thñ ®øng ®Çu n»m quyÒn chØ huy quÊnù, an ninh trËt tù vµ xÐt xö. Gióp viÖc trÊn thñ cã 1 quan vâ gi÷ chøc ®èc ®ång (®èc thÞ) vµ tõ 1726 cã thªm tuÇn phñ (quan vâ) gióp trÊn phñ phßng n¬i xung yÕu. Thøa ty qu¶n lý hµnh chÝnh vµ quan l¹i, hiÕn ty cã ch¨ng gi¸m s¸t thanh tra vµ xÐt xö phóc thÈm trong trÊn. D­íi trÊn lµ c¸c phñ, huyÖn, ch©u, x· do tri phñ, tri huyÖn, tri ch©u vµ x¸ quan ®øng ®Çu. T¹i c¸c ngo¹i trÊn (miÒn nói) nhµ n­íc chØ ®Æt trÊn ty vµ ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu ®­îc thùc hiÑen b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh qu©n sù. Chóa TrÞnh l¹i ph©n chia 10 trÊn 6 B¾c bé nay thµnh 4 néi trÊn: (H¶i D­¬ng,S¬n Nam, S¬n T©y, Kinh B¾c) vµ 6 ngo¹i trÊn (Cao B»ng, L¹ng S¬n, H­ng Hãa, An Qu¶ng, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn). - ChÕ ®é quan chøc vµ ®µo t¹o quan l¹i. KÕ tôc truyÒn thèng cña vua lª, c¸ch chän quan l¹i ë thêi TrÞnh vÉn chñ yÕu thèng qua khoa cö. MNh÷ng ng­êi ®ç ®¹t ®­îc bæ dông cÊt nh¾c tuú theo kh¶ n¨ng vµ th¸i ®é ®èi víi phñ chu©. C¸c khoa thi liªn tiÕp ®­îc tæ chøc, ngay c¶ nh÷ng n¨m t×nh h×nh x· héi kh«ng æn ®Þnh. T×nh tr¹ng gian ®èi trong thi cö lµ 1 hiÖn t­îng kh¸ næi bËt: mang s¸ch vë vµo phßng thi, mua bµi lµm s½n ®em vµo tr­êng thi, ®ót lãt quan tr­êng chÕp bµi cò...kÎ bÊt tµi mµ vÉn ®ç ®¹t lµm quan ngµy cµng nhiÒu. Ngoµi c¸c khoa thi, hä TrÞnh cßn ®Æt ra phÐp tiÕn cö. Nh÷ng lóc thiÕu tiÒn, thãc, chóa TrÞnh ra lÖng b¸n quan t­íc cho nhµ giµu. Trong x· héi quan l¹i ngµy cµng nhiÒu, thùc quyÒn kh«ng cã chØ toµn lµ h­ vÞ, lµm quan ®Ó cÇu vinh, chØ lo bãc lét nhòng nhiÔu nh©n d©n. Sè l­îng quan l¹i t¨ng lªn nhiÒu mµ ®Æc quyÒn cña hä còng rÊt lín. C¸c quan ®­îc cÊp ruéng léc, ruéng d­ìng liªm, ngoµi ra ®­îc cÊp bæng léc b»ng tiÒn tuú theo cÊp bËc hoÆc kÕt qu¶ thi cö. - Qu©n ®éi: Mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho hä TrÞnh lµ ph¶i lu«n lu«n cã mét lùc l­îng qu©n sù m¹nh , ®ñ søc trÊn ¸p mäi sù ph¶n kh¸ng. ChÕ ®é " ngu binh ­ n«ng " kh«ng cßn t¸c dông n÷a v× t×nh h×nh ruéng ®Êt, nhÊt lµ ruéng ®Êt c«ng lµng x· bÞ ®Þa chñ c­íp ®o¹t nghiªm träng, kh«ng cho phÐp Nhµ n­íc tiÕp tôc thi hµnh chÝnh s¸ch ®ã. Ban ®Çu hä TrÞnh vÉn gi÷ 5 phñ nh­ ë thêi Lª, sau l¹i ®Æt 5 qu©n doanh, chia lµm c¬, ®éi. Qu©n lÝnh chñ yÕu tuyÓn ë vïng Thanh NghÖ. Trong cuéc duyÖt binh 1595, lùc l­îng qu©n ®éi cña hä TrÞnh cã 12 v¹n ng­êi. Tõ 1000 trë ®i, hä TrÞnh quy ®Þnh: lÝnh tóc vÖ ë kinh thµnh chØ lÊy 3 ng­êi phñ Thanh Ho¸ vµ 12 huyÖn phñ NghÖ An. §©y lµ mét biÖn ph¸p chñ lùc rÊt ®­îc chóa TrÞnh ­u ®·i, cÊp cho nhiÒu ruéng tiÒn, nh©n d©n gäi lµ " lÝnh tam phñ " hay " ­u binh ". Bªn c¹nh ®ã lµ ngo¹i binh hay nhÊt binh, tuyÓn tõ ®inh tr¸ng cña hai phñ Tr­êng Yªn, Thiªn Quan (thuéc Ninh B×nh) vµ bèn trÊn quanh kinh thµnh theo chÕ ®é tù nguyÖn. Lo¹i qu©n nµy còng ®­îc cÊp nhiÒu ruéng ®Êt nh­ng l¹i theo chÕ ®é "ngô binh ­ n«ng" thay phiªn nhau trùc. Qu©n ®éi TrÞnh - Lª gåm bèn binh chñng chÝnh: bé binh, thuû binh, kÞ binh vµ ph¸o binh. Vò khÝ ngoµi gi¸o m¸c, kiÕm cung, méc, ®ao, ná b¾n ®¸, cã sóng b¸ng gç, sóng bäc da. Tªn löa, ®¹n lùa, ho¶ mï, ®¹i b¸c. §Ó ®µo t¹o nh÷ng ng­êi chØ huy cã n¨ng lùc, nhµ n­íc Lª TrÞnh më tr­êng vâ. Tõ n¨m 1721 chóa TrÞnh ®Æt chÕ ®é thi vâ cø 3 n¨m mét lÇn thi së cö ë trÊn vµ mét lÇn thi b¸c cö ë kinh thµnh. Néi dung thi gåm c¶ cung, kiÕm, ®Êu vâ lÉn lµm v¨n s¸ch vÒ ph­¬ng l­îc. Ng­êi ®ç b¸c cö goi lµ t¹o sÜ, häc vÞ ngang tiÕn sÜ bªn v¨n. - §èi ngo¹i: Nhµ Lª - TrÞnh duy tr× chÝnh s¸ch hoµ hîp víi c¸c d©n téc Ýt, më réng viÖc khai th¸c kho¸ng s¶n vµ giao mét mét bé phËn cho c¸c tï tr­ëng ®Þa ph­¬ng. Trong quan hÖ víi nhµ Thanh (thay thÕ nhµ Minh sôp ®æ) v× ®ang cßn yÕu l¹i ®ang lo viÖc ®¸nh nhau víi chóa NguyÔn nªn nhµ Lª - TrÞnh kh«ng damschoongs cù, thuÇn phôc nhµ Thanh gi÷ quan hÖ hoµ hiÕu. Nhµ Thanh l¹i phong cho vua Lª lµ An Nam quèc v­¬ng. N¨m 1667, chóa TrÞnh sai qu©n t­íng ®¸nh nhµ M¹c, chiÕm l¹i Cao B»ng. Hai n¨m sau theo lêi cÇu khÈn cña hä M¹c, nhµ Thanh buéc chóa TrÞnh ph¶i tr¶ Cao B»ng cho hä M¹c. Ph¶i ®îi ®Õn n¨m 1677, nh©n cuéc noái lo¹n cña Ng« Quang QuÕ ë Trung Quèc, nhµ Lª TrÞnh míi diÖt ®­îc hä M¹c ë Cao B»ng, hoµn toµn lµm chñ vïng ®Êt d»ng ngoµi. §Çu thÕ kû XVIII, t×nh h×nh ®Êt n­íc æn ®Þnh chóa TrÞnh tá ra tù chñ h¬n trong quan hÖ víi nhµ Thanh. N¨m 1726, mét d¶i ®Êt thuéc hai ch©u VÞ Xuyªn (Trung Quèc) vµ Thuû VÜ (H­ng Ho¸) ®­îc nhµ Thanh tr¶ l¹i cho §¹i ViÖt. Sau ®ã n¨m 1728, tr­íc th¸i ®é mÒm dÎo nh­ng c­¬ng quyÕt cña c¸c sø thÇn §¹i ViÖt vµ c¸c tï tr­ëng ®Þa ph­¬ng, nhµ Thanh buéc ph¶i tr¶ nèt mét d¶i ®Êt réng thuéc VÞ Xuyªn trong ®ã cã má ®ång lín Tô Long. - §èi víi Ai Lao ë T©y Nam, sau khi thiÕt lËp l¹i chÝnh quyÒn, nhµ Lª TrÞnh ®Æt l¹i quan hÖ. Vua Lª ThuËn Tån ®· g¶ con g¸i cho vua Lan Xang th¾t chÆt thªm t×nh th©n gi÷a hai n­íc. N¨m vua Can Xang chÕt 1691 chÝnh biÕn næ ra, chóa TrÞnh C¨n ®· ®em qu©n yÓm hé «ng L« vÒ n­íc, ®­a lªn lµm vua. Quan hÖ §¹i ViÖt - Lan Xang trë l¹i tèt ®Öp cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII. - ChÝnh s¸ch kinh tÕ: Ruéng ®Êt ë ®µng ngoµi bÞ n¹n kiªm tÝnh cña ®Þa chñ quan l¹i , c­êng hµo lòng do¹n nghiªm träng nªn tæng sè diÖn tÝch ruéng ®Êt kh«ng cßn ®¸ng kÓ n÷a. T×nh h×nh nµy kh«ng cho phÐp chóa TrÞnh thi hµnh chÝnh s¸ch léc ®iÒn nh­ ë thê vua Lª. Trõ c¸c laoij ruéng d©n, ruéng sø thÇn vµ ruéng binh lÝnh ®­îc miÔn thuÕ, cßn th× ®Òu ph¶i nép thuÕ cho nhµ n­íc. Ruéng ®Êt c«ng lµng x· bÞ thu hÑp, kÐo theo sù ph¸ s¶n cña chÝnh s¸ch qu©n ®iÒn thêi Lª s¬. Hä TrÞnh ra søc duy tr× viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch qaan ®iÒn nh­ng trong thùc tÕ kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ n«ng d©n trong lµng x· ngµy cµng phô thuéc vµo ®Þa chñ, ®ã còng lµ lý do khiÕn chóa TrÞnh ph¶i ban hµnh viÖc ®¸nh thuª ruéng tù canh t¸c liªn miªn, mïa mµng thÊt b¸t diÔn ra th­êng xuyªn n«ng d©n ph¶i chÞu chÕ ®é t« thuÕ mäi thø lao dÞch (®¾p ®ª, ®¾p ®­êng) qu©n dÞch vµ nhiÒu kho¶n s­u thuÕ cña nhµ n­íc qu©n chñ. C©u 55: Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh ®µng Trong 1.Bèi c¶nh lÞch sö - Tõ khi M¹c §¨ng Doanh lªn ng«i nhµ Lª, nhiÒu quan cò ®· ph¶n øng kÞch liÖt 1 cùu thÇn nhµ Lª tªn lµ NguyÔn Hoµng Kim , ng­êi Thanh Hãa ®· dùa vµo 1 sù gióp ®ì cña vua Ai Lao mé qu©n luyÖn tËp vµ t«n ng­êi con trai cña vu Chiªu T«n lµ Lª Duy Ninh lªn lµm vua. 1 triÒu ®×nh míi ®· ®­îc thµnh lËp, sö gäi lµ nam TriÒu ®Ó ph©n biÖt víi B¾c TriÒu cña nhµ M¹c. Lª Duy Ninh lªn lµm vua hiÖu Lª Trang T«ng, phong cho NguyÔn Kim lµ Th¸i Quèc më ®Çu cho thêi kú Lª Trung h­ng. Sau khi NguyÔn Kim chÕ vua Lª phong cho TrÞnh KiÓm - con rÓ cña NguyÔn Kim lµm Th¸i quèc s­ Laîng Quèc C«ng, n¾m toµn bé binh quyÒn. Nh­ vËy Nam TriÒu tuy mang danh nghÜa vua Lª nh­ng thùc quyÒn lóc ®Çu trong tay NguyÔn Kim råi chuyÓn sang tay TrÞnh KiÓm vµ con ch¸u hä TrÞnh - Nam TriÒu ®­îc thµnh lËp tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XVI nh­ng ph¶i ®Õn 1543 míi chiÕm ®­îc T©y §«. - C­¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh cña Nam TriÒu tõ Thanh Hãa trë vµo. - VÒ Danh nghÜa vÉn cã cung vua nh­ng thùc quyÒn n»m ë phñ chóa. - C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh c¶u Nµm TrfiÒu còng ®­îc phong theo c¸c triÒu vua Lª s¬ tr­íc ®©y. 2.NÒn hµnh chÝnh ®µng Trong. * C­¬ng vùc ®Þa giíi, hµnh chÝnh ®µng Trong - NguyÔn Hoµng sau khi vµo Nam, mét mÆt cñng cè phßng thñ ®Êt ThuËn Qu¶ng chèng l¹i c¸c tÊn c«ng cña qu©n TrÞnh, mÆt kh¸c t×m c¸ch më mang l·nh thæ xuèng phÝa Nam. - N¨m 1611, NguyÔn Hoµng cö V¨n Phong ®¸nh phÝa biªn giíi Champa chiÕm ®Êt ®Æt thµnh phñ Phó Yªn. - N¨m 1653 NguyÕn Phóc TÇn l¹i cö t­íng ®em qu©n chiÕm vïng ®Êt tõ nam Phó Yªn ®Õn bê s«ng Phan Lang, ®Æt ra hai phñ Th¸i Khang vµ Diªn Kh¸nh. - N¨m 1693 t­íng NguyÔn H÷u KÝch ®­îc cö ®em qu©n chiÕm nèt vïng ®Êt cßn l¹i cña Champa, vua Ba Tranh bÞ b¾t. Tõ ®©y Champa hoµn toµn nhËp vµo §¹i ViÖt. - ThÕ kû XVI - XVII chua NguyÔn Phóc Nguyªn 1620 ®Æt quan hÖ víi vua Ch©n L¹p, yªu cÇu vua ChËn L¹p cho phÐp c­ d©n ViÖt ®­îc vµo Thuû Ch©n L¹p bu«n b¸n, khai hoang , lËp lµng. §­îc sù chÊp thuËn cña vua Ch©n L¹p nhiÒu lµng ViÖt ®· ra ®êi ë M¬ Xoµi, §ång Nai, - Gi÷a thÕ kû XVII nhµ Minh ®á. Trªn 5000 quan l¹i vµ binh sÜ c­ d©n Trung Quèc kh«ng chÞu theo nhµ Thanh, dong thuyÒn vµo Nam, cËp bÕn §µ N½ng, xin chóa NguyÔn nhËp c­ ë vïng ®Êt §«ng Phè (sau lµ Gia §Þnh) cïng víi di d©n ViÖt Nam d©n Minh h­¬ng më réng dÇn vïng khai hoang ra c¸c n¬i cËn phô Sµi Gßn lËp nªn lµng m¹c phè x¸. - N¨m 1688 phã t­íng nhµ Minh - Hoµng TiÕn næi lo¹n ë MÜ Tho, uy hiÕp Ch©n L¹p. Chóa NguyÔn ®¸nh b¹i bän Hoµng TiÕn lµm chñ ®Êt §«ng phè n¨m 1698, hai dinh TrÊn Biªn (Biªn Hoµ), Phiªn TrÊn (Gia §Þnh) ®­îc thµnh lËp. - N¨m 1680, mét ng­êi nhµ Minh lµ M¹c Cöu cïng hä hµng gia ®×nh ch¹y sang Phn«mpªnh xin tró ngô. Vua Ch©n L¹p phong MÆc Cöu lµm èc nha ®Êt Sµi M¹t (T©y - Thuû Ch©n L¹p). Cöu M¹c mé thªm d©n ViÖt ®Õn ®©y khai ph¸ ®Êt hoang thµnh lËp lµng M¹c råi xin thuÇn phôc chóa NguyÔn. TrÊn Hµ Tiªn ®­îc thµnh lËp. TiÕn tr×nh tiÕp diÔn cho ®Õn n¨m 1757 c¶ vïng Thuû Ch©n M¹c thuéc quyÒn ®iÒu hµnh cña chóa NguyÔn. - N¨m 1744 §µng trong chia lµm 12 dinh vµ 1 trÊn: 1.ChÝnh dinh (Phó Xu©n). 2.Cùu dinh (Ai tö, Qu¶ng TrÞ). 3.Qu¶ng B×nh dinh- tôc gäi lµ ding Tr¹m. 5.Bè ChÝnh dinh tôc gäi lµ dinh ngãi. 6.Qu¶ng Nam dinh tôc gäi lµ dinh Chiªm. 7.Ph Yªn dinh. 8.B×nh Khang dinh (sau lµ Kh¸nh Hoµ) 9.B×nh ThuËn dinh. 10.TrÊn Biªn dinh (sau lµ tØnh Gia §Þnh). 11.Long hå dinh (sau lµ Vinh Long - An Giang) 12........................................................................ 13.Hµ Tiªn TrÊn. - Mçi dinh qu¶n h¹t mét phñ, d­íi phñ cã huyÖn, tæng, x· (ph­êng, thuéc). Riªng dinh Qu¶ng Nam qu¶n 3 phñ: Th¨ng Hoa, Qu¶ng Ng·i, Quy Nh¬n. Thñ phñ ban ®Çu ®ãng ë x· ¸i T­ thuéc Cùu Dinh n¨m 1570 dêi vµo x· Trµ B¸t (TriÖu Phong - Qu¶ng TrÞ) n¨m 1626 dêi x· vµo Ph­íc Yªn, sau ®ã dêi sang Kim Long (®Òn thuéc Thõa Thiªn) cuèi cïng vµo kho¶ng n¨m 1687 dêi vÒ phó xu©n (HuÕ) thêi Phóc Kho¸t (1739 - 1765) Phó Xu©n ®­îc gäi lµ ®é thµnh. - N¨m 1614 NguyÔn Phóc Nguyªn nèi nghiÖp NguyÔn Ho·ng quyÕt ®Þnh th¶i håi c¸c quan l¹i do nhµ Lª cö, c¶i tæ l¹i bé m¸y chÝnh quyÒn. ChÝnh quyÒn trung ­¬ng gåm 3 ty: ty x·, ty t­íng, ty lÖnh. Mçi ty cã nh©n viªn gióp viÖc nh­ c©u kÎ, cai hîp, thñ hîp, ty l¹i. Trõ chÝnh dinh cã ®ñ 3 ty cßn c¸c ty kh¸c chØ cã 1 hay 2 ty. Ngoµi ra ë chÝnh dinh, NguyÔn Phóc Nguyªn cßn thªm tû Néi lÖnh sö coi c¸c lo¹i thuÕ. Hai ty t¶, h÷u lÖnh xö chia nhau thu nép tµi sai d­ ( thuÕ th©n ) , kh«ng nh÷ng thÕ hä NguyÔn cßn ®Æt mét hÖ thèng " b¶n ®­êng quan " phô tr¸ch thu thuÕ trong c¶ miÒn. Ngoµi chÝnh dinh chóa NguyÔn cßn chia ®Êt §µng trong thµnh c¸c dinh. Mçi dinh chØ ®Æt mét ty lÖnh sö hoÆc thªm ty x¸ sai. §øng ®Çu dinh cã chøc TrÊn thñ th­êng lµ quan vâ ®¶m nhËn vµ mét sè ty gióp viÖc. D­íi dinh lµ c¸c phñ , huyÖn , ch©u , x· do tri phñ , tri huyÖn , tri ch©u , x· tr­ëng vµ t­íng thÇn ®øng ®Çu. - N¨m 1744 NguyÔn Phóc Kho¸t tù x­ng v­¬ng tiÕp tôc c«ng viÖc hoµn thiÖn, cñng cè tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh Nhµ n­íc. ChÝnh dinh ®­îc gäi lµ ®« thµnh. ë trung ­¬ng d­íi ng«i chóa ®­îc thÕ tËp lµ "tø tøc ®¹i thÇn" gåm t¶ néi, t¶ ngo¹i, h÷u néi, h÷u ngo¹i - lµ nh÷ng ng­êi th©n thuéc tin cËy cña c¸c c«ng thÇn cña chóa NguyÔn. TiÕp ®ã lµ 6 bé: l¹i, lÔ, hé, binh, h×nh, c«ng ®øng ®Çu lµ c¸c Th­îng th­, c¸c ty bÞ xo¸ bá. ë ®Þa ph­¬ng sau khi diÖt song Chiªm Thµnh vµ x©m lÊn ®Êt Thuû Ch©n L¹p, chóa NguyÔn chia l·nh thæ §µng trong thµnh 12 dinh. §øng ®µu mçi dinh cã chøc TrÊn thñ, cai b¹, ký, lóc d­íi cã mét hay hai trong 3 sè ty víi mét sè nh©n viªn gióp viÖc. Mçi dinh qu¶n h¹t mét phñ, riªng dinh Qu¶ng Nam gåm 3 phñ: Thanh Ho¸, Qu¶ng Ng·i, Quy Nh¬n. V× vËy, dinh Qu¶ng Nam trùc tiÕp cai qu¶n phñ Thanh Ho¸, cßn phñ Qu¶ng Ng·i, Quy Nh¬n ®Æt thªm chøc tuÇn phñ, kh¸m lý cai qu¶n trùc thuéc dinh. Riªng ®Êt Hµ Tiªn th× ®ùt thµnh TrÊn vµ giao cho dßng hä M¹c ng­êi Hoa gi÷ chøc ®« ®èc qu¶n l·nh ®¹o. D­íi phñ lµ huyÖn, x·. X· vÉn lµ ®¬n vÞ quan träng nhÊt gåm hai lo¹i chøc dÞch: t­íng thÇn vµ x· tr­ëng. Nh÷ng x· cã 999 ng­êi trë xuèng cã 18 x· tr­ëng vµ t­íng thÇn, x· cã 70 ng­êi ®Æt 1 x· tr­ëng hoÆc t­íng thÇn. N¨m 1726 chóa NguyÔn quyÕt ®Þnh ë miÒn nói vµ ven biÓn th× lËp c¸c thuéc cã c¸c chøc cai thuéc, ký thuéc qu¶n l·nh. D­íi thuéc lµ c¸c ph­êng, nËu. VÒ c¸ch tuyÓn chän quan l¹i, lóc ®Çu hä NguyÔn theo tiÕn cö trong hµng ngò con em quý téc c«ng th©n hoÆc trong sè nh÷ng ng­êi häc giái ë c¸c ®Þa ph­¬ng. N¨m 1646, chóa NguyÔn quyÕt ®Þnh më khoa thi ®Çu tiªn, 2 cÊp chÝnh ®å (cÊp cao) vµ hoa v¨n (cÊp thÊp). Tõ ®ã ë Phó Xuyªn cø 3 n¨m më mét kú thi, nh­ng hä NguyÔn kh«ng më k× thi héi nh­ ë ®µng ngoµi. N¨m 1695 chó NguyÔn Phóc Chu cã më khoa thi §×nh , chñ yÕu kh¶o h¹ch c¸c quan ®ang t¹i chøc. Quan l¹i kh«ng ®­îc cÊp bæng léc nhÊt ®Þnh mµ chØ ban mét sè d©n phô hoÆc ®­îc phÐp thu thªm mét sè tiÒn g¹o ngoµi thuÕ cña d©n. ChÝnh s¸ch nãi trªn cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho quan l¹i tha hå s¸ch nhiÔu ®ôc khoÐt nh©n d©n. Qu©n ®éi cña chóa NguyÔn ®­îc chia lµm 3 lo¹i: qu©n tóc vÖ hay th©n qu©n, qu©n chÝnh quy ë c¸c dinh vµ thæ binh hay t¹m binh. C¸c lo¹i qu©n ®Òu chia thµnh c¸c c¬ ®éi thuyÒn. Qu©n ®éi gåm bé binh, thuû binh, t­îng binh. §Çu thÕ kû XVII, ng­êi §µng trong häc c¸ch ®óc sóng, c¸c thuyÒn lín ®Òu cã 5 khÈu ®¹i b¸c. ChÝnh s¸ch thuÕ kho¸: Chóa NguyÔn ban hµnh chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ vµ ®êi sèng nh©n d©n khæ cùc, h¹n h¸n, lò lôt liªn tiÕp x¶y ra. NÒn hµnh chÝnh d­íi thêi t©y S¬n C©u 56: Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n 1.Bèi c¶nh lÞch sö. N¨m 1771 phong trµo n«ng d©n T©y S¬n do 3 anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn L÷, NguyÔn HuÖ tæ chøc vµ l·nh ®¹o nhanh chãng ph¸t triÓn tiªu ®iÖt 3 tËp ®oµn ph«ng kiÕn TrÞnh, NguyÔn, Lª vµ hai ®¹o qu©n x©n l­îc Xiªm, Thanh thèng nhÊt ®Êt n­íc vÒ c¬ b¶n. - Tõ n¨m 1771 nghÜa qu©n tiÕn xuèng chiÕm ®ãng vïng Haj §¹o. Ngoµi nh÷ng ng­êi d©n nghÌo ®i theo, nghÜa qu©n cßn cã mét sè thæ hµo giµu cã mhw huyÒn Khª, NguyÔn Thung vµ th­¬ng nh©n Hoa kiÒu nh­ Lý Tµi, TËp §×nh. c¸c l·nh tô T©y S¬n cßn liªn kÕt ®­îc víi lùc l­îng ng­êi Ch¨m ë Phó Yªn d­íi sù chØ huy cña n÷ chóa ThÞ Ho¶ trong giai ®o¹n ®Çu, ho¹t ®äng cña nghÜa qu©n chØ lµ tÊn c«ng vµo bé m¸y chÝnh quyÒn ë c¸c lµng x·, ®èt sæ thuÕ vµ c¸c v¨n tù vay nî, lÊy cña nhµ giµu chia cho ng­êi nghÌo. N¨m 1773 b»ng m­u kÕ qu©n T©y S¬n ®¸nh chiÕm ®­îc phñ thµnh Quy Nh¬n råi sau ®ã tiÕn ra B¾c gi¶i phãng Qu¶ng Ng·i, Qu¶ng Nam, c¾t ®Êt kinh thµnh Phó Xuyªn víi Gia §Þnh. ChÝnh quyÒn chóa NguyÔn v« cïng hoang mang lo sî. Lîi dông c¬ héi ®ã cuèi n¨m 1774 qu©n TrÞnh do Hoµng Ngò Phóc chØ huy v­ît s«ng Gianh tÊn c«ng vµo ®µng Trong. Lùc l­îng qu©n NguyÔn ®· suy yÕu, l¹i ph¶i lo chèng ®èi víi phong trµo T©y S¬n nªn qu©n TrÞnh kh«ng gÆp sù kh¸ng kÓ nµo c¶. §Çu n¨m 1775 NguyÔn Phóc ThuÇn cho toµn bé gia quyÕn vµ triÒu thÇn bá trèn. Qu©n TrÞnh chiÕm ®­îc Phó Xu©n. Tõ ®ã H Ngò Phóc cho qu©n v­ît ®Ìo H¶i V©n ®¸nh vµo Qu¶ng Nam. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ®Ó tËp trung ®èi phã víi qu©n NguyÔn ë phÝa NaNaa, NguyÔn Nh¹c ®· t×m c¸ch hoµ ho·n víi qu©n TrÞnh vµ xin nhËn lµm t­íng tiªn phong ®i ®¸nh qu©n NguyÔn. T¹m yªn ®­îc mÆt B¾c, qu©n T©y S¬n tËp trung lùc l­îng më c¸c cuéc tÊn c«ng lín vµo phÝa nam Quy Nh¬n. Cuèi n¨m 1775, d­íi sù chØ huy cña NguyÔn HuÖ, ®¹i qu©n T©y S¬n chiÕm ®­îc Phó Yªn vµ sau ®ã NguyÔn L÷ ®¸nh th¾ng trËn ®Çu tiªn ë Gia §Þnh. N¨m 1778 NguyÔn Nh¹c l¹i tù x­ng lµ Hoµng ®Õ, lÊy niªn hiÖu Th¸i §øc ®æi thµnh §å Bµn lµm thµnh Hoµng ®Õ, phong cho NguyÔn HuÖ lµm long Nh­¬ng t­íng qu©n vµ NguyÔn L÷ lµm tiÕt chÕ. Tõ ®ã T©y S¬n liªn tôc më c¸c cuéc tÊn c«ng vµo Gia §Þnh. Qu©n NguyÔn tan ra chØ cßn mét nhãm nhá theo NguyÔn ¸nh ch¹y trèn ra ®¶o C«n L«n, råi sau ®ã sang Xiªm cÇu cøu. Khi Êy Xiªm ®ang hïng m¹nh, nh©n dÞp NguyÔn ¸nh cÇu cøu qu©n Xiªm ®· ®­a qu©n sang can thiÖp vµo ®Êt n­íc ta. Th¸ng 7 n¨m 1784 víi 2 v¹n thuû binh, 300 chiÕn thuyÒn d­íi sù ®iÒu khiÓn cña Chiªu T¨ng, Chiªu S­¬ng cïng 3 v¹n bé binh d­íi sù chØ huy cña Chiªu Thuú Biªn vµ NguyÔn ¸nh vµ Chu V¨n TiÕp ®¸nh vÒ Gia §Þnh. NhËn ®­îc tin qu©n T©y S¬n do NguyÔn HuÖ chØ huy tøc hµnh vµo Gia §Þnh chèng qu©n x©m l­îc. Víi trËn ®Þa mai phôc trªn s«ng Mü Tho, ®o¹n tõ R¹ch GÇm ®Õn Xoµi Mót, r¹ng s¸ng ngµy 19-1-1785 T©y S¬n ®· tiªu diÖt qu©n Xiªm tan tµnh sau mét ngµy ®ªm. NguyÔn ¸nh cïng tµn qu©n ph¶i ch¹y sang B¨ng Cèc. Víi chiÕn th¾ng R¹ch GÇm - Xoµi Mót ®· chøng tá T©y S¬n ®· hïng m¹nh víi mét ®éi qu©n tinh nhuÖ thiÖn chiÕn vµ qua ®ã còng thÓ hiÖn tµi n¨ng qu©n sù cña ng­êi anh hïng NguyÔn HuÖ. Thõa th¾ng qu©n Xiªm, T©y S¬n tiÕn ®¸nh qu©n TrÞnh ë Phó Xu©n trong khi qu©n TrÞnh tá ra kiªu c¨ng, nhiÔu s¸ch khiÕn cho d©n chóng v« cïng c¨n giËn, ®· giµnh ®­îc th¾ng lîi. §Õn ®©y, T©y S¬n hoµn toµn lµm chñ ®Êt §µng Trong, víi danh nghÜa "Phï Lª diÖt TrÞnh". NguyÔn HuÖ chØ huy qu©n ®éi v­ît s«ng Gianh cÊp tèc hµnh qu©n ra B¾c ®¸nh tan qu©n TrÞnh, lµm chñ Th¨ng Long, t¹o tiÒn ®Ò cho thèng nhÊt ®Êt n­íc. Trong bèi c¶nh Hµ B¾c lóc ®ã, mÆc dï cã nhiÒu quyÒn ®Þnh ®o¹t vÒ mäi viÖc nh­ng víi nh·n quan chÝnh trÞ s¸ng suèt, NguyÔn HuÖ ®· trao l¹i quyÒn hµnh cho vua Lª, råi rót qu©n vµo nam. Tuy nhiªn d­ ®¶ng cña hä TrÞnh (TrÞnh Bång) vÉn cßn cè søc kh«i phôc l¹i c¬ ®å. Lª HiÓn T«ng qua ®êi, Chiªu Thèng lªn ng«i chØ lo tr¶ thï trÞnh --> lo¹n x¶y ra. NguyÔn HuÖ ph¶i ®Ých th©n ®em qu©n ra B¾c Hµ dÑp lo¹n. Lª Chiªu Thèng ®­a gia quyÕn sang cÇu cøu nhµ Thanh. Phong trµo T©y S¬n ®øng tr­íc mét thö th¸ch cùc kú nghiªm träng. Tr­íc lêi cÇu thØnh cña bÌ lò Lª Chiªu Thèng tuÇn phñ Qu¶ng T©y T«n VÜnh Thanh vµ tæng ®ãc L­ìng Qu¶ng T«n SÜ NghÞ d©ng biÓu lªn vua Thanh xin xuÊt qu©n ®¸nh ®¹i ViÖt. Vua Thanh ®ång ý ngay. Th¸ng 11/1788 qu©n Thanh gåm 29 v¹n chia lµm 3 ®¹o qu©n d­íi sù chØ huy cña T«n SÜ NghÞ tiÕn vµo n­íc ta. ThÕ giÆc v« cïng hung h·n, lùc l­îng T©y S¬n ë L­¬ng S¬n kh«ng chèng cù næi, ph¶i ®Çu hµng. Ngµy 22/12/1788, NguyÔn HuÖ nhËn ®­îc tin cÊp b¸o «ng quyÕt ®Þnh xuÊt quan ngµy h«m sau. §Ó cho chÝnh danh, trong buæi lÔ xuÊt qu©n NguyÔn HuÖ tuyªn bè lªn ng«i Hoµng §Õ, lÊy niªn hiÖu Quang Trung. §¹o qu©n Quang Trung tiÕn c«ng theo 5 mòi nhän. §óng 30 tÕt ®¹i qu©n v­ît s«ng Gi¸n KhÈu (s«ng §¸y) ®¸nh vµo c¸c cø ®iÓm tiÒn tiªu. BÞ bÊt ngê qu©n ®Þch kh«ng kÞp trë tay, bÞ tiªu diÖt toµn bé. SÇm Nghi §ång tù vÉn, T«n SÜ NghÞ ho¶ng hèt, kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p theo ®­êng cÇu phao bá ch¹y vÒ ph­¬ng b¾c. T­íng sÜ tranh nhau ch¹y theo, x« ®Èy xuèng s«ng chÕt rÊt nhiÒu. CÇu phao ®øt hÇu hÕt qu©n lÝnh r¬i xuèng n­íc. Tµn qu©n T«n SÜ NghÞ ch¹y ®Õn Ph­îng Nh·n th× gÆp ®¹o qu©n ®« ®èc Léc chê s½n ë ®ã chÆn ®¸nh. Nh÷ng tªn sèng sãt tan t¸c, chiu lñi m·i míi vÒ ®­îc Trung Quèc. §¹o qu©n do ¤ §¹i Kinh ®ang ®ãng ë T©y S¬n nghe tin ho¶ng sî , véi rót vÒ n­íc. Tr­a mïng 5 tÕt Quang Trung dÉn ®¹i qu©n vµo thµnh Th¨ng Long. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M·n Thanh toµn th¾ng. ChØ trong vßng 5 ngµy ®ªm, qu©n, d©n ta d­íi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña ng­êi anh hïng ¸o v¶i NguyÔn HuÖ ®É lËp nªn k× tÝch ®¸nh tan 29 v¹n qu©n x©m l­îc, ®­a ®Êt n­íc lªn vÞ thÕ cao ch­a tõng cã. Víi nh÷ng chiÕn c«ng nh­ vËy NguyÔn Nh¹c sî em léng quyÒn véi v· ®em mét sè tuú tïng ®i nhanh ra Th¨ng Long, råi cïng NguyÔn HuÖ bÝ mËt rót qu©n vÒ Quy Nh¬n. NguyÔn Nh¹c kh«ng hiÓu næi chÝ h­íng vµ hoµi b·o cña NguyÔn HuÖ nªn hai anh em bÊt hoµ g©y ra xung ®ét gay g¾t (1787). Hai anh em ®¸nh nhau 3 th¸ng trêi sau ®ã hoµ gi¶i. NguyÔn Nh¹c phong cho NguyÔn HuÖ lµ B¾c B×nh V­¬ng cai qu¶n tõ Qu¶ng Nam ra B¾c. Tõ ngoµi b¾c trë vµo thuéc quyÒn qu¶n lý cña ..... Hoµng ®Õ NguyÔn Nh¹c. Phong cho NguyÔn L÷ lµm §«ng §Þnh V­¬ng giao trÊn gi÷ Gia §Þnh. Trong 3 anh em T©y S¬n, chÝnh quyÒn §«ng §Þnh V­¬ng - NguyÔn L÷ chØ tån t¹i ®­îc kho¶ng 1 n¨m (1786-1787), v­¬ng triÒu NguyÔn Nh¹c tån t¹i ®Õn n¨m 1793 nh­ng kh«ng cã ®ãng gãp g× ®¸ng kÓ. C«ng lao thèng nhÊt ®Êt n­íc vÒ c¬ b¶n vµ x©y dùng mét v­¬ng triÒu phong kiÕn tiÕn bé thuéc vÒ Hoµng ®Õ Quang Trung. Bëi vËy, khi t×m hiÓu vÒ nÒn hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n th× chñ yÕu nãi vÒ chÝnh s¸ch cña Quang Trung - NguyÔn HuÖ. 2.NÒn hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n. N¨m 1788 NguyÔn HuÖ lªn ng«i Hoµng ®Õ, ®Æt niªn hiÖu lµ Quang Trung. Hoµng ®Õ Quang Trung tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc theo mÉu h×nh cña c¸c triÒu ®¹i tr­íc. §øng ®Çu triÒu ®×nh lµ Hoµng ®Õ. C«ng chóa Ngäc H©n (con vua Lª HiÓn T«ng) ®­îc phong lµ B¾c Cung Hoµng HËu. NguyÔn Quang To¶n ®­îc lËp lµm Th¸i tö. Hoµng ®Õ th©u tãm trong tay tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc nhµ n­íc. Trong triÒu cã hai ban v¨n , vâ víi c¸c chøc quan nh­ tam c«ng, tam thiÕu, ®¹i chñng tÒ, ®¹i t­ ®å, ®¹i t­ m·, ®¹i t­ kh«ng, ®¹i tæng qu¶n, ®¹i ®ång lý, ®¹i ®o ®èc, th¸i lý,... D­íi c¸c träng thÇn v¨n vâ lµ 6 bé do c¸c th­îng th­ ®øng ®Çu, viÖn hµn l©m, viÖn ngù sö, viÖn th¸i y, viÖn sµng chÝnh,... ë ®Þa ph­¬ng, ®¬n vÞ hµnh chÝnh nh­ thêi Lª, song cã tæ chøc l¹i chÆt chÏ h¬n. Tõ Qu¶ng Nam trë ra B¾c ®­îc chia lµm nhiÒu trÊn. §øng ®Çu mçi trÊn lµ mét TrÊn thñ do mét vâ quan n¾m gi÷, phô gióp lµ HiÖp trÊn do quan v¨n phô tr¸ch, tham trÊn gióp TrÊn thñ qu¶n lý hµnh chÝnh, t­ ph¸p,... C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Þa ph­¬ng d­íi trÊn lµ phñ, huyªn, tæng, x·. ë cÊp phñ, huyÖn cã cÆp ®éi quan v¨n vâ, ®øng ®Çu lµ vâ ph©n xuÊt vµ v¨n ph©n tri qu¶n lý. Riªng cÊp huyÖn cã thªm chøc t¶, h÷u qu¶n lý gióp viÖc. ë tæng cã tæng tr­ëng, ë x· cã x· tr­ëng phô tr¸ch qu¶n lý hµnh chÝnh. Quang Trung thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phong c¸c con trÊn trÞ c¸c khu vùc quan träng nh­ Quan Thuú phô tr¸ch B¾c thµnh tiÕt chÕ , Quan Bµn ®èc trÊn Thanh Ho¸. Hµng ngò quan l¹i bao gåm th©n thuéc cña nhµ vua, c¸c vâ t­íng T©y S¬n vµ c¸c cùu thÇn nhµ Lª tù nguyÖn hîp t¸c víi T©y S¬n. Quang Trung rÊt tr©n träng c¸c nho sü nµy vµ giao cho c¸c chøc vô quan träng. C¸c quan chøc ®Òu ®­îc h­ëng bæng léc theo chÕ ®é h­ëng t« thuÕ, mét vµi x·, mét sè quan chøc cao cÊp cã c«ng th× ®­îc cÊp thªm ruéng ®Êt tuy kh«ng nhiÒu. Quang Trung x©y dùng kinh ®« míi ë vïng ch©n nói (Dòng) QuyÕt (gÇn BÕn Thuû NghÖ An) lµm trung t©m víi tªn gäi Ph­îng Hoµn Trung §«. - Qu©n ®éi: + Nhµ n­íc T©y S¬n chó träng x©y dùng mét qu©n ®éi m¹nh. Qu©n ®éi ®­îc ph©n chia thµnh n¨m doanh: trung, tiÒn, hËu, t¶, h÷u vµ ®­îc phiªn chÕ thµnh c¸c ®¬n vÞ: ®¹o, c¬, ®éi. Tõ n¨m 1790, Quang Trung cho lËp sæ hé tÞch vµ c¨n cø vµo ®ã tuyÓn lÝnh. D©n ®inh ®­îc chia lµm ba h¹ng: vÞ cËp c¸ch (tõ 9-17 tuæi), tr¸ng (18-55 tuæi), l·o (55-60). Cø ba xuÊt ®inh chän mét xuÊt lÝnh. + Qu©n ®éi bao gåm thuû binh, bé binh, t­îng binh, kþ binh vµ ph¸o binh. ChiÕn thuyÒn cã nhiÒu lo¹i, cã lo¹i lín chë ®­îc voi chiÕn, trang bÞ 50-60 ®¹i b¸c, chë 500-700 qu©n. Vò khÝ cã gi¸o m¸c, cung tªn, sóng tr­êng, ®¹i b¸c, ho¶ lß. + Tõ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc T©y S¬n, chóng ta thÊy bé m¸y nhµ n­íc ®ã cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh- qu©n sù. HÇu hÕt quan l¹i trong bé m¸y nhµ n­íc T©y S¬n lóc bÊy giê lµ c¸c vâ t­íng lín nhá trong c¸c phong trµo khëi nghÜa n«ng d©n ngµy tr­íc, Quang trung còng cã chiªu tËp ®­îc mét sè nho sü, quan l¹i cò cña Lª- TrÞnh nh­ng chØ chiÕm mét bé phËn nhá. - ChÝnh s¸ch kinh tÕ: + T×nh h×nh B¾c Hµ hÕt søc khã kh¨n, mÊt mïa, ®ãi kÐm, thiªn tai, dÞch bÖnh hoµnh hµnh, ruéng ®Êt bá hoang kh¾p n¬i. C«ng viÖc cÊp b¸ch tr­íc tiªn lµ phôc håi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n. Do vËy, n¨m 1789, Quang Trung ban "ChiÕu khuyÕn n«ng" b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kiªn quyÕt, chÝnh quyÒn b¾t buéc nh÷ng ng­êi l­u t¸n ph¶i trë vÒ quª cò lµm ¨n, c¸c lµng x· ph¶i cÊp ruéng ®Êt cho hä vµ gi¶i quyÕt triÖt ®Ó t×nh tr¹ng ruéng ®Êt bá hoang. Trong vßng 3-4 n¨m, t×nh h×nh s¶n xuÊt trë l¹i æn ®Þnh, kh«i phôc l¹i c¶nh th¸i b×nh. Tuy nhiªn, chÝnh quyÒn T©y S¬n ch­a cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ruéng ®Êt, nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa ®· dÉn tíi t×nh tr¹ng khñng ho¶ng tr­íc ®©y trong nhµ n­íc §µng Ngoµi. + §èi víi c«ng-th­¬ng nghiÖp, tuy Quang Trung ch­a ®­a ra mét ®­êng lèi ph¸t triÓn l©u dµi nh­ng cã nhiÒu biÖn ph¸p khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, l­u th«ng hµnh ho¸ vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cai trÞ nghiªm minh, h¹n chÕ n¹n tham nhòng, b­íc ®Çu cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc vµ thóc ®Èy c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. ChÝnh quyÒn Quang Trung cho ®óc tiÒn míi ®Ó tiªu dïng. ThuÕ kho¸ ®­îc ®Þnh l¹i tõ thuÕ ruéng ®Êt c¸c lo¹i ®Õn thuÕ th©n, phô thu, c¸c lo¹i thuÕ c«ng th­¬ng nghiÖp + V¨n ho¸ - gi¸o dôc: chÝnh quyÒn Quang Trung t«n sïng nho gi¸o nh­ng tá ra réng r·i víi t«n gi¸o kh¸c. Ch÷ N«m ®­îc ®Ò cao lªn thµnh ch÷ viÕt chÝnh thøc cña d©n téc. Quang Trung chñ tr­¬ng ®­a ch÷ N«m vµo gi¸o dôc vµ khoa cö, ban "chiÕu lËp häc" lÖnh cho c¸c x· thµnh lËp c¸c x· häc, chä ng­êi hay ch÷ vµ cã ®øc h¹nh lµm thÇy gi¸o. Ph­¬ng ph¸p häc tËp ®­îc trÊn chØnh theo tinh thÇn häc ®i ®«i víi hµnh. Nh÷ng sinh ®å ba quan thêi Lª - TrÞnh sau khi thi l¹i kh«ng ®¹t bÞ th¶i håi vÒ quª. N¨m 1789 kú thi H­¬ng ®Çu tiªn ®­îc tæ chøc ë NghÖ An. ThÝ sinh ph¶i thi th¬ phó b»ng ch÷ N«m. - §èi ngo¹i: Sau khi ®¸nh b¹i qu©n Thanh, gi¶i phãng Th¨ng Long, Quang Trung lu«n gi÷ mèi quan hÖ hoµ hiÕu víi nhµ Thanh. §èi víi phÝa T©y nh­ V¹n T­êng (Lµo), MiÕn §iÖn (Mianma) Quang Trung ®Òu cã quan hÖ tèt. C©u 57: Nh÷ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n. Tr¶ lêi: 1.Cuéc khñng ho¶ng trÇm träng cña chÕ ®é phong kiÕn ViÖt nam vµ yªu cÇu bøc thiÕt cña viÖc c¶i c¸ch. - Tõ nöa thÕ kû XVIII, giai cÊp phong kiÕn th«ng trÞ trong c¶ n­íc tõ vua ®Õn quan l¹i, quý téc ¨n ch¬i xa ®o¹ tõ bá viÖc thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng vµ tr¸ch nhiÖm cña Nhµ N­íc ®èi víi nh©n ®an, ®Êt n­íc vµ x· héi. - §Ó cung øng cho nhu cÇu h­ëng thô tõ chóa TrÞnh ®Õn chóa NguyÔn ®· bãc lét nh©n d©n b»ng c¸c chÝnh s¸ch thuÕ hÕt søc nÆng nÒ, phiÒn nhiÔu. Hµng tr¨m thø thuÕ ®· khiÕn cho nh©n dan bÞ bÇn cïng, ph¶i bá lµng ra ®i --> nh©n d©n l­u vong phæ biÕn --> nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc bÞ ®×nh ®èn, søc s¶n xuÊt bÞ ph¸ ho¹i nghiªm träng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng x· héi mÊt æn ®Þnh, rèi lo¹n, m©u thuÉn x· héi gay g¾t gi÷a nh©n d©n, c¸c tÇng líp lao ®éng nghÌo khæ víi giai cÊp bãc lét thèng trÞ. Bé m¸y Nhµ n­íc quan liªu phong kiÕn ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. Sau khi l·nh ®¹o nh©n d©n c¶ n­íc vïng dËy lËt ®æ chÝnh quyÒn phong kiÕn thèi n¸t - Lª TrÞnh ë §µng ngoµi vµ NguyÔn ë §µng trong, ®¸nh b¹i qu©n x©m l­îc Xiªm, Thanh, nhµ n­íc phong kiÕn míi ra ®êi d­íi sù l·nh ®¹o cña Quang Trung ®øng tr­íc mét yªu cÇu cÊp thiÕt cña ®Êt n­íc vµ x· héi lµ ph¶i thùc thi c¶i c¸ch ®Ó ®­a ®Êt n­íc khái khñng ho¶ng trÇm träng cña x· héi. 2.C¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p c¶i c¸ch: - VÒ kinh tÕ; Quang Trung ban "ChiÕu khuyÕn n«ng" lÖnh cho d©n phiªu t¸n ph¶i trë vÒ quª kh«i phôc s¶n xuÊt. Nh÷ng x· nµo chøa chÊp kÎ chèn tr¸nh ®Òu bÞ ph¹t. Sau mét thêi h¹n mµ ruéng c«ng cßn bá hoang th× ph¶i nép thuÕ gÊp ®«i, ruéng t­ th× bÞ sung c«ng... Do ®ã chØ trong vßng 3 n¨m nhµ n­íc ®­îc phôc håi. §èi víi c«ng th­¬ng nghiÖp Quang Trung khuyÕn khÝch ®Èy m¹nh s¶n xuÊt thñ céng nghiÖp, më réng ngo¹i th­¬ng trªn c¬ së phôc håi vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña chÝnh quyÒn míi «ng ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn mäi ngµnh s¶n xuÊt nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ phån vinh, ®éc lËp, tù chñ, trong ®ã cã c«ng th­¬ng nghiÖp. N¨m 1789 «ng b·i bá thuÕ ®iÒn cho nh©n d©n tõ S«ng Giang ra B¾c, ®éng viªn c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng phÊn khëi, s¶n xuÊt. §Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸, «ng cho ®óc tiÒn ®ång míi. §èi víi n­íc ngoµi, chñ tr­¬ng më réng trao ®æi bu«n b¸n, ®Êu tranh víi nhµ Thanh ph¶i më cöa biªn giíi ®Ó bu«n b¸n víi n­íc ta. §èi víi thuyÒn bu«n cña t­ b¶n Ph­¬ng T©y, mong muèn hä t¨ng c­êng quan hÖ ngo¹i th­¬ng. àTh­¬ng NghiÖp (néi th­¬ng, ngo¹i th­¬ng) ®­îc phôc h­ng vµ ph¸t triÓn tiªn tiÕn th«ng th­¬ng tiÕn bé cña Quang Trung ®· thÓ hiÖn nh·n quan kinh tÕ réng më phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc vµ thêi ®¹i "më cöa ¶i, th«ng th­¬ng bu«n b¸n khiÕn cho c¸c hµng ho¸ kh«ng ng­ng ®äng ®Ó lµm lîi cho d©n chóng". - VÒ chÝnh trÞ quèc phßng: Sau khi ®¸nh b¹i 29 v¹n qu©n Thanh x©m l­îc (1798) v­¬ng triÒu Quang Trung ra søc x©y dùng mét chÝnh quyÒn phong kiÕn míi tËp trung m¹nh tiÕn bé víi ý thøc qu¶n lý ®Êt n­íc trªn mét ph¹m vi réng lín. Trong c«ng cuéc x©y dùng chÝnh quyÒn míi, Quang Trung rÊt chó träng "C©u hiÒn tµi". §èi víi nh÷ng nho sÜ, trÝ thøc, kÓ c¶ quan l¹i trong chÝnh quyÒn cò cã tµi n¨ng, trÝ tuÖ, cã nhiÖt t×nh x©y dùng ®Êt n­íc, Quang Trung ®Òu cè g¾ng thuyÕt phôc vµ sö dông hä vµo bé m¸y nhµ n­íc míi, ®Æt hä ë nh÷ng chøc vô t­¬ng xøng víi hä nh­: Ng« Th× NhËm, Phan Huy Ých, NguyÔn ThiÕp. §Ó ®¸p ÷ng nhu cÇu x©y dùng chÝnh quyÒn míi bªn c¹nh ph­¬ng thøc "TiÕn cö", "CÇu hiÒn tµi" Quang Trung cßn ban hµnh chÝnh s¸ch "khuyÕn häc", më réng chÕ ®é häc tËp, thi cö ®Õn c¸c lµng x·, cho phÐp ®Þa ph­¬ng sö dông mét sè ®Òn chïa kh«ng cÇn thiÕt lµm tr­êng häc. VÒ néi dung: bá lèi häc tõ ch­¬ng khu«n s¸o, theo h­íng thiÕt thùc, häc ®i ®«i víi hµnh. VÒ tæ chøc b¾t c¸c nho sinh, sinh ®å ë triÒu ®¹i tr­íc ph¶i thi l¹i, ng­êi nµo xÕp lo¹i ­u th× míi ®­îc c«ng nh©n cho ®å. H¹ng liÖt ph¶i thi l¹i, h¹ng sinh ®å 3 qu¸n do bá tiÒn ra mua th× bÞ ®uæi vÒ chÞu lao dÞch nh­ d©n chóng. Chñ tr­¬ng ph¸t triÓn gi¸o dôc thi cö ®Ó ®µo t¹o nh©n tµi cho ®Êt nwocs trong c«ng cuéc kh«i phôc chÝnh quyÒn míi Quang Trunhg nãi râ: "dùng n­íc lÊy häc lµm ®Çu, cÇu trÞ lÊy nh©n tµi lµm gèc. Tr­íc ®©y hËu ph­¬ng nhiÒu viÖc ph¶i phßng bÞ, viÖc häc kh«ng ®­îc söa s¸ng, khoa cö bá dÇn, nh©n tµi ngµy cµng thiÕu thèn.. TrÉm khi míi b×nh ®Þnh ®· cã nh· ý hËu ®·i nhµ nho, lùc t©m mÕn kÎ sÜ, muèn cã ng­êi thùc tµi ®Ó dïng cho quèc gia. Do ®ã 1789, Quang Trung cho më khoa thÞ H­¬ng ®Çu tiªn ë NghÖ An, cho ng­êi ®ç tó tµi h¹ng ­u vµo d¹y tr­êng quèc häc. Chñ tr­¬ng tõng b­íc ®­a khoa cö thµnh 1 ph­¬ng thøc ®µo t¹o quan chøc cho Nhµ n­íc phong kiÕn. Trªn c¬ së t¨ng c­êng vµ cñng cè ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc trung ­¬ng tËp trung m¹nh, nhµ n­íc thêi Quang Trung ®· thùc hiÖn ®­îc chøc n¨ng quan träng vµ lín lao ®èi víi x· héi lµ tËp hîp c¸c lùc l­îng trong toµn ®Êt n­íc, ®Èy lïi ®­îc cq x©m l­îc cña ngoµi bang, æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ, x· héi, cñng cè nhµ n­íc qc tËp quyÒn tõng b­íc phôc h­ng ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc vµ kinh tÕ. - Quang Trung chñ tr­¬ng x©y dùng 1 lùc l­îng qu©n ®éi hïng m¹nh, cñng cè quèc phßng. Qu©n ®éi chia lµm 5 doanh: trung tiÒn, hËu, t¶, h÷u. Ngoµi ra cã thªm mét sè qu©n hiÖu nh­ t¶ bËt, h÷u bËt, kiÒuthanh, thiªn cµn. Qu©n ®éi ®­îc biªn chÕ theo ®¹o, c¬, ®éi. N¨m 1790 lµm sæ hé tÞch ®Ó c¨n cø vµo ®ã tuyÓn binh. Nhµ n­íc quy ®Þnh cø 3 suÊt ®inh tuyÓn 1 lÝnh. Qu©n ®éi cã c¸c binh chñng, bé binh, thñ binh t­îng binh, ph¸o binh. Vò khÝ cã nhiÒu lo¹i: gi¸o m¸c, cung tªn ,cã lo¹i ®­îc c¶i tiÕn nh­ háa hæ (èng phun löa), sóng tr­êng, ®¹i b¸c. ThuyÒn chiÕn cã nhiÒu lo¹i: lo¹i lín chë ®­îc c¶ voi, trang bÞ tõ 50 - 60 khÈu ®¹i b¸c, chë 500 - 700 lÝnh. Víi 1 lùc l­îng qu©n ®éi m¹nh nh­ vËy, Quang Trung ®· trÊn ¸p ®­îc c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph¶n ®éng, b¶o vÖ chÝnh quyÒn míi vµ cã c¬ së ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i tÝch cùc, kiªn quyÕt b¶o vÖ ®éc lËp toµn vÑn l·nh thæ n©ng cao vÞ thÕ cña Quèc gia. - VÒ v¨n hãa gi¸o dôc: LËp sïng ChÝnh viÖn chuyªn dÞch s¸ch ch÷ H¸n ra ch÷ N«m lµm tµi liÖu häc tËp vµ gióp vua vÒ mÆt v¨n hãa. Môc ®Ých cña «ng lµ ®­a ch÷ N«m thµnh quèc ng÷ chÝnh thay cho ch÷ H¸n. Ch÷ N«m ®­îc ®­a vµo khoa cö trong c¸c kú thi quan tr­êng ra ®Ò thi b»ng ch÷ N«m, ng­êi thi lµm th¬, phó b»ng ch÷ N«m - ch÷ N«m trë thµnh v¨n tù chÝnh thøc cña Quèc gia, ®¸nh dÊu mét thµnh qu¶ quan träng trong lÞch sö ®Êu tranh vµ b¶o tån nÒn v¨n hãa d©n téc, chèng CS ®ång hãa cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ph­¬ng B¾c ®« hé n­íc ta. -->chøng tá «ng lµ mét ng­êi cã hoµi b·o x©y dùng mét nÒn häc thuËt, gi¸o dôc ®Çm ®µ b¶n s¾ch d©n téc, n©ng cao ý thøc ®éng lùc tù c­êng cho nh©n d©n. Tuy t«n träng Nho gi¸o song Quang Trung v·n tá ra réng r·i ®èi víi PhËt gi¸o vµ Thiªn chóa gi¸o. + ­u: Cã nhiÒu mÆt tÝch cùc thÓ hiÖn 1 t­ t­ëng tiÕn bé nh»m ®­a ®Êt n­íc nhanh chãng v­ît qua c¸c cuéc khñng ho¶ng kÐo dµi sau ??? ®Ó v­¬n lªn s¸nh vai cïng c¸c quèc gia ph¸t triÓn t­¬ng thêi. Nhµ n­íc chÝnh s¸ch ®ã ®· vµ sÏ t¹o kh¶ n¨ng më ®­êng cho sù giµu m¹nh, ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc cña d©n téc. + Nh­îc: Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch ®ã gÆp nhiÒu ch­íng ng¹i thêi gian thùc hiÖn l¹i qu¸ ng¾n 29.7.1792 Quang Trung ®ét ngét qua ®êi khi c¸c c¶i c¸ch ®ã lµm ch­a ®­îc bao l©u. TriÒu ®¹i Quèc To¶n tiÕp sau bÊt lùc, kh«ng cßn tiÕp tôc chÝnh s¸ch c¶i c¸ch cña vua cha vµ bÞ NguyÔn ¸nh lËp ®æ 1802. NÒn hµnh chÝnh n­íc ta d­íi thêi NguyÔn C©u 58: ChÕ ®é quan l¹i vµ chÝnh s¸ch ®µo t¹o quan l¹i thêi NguyÔn Tr¶ lêi 1.ChÕ ®é quan l¹i Ban ®Çu quan l¹i chñ yÕu bao gåm nh÷ng ng­êi cã c«ng theo NguyÔn ¸nh chèng T©y S¬n (c¶ 1 sè ng­êi Ph¸p nh­ Senh«, Valie) 1 sè cùu thÇn nhµ Lª do ®ç ®¹t ë thêi Lª. VÒ sau, th«ng qua thi cö, nhµ NguyÔn míi thªm ng­êi bæ dông. Tuy nhiªn, 1807 míi cã khoa thi H­¬ng ®Çu tiªn. 1822 më khoa thi Héi ®Çu tiªn. Ng­êi ®i thi Ýt nªn quan chøc kh«ng thÓ dïng 1 sè ng­êi cã thi cö ®ç ®¹t cÇn thiÕt. Quan l¹i h­ëng l­¬ng theo phÈm hµm, kh«ng cã ruéng léc mµ chñ yÕu nhËn tiÒn, g¹o. Thêi Gia Long, quan NhÊt phÈm ®­îc cÊp hµng n¨m 600 quan tiÒn vµ 600 ph­¬ng g¹o. Quan cöu phÈm ®­îc cÊp 16 quan tiÒn vµ 16 ph­¬ng g¹o, thêi Minh M¹ng, theo quy chÕ 1827. NhÊt phÈm; 400 quan, 300 ph­¬ng g¹o, ¸o quÇn 70 quan, tiÒn tuÊt 400 quan. Tßng nhÊt phÈm ®­îc cÊp 300 quan + 200 ph­¬ng g¹o ¸o quÇn 60 quan ,tiÒn tuÊt 300 quan. Trong cøu phÈm ®­îc cÊp 18 quan + 16 g¹o , ¸o quÇn 4 quan , tiÒn tuÊt 40 quan. Ruéng ®Êt th× h­ëng theo phÐp qu©n ®iÒn. BM quan l¹i thêiNguyÔn nãi chung kh«ng cång kÒnh còng kh«ng ®«ng ®¶o, song kh«ng v× thÕ mµ bít tÖ tham nhòng 1807, Senh« nhËn xÐt: "D©n chóng v« cïng ®ãi khæ, vua quan bãc lét thËm tÖ. C«ng lý lµ mét mãn hµng mau b¸n kÎ giÇu cã thÓ c«ng khai s¸t h¹i ng­êi nghÌo vµ tin ch¾c r»ng víi thÕ lùc ®ång tiÒn, lÏ ph¶i sÏ vÒ tay chóng". 1811 Gia Long ra ®¹o dô: Nghiªm cÊm dÞch "kÎ gi÷ kho kh«ng kiÕm cí lµm khã dÔ d©n ®Ó yªu s¸ch, nÕu ®Ó tai h¹i cho d©n th× giÕt kh«ng tha". 1817 Minh M¹ng bùc tøc v× quan l¹i "coi ph¸p luËt nh­ h­ v¨n, xoay së nhiÒu vµnh, chØ cèt lÊy tiÒn, kh«ng ®­îc th× buéc téi". 1850 T­ §øc than v·n: quan vui th× d©n khæ, Ých ng­êi trªn th× tèn kÎ d­íi... ®­a quµ c¸p xin sá ®Ó lµm c¸i thang b­íc lªn quan tr­êng, hoÆc b¾t ®ãng gãp, kh¾c b¹c ®· lµm cña c¶i cña m×nh tiªu dïng, nh÷ng t×nh tÖ Êy kh«ng kÓ xiÕt. C¸c quan ngù sö nhiÒu lÇn xin "tróc thanh quan l¹i", nh©n d©n th× xem quan l¹i, nhÊt lµ quan l¹i ®Þa ph­¬ng lµ trém c­íp. ý thøc vÒ sù gia t¨ng m©u thuÉn gi÷a Nhµ n­íc vµ nh©n d©n, c¸c vua Gia Long, Minh M¹ng ®· xö rÊt nÆng hµng lo¹t viªn quan to, trong ®ã cso Ýt nhÊt lµ 11 trÇn th­ vµ hiÖp trÇn tham nhòng bÞ c¸ch chøc vµ xö tö. MÆc dï vËy, tÖ quan tham l¹i h¹t vÉn kh«ng ng¨n chÆn ®­îc. Sù bÊt chÝnh cña quan trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hßa lý tæng, x· hoµnh hµnh. Ho¹t ®éng ®¸ng phª ph¸n cña nhµ NguyÔn lµ sù tr¶ thï hÌn h¹ nhµ T©y S¬n. 2.ChÝnh s¸ch ®µo t¹o quan l¹i §Çu thª kû XIX Gia Long lªn ng«i ®Þnh l¹i viÖc gi¸o dôc thi cö nh­ng kh«ng lµm ®­îc. 1807 quy chÕ thi h­íng míi ®­îc ban hµnh. Khoa thi H­¬ng ®Çu tiªn ®­îc tæ chøc, chñ yÕu ë B¾c thµnh (sè ®ç rÊt Ýt), tõ sau ®ã, sè tr­êng thi h­¬ng trong c¶ n­íc rót xuèng cßn 6, kú h¹n thi kh«ng cè ®Þnh. 1822 nhµ NguyÔn míi cã ®iÒu kiÖn më khoa thi Héi ®Çu tiªn (cã 8 ng­êi ®ç tiÕn sÜ). 1829 Minh M¹ng cho lÊy thªm hä Vi phã b¶ng (tiÕn sÜ h¹ng 3) kú h¹n thi còng kh«ng cè ®Þnh (ch¼ng h¹n tõ ®Çu ®Õn 1851 cã 14 khoa thi héi, lÊy ®ç 136 tiÕn sÜ, 87 phã b¶ng. Tµi liÖu häc tËp néi dung thi kh«ng cã g× thay ®æi. Tr­êng Quèc Tö Gi¸m ®Æt ë HuÕ, lÊy con em quan chøc, c¸c thæ quan, ng­êi häc giái ë ®Þa ph­¬ng vµo häc. Gi¸o dôc thi cö thêi NguyÔn sa sót vÒ nhiÒu mÆt so víi c¸c triÒu ®¹i tr­íc. Mét ®Æc ®iÓm míi ®¸ng chó ý lµ n¨m 1836, Minh m¹ng cho thµnh lËp "tö dÞch qu¸n" ®Ó d¹y tiÕng n­íc ngoµi. C©u 59: C¬ cÊu bé m¸y hµnh chÝnh thêi NguyÔn Tõ sím NguyÔn ¸nh ®· ®Æt quan, phong t­íc cho nh÷ng ng­êi phß t¸, sau khi lÊy ®­îc toµn bé B¾c Hµ, NguyÔn ¸nh x­ng v­¬ng, kiÓm tra l¹i hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cò, ®Æt quan chøc cai qu¶n. §­¬ng th­ßi Gia Long gi÷ nguyªn c¸ch tæ chøc cò ë §µng Ngoµi vÉn lµ TrÊn, thñ, huyÖn, x·. ë ®µng träng lµ trÊn, dinh, huyÖn, x·. Sau ®ã Ýt l©u nhµ NguyÔn n©ng tæng thµnh 1 cÊp hµnh chÝnh trung gian gi÷a huyÖn vµ x·. Ngoµi ra 11 trÊn B¾c Thµnh (t­¬ng øng víi B¾c Bé ngµy nay) ®­îc hîp thµnh 1 tæng trÊn, 5 trÊn cùc Nam hîp thµnh 1 tæng trÊn gäi lµ Gia §Þnh thµnh. §Ó nhÊt thÓ hãa c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh trong n­íc 1831 - 1832 Minh M¹ng bá 2 tæng trÊn, chia c¶ n­íc thµnh 30 tØnh vµ phñ thõa Thiªn (trùc thuéc Trung ­¬ng). D­íi tØnh cã phñ, huyÖn, ch©u råi ®Õn tæng, x· theo thèng kª 1840 c¶ n­íc cã 90 phñ, 20 ph©n Êp. C¸ch chia ®¬n vÞ hµnh chÝnh nµy ®­îc gi÷ nguyªn cho ®Õn cuèi thêi nguyÔn. 1.ChÝnh quyÒn trung ­¬ng Gia Long, Minh M¹ng gi÷ nguyªn hÖ thèng c¬ quan cò cña c¸c triÒu ®¹i tr­íc. Vua n¾m quyÒn hµnh mét c¸ch ®éc ®o¸n. Gióp viÖc vua gi¶i quyÕt giÊy tê, v¨n th­ vµ ghi chÐp cã thi th­ viªn (thêi Gia Long), sang thêi Minh M¹ng ®æi lµ v¨n th­ phßng vµ 1829 th× chuyÓn thµnh néi c¸c. VÒ viÖc qu©n quèc träng sù th× cã tø trô ®¹i thÇn (4 vÞ ®iÖn ®¹i häc sÜ), sau chÝnh thøc hãa thµnh viªn c¬ mËt (1834) Ngoµi ra nhµ NguyÔn ®Æt thªm t«ng nh©n phñ phô tr¸ch c¸c viÖc Hoµng Gia. Bªn d­íi lµ 6 bé (l¹i, hé, lÔ, binh, h×nh, c«ng) chÞu tr¸ch nhiÖm chØ ®¹o c¸c c«ng viÖc chung cña nhµ n­íc vµ ngò qu©n ®« thèng phô tr¸ch qu©n ®éi. Bªn c¹nh ®ã, cã ®o s¸t viªn (tøc ngù sö ®µi bao gåm c¶ 6 khoa) phô tr¸ch thanh tra quan l¹i). Hµn L©m viÖn phô tr¸ch s¾c dô, c«ng v¨n, 5 tù phô tr¸c 1 sè c«ng t¸c sù vô, phñ néi vô phô tr¸ch kho tµng. Quèc Tö Gi¸m phô tr¸ch gi¸o dôc. Th¸o Y viÖn phô tr¸ch thuèc thang, ch÷a bÖnh.... cïng mét sè ti, viÖn... §¸ng chó ý lµ bé phËn tr«ng coi Hoµng Gia kh¸ phøc t¹p, bao gåm c¶ d©n sù vµ qu©n sù. §Ó ®Ò cao h¬n n÷a uy quyÒn cña nhµ vua, Gia Long ®Æt lÖ "tö bÊt" (nh­ng kh«ng ghi thµnh v¨n b¶n) tøc kh«ng ®Æt tÓ t­íng, kh«ng lËp hoµng hËu, kh«ng lÊy tr¹ng nguyªn trong thi cö, kh«ng phong t­íc v­¬ng cho ng­êi ngoµi hä vua. C¸c chøc tam th¸i, tam thiÕu trë thµnh vinh hµm ®Ó gia phong cho c¸c ®¹i thÇn ë trong bé vµ ViÖn c¬ mËt. 2.ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng 1802, khi lµm chñ ®­îc B¾c hµ vµ quyÕt ®Þnh xem Phó Xu©n lµ quèc ®«, Gia Long buéc ph¶i t¹m thêi hîp 11 trÊn phÝa B¾c thµnh 1 tæng trÊn víi tªn cò lµ B¾c Thµnh, do tæng trÊn ®øng ®øng ®Çu (ng­êi ®Çu tiªn lµ NguyÔn V¨n Thµnh) "ban cho s¾c, Ên, 11 néi, ngo¹i trÊn ®Òu lÖ thuéc, phÇn viÖc cÊt bµi quan l¹i, xö quyÕt kiÖn tông ®Òu ®­îc tïy tiÖn mµ lµm råi míi t©u. Gióp viÖc cã 3 tµo: hé tµo kiªm chøc cña c«ng phßng, binh tµo kiªm chøc cña l¹i phßng, h×nh tµo kiªm chøc cña lÔ phßng). 1808, 5 trÊn cùc Nam còng ®­îc hîp thµnh tæng trÊn víi tªn Gia §Þnh thµnh, quan chøc t­¬ng tù nh­ B¾c Thµnh (tæng trÊn ®Çu tiªn cña Gia §Þnh thµnh lµ NguyÔn V¨n Nh©n). Bªn d­íi, ban ®Çu ë c¸c trÊn §µng ngoµi cò, Gia Long ®Æt trÊn thñ ®øng ®Çu gióp viÖc cã 2 ty: t¶ thõa gåm 3 phßng l¹i, binh h×nh vµ h÷u thõa gåm 3 phßng: Hé, lÔ, C«ng 1804, ®èi víi c¸c dinh trÊn §µng trong cò, Gia Long bá c¸c ty x¸ sai, lÖnh sö ®Ó theo ®óng hÖ thèng c¬ quan nh­ c¸c trÊn ®µng ngoµi. Ngoµi ra cßn 3 ®¹o (ch­a ®­îc n©ng thµnh trÊn). Long Xuyªn, Kiªn Giang, Thanh B×nh (Ninh B×nh ngµy nay) ®Òu chØ ®Æt mét ty thuéc gåm c¶ 6 phßng. Nh­ vËy, bªn c¹nh sù nhÊt thÓ hãa vÒ tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cã sù tån t¹i cña 2 khu vùc ®Þa lý ®ã lµ ë Nam vµ B¾c. §Ó ®¶m b¶o cho sù thèng nhÊt l·nh ®¹o vµ ®¶m b¶o quyÒn lùc nhµ vua Gia Long cho söa ®¸p hÖ thèng ®­êng giao th«ng chÝnh tõ c¸c ®Þa ph­¬ng vÒ trung ­¬ng vµ ®Æt mét hÖ thèng tr¹m dÞch nh»m ®Ó chuyÓn v¨n th­ (thêi Gia Long lµ 98, Minh M¹ng lµ 147). Tuy nhiªn ®ã chØ lµ gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt qu¸ ®é, "quyÒn nghi t¹m ®Æt" nh­ nhËn ®Þnh cña Minh M¹ng, g©y nhiÒu khã kh¨n cho sù thèng trÞ cña nhµ NguyÔn. 1831 - 1832 Minh M¹ng ®· tiÕn hµnh 1 cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®Þa ph­¬ng, xãa bá c¸c tæng trÊn, ®æi c¸c dinh trÊn thµnh tØnh. BÊy giê c¶ n­íc cso 30 tØnh vµ 1 phñ Thõa Thiªn. + 1831 ®æi c¸c trÊn phÝa B¾c thµnh 18 tØnh: 1.Qu¶ng B×nh. 2.Qu¶ng TrÞ. 3.Hµ TÜnh. 4.NghÖ An. 5.Thanh Ho¸. 6.Ninh B×nh. 7.Nam §Þnh. 8.Hµ Néi. 9.H­ng yªn. 10.H¶i D­¬ng. 11.Qu¶ng Yªn. 12.S¬n T©y. 13.B¾c Ninh. 14.Tiªn Quang. 15.H­ng Ho¸. 16.Th¸i Nguyªn. 17.L¹ng S¬n. 18.Cao B»ng. + 1832 ®æi c¸c ®inh trÊn phÝa Nam thµnh 12 tØnh: 1.Qu¶ng Nam. 2.qu¶ng Ngh·i. 3.B×nh §Þnh. 4.Phó Yªn. 5.Kh¸nh Hoµ. 6.B×nh ThuËn. 7.Phiªn An. 8.Biªn Hoµ. 9.An Giang. 10.VÜnh Long. 11.§inh T­êng. 12.Hµ Tiªn. §øng ®Çu c¸c tØnh lµ c¸c chøc tæng ®èc (phô tr¸ch 2 - 3 tØnh) vµ tuÇn phñ (phô tr¸ch 1 tØnh d­íi quyÒn tæng ®èc). Gióp viÖc cã 2ty lµ Bè ChÝnh sö ti vµ ¸n s¸t sö ti. VÒ qu©n sù cã c¸c chøc l·nh ®¹o binh Quan chøc ®Þa ph­¬ng chñ yÕu do trung ­¬ng bæ nhiÖm vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc 2 cÊp tæng ®èc - tuÇn phï vµ trung ­¬ng. HÖ thèng hµnh chÝnh trung ­¬ng ®­îc ph©n biÖt râ rµng, quyÒn hµnh tËp trïng h¬n n÷a vµo tay nhµ vua. §iÒu ®¸ng chó ý lµ c¸c chøc ®øng ®Çu tØnh th­êng lµ vâ quan cao cÊp. D­íi tØnh lµ phñ, huyÖn, ch©u tæng, x·. ChÝnh quyÒn tæng - x· ®­îc tæ chøc chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o quyÒn lùc nhµ n­íc vµ gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n mét c¸ch kÞp thêi. §èi víi vïng th­¬ng du, chñ yÕu lµ 6 ngo¹i trÊn cña B¾c Thµnh, Minh M¹ng chñ tr­¬ng nhÊt thÓ hãa vÒ mÆt hµnh chÝnh cïng víi miÒn xu«i. 1829 nhµ n­íc bá lÖ thÕ tËp c¸c thæ ty ë vïng d©n téc Ýt ng­êi, cho quan ®Þa ph­¬ng chän cö nh÷ng tæ ti hµo môc... thanh liªm, tµi n¨ng cÇn c¸n ®­îc d©n trÝ nhiÖm, lµm thæ ty ch©u, lµm thæ tri huyÖn. TiÕp ®ã, nhµ NguyÔn còng ph©n chia l¹i thµnh ch©u, huyÖn lín nhá theo diÖn tÝch vµ ®Þnh sè. Sau khi tæ chøc l¹i chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng miÒn xu«i, Minh M¹ng cho ®Æt chÕ ®é l­u quan ë Tuyªn Quang, th¸i Nguyªn, L¹ng S¬n, Cao B»ng nh»m trùc tiÕp khèng chÕ c¸c thæ quan. TiÕn hµnh thu thuÕ c¸c lo¹i miÒn xu«i. ChÕ ®é l­u quan vèn ®­îc thùc hiÖn thö ë miÒn nói NghÖ An, nay ®­a ra sö dông ë ®©y. Do bÊt m·n cña c¸c vua quan, vµo nhiÒu n¨m tr­íc ®©y khi thùc d©n Ph¸p, nhµ NguyÔn ®· bá chÕ ®é nµy. C©u hái «n tËp m«n LÞch Sö HC VN C©u 1: Anh (chÞ) h·y tr×nh bÇy nh÷ng c¬ së cña sù h×nh thµnh nÒn hµnh chÝnh ®Çu tiªn ë n­íc ta thêi ®¹i Hïng V­¬ng – An D­¬ng v­¬ng? C©u 39: Anh(chÞ)h·y kh¸i qu¸t vÒ c¬ cÊu nÒn hµnh chÝnh cña thêi ®¹i dùng n­íc ®Çu tiªn? C©u 40:Anh(chÞ)h·y tr×nh bµy ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi Lý? C©u 41: Anh(chÞ)h·y ph©n tÝch nh÷ng biÕn chuyÓn c¬ b¶n cña c¸c chÝnh s¸ch hµnh chÝnh thêi Lý? C©u 42: §Æc tr­ng nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi kú X? §¸nh gi¸ vai trß cña Lª §¹i Hoµng ®Õ? C©u 43: VÊn ®Ò c¬ b¶n cña c­¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh vµ c¸c cÊp hµnh chÝnh ë n­íc ta trong 10 thÕ kû B¸c thuéc? C©u 44: §Æc tr­ng nÒn hµnh chÝnh thêi Lý? Vai trß Lý c«ng Uæn? C©u 45: H·y tr×nh bµy nh÷ng yÕu tè c¶i c¸ch cña nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi Lý? C©u 46 : §Æc tr­ng nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi TrÇn? C©u 47 : Nh÷ng biÕn ®æi vµ f¸t triÓn cña nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi TrÇn? §¸nh gi¸ ý nghÜa biÕn ®æi ®ã? C©u 48 : Tr×nh bÇy, f©n tÝch ®¸nh gi¸ t­ t­ëng c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña Hå Quý Ly nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 5? C©u 49 : §Æc tr­ng c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh n­íc ta thêi Lª S¬ thÕ kØ XV. C©u 50 : Trªn c¬ së nghiªn cøu t­ t­ëng c¶i c¸ch hµnh chÝnh trong lÞch sö n­íc ta, h·y rót ra bµi häc lÞch sö ®Ò cËp ®Õn cuéc c¶i c¸h nÒn hµnh chÝnh hiÖn nay? C©u 51 : Tr×nh bÇy bèi c¶nh lÞch sö nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi Lª S¬? C©u 52: §Æc tr­ng nÒn hµnh chÝnh n­íc ta thêi Lª S¬? C©u 53 : ChÕ ®é quan chøc vµ ®µo t¹o quan l¹i thêi Lª S¬? C©u 54 : Bèi c¶nh lÝch sö vµ ®Æc tr­ng cña nÒn hµnh chÝnh Nam triÒu ( TriÒu Lª Trung H­ng )? C©u 55 : Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n? C©u 56: Nh÷ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh d­íi thêi T©y S¬n? C©u 57: ChÕ ®é quan l¹i vµ chÝnh s¸ch ®Ço t¹o quan l¹i thêi NguyÔn? C©u 58: C¬ cÊu bé m¸y hµnh chÝnh thêi NguyÔn? C©u 59: Tr×nh bÇy kh¸i qu¸t c¸c chÝnh qu¶n lý hµnh chÝnh thêi NguyÔn?