Những giới hạn của tự do ý chí và vấn đề bảo vệ người tiêu dùng theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay
Thứ ba, một trong những giới hạn của tự do ý chí đó là việc hạn chế không giao kết hợp đồng. Quyền tự do ý chí được thể hiện thông qua tự do giao kết hợp đồng. Tuy nhiên, BLDS 2005 cũng như BLDS 2015 chưa đề cập tới vấn đề này.Nội dung của hạn chế tự do giao kết hợp đồng để đảm bảo quyền lợi chính đáng được giao kết hợp đồng trong những hoàn cảnh cho phép. Đối với quan hệ tiêu dùng, thương nhân có xu hướng lợi dụng “lỗ hổng” của pháp luật để từ chối giao kết hợp đồng với người tiêu dùng, xâm phạm quyền và lợi ích chính đáng của họ. Do đó, bằng quy định nghĩa vụ không được từ chối giao kết hợp đồng vì lý do tôn giáo, sắc tộc , thương nhân phải đáp ứng nhu cầu cung cấp dịch vụ hàng hóa trong phạm vi cho phép, phải cung cấp sản phẩm như đã quảng cáo.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Những giới hạn của tự do ý chí và vấn đề bảo vệ người tiêu dùng theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 11-15
Nh ng gi i h n c a t do ý chí và v n b o v ng ư i tiêu
dùng theo quy nh c a pháp lu t Vi t Nam hi n nay
Nguy n Tr ng i p*, Cao Th H ng Giang
Khoa Lu t, HQGHN, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam
Nh n ngày 22 tháng 3 n m 2016
Ch nh s a ngày 10 tháng 5 n m 2016; Ch p nh n ng ngày 20 tháng 6 n m 2016
Tóm t ắt: Các quy nh c a pháp lu t v gi i h n t do ý chí có m i quan h m t thi t v i ho t
ng b o v quy n l i ng ư i tiêu dùng khi giao k t h p ng v i th ươ ng nhân. Hi n nay, ho t
ng b o v ng ư i tiêu dùng còn g p nhi u khó kh n, b i nguyên nhân chính xu t phát t h
th ng quy nh pháp lu t liên quan. Do ó, hoàn thi n pháp lu t h p ng là c ơ s công cu c
b o v ng ư i tiêu dùng ư c hi u qu h ơn, ng th i m b o tính lành m nh c a th tr ư ng. Bài
vi t rà soát các quy nh v gi i h n v t do ý chí trong B lu t Dân s n m 2005 và n m 2015
(BLDS) g n li n v i giao k t h p ng gi a ng ư i tiêu dùng và th ươ ng nhân, nh m phát hi n
nh ng i m h n ch , b t c p và so sánh, i chi u v i các quy nh c a pháp lu t n ư c ngoài và
xu t gi i pháp thích h p.
T khóa: Gi i h n t do ý chí t do ý chí, b o v ng ư i tiêu dùng, giao k t h p ng, B lu t Dân
s n m 2015.
1. Ng ười tiêu dùng trong quan h ệ giao k ết d n hoàn b b i s l ư ng 50/63 S Công
hợp đồ ng ∗∗∗ Th ươ ng t nh, thành ph ã hoàn thành phân
công nhi m v công tác b o v quy n l i ng ư i
Quá trình h ơn 05 n m thi hành Lu t B o v tiêu dùng v Phòng Qu n lý Th ươ ng m i; 51
quy n l i ng ư i tiêu dùng cho th y nh ng thay H i b o v ng ư i tiêu dùng ư c thành l p t i
i rõ r t c v th ch và hi u qu gi i quy t. các t nh, thành ph [1]. V hi u qu , m i n m,
Khung pháp lý d n ư c hoàn thi n b i 01 v n các H i trên c n ư c gi i quy t ư c trên 2.000
b n Lu t; 01 Ngh nh h ư ng d n chi ti t Lu t v vi c khi u n i v quy n l i c a ng ư i tiêu
cùng 03 Ngh nh v x ph t vi ph m hành dùng, t l thành công t 80-82% th m chí
chính; 01 Thông t ư và 02 Quy t nh h ư ng 90%; các S Công Th ươ ng ti p nh n kho ng
d n c a B Công Th ươ ng – pháp lu t v b o v 550 v vi c khi u n i; kho ng 60 v ư c g i
ng ư i tiêu dùng tr thành m t trong nh ng l nh n C c Qu n lý c nh tranh, t l gi i quy t
v c pháp lý có t c pháp i n hóa nhanh thành công trên 90% [2].
nh t. Bên c nh ó, m t h th ng c ơ quan, t
V y ng ư i tiêu dùng có vai trò ra sao trong
ch c b o v quy n l i ng ư i tiêu dùng c ng m i quan h tiêu dùng mà khung pháp lý và th
_______ ch nói trên ang h ư ng t i?
∗
Tác gi liên h . T.: 84-4-37547772
Email: dieptrongnguyen@yahoo.com
11
12 N.T. i p, C.T.H. Giang / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 11-15
Có nhi u cách hi u v khái ni m ng ư i tiêu h n c a t do ý chí trong quan h h p ng
dùng, d a vào các tiêu chí khác nhau. Theo tiêu dùng.
ngh a h p, ng ư i tiêu dùng là các cá nhân, h
gia ình hay t ch c mua ho c s d ng s n
ph m hàng hóa, d ch v cho m c ích sinh 2. Tự do ý chí và gi ới h ạn c ủa t ự do ý chí
ho t, tiêu dùng c a mình. Theo ngh a r ng,
ng ư i tiêu dùng tham gia quan h mua bán hàng Xu t phát t nguyên t c th a thu n trong
hóa ph c v m c ích tái s n xu t kinh pháp lu t dân s , t do ý chí là n n t ng hình
doanh. Còn theo quy nh pháp lu t Vi t Nam, thành quan h h p ng.Thông qua vi c bi u l
ng ư i tiêu dùng ư c hi u là ng ư i mua, s ý chí mong mu n trao i ngh a v và nh n l y
d ng hàng hóa, d ch v cho m c ích tiêu dùng, quy n l i, s th ng nh t v ý chí giao k t làm
sinh ho t c a cá nhân, gia ình, t ch c [3]. phát sinh ra h u qu pháp lý c a h p ng tiêu
dùng. Không có t do ý chí không th hình
Trong chu i phân ph i hàng hóa c a th
thành quan h h p ng và ng ư c l i, t do ý
tr ư ng, ng ư i tiêu dùng có vai trò ch th tiêu
chí có vai trò quan tr ng trong vi c h tr nh m
th s n ph m do các doanh nghi p s n xu t
bi n các d nh ho c k ho ch tr thành hi n
thông quahành vi tiêu dùng ư c th c hi n d ư i
th c [4].
các hình th ch p ng tiêudùng khác nhau.
Ng ư i tiêu dùng s d ng s n ph m th a mãn H c thuy t t do ý chí ư c xu t phát t th
nhu c u mình, còn m c ích c a doanh nghi p k 18 t i Pháp và ư c lan truy n m nh m .
là l inhu n. Trong quan h này, hai ch th này BLDS c 1900 và BLDS Pháp 1804 là hình
trao i quy n và ngh a v . N n kinh t càng m u cho t ư t ư ng c a h c thuy t này. i v i
phát tri n, các quan h h p ng tiêu dùng ngày h th ng pháp lu t Common Law, t do h p
càng ư c m r ng. Xét d ư i góc th c ti n, ng ư c th a nh n là h c thuy t c a trung
ng ư i tiêu dùng luôn v th b t cân x ng v tâm lu t h p ng c i n. K th a tinh th n
thông tintrong h p ng. N m b t rõ ư c i m ó, BLDS Vi t Nam 2005 cao t do ý chí
này, bên bán luôn c g ng “gài thêm” các i u thông qua các nguyên t c chung i u ch nh cho
ki n b t l i, gây nh h ư ng t i quy n l i ng ư i m i giao d ch dân s , bên c nh các quy nh
tiêu dùng..V n là các ch th y u th v thông c a pháp lu t chuyên ngành.
tin và n ng l c ti p c n pháp lu t, ng ư i tiêu Tuy nhiên, trong n n kinh t th tr ư ng hi n
dùng càng tr nên y u th h ơn do ng ư i bán ã nay v i s an xen ph c t p gi a l i ích chung
b qua các quy n l i chính áng c a ng ư i tiêu và l i ích riêng, t do ý chí d ư ng nh ư không
dùng và o c kinh doanh. gi i quy t n th a m t s giao d ch mà i s ng
Pháp lu t m t m t là công c b o v quy n th c ti n t ra. Vì l ó, t do ý chí b h n ch
l i c a ng ư i tiêu dùng nh ưng m t khác c ng b i công c pháp lu t hay nói cách khác trong
ư c ghi nh n là công c ng n ch n hành vi t do ý chí có gi i h n c a t do ý chí. T do ý
xâm ph m quy n t phía th ươ ng nhân, góp chí trong quan h h p ng không có ngh a là
ph n nâng cao ý th c kinh doanh.Song,l i t do tuy t i mà ư c gi i thích phù h p v i
nhu n luôn là y u t chi ph i tr c ti p, ng l c hoàn c nh. Nên h n ch t do ý chí c ng có
ngh a t ươ ng i, nh ưng là m t nguyên t c ư c
thúc y các doanh nghi p “b qua” các chu n
ghi nh n trong quan h dân s [5]. Do ó, gi i
m c i v i quy n l i ng ư i tiêu dùng. Chính
h n c a t do ý chí có ý ngh a tích c c nh t
vì v y, vai trò qu n lý c a Nhà n ư c thông qua
nh trong vi c gi i thích các quan i m xây
công c pháp lu t i u ch nh quan h giao k t
d ng pháp lu t nh ư: (i) cân b ng gi a l i ích cá
h p ng gi a ng ư i tiêu dùng v i th ươ ng nhân
nhân và l i ích chung c a toàn xã h i; (ii) b o
là c bi t quan tr ng. M t trong nh ng n i v ng ư i y u th trong giao d ch nh t nh; (iii)
dung liên quan t i v n trên là nh ng gi i m b o tr t t và có nh h ư ng trong s phát
tri n c a i s ng kinh t xã h i.
N.T. i p, C.T.H. Giang / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 11-15 13
3. Đánh giá v ề gi ới h ạn t ự do ý chí trong th ng nh t gi a các quy nh c a BLDS 2005
BLDS 2005, BLDS 2015 và b ảo v ệ ng ười tiêu v v n gi i h n c a t do ý chí trong giao
dùng trong giao k ết h ợp đồ ng k t h p ng. Có hi u l c t 01/01/2017,
BLDS 2015 ã kh c ph c ư c nh ng mâu
BLDS 2005 là s k th a, h c h i và phát thu n này khi th ng nh t các quy nh liên quan
huy t các i m tích c c c a pháp lu t dân s b ng quy nh duy nh t t i i u 3 ghi nh n v
trên th gi i. Liên quan t i v n gi i h n c a nguyên t c t do ý chí nh ưng “khôngvi ph m
t do ý chí, B lu t này c ng ã quy nh m t i u c m c a lu t, không trái o c xã
cách khái quát và y thông qua nguyên t c h i” [7].
giao k t h p ng và h p ng theo m u. Tuy
Th hai, v n h p ng theo m u ư c
nhiên, các quy nh này còn thi u s nh t quán
quy nh t i i u 407 BLDS 2005 c ng nh ư
và ch t ch .
quy nh t ươ ng t t i Kho n 3 i u 406 BLDS
Th nh t, quy nh t i Kho n 1 i u 389 2015. Theo ý ki n tác gi , các i u kho n này
c a BLDS 2005, r ng: “ T do giao k t h p dù ã c p t i b n ch t c a h p ng theo
ng không ư c trái pháp lu t, o c xã m u nh ưng ch ưa y và rõ ràng. C th , b t
h i”. Quan i m này gi ng v i quan i m c a c p n m ch các quy nh này ch ghi nh n i u
pháp lu t dân s Pháp v t do giao k t h p kho n vô hi u khi bên so n th o h p ng m u
ng. Theo i u 6 BLDS Pháp n m 1804 quy ư a ra i u kho n mi n trách nhi m c a chính
nh: “ Không th , thông qua giao ư c c th , mình ho c t ng trách nhi m ho c lo i b quy n
làm trái v i pháp lu t liên quan t i tr t t công l i bên kia. Tuy nhiên, i u kho n l i không nói
c ng và thu n phong m t c” [6]. Thay vì rõ m c t ng trách nhi m c a bên kia ho c
c p l i trong ti u m c h p ng dân s , BLDS lo i b trách nhi m nào s khi n vô hi u i u
2015 ch ghi nh n nguyên t c t do ý chí trong kho n.Trên th c t , các h p ng theo m u mà
quan h dân s duy nh t và th ng nh t ngay t i các doanh nghi p so n th o giao k t v i
i u 3 v các nguyên t c c ơ b n c a pháp lu t ng ư i tiêu dùng, hi m th y m t i u kho n nào
dân s “Cá nhân, pháp nhân xác l p, th c hi n, mà mi n trách nhi m cho bên so n th o ho c
ch m d t quy n, ngh a v dân s c a mình trên lo i b quy n l i chính áng c a ng ư i tiêu
cơ s t do, t nguy n cam k t, th a thu n” . [7] dùng m t cách l li u, mà luôn nh n m nh
Khái ni m“ không trái pháp lu t và o c quy n l i ng ư i tiêu dùng m t cách rõ ràng,
xã h i” v i “ không trái v i tr t t công c ng và ng th i h n ch trách nhi m c a mình b ng
thu n phong m t c” có nhi utươ ng ng cho cách tinh vi nh t. Vì v y, n u gi nguyên
th y s k th a và nh h ư ng c a BLDS Pháp Kho n 3 c a i u 407thì các th ươ ng nhân s
trong t ư t ư ng xây d ng lu t c a n ư c ta và l i d ng ưa vào trong h p ng m u nh ng
c ng phù h p v i hoàn c nh c a xã h i i u kho n mi n trách nhi m, “ gài b y” ng ư i
nư c ta. tiêu dùng mà d ư ng nh ư không vi ph m i u
Tuy nhiên, trong các quy nh c a BLDS c m c a pháp lu t hay o c xã h i.
2005 v gi i h n t do ý chí ch ưa có s nh t Tr ư c th c t ó, tác gi cho r ng c nti p
quán. Trong khi nguyên t c t do ý chí ư c t c b sung, thay th cho Kho n 3 i u 407 c a
gi i h n l i theoKho n 1 i u 389 nói trên thì BLDS 2005 c ng nh ư Kho n 3 i u 406 BLDS
Kho n 1 i u 122l i m r ng nguyên t c này 2015nh ư sau: “Tr ư ng h p i u ki n giao d ch
b ng vi c b i nh ng h n ch t do ý chí. Rõ chung có quy nh v mi n trách nhi m c a bên
ràng, i v i i u lu t này, ch có m c ích và ư a ra i u ki n giao d ch chung, t ng trách
n i dung c a h p ng vi ph m i u c m c a nhi m ho c lo i b quy n l i chính áng c a
pháp lu t và trái o c xã h i thì làm vô hi u bên kia làm cho bên kia không th c hi n t
h p ng, còn nh ng tr ư ng h p khác thì ư c m c ích chính áng c a mình khi giao
không vô hi u. i u này cho th y s ch ưa s k t h p ng thì quy nh nàykhông có hi u l c,
14 N.T. i p, C.T.H. Giang / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 11-15
tr tr ư ng h p có th a thu n khác”. Vi c s a cho phép, ph i cung c p s n ph m nh ư ã
i này cho phép bên giao k t (ng ư i tiêu dùng) qu ng cáo.
trong h p ng tiêu dùng b o m ư c quy n Tóm l i, b o v ng ư i tiêu dùng trong giao
v n d ng pháp lu t tuyên b lo i tr ngh a k t h p ng v i th ươ ng nhân là m t v n
v khi t n t i các i u kho n b t l i, vi ph m quan tr ng liên quan t i quy n con ng ư i và s
quy n l i c a mình. Trong h p ng giao k t, phát tri n kinh t . Vì v y, hoàn thi n ch nh
n u xu t hi n các i u kho n nói trên v i m c h p ng nói chung và gi i h n c a t do ý chí
“ quá n ng n ” ng th it n t i m t m i nói riêng là bi n pháp nhanh nh t t ư c
quan h nhân qu d n t i m c ích chính áng các m c tiêu trên.
c a ng ư i tiêu dùng không t ư c ghi nh n
trong h p ng thì i u kho n ó không có giá
tr pháp lý. Tài li ệu tham kh ảo
Th ba, m t trong nh ng gi i h n c a t do
ý chí ó là vi c h n ch không giao k t h p [1] Tr n Qu c Khánh, Báo cáo c a B Công Th ươ ng
v công tác b o v quy n l i ng ư i tiêu dùng t i
ng. Quy n t do ý chí ư c th hi n thông Vi t Nam giai o n 2011 – 2015 t i H i ngh
qua t do giao k t h p ng. Tuy nhiên, BLDS T ng k t công tác b o v quy n l i ng ư i tiêu
2005 c ng nh ư BLDS 2015 ch ưa c p t i v n dùng giai o n 2011-2015 t ch c ngày
này.N i dung c a h n ch t do giao k t h p 07/01/2016 t i Hà N i;
ng m b o quy n l i chính áng ư c [2] Nguy n Ph ươ ng Nam, Báo cáo t i H i th o Nhìn
giao k t h p ng trong nh ng hoàn c nh cho l i 3 n m th c thi Lu t B o v quy n l i ng ư i
phép. i v i quan h tiêu dùng, th ươ ng nhân tiêu dùng t ch c ngày 28/10/2014 t i Hà n i;
có xu hư ng l i d ng “ l h ng ” c a pháp lu t [3] Kho n 1, i u 3 Lu t B o v Quy n l i ng ư i
tiêu dùng 2010;
t ch i giao k t h p ng v i ng ư i tiêu
dùng, xâm ph m quy n và l i ích chính áng [4] Ngô Huy C ươ ng (2013), Giáo trình Lu t H p
ng, HQGHN, Hà N i, tr.25;
c a h . Do ó, b ng quy nh ngh a v không
[5] Ngô Huy C ươ ng (2013), Giáo trình Lu t H p
ư c t ch i giao k t h p ng vì lý do tôn ng, HQGHN, Hà N i, tr.27;
giáo, s c t c, th ươ ng nhân ph i áp ng nhu [6] BLDS Pháp 1804.
c u cung c p d ch v hàng hóa trong ph m vi [7] Kho n 2 i u 3 BLDS n m 2015
The Limitations of Free Will and the Protection
of the Consumer in accordance with the Provision
of Current Law in Vietnam
Nguyen Trong Diep, Cao Thi Hong Giang
VNU School of Law, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Abstract : The provisions of the law on the limitation of free will have an intimate relationship
with the protection of the consumer’s interests when entering into the contract with traders. Currently,
the protection of the consumer is facing many difficulties; the main reason is the provisions of the
relevant legal system. Therefore, perfecting the law on contract is the basis for a more effective
protection of consumer, and at the same time ensure the soundness of the market. This article reviews
the provisions on the limitation of free will in the Civil Code (CC) 2005 and 2015 which is closely
N.T. i p, C.T.H. Giang / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 11-15 15
associated with the contracting between the consumer and trader with a view to discovering the
limitations and inadequacies and then compare with the the provisions of foreign law so as to
recommend the suitable solutions.
Keywords: The limitations of free will, the protection of the consumer, enter into the contract,
2015 Civil Code.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
nhung_gioi_han_cua_tu_do_y_chi_va_van_de_bao_ve_nguoi_tieu_d.pdf
