B. Đề xuất
Cần nghiên cứu tiếp theo về sự chọn lựa thức
ăn của cá sửu trong các thủy vực tự nhiên và nhu
cầu dinh dưỡng của cá ở các giai đoạn khác nhau
của chúng để ứng dụng nuôi nhân tạo loài cá này,
giảm bớt áp lực khai thác tự nhiên và góp phần
bảo tồn loài cá này ở ĐBSCL.
CẢM TẠ
Tác giả xin chân thành gởi lời cảm ơn đến Bộ
Giáo dục và Đào tạo đã tài trợ kinh phí thực hiện
nghiên cứu này trong khuôn khổ đề tài cấp Bộ
năm 2016-2017. Tác giả cũng xin gửi lời cảm
ơn đến một số cán bộ và sinh viên Khoa Thủy
sản, Trường Đại học Cần Thơ đã tham gia và hỗ
trợ nhóm nghiên cứu hoàn thành nội dung bài
báo này
7 trang |
Chia sẻ: linhmy2pp | Ngày: 23/03/2022 | Lượt xem: 263 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Nghiên cứu tính ăn và phổ thức ăn của cá sửu Boesemania microlepis (Bleeker, 1858), để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017
82
NGHIÊN CỨU TÍNH ĂN VÀ PHỔ THỨC ĂN CỦA CÁ SỬU
Boesemania microlepis (Bleeker, 1858)
STUDY ON FEEDING HABIT AND FEED SPECTRUM OF SMALLSCALE
CROAKER Boesemania microlepis (Bleeker, 1858)
Mai Viết Văn1
Tóm tắt – Cá sửu Boesemania microlepis
(Bleeker, 1858) là loài cá có thịt thơm ngon và
kích cỡ thương phẩm lớn nên có giá trị kinh tế
cao. Nghiên cứu tính ăn và phổ thức ăn của cá
sửu được thực hiện từ tháng 5 năm 2016 đến
tháng 4 năm 2017 trên tuyến sông Hậu. Kết quả
nghiên cứu cho thấy, cá sửu có miệng rộng, rạch
miệng xiên; răng hàm rất phát triển; lược mang
thưa, ngắn và cứng; thực quản ngắn, vách dày,
có nhiều nếp gấp; dạ dày hình túi, to, vách dày,
mặt trong có nhiều nếp gấp; manh tràng có 5-9
ống với một đầu bịt kín gắn vào ống tiêu hóa
ở nơi tiếp giáp giữa dạ dày và ruột; ruột ngắn,
vách dày, xếp gấp khúc. Chiều dài tương đối của
ruột cá sửu (RLG) <1, cho thấy cá sửu có tính
ăn động vật. Thành phần thức ăn trong dạ dày
của cá sửu gồm có giáp xác, cá con, nhuyễn thể
và giun nhiều tơ. Cá sửu có sự thay đổi phổ thức
ăn ở các giai đoạn phát triển; cá còn nhỏ ăn chủ
yếu là giáp xác trong khi cá trưởng thành ăn chủ
yếu là cá con.
Từ khóa: Boesemania microlepis, tính ăn,
phổ thức ăn, cá sửu
Abstract – Smallscale croaker Boesemania
microlepis (Bleeker, 1858) is a fish with good
flesh and large commercial size, which has
brought about high economic value. The study
on feeding habit and feed spectrum of smallscale
croaker was conducted from May 2016 to April
2017 on the Bassac river. The results showed
that the mouth of this fish was wide with a slant
mouth-incision and teeth on jaws developed well;
Its gill rakers were sparse, short and hard. Its
1Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ
Email: mvvan@ctu.edu.vn
Ngày nhận bài: 04/10/2017; Ngày nhận kết quả bình
duyệt: 07/12/2017; Ngày chấp nhận đăng: 21/12/2017
esophagus was short with thick and folded wall;
Its stomach was a long sac expanded posteriorly
with a thick and folded wall; Pyloric caeca
were 5-9 one-closed-end tubes attached to the
connection between the stomach and intestine;
Its intestine was short, folded with a thick wall.
The relative length of gut (RLG) which was less
than 1 indicated that Smallscale croaker was
a carnivorous animal. Feed items in the stom-
ach of the fish included crustaceans, small fish,
molluscs and polychaetes. There was a change
in the feed spectrum at different stages of fish
development. In particular, main preys of the
young smallscale croaker were crustaceans while
those of the mature one were small fish.
Keywords: Boesemania microlepis, feeding
habit, feed spectrum, smallscale croaker.
I. GIỚI THỆU
Cá sửu Boesemania microlepis (Bleeker, 1858)
thuộc giống Boesemania, họ cá đù (Sciaenidae),
bộ cá vược (Perciformes) [1]. Trên thế giới, cá
phân bố ở Đông Nam Á. Ở lưu vực sông Mekong,
cá phân bố dọc dòng chính và các chi lưu của
sông Mekong từ Đồng bằng sông Cửu Long
(ĐBSCL) của Việt Nam đến Luông Pra-bang của
Lào, phần thượng lưu rất hiếm gặp. Loài cá này
là cư dân thường xuyên vào mùa khô ở các vực
sâu của sông Mekong từ phía Nam Lào đến Đông
Bắc Campuchia [2], [3]. Đây là loài cá có kích
thước lớn, chiều dài tổng tối đa của cá hơn 100
cm, khối lượng khoảng 18 kg. Thường bắt gặp
cá vào khoảng dưới 20-30 cm [4]. Cá thành thục
sinh dục lần đầu có chiều dài tổng lớn hơn 30
cm [5]. Cá sửu có thịt thơm ngon, giàu dinh
dưỡng nên có giá trị thương phẩm cao [4]. Loài
cá này đang được xếp ở mức “sắp bị đe dọa-Near
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
Threatened” trong sách đỏ IUCN [6]. Đến nay,
các nghiên cứu về loài cá này ở Việt Nam chưa
được công bố nhiều. Chỉ có một công trình đã
công bố về mô tả đặc điểm hình thái phân loại
của cá sửu ở ĐBSCL [3], chưa có công trình
nào nghiên cứu về đặc điểm sinh trưởng, dinh
dưỡng và sinh sản của cá sửu. Xuất phát từ thực
trạng trên, đề tài “Nghiên cứu tính ăn và phổ thức
ăn của cá sửu Boesemania microlepis (Bleeker,
1858)” đã được thực hiện nhằm cung cấp một số
dẫn liệu về đặc điểm dinh dưỡng của cá, làm cơ
sở cho các nghiên cứu tiếp theo về nhu cầu dinh
dưỡng và ứng dụng chọn lựa thức ăn để ương
nuôi nhân tạo loài cá này trong tương lai.
II. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Theo nghiên cứu của Trần Thị Thanh Hiền và
Nguyễn Anh Tuấn [7], các loài động vật thủy sản
có những đặc điểm dinh dưỡng rất chuyên biệt
và rất khác so với các động vật trên cạn. i) Có
nhiều thay đổi trong cấu trúc ống tiêu hoá và đa
số động vật thủy sản trong chu kì sống trải qua
giai đoạn ấu trùng. Ở giai đoạn này, do nhu cầu
dinh dưỡng ấu trùng thay đổi rất lớn nên nghiên
cứu dinh dưỡng sẽ khó khăn hơn so với động vật
trên cạn. ii) Là động vật biến nhiệt, do nhu cầu
năng lượng thấp hơn và lệ thuộc vào nhiệt độ
môi trường sinh sống nên tỉ lệ giữa năng lượng
và protein hay tỉ lệ năng lượng và các thành phần
dinh dưỡng thức ăn cũng thay đổi rất nhiều. iii)
Các động vật thủy sản bài tiết ammonia rất khác
với sinh vật trên cạn bài tiết urea hay uric acid.
Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến giá trị sử dụng
protein. iv) Động vật thủy sản có một số nhu
cầu dưỡng chất khác với động vật trên cạn như
cá có nhu cầu các acid béo họ n-3 chứa nhiều
nối đôi như 20:5n-3, 226: n-3 hay tôm và giáp
xác có nhu cầu sterol. v) Động vật thủy sản có
khả năng hấp thụ các muối khoáng trong nước
nên nhu cầu các muối khoáng rất khác so với
động vật trên cạn. vi) Khả năng tổng hợp một số
vitamin của động vật thủy sản có giới hạn nên
chúng lệ thuộc rất nhiều vào nguồn cung cấp từ
thức ăn. vii) Môi trường sống của động vật thủy
sản rất khác động vật trên cạn. Do đó, động vật
thủy sản có nhiều kiểu thích nghi như khả năng
biến dưỡng ở điều kiện oxy thấp, tiêu hao năng
lượng thấp hơn, giảm khối lượng bộ xương và
khung chống đỡ cơ thể.
Theo Công ty TNHH UV [8], cấu trúc của hệ
thống tiêu hóa ở cá có sự khác biệt lớn giữa các
loài. Một số loài cá không có dạ dày như bộ cá
chép, cá không có sự chuyên biệt giữa ruột trước
và ruột sau. Vì vậy, ở cá hình thành những kiểu
tiêu hóa phức tạp và chuyên biệt. Ở giáp xác, gan
và tụy nhập chung lại gọi là gan tụy và quá trình
tiêu hóa thức ăn cũng có những điểm khác biệt
so với cá.
Nikolsky GV [9] cho rằng có thể dựa vào chiều
dài tương đối của ruột (là tỉ lệ giữa chiều dài ruột
và chiều dài chuẩn) để dự đoán tính ăn của cá.
Theo đó, cá thuộc nhóm ăn động vật có RLG<1,
cá ăn tạp khi RLG=1-3 và cá ăn thực vật khi
RLG>3. Theo nghiên cứu [10], chiều dài ruột của
cá phụ thuộc vào tuổi và loại thức ăn tự nhiên
mà chúng tiêu thụ, chiều dài ruột gia tăng theo
sự gia tăng tỉ lệ loại thức ăn thực vật trong khẩu
phần ăn của cá. Giá trị RLG thấp ở giai đoạn cá
hương và cao ở giai đoạn cá trưởng thành [11].
Sự phát triển của các cơ quan tiêu hóa có mối
quan hệ mật thiết với tập tính dinh dưỡng của cá.
Nghiên cứu cấu trúc của cơ thể cá như miệng,
răng, kích cỡ miệng, hầu, thực quản, dạ dày, ruột
sẽ giúp hiểu rõ hơn về loại thức ăn tự nhiên và
tập tính bắt mồi của cá [12]. Cá có miệng dưới
hay miệng nằm ở mặt bụng thì đó chính là cá
ăn đáy. Sự xuất hiện của các răng nhọn ở hàm
chứng tỏ cá có khả năng bắt và xé mồi, như vậy
đây là loài cá ăn thịt. Sự hình thành và phát triển
của mắt cũng là yếu tố rất quan trọng trong việc
chọn lựa thức ăn của cá trong tự nhiên [13].
Tùy thuộc vào khối lượng của các loại thức ăn
mà cá sử dụng, Nikolsky [9] chia tập tính của
cá ra thành các nhóm như: cá ăn đơn (chúng ăn
duy nhất chỉ một loại thức ăn); cá có phổ dinh
dưỡng hẹp (cá ăn được một số loại thức ăn khác
nhau) và cá có phổ dinh dưỡng rộng (chúng ăn
được nhiều loại thức ăn khác nhau). Tập tính dinh
dưỡng của cá cũng có thể được phân chia theo
vị trí của chuỗi thức ăn (hay loại thức ăn) sẵn
có hay nơi mà loại thức ăn ưa thích của cá xuất
hiện nhiều nhất. Theo đó, tính ăn của cá được
chia thành: cá ăn tầng mặt; cá ăn tầng giữa; cá
ăn đáy hoặc cá ăn ven bờ. Das [14] đã phân chia
các loài cá ở Ấn Độ ra thành ba nhóm chính:
cá ăn thực vật (herbivorous) với thành phần thức
ăn chiếm hơn 75% là loại thực vật; cá ăn tạp
83
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
(omnivorous) là nhóm cá ăn được cả thực vật và
động vật; cá ăn thịt (carnivorous) với thành phần
thức ăn động vật chiếm hơn 80%.
Dựa trên cơ sở cách tiếp cận và kết quả nghiên
cứu của các tác giả có công trình đã được công
bố về đặc điểm dinh dưỡng của động vật thủy
sản, bài báo này tập trung trình bày các kết quả
nghiên cứu về tính ăn và phổ thức ăn của cá sửu
Boesemania microlepis (Bleeker, 1858) phân bố
trên sông Hậu, ĐBSCL, Việt Nam.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
A. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 5 năm
2016 đến tháng 4 năm 2017. Mẫu cá được thu
thập tại ba điểm dọc trên tuyến sông Hậu từ Vàm
Nao (An Giang) đến Ô Môn (Cần Thơ) và Phong
Nẫm (Sóc Trăng) (Hình 1).
Hình 1: Vị trí điểm thu mẫu
B. Phương pháp thu và cố định mẫu
Mẫu cá được thu định kì hằng tháng trong suốt
12 tháng. Cá được thu thập từ các phương tiện
khai thác thông thường như lưới kéo, lưới rê và
giăng câu (Hình 2), tập trung ở hai nhóm kích cỡ
gồm: nhóm cá nhỏ (202 cá thể tiền trưởng thành
có chiều dài tổng < 30 cm) và nhóm cá lớn (99
cá thể thành thục sinh dục lần đầu tiên có chiều
dài tổng > 30 cm). Mẫu cá sau khi thu đã được
định danh loài theo [1], cân đo, thu thập ống
tiêu hóa và cố định trong formaline 10% ngay
Hình 2: Các ngư cụ thu mẫu cá sửu (A,B: nghề
lưới kéo; C,D: nghề lưới rê)
tại hiện trường nhằm giữ cho thức ăn trong hệ
thống tiêu hóa không bị phân hủy. Sau đó, toàn
bộ mẫu cá và hệ thống tiêu hóa đã được chuyển
về Phòng Thí nghiệm Nguồn lợi của Khoa Thủy
sản, Trường Đại học Cần Thơ để tiếp tục phân
tích thành phần thức ăn.
C. Phương pháp phân tích đặc điểm hình thái,
cấu tạo hệ thống tiêu hóa
Mô tả cấu tạo hình thái bên ngoài và bên
trong các cơ quan như miệng, răng, lược mang,
hầu, thực quản, dạ dày, manh tràng và ruột theo
phương pháp của Phạm Thanh Liêm và cộng sự
[11].
Xác định chiều dài tương đối của ruột (RLG)
theo phương pháp của Nikolsky [9].
RLG = Li/Ls
Trong đó:
RLG: chiều dài tương đối của ruột là tỉ lệ giữa
chiều dài ruột và chiều dài chuẩn. Theo Nikolsky
[9], cá thuộc nhóm ăn động vật khi RLG<1, ăn
tạp khi RLG=1-3 và ăn thực vật khi RLG>3.
Li: chiều dài ruột đo từ đầu cuối của ruột non
đến hậu môn (cm).
Ls: chiều dài chuẩn đo từ chót mõm đến cuống
vi đuôi (cm).
84
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
D. Phương pháp xác định tính ăn và phổ thức
ăn của cá
Phân tích các loại thức ăn có trong dạ dày cá
theo phương pháp tính tần số xuất hiện và phương
pháp cân khối lượng từng loại thức ăn của tổng
số mẫu quan sát [11].
Phương pháp tính tần số xuất hiện
Fi = Ni/N
Trong đó:
Fi: Tần số xuất hiện thức ăn i trong dạ dày cá
Ni: Số lượng mẫu chứa thức ăn thứ i trong dạ
dày cá
N: Tổng số mẫu quan sát
Phương pháp cân khối lượng từng loại thức ăn
của tổng số mẫu quan sát
Cá sửu có thành phần thức ăn là cá và giáp
xác có kích thước và khối lượng lớn nên nghiên
cứu này sử dụng phương pháp khối lượng. Trước
tiên, chúng tôi sử dụng cân điện tử (ba chữ số lẻ)
cân tổng khối lượng thức ăn có trong dạ dày cá,
sau đó cân khối lượng của từng loại thức ăn có
trong dạ dày cá. Khối lượng của mỗi loại thức ăn
được tính thành phần trăm trên tổng khối lượng
thức ăn có trong dạ dày cá.
Phổ thức ăn của cá được xác định bằng tích số
giữa tần số xuất hiện và khối lượng thức ăn sau
đó được tính ra tỉ lệ phần trăm tích số [15].
E. Phương pháp xử lí số liệu
Số liệu thu thập được phân tích dưới dạng tần
số (%), giá trị trung bình và độ lệch chuẩn, kiểm
định t-test được dùng để so sánh hai giá trị trung
bình của RLG cá có chiều dài tổng > 30 cm và
cá có chiều dài tổng < 30 cm bởi phần mềm
Microsoft Excel 2007.
IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
A. Đặc điểm hình thái cấu tạo hệ thống tiêu hóa
của cá sửu (n=99)
1) Miệng: cá sửu có miệng rộng, rạch miệng
dài, hơi xiên theo hướng lên trên, rạch miệng
kéo dài qua khỏi đường thẳng đứng kẻ từ tâm
của mắt. Môi dày, mềm, rãnh sau môi dưới gián
đoạn ở giữa, môi trên mỏng hơn môi dưới, rãnh
sau môi trên không rõ ràng (Hình 3a).
Hình 3: Hình dạng miệng (a) và hàm cá sửu (b)
2) Hàm: cá sửu có hàm trên và hàm dưới dài
bằng nhau. Xương hàm trên và xương hàm dưới
cứng, chắc (Hình 3b). Hàm trên có một hàng
răng lớn và nhọn, hàm dưới có hai hàng răng,
hàng răng nhỏ mịn nằm bên ngoài xen kẽ với
hàng răng lớn nằm bên trong. Các răng lớn có xu
hướng mọc cong hướng vào trong khoang miệng
(Hình 4).
Hình 4: Răng hàm trên và hàm dưới cá sửu
3) Hầu: nằm cuối trong xoang miệng, có phân
bố răng hầu to, nhỏ xếp thành từng đám xen kẽ
nhau ở trên và dưới hầu (Hình 5).
4) Lược mang: cá sửu có bốn đôi cung mang
màu trắng tách rời nhau, lược mang thưa, ngắn
tạo thành hai hàng đối xứng nhau trên cung
mang, gốc các lược mang gắn vào cung mang,
số lược mang trên cung mang thứ nhất dao động
trong khoảng 10-17, các lược mang nhọn, cứng
chắc, nằm hướng vào xoang miệng-hầu (Hình 6).
5) Thực quản: là phần nối tiếp với hầu, có
nhiệm vụ đưa thức ăn vào dạ dày, thực quản cá
85
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
Hình 5: Răng hầu cá sửu
Hình 6: Lược mang cá sửu
sửu ngắn, hình ống, vách dày, có nhiều nếp gấp,
dễ dàng co giãn (Hình 7).
Hình 7: Thực quản cá sửu
6) Dạ dày: là phần nối tiếp sau thực quản, có
dạng hình túi to, vách dày, mặt trong có nhiều
nếp gấp tạo khả năng giãn nở lớn với chức năng
chứa thức ăn, tiết men tiêu hóa tham gia vào quá
trình tiêu hóa thức ăn (Hình 8 và Hình 9a,b,c).
7) Manh tràng: bao gồm 5-9 ống có một đầu
bịt kín được gắn vào ống tiêu hoá ở nơi tiếp giáp
giữa dạ dày và ruột (Hình 8).
Hình 8: Dạ dày, manh tràng và ruột cá sửu
Hình 9: Dạ dày (a), vách trong của dạ dày (b),
thức ăn trong dạ dày (c)
8) Ruột: là phần tiếp giáp với dạ dày đến hậu
môn của cá. Ruột cá sửu thuộc dạng ruột thẳng,
to và ngắn, vách ruột dày, xếp gấp khúc tạo thành
hai đoạn rõ rệt (Hình 8).
Kết quả phân tích cho thấy chiều dài tương đối
của ruột cá sửu RLG=0,626±0,093 (nhóm cá có
chiều dài > 30 cm) và RLG=0,598±0,120 (nhóm
cá có chiều dài < 30 cm). Kết quả t-test cho thấy
RLG giữa hai nhóm chiều dài cá sửu nêu trên
khác biệt có ý nghĩa thống kê ở mức p<0,05.
Theo [9], những loài cá có tính ăn động vật thì
chỉ số RLG<1. Đặc điểm dinh dưỡng cá bống
dừa phân bố dọc theo tuyến sông Hậu đã nghiên
cứu bởi [16] cho thấy chỉ số RLG<1, dao động
trong khoảng (0,63-0,74) và kết luận đây cũng là
loài cá có tính ăn động vật. Theo Nguyễn Bạch
Loan [17], các loài cá ăn động vật có kích thước
lớn thường có răng to, bén và thường có răng
nanh, cá ăn động vật có kích thước nhỏ thì có
răng nhỏ, mịn và không có răng nanh. Ngoài ra,
cá ăn động vật thường có lược mang thưa, thực
quản ngắn, dạ dày hình túi, ruột thẳng vách dày
86
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
có nhiều nếp gấp. Với những lập luận nêu trên
kết hợp với đặc điểm cấu tạo hệ thống tiêu hóa
của cá đã cho kết luận cá sửu có tính ăn động
vật.
B. Phổ thức ăn của cá sửu
1) Thành phần thức ăn của cá theo phương
pháp tính tần số xuất hiện: Các loại thức ăn
trong dạ dày cá sửu ở cả hai nhóm kích cỡ đều
có sự xuất hiện của bốn loại thức ăn: giáp xác
(tôm, ruốc, cua con), cá con, nhuyễn thể (mực,
ốc) và giun nhiều tơ (Hình 10 và Bảng 1).
Hình 10: Thành phần thức ăn của cá sửu ở hai
nhóm kích cỡ khác nhau
Bảng 1. Tần số xuất hiện các loại thức ăn có
trong dạ dày cá sửu
TT Loại thức ăn
Chiều dài
tổng <30 cm
Chiều dài
tổng >30 cm
N TSXH(%) N
TSXH
(%)
1 Giáp xác 151 63,45 53 45,69
2 Cá con 78 32,77 60 51,72
3 Nhuyễn thể 4 1,68 1 0,86
4 Giun nhiều tơ 4 2,10 2 1,72
Tổng 238 100,00 116 100,00
(Ghi chú: N là số mẫu quan sát; TSXH là tần
số xuất hiện)
2) Thành phần thức ăn theo phương pháp tính
khối lượng: Tỉ lệ thành phần thức ăn trong dạ
dày của cá sửu theo phương pháp tính khối lượng
được trình bày qua Bảng 2. Giáp xác chiếm tỉ lệ
cao nhất trong thành phần thức ăn, kế đến là cá
con ở nhóm cá có chiều dài tổng <30 cm. Trong
khi, đối với nhóm cá có chiều dài tổng >30 cm
thì ngược lại, các loại thức ăn khác chỉ chiếm tỉ
lệ thấp trong hệ thống tiêu hóa của cá.
Kết quả phân tích thành phần và phổ thức ăn
của 202 mẫu cá sửu có chiều dài tổng <30 cm
Bảng 2. Thành phần thức ăn cá sửu theo
phương pháp khối lượng
TT Loại thức ăn
Chiều dài
tổng <30 cm
Chiều dài
tổng >30 cm
Khối
lượng
(g)
Tỉ
lệ
(%)
Khối
lượng
(g)
Tỉ
lệ
(%)
1 Giáp xác 17,28 52,16 75,11 42,01
2 Cá con 13,74 41,47 94,77 53,01
3 Nhuyễn thể 1,94 5,86 5,40 3,02
4 Giun nhiều tơ 0,17 0,51 3,49 1,95
Tổng 33,13 100,00 178,77 100,00
(Ghi chú: khối lượng các loại thức ăn trên là
giá trị tổng của các mẫu cá được phân tích)
và 99 mẫu có chiều dài tổng >30 cm được trình
bày ở các Bảng 1 và 2.
Cá sửu phân bố ở các con sông, cửa sông lớn
có dòng chảy và được tìm thấy ở những vùng
nước sâu [3]. Theo [4], cá sửu được coi là loài
cá dữ, sống đáy, ít di chuyển, chúng thường tập
trung thành quần đàn để tấn công con mồi. Các
nhóm thức ăn giáp xác, nhuyễn thể, thường sống
và ẩn nấp ở các cồn cát, hốc đá, các gốc cây/gỗ
ở tầng đáy, nên các nhóm này rất dễ trở thành
vật mồi cho cá sửu.
So sánh với kết quả nghiên cứu của [5] trên cá
sửu tại Đầm Kraseaw của Thái Lan, kết quả đã
tìm thấy có tám nhóm thức ăn trong dạ dày của
cá gồm: cá, tôm, ấu trùng, côn trùng, động vật
thân mềm, động vật phù du, trứng nước và giun,
trong đó thức ăn chủ yếu của cá sửu là cá, thức ăn
cơ bản kế là côn trùng và ấu trùng. Nghĩa là có
sự đa dạng về thành phần thức ăn trong dạ dày cá
sửu phân bố trong đầm ở Thái Lan so với nghiên
cứu này. Nguyên nhân có thể do hai nghiên cứu
được thực hiện ở hai thủy vực khác nhau, trong
đầm thì dòng chảy và mức độ trao đổi nước hạn
chế hơn so với sông, thành phần thức ăn cũng
phong phú hơn sông, nên các giống loài động
vật thủy sinh (làm vật mồi cho cá sửu) phân bố
ở đầm phong phú hơn sông.
V. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
A. Kết luận
Cá sửu có tính ăn động vật. Thành phần thức
ăn trong dạ dày của cá có chiều dài tổng > 30
cm và < 30 cm đều có bốn loại thức ăn gồm: cá
con, giáp xác, nhuyễn thể và giun nhiều tơ. Cá
có sự thay đổi phổ thức ăn ở các giai đoạn phát
87
TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH, SỐ 28, THÁNG 12 NĂM 2017 NÔNG NGHIỆP - THỦY SẢN
Bảng 3. Phổ thức ăn của cá sửu theo phương pháp tần số xuất hiện và phương pháp khối lượng
TT Loại thức ăn
Chiều dài
tổng <30 cm
Chiều dài
tổng >30 cm
TSXH
(%)
Khối
lượng
(%)
Tích
số
Phần
trăm
tích
số
TSXH
(%)
Khối
lượng
(%)
Tích
số
Phần
trăm
tích
số
1 Giáp xác 74,75 52,16 3899,29 70,71 67,09 42,01 2818,68 41,13
2 Cá con 38,61 41,49 1602,10 29,05 75,95 53,01 4026,21 58,75
3 Nhuyễn thể 1,98 5,85 11,58 0,21 1,27 3,02 3,82 0,06
4 Giun nhiều tơ 2,48 0,50 1,24 0,02 2,53 1,95 4,95 0,07
Tổng 5514,20 100,00 Tổng 6853,66 100,00
(Ghi chú: TSXH là tần số xuất hiện)
triển, cá còn nhỏ ăn chủ yếu là giáp xác trong
khi cá trưởng thành ăn chủ yếu là cá con.
B. Đề xuất
Cần nghiên cứu tiếp theo về sự chọn lựa thức
ăn của cá sửu trong các thủy vực tự nhiên và nhu
cầu dinh dưỡng của cá ở các giai đoạn khác nhau
của chúng để ứng dụng nuôi nhân tạo loài cá này,
giảm bớt áp lực khai thác tự nhiên và góp phần
bảo tồn loài cá này ở ĐBSCL.
CẢM TẠ
Tác giả xin chân thành gởi lời cảm ơn đến Bộ
Giáo dục và Đào tạo đã tài trợ kinh phí thực hiện
nghiên cứu này trong khuôn khổ đề tài cấp Bộ
năm 2016-2017. Tác giả cũng xin gửi lời cảm
ơn đến một số cán bộ và sinh viên Khoa Thủy
sản, Trường Đại học Cần Thơ đã tham gia và hỗ
trợ nhóm nghiên cứu hoàn thành nội dung bài
báo này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Fro¨ese R, Pauly D. Fishbase; 2016. Worldwide
Web Electronic Publication. Available from:
microlepis.html. [Accessed 01 November 2016].
[2] Baird IG, Flaherty MS, Phylaivanh B. Rhythms of
the river: lunar phases and small Cyprinid migrations
in the Mekong River. Environmental Protection and
Community Development in the Siphandone Wetland,
Champassak Province, Lao PDR. Funded by Euro-
pean Union, implemented by CESVI. 21 pp; 2000.
[3] Trần Đắc Định, Shibukawa Koichi, Nguyễn
Thanh Phương, Hà Phước Hùng, Trần Xuân Lợi,
Mai Văn Hiếu, et al. Mô tả định loại các loài cá
Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. Fishes of the
Mekong Delta, Vietnam. Nhà Xuất bản Đại học Cần
Thơ. Cần Thơ; 2013; 174 trang.
[4] Baird IG, Phylavanh B, Vongsenesouk B, Xaiya-
manivong K. The ecology and conservation of the
Smallscale Croaker, Boesemania microlepis (Bleeker
1858-59) in the mainstream Mekong River, Southern
Laos. Natural History Bulletin of the Siam Society.
2001;49:161–176.
[5] Chittapalapong T, Wiparat T, Uraiwan K. Study on
Feeding Habit of Soldier Croaker, Boesemania mi-
crolepis (Bleeker, 1858) in Kraseaw Dam. Technical
Paper No 1/2014. 2014;p. 26.
[6] Baird IG. Boesemania microlepis. IUCN Red List
of Threatened SpeciesVersion 20142 International
Union for Conservation of Nature. 2014;p. 26.
[7] Trần Thị Thanh Hiền, Nguyễn Anh Tuấn. Dinh dưỡng
và thức ăn thủy sản. Nhà Xuất bản Nông nghiệp;
2009; 191 trang.
[8] Công ty TNHH UV. Đặc điểm dinh dưỡng cơ bản
của động vật thủy sản; 2017. Truy cập từ:
vietnam.com.vn/SpecNewsDetail.aspx?newsId=1004
[Ngày truy cập 20/07/2017].
[9] Nikolsky GV. Sinh thái học cá. Phạm Thị Minh Gi-
ang, editor. Nhà Xuất bản Đại học; 1973; 156 trang.
[10] Smith L S. Introduction of fish physiology. Nhà Xuất
bản Nông nghiệp; 1991; 351 pp. Argent laboratories.
[11] Phạm Thanh Liêm, Trần Đắc Định. Giáo trình
Phương pháp nghiên cứu sinh học cá. Khoa Thủy
sản. Trường Đại học Cần Thơ; 2004; 80 trang.
[12] Pillay T V R. A critique of the methods of study of
food of fishes. J Zool Soc India. 1952;4:185–200.
[13] Alikunhi K H. On the food of young carp fry. J Zool
Soc India. 1952;4(1):77–84.
[14] Das S M, Moitra S K. Studies on the food and feeding
habits of some freshwater fishes of India. Ichthyolog-
ica 2. 1963;1-2:107–115. Part IV. A review on the
food and feeding habits with general conclusions.
[15] Biswas S P. Giáo trình Ngư loại I. Pvt.Ltd, New
Delhi: outh Asian Publisher; 1993; 157 pp.
[16] Võ Thành Toàn, Trần Đắc Định và Nguyễn Thị
Kim Liên. Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng cá
bống dừa (Oxyeleotris urophthalmus) phân bố dọc
theo sông Hậu. Tạp chí Khoa học Đại học Cần Thơ.
2014;p. 192–197.
[17] Nguyễn Bạch Loan. Giáo trình Ngư loại I. Tủ sách
Đại học Cần Thơ; 2003; 91 trang.
88
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- nghien_cuu_tinh_an_va_pho_thuc_an_cua_ca_suu_boesemania_micr.pdf