Nghiên cứu đặc điểm riêng của thơ ca dân tộc Thời kì hiện đại

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 27 Nghiªn cøu Mét sè ®Æc ®iÓm riªng cña th¬ ca d©n téc Th¸i thêi kú hiÖn ®¹i Vũ Thị Vân (Khoa KH Tự nhiên & Xã hội - ĐH Thái Nguyên) Trần Thị Việt Trung (ĐH Thái Nguyên) Lµ mét bé phËn hîp thµnh cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam, th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ® cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn chung cña nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §iÒu nµy ® ®−îc NghÞ quyÕt Trung −¬ng V (kho¸ VIII) kh¼ng ®Þnh “...v¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè cã b−íc tiÕn ®¸ng kÓ. §éi ngò nh÷ng nhµ v¨n ho¸ ng−êi d©n téc thiÓu sè ph¸t triÓn c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng, ®? cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc v¨n häc nghÖ thuËt...”. Thùc tÕ cho thÊy, th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ® trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong nÒn th¬ ca d©n téc! DiÖn m¹o cña nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i chØ cã thÓ ®−îc nh×n nhËn mét c¸ch trän vÑn trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt mµ ®a d¹ng, phong phó bao gåm trong ®ã cã th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè. N¨m 1945 lµ mèc quan träng ®¸nh dÊu sù ra ®êi, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam hiÖn ®¹i, trong ®ã cã th¬ ca d©n téc Th¸i. Gièng nh− mét sè c¸c d©n téc thiÓu sè kh¸c, tr−íc n¨m 1945, th¬ ca Th¸i chñ yÕu tån t¹i ë d¹ng truyÖn th¬, vÝ dô nh− c¸c truyÖn th¬ Xèng chô x«n xao, Khun ló-Nµng ña, T¶n chô xiÕt s−¬ng. Trong ®ã, truyÖn th¬ Xèng chô x«n xao ® ®−îc ®¸nh gi¸ lµ “mét trong nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt trong kho tµng th¬ ca tr÷ t×nh cæ truyÒn c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam” [1, tr.169].... §Õn thÕ kû XIX, nghÖ nh©n NgÇn V¨n Hoan víi t¸c phÈm “Lêi h¸t nÒn V¨n Hoan” ® ®ãng vai trß lµ b−íc chuyÓn tiÕp gi÷a th¬ ca d©n gian vµ th¬ ca d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i, chuÈn bÞ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn th¬ ca d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i nãi riªng vµ th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung. §−îc nu«i d−ìng trong chiÕc n«i v¨n ho¸ giµu b¶n s¾c, th¬ ca d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i ® ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. §éi ngò c¸c nhµ th¬ Th¸i ngµy cµng ®«ng ®¶o h¬n, sè l−îng t¸c phÈm ngµy cµng phong phó h¬n, nhiÒu c©y bót ® ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng ghi nhËn. HiÖn nay, viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ vÒ th¬ v¨n d©n téc thiÓu sè nãi chung vµ th¬ ca d©n téc Th¸i nãi riªng ® thu hót ®−îc sù quan t©m nhÊt ®Þnh cña c¸c nhµ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc. Tuy nhiªn, so víi sè l−îng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®å sé vÒ th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i th× sè l−îng t¸c phÈm, c«ng tr×nh tæng kÕt, ®¸nh gi¸ vÒ th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam cßn rÊt khiªm tèn. Trong ®ã, sè l−îng c¸c bµi viÕt, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, phª b×nh vÒ th¬ ca d©n téc Th¸i l¹i cµng Ýt ái. Cã mét sè nh÷ng c«ng tr×nh, bµi viÕt ® nªu lªn ®−îc nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng ®ãng gãp cña th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè, trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn th¬ Th¸i hiÖn ®¹i, nh−ng míi chØ dõng l¹i ë møc ®é s−u tÇm, giíi thiÖu vÒ th¬ d©n téc Th¸i víi mét sè nh÷ng g−¬ng mÆt, nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu. VÝ dô trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu: V¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam (Nxb VHDT, 1997), VÒ mét m¶ng v¨n häc d©n téc (Nxb VHDT, 1999), V¨n häc vµ miÒn nói (Nxb VHDT, 2002) cña L©m TiÕn, Hoa v¨n thæ cÈm (Nxb VHDT, 1999), Th¬ cña c¸c nhµ th¬ d©n téc thiÓu sè (Nxb VHDT, 2001), VÊn ®Ò ®Æt ra víi c¸c nhµ th¬ d©n téc thiÓu sè (Nxb VHDT, 2002) cña Lß Ng©n Sñn vµ mét sè bµi viÕt vÒ v¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ®¨ng trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ nh−: V¨n häc thiÓu sè tr−íc thÒm thÕ kû XXI cña Mai LiÔu, B¶n s¾c d©n téc- Nçi lo cña ng−êi cÇm bót cña TriÖu Kim V¨n; NÐt míi cña v¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè cña D−¬ng ThuÊn; Nh×n l¹i v¨n nghÖ c¸c d©n téc thiÓu sè cña N«ng Quèc B×nh; KÕ thõa vµ ph¸t huy vèn v¨n ho¸ d©n téc trong s¸ng th¬ cña c¸c t¸c gi¶ d©n téc thiÓu sè hiÖn nay cña V−¬ng Anh T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 28 hay V¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè cßn mét kho¶ng trèng cña TrÇn Th¶o ChÝnh v× vËy, chóng t«i muèn ®i s©u nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy nh»m môc ®Ých t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña th¬ ca d©n téc Th¸i thêi kú hiÖn ®¹i, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, sau h¬n nöa thÕ kû ph¸t triÓn, th¬ ca d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i ® ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng ®−îc ghi nhËn c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng ®éi ngò vµ t¸c phÈm. Nã ® kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ thÕ v÷ng ch¾c cña m×nh trong ®êi sèng th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè nãi riªng, trong th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung. VÒ ®éi ngò: c¸c nhµ th¬ d©n téc Th¸i ngµy cµng ®«ng ®¶o h¬n. Víi sè l−îng nhµ th¬ ban ®Çu khiªm tèn chØ lµ vµi ba ng−êi nh−: CÇm Biªu, L−¬ng Quy Nh©n, Hoµng Nã - ®Õn thÕ hÖ nhµ th¬ tr−ëng thµnh sau n¨m 1954 nh−: V−¬ng Trung, Lß V¨n CËy, La Qu¸n Miªn..., vµ ®Æc biÖt thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ xuÊt hiÖn sau n¨m 1975 nh−: Lß Vò V©n, Lß Cao Nhum, CÇm B¸ Lai, Cµ ThÞ Hoµn, Lß Ngäc Duyªn... dÇn dÇn ® h×nh thµnh nªn mét ®éi ngò c¸c nhµ th¬ d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i kh¸ ®«ng ®¶o vµ hïng hËu. §éi ngò ®ã ngµy cµng tr−ëng thµnh vµ c¸c s¸ng t¸c cña hä ngµy cµng phong phó vµ chÊt l−îng h¬n, ®−îc b¹n ®äc ®ãn nhËn mét c¸ch nhiÖt thµnh. Lµ nh÷ng nhµ th¬ thuéc c¸c vïng, miÒn kh¸c nhau: La Qu¸n Miªn ®Õn tõ khóc ruét miÒn Trung ®Çy n¾ng vµ giã, Lß Cao Nhum ®Õn tõ vïng quª cña dßng s«ng §µ d÷ déi vµ tr÷ t×nh, CÇm Biªu, L−¬ng Quy Nh©n, Lß V¨n CËy...l¹i ®Õn tõ xø së b¹t ngµn hoa Ban tr¾ng vµ nh÷ng ®Ønh nói cao chäc trêi .... Hä ®Õn víi “®−êng th¬” tõ c¸c hoµn c¶nh kh¸c nhau, cã ng−êi “kh«ng qua tr−êng líp” mµ “häc trong d©n ca, s¸ch cæ” [3, tr.55] nh−: CÇm Biªu, L−¬ng Quy Nh©n...; Cã ng−êi ®−îc häc hµnh c¬ b¶n trong tr−êng viÕt v¨n NguyÔn Du nh− V−¬ng Trung...; Cã ng−êi xuÊt th©n tõ nghÒ “c«ng an, kÕ to¸n, gi¸o viªn” nh−: Lß Cao Nhum, La Qu¸n Miªn...., nh−ng ë hä ®Òu cã ®iÓm chung lµ “lÊy s¸ng t¸c lµm nguån vui” [3, tr.56], v× vËy, víi c¸c nhµ th¬ Th¸i hiÖn ®¹i, lµm th¬ lµ mét thø lao ®éng nghÖ thuËt thùc sù vÊt v¶ vµ nghiªm tóc vµ ®Çy ®am mª “Må h«i ®? quyÖn m¸u ®µo nµng th¬” (CÇm Biªu). Cïng víi sù lín m¹nh cña ®éi ngò, sè l−îng t¸c phÈm cña c¸c nhµ th¬ Th¸i ngµy cµng phong phó h¬n. V−ît xa con sè nh÷ng bµi th¬ Ýt ái ban ®Çu, th¬ Th¸i ngµy cµng dµy dÆn vµ xuÊt hiÖn th−êng xuyªn h¬n trªn thi ®µn. PhÇn lín c¸c nhµ th¬ Th¸i ®Òu cã nh÷ng tËp th¬ riªng: CÇm Biªu cã “¸nh hång §iÖn Biªn” (1984); B¶n m−êng nhí ¬n (1993), Peo fÉy mÝ mät (Ngän löa kh«ng t¾t-1994), M−êng chanh h¸ (1995), P«ng hÆc (1995); L−¬ng Quy Nh©n cã “C¸n bé víi d©n M−êng” (1963) “Biªn giíi lßng ng−êi” (1983); “§é dµy cña t×nh yªu” (1994); Hoµng Nã cã “TiÕng h¸t m−êng ban” (1987); Lß V¨n CËy “H¹t muèi h¹t t×nh”; V−¬ng Trung s¸ng t¸c truyÖn th¬ “Ing Ðng” (1967) vµ tr−êng ca Sãng NËm rèm in chung cïng 16 bµi th¬ trong tËp th¬ Sãng NËm rèm (1979); La Qu¸n Miªn cã B¶n quª ta yªu dÊu (1996), Con ®−êng b¶n §«n (1999); CÇm B¸ Lai cã tËp th¬ Hoa vµ n¾ng ; Lß Vò V©n sau mét sè bµi th¬ in chung trong tËp th¬ Vßng xoÌ (1980) tiÕp tôc s¸ng t¸c TiÕng sÊm vµo mïa (1998), NhÆt hoa tr¨ng (2000), §i tõ miÒn giã hoang (2006). C©y bót trÎ Lß Cao Nhum víi Giät sao trë vÒ (1995), R−îu nói (1996), Sµn tr¨ng (2000), Theo lêi h¸t vÒ nguån (2001)...Cã thÓ thÊy, sè l−îng c¸c t¸c phÈm th¬ Th¸i ngµy cµng nhiÒu vµ chÊt l−îng t¸c phÈm ngµy cµng ®−îc n©ng cao. NhiÒu bµi th¬ cña c¸c t¸c gi¶ d©n téc Th¸i ®−îc b¹n ®äc yªu mÕn, thõa nhËn; nhiÒu t¸c phÈm, tËp th¬ ®−îc trao nh÷ng gi¶i th−ëng cã T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 29 uy tÝn nh−: Ngän löa kh«ng t¾t (CÇm Biªu) - ®¹t Gi¶i A cña Uû ban toµn quèc Liªn hiÖp c¸c Héi VHNT ViÖt Nam 1995, Hoa vµ n¾ng (CÇm B¸ Lai) ®−îc trao gi¶i B cña Héi V¨n häc nghÖ thuËt c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam n¨m 1997; R−îu nói cña Lß Cao Nhum ®¹t gi¶i C cuéc thi th¬ T¹p chÝ V¨n nghÖ qu©n ®éi, Gi¶i A Gi¶i th−ëng v¨n häc nghÖ thuËt Hoµ B×nh 50 n¨m, (1998).... §ã kh«ng chØ lµ sù thõa nhËn vÒ chÊt l−îng nghÖ thuËt cña th¬ ca Th¸i mµ cßn lµ sù kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ còng nh− nh÷ng ®ãng gãp cña th¬ Th¸i ®èi víi nÒn th¬ ca d©n téc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Cã thÓ dÔ nhËn thÊy, trong th¬ d©n téc Th¸i hiÖn ®¹i, trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn: néi dung vµ nghÖ thuËt- “chÊt Th¸i” ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt vµ in ®Ëm dÊu Ên trong tõng s¸ng t¸c cña c¸c nhµ th¬ d©n téc nµy. VÒ néi dung: Ta thÊy næi bËt lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, nói rõng T©y B¾c- víi nh÷ng dy nói trïng ®iÖp nh− “thang m©y lªn trêi” (L−¬ng Quy Nh©n), nh÷ng con dèc cheo leo “Võa ngöa mÆt.... Mò ®éi ®Çu ®? r¬i theo vÒ ch©n dèc” (L−¬ng Quy Nh©n), nh÷ng ngän nguån cña dßng s«ng, con suèi d÷ déi “cuån cuén mét gãc trêi” mµ còng rÊt hiÒn hoµ, nªn th¬ “tung sãng nh− ®æ b«ng xuèng ®ång” (V−¬ng Trung), nh÷ng c¸nh ®ång lóa M−êng Thanh, M−êng Lß trï phó “b«ng dµy, nÆng h¹t” cã h−¬ng th¬m “thøc tØnh m−êng b¶n” (V−¬ng Trung), nh÷ng n−¬ng b«ng tr¾ng xo¸ khi ®Õn mïa thu ho¹ch, nh÷ng c¸nh ®ång cá bao la “¸nh lªn mµu mª m−ít” (Lß Vò V©n) hay nh÷ng c¸nh rõng Ban “në tr¾ng non ngµn” (CÇm C−êng)... ® ®i vµo th¬ Th¸i víi vÎ ®Ñp tù nhiªn vèn cã cña nã. Lång trong khung c¶nh thiªn nhiªn nªn th¬, lng m¹n Êy lµ bøc tranh vÒ b¶n lµng cña ng−êi Th¸i. Èn hiÖn trong s−¬ng lµ nh÷ng m¸i nhµ sµn b×nh dÞ, Êm cóng, lµn khãi lam thoang tho¶ng giã ®ång, l¸ch c¸ch tiÕng thoi ®−a, lèc cèc tiÕng mâ tr©u ®µn vÒ b¶n...TÊt c¶ lµm nªn mét vÎ ®Ñp trong trÎo, b×nh yªn, s¾c mµu rùc rì ®Ëm ®µ nh− mét bøc tranh s¬n thuû cña mét vïng quª miÒn nói giµu b¶n s¾c. Hoµn c¶nh ®Þa lý vµ m«i tr−êng tù nhiªn t−¬i ®Ñp Êy mÆc dï kh«ng ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn s¾c th¸i v¨n ho¸ vïng T©y B¾c, song râ rµng nã ® tham gia vµo viÖc h×nh thµnh vµ t¹o dùng nªn nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®Æc thï cña con ng−êi n¬i ®©y. Trªn c¸i nÒn thiªn nhiªn t−¬i ®Ñp, th¬ méng, hïng vÜ, hoang s¬ Êy lµ h×nh ¶nh con ng−êi víi nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña d©n téc Th¸i. Tiªu biÓu cho “chÊt vµng m−êi trong t©m hån T©y B¾c” (NguyÔn Tu©n) Êy lµ h×nh ¶nh ng−êi phô n÷ Th¸i xinh ®Ñp, dÞu dµng, hay lam hay lµm, khÐo tay, tµi hoa vµ chiÒu chång th−¬ng con nhÊt mùc. Nh÷ng c« g¸i Th¸i víi ®«i bµn tay thon “h×nh bóp Ban” ® lµm nªn bao ®iÒu kú diÖu cho cuéc sèng, cho gia ®×nh: “§ông vµo khung cöi v¶i thµnh hoa/ Tung n¾m tÊm thµnh ra ®µn gµ” hoÆc:“Ngåi xæm thªu ®−îc h×nh chim ph−îng/ Ngåi nghiªng quay sîi thµnh chïm hoa xo xe”(Ca dao Th¸i). Ng−êi con g¸i Th¸i víi ®«i bµn tay khÐo lÐo ® t¹o ra nh÷ng mãn ¨n ngon ®Æc biÖt cña d©n téc Th¸i, ®ã lµ nh÷ng Ðp x«i nÕp “dÎo th¬m”, mãn c¸ n−íng ngät, bïi, nh÷ng hò r−îu cÇn th¬m ngät ng©y ngÊt; Hä ® t¹o nªn bé trang phôc “xöa cãm” víi hµng cóc b¹c nh− nh÷ng con b−ím tr¾ng ®Ñp xinh, nh÷ng chiÕc kh¨n “Piªu” rùc rì ho¹ tiÕt, s¾c mµu. Råi còng vÉn nh÷ng ng−êi con g¸i ®Ñp nh− nh÷ng c¸nh hoa Ban Êy- khi quª h−¬ng, lµng b¶n bÞ giÆc ngo¹i x©m ®e do¹ vµ ph¸ ho¹i- hä trë nªn cøng cái, kiªn c−êng, m¹nh mÏ “h¬n c¶ con gÊu, con hïm” (Em lµ con g¸i Ch©u Yªn), gãp phÇn hoÆc trùc tiÕp ®¸nh ®uæi kÎ thï, g×n gi÷ quª h−¬ng, s«ng suèi, ®ång ruéng....TÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh Êy ® ®−îc ph¶n ¸nh mét c¸ch sinh ®éng vµ tù hµo trong nh÷ng trang th¬ cña nh÷ng nhµ th¬ Th¸i nhiÒu thÕ hÖ. T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 30 Trong th¬ Th¸i hiÖn ®¹i, ng−êi ®äc kh«ng chØ thÊy ®−îc bøc tranh thiªn nhiªn t−¬i ®Ñp vµ nh÷ng con ng−êi cÇn cï, tµi hoa, khÐo lÐo mµ cßn c¶m nhËn ®−îc ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn rÊt phong phó, ®a d¹ng cña ng−êi Th¸i qua nh÷ng c©u th¬, bµi th¬ ph¶n ¸nh nh÷ng h×nh thøc sinh ho¹t céng ®ång cña ng−êi Th¸i. Ngoµi nh÷ng lÔ héi: “XÝp xÝ”, “XÕn Xã Phèn”, “Xªn b¶n, xªn M−êng”... th× mét h×nh thøc sinh ho¹t kh«ng thÓ thiÕu cña ng−êi Th¸i ®ã lµ s©n ch¬i “H¹n khuèng” (H¸t giao duyªn trªn sµn s©n): H¹n khuèng nhá nhãm löa ®ua tµi Vµ trªn sµn, s¸nh tr¨ng r»m ®«i løa, løa ®«i. (CÇm Biªu) “H¹n khuèng” chÝnh lµ n¬i l−u gi÷ nh÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng quý b¸u cña téc ng−êi Th¸i v× “Nh÷ng c©u chuyÖn cæ/ Tôc ng÷, tiÕu l©m...” cïng nh÷ng bµi h¸t ®èi ®¸p giao duyªn... ®−îc diÔn x−íng ë s©n ch¬i “H¹n khuèng”. Vèn rÊt yªu mÕn vµ cã n¨ng khiÕu v¨n nghÖ, ng−êi Th¸i rÊt say mª móa xoÌ:“Kh«ng xoÌ kh«ng tèt lóa. Kh«ng xoÌ thãc c¹n bå”. Móa xoÌ ®−îc vÝ nh− lo¹i r−îu nÕp men l¸ rõng, lµ mãn ¨n tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu trong sinh ho¹t céng ®ång cña ng−êi Th¸i. Khi khóc d©n ca “Inh l? ¬i! Xao noäng ¬i!” quen thuéc ®−îc cÊt lªn lµ b¾t ®Çu mét ®ªm xoÌ hoa rùc rì. Sau nh÷ng ngµy lao ®éng vÊt v¶, ®ªm ®ªm d−íi ¸nh tr¨ng, bªn ¸nh löa bËp bïng...trong kh«ng khÝ Êy th©n t×nh Êy, con ng−êi quªn ®i nh÷ng mÖt nhäc, buån lo vµ thªm yªu cuéc sèng. Khi tham gia vßng xoÌ, trai g¸i ®−îc gÇn nhau, ®−îc lùa chän b¹n xoÌ, thÓ hiÖn t×nh c¶m riªng t−...V× vËy vßng xoÌ g¾n kÕt t×nh c¶m con ng−êi víi nhau, lµm cho con ng−êi gÇn gòi, yªu quý nhau h¬n, lng m¹n vµ bay bæng h¬n: TiÕng ®µn “tÝnh tÈu” chµng trai trÎ GÈy nhÞp l©ng l©ng “noäng g¸i” xoÌ (CÇm C−êng) Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: c¸c nhµ th¬ Th¸i thêi kú hiÖn ®¹i ® ph¶n ¸nh ®−îc mét c¸ch ch©n thùc, sinh ®éng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cuéc sèng, con ng−êi d©n téc m×nh vµo trong c¸c trang th¬ cña chÝnh m×nh. Nh÷ng trang th¬ Êy cµng trë nªn Ên t−îng h¬n, lung linh h¬n, thu hót ®−îc sù yªu mÕn vµ say mª cña ng−êi ®äc h¬n bëi mét h×nh thøc nghÖ thuËt th¬ ®Æc s¾c mang “mÇu” Th¸i ®Ëm ®µ. TiÕp thu tinh hoa cña thÓ lo¹i truyÖn th¬ d©n gian, c¸c nhµ th¬ Th¸i hiÖn ®¹i ® ®em ®Õn cho th¬ ca Th¸i mét “kh«ng khÝ” truyÖn th¬ míi. Trong rÊt nhiÒu c¸c s¸ng t¸c cña th¬ ca Th¸i hiÖn ®¹i, chÊt t©m t×nh cña truyÖn th¬ thÓ hiÖn rÊt râ nÐt: - Hìi anh ¬i! Ng−êi chång em ngµn n¨m yªu dÊu NghÜ tíi anh, em nh÷ng hÐo hon lßng. (CÇm Biªu) - T¹m biÖt em, em hìi, lßng ®õng óa Chí cho lêi ta bay theo giã, lßng ta sÏ buån. (Lß V¨n CËy) T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 31 Cã thÓ thÊy, truyÖn th¬ d©n gian ® cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®èi víi th¬ ca Th¸i hiÖn ®¹i. Ngoµi nh÷ng bµi th¬, c©u th¬ cña: CÇm Biªu, L−¬ng Quy Nh©n, Lß V¨n CËy, La Qu¸n Miªn hay Lß Cao Nhum mang dÊu Ên kh¸ râ cña truyÖn th¬ th× V−¬ng Trung lµ nhµ th¬ cã sù kÕ thõa râ nÐt nhÊt vÒ mÆt thÓ lo¹i qua truyÖn th¬ Ing-Ðng. Nhµ th¬ V−¬ng Trung ® kÕ thõa vµ vËn dông kÕt cÊu truyÖn th¬ (Xèng chô x«n xao, Khum ló- Nµng ña, T¶n chô xiÕt s−¬ng) vµo Ing- Ðng. §äc t¸c phÈm, ta thÊy cã nhiÒu nÐt gÇn gòi so víi truyÖn th¬ d©n gian. NÕu “Anh yªu” vµ “Em yªu” trong TiÔn dÆn ng−êi yªu:“nh− gèc c¶i xanh”, “lín cïng thêi”, “Yªu nhau tõ thña míi ra ®êi/ Trao duyªn, göi nghÜa tõ ngµy cßn th¬” th× Ing vµ Ðng còng g¾n bã víi nhau “nh− d−a sinh ra leo cïng giµn”, thña nhá ngåi “cïng líp, cïng bµn”, cïng “®Õn tr−êng thÇy”, lín lªn “cïng ghÕ m©y gèc sµn nhµ mÑ”.... Ing- Ðng còng ph¶i tr¶i qua nh÷ng tr¾c trë, sãng giã trong t×nh yªu vµ cuèi cïng còng ®−îc ®oµn tô gièng nh− m« tÝp cÆp nh©n vËt “Anh yªu” vµ “Em yªu” trong TiÔn dÆn ng−êi yªu. Trong t¸c phÈm Ing- Ðng, còng cã nh÷ng tr−êng ®o¹n “tiÔn dÆn”, tuy kh«ng ph¶i “tiÔn dÆn” ng−êi yªu ®i lÊy chång nh− trong TiÔn dÆn ng−êi yªu nh−ng râ rµng, dÊu Ên truyÖn th¬ d©n gian ® thÊm ®Ém trong Ing- Ðng: - “ThÊy mÝa ngät ®õng kh¸t, GÆp ¸o míi ng−êi kh¸c ®õng thay... §õng bay theo lêi ngät ng−êi quyÕn” Tuy cã sù ¶nh h−ëng cña thÓ lo¹i truyÖn th¬ nh−ng truyÖn th¬ cña V−¬ng Trung Ýt sö dông nh÷ng thñ ph¸p khoa tr−¬ng, phãng ®¹i nh− trong truyÖn th¬ d©n gian. ¤ng viÕt vÒ nh÷ng con ng−êi cña ®êi th−êng, nh÷ng vÊn ®Ò cña hiÖn thùc víi sù dung dÞ, ch©n chÊt: “Dï ng−êi kh¸c mÆc ¸o ®á c¸nh kiÕn Kh«ng b»ng ng−êi yªu mÆc ¸o nhuém chµm §? yªu ¨n rau dÒn thay b÷a Kh«ng yªu, uèng r−îu cµng ®¾ng tim gan...” (Ing- Ðng) Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhµ th¬ Th¸i hiÖn ®¹i còng rÊt chó ý ®Õn viÖc vËn dông tôc ng÷, ca dao, d©n ca Th¸i vµo trong c¸c s¸ng t¸c nh»m t¨ng tÝnh hµm sóc, biÓu c¶m cho c©u th¬ vµ h×nh ¶nh th¬: Ng−êi Th¸i cã c©u tôc ng÷: - “§−îc n¾m x«i ngon chí quªn ruéng §−îc khóc c¸ bïi chí quªn suèi” - “C¸ sÊy kh«ng trë l¹i ®Î Gµ sÊy kh«ng trë l¹i g¸y” Vµ ng−êi ta ® nhËn thÊy “hån vÝa” cña c©u tôc ng÷ Êy trong vÇn th¬ cña c¸c nhµ th¬ Th¸i hiÖn ®¹i: - “§−îc lóa chí quªn ruéng. §−îc c¸ chí quªn n¬m” T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 32 - “B©y giê th× d−êng nh− C¸ sÊy kh« biÕt ®Î Gµ sÊy kh« biÕt g¸y...” (L−¬ng Quy Nh©n) Hay trong v¨n häc d©n gian Th¸i cã rÊt nhiÒu c©u th¬ ca ngîi ®«i bµn tay khÐo lÐo cña ng−êi phô n÷ Th¸i nh−: “óp bµn tay nªn hoa Ngöa bµn tay thµnh b«ng” Nhµ th¬ V−¬ng Trung, SÇm Nga Di ... còng ® cã nh÷ng vÇn th¬ ca ngîi ®«i bµn tay ®¶m ®ang khÐo lÐo cña ng−êi phô n÷ Th¸i : - “Ngöa bµn tay thµnh sao tua rua. Bay lÊp l¸nh c¸nh ®ång réng r?i” - “Khi em xoÌ tay tr¸i V¶i nhiÒu tÊm qu¼ng ra... Em xoÌ bµn tay ph¶i Gµ tôc t¸c ®Î trøng trßn” Ngoµi ra, nh÷ng lµn ®iÖu “kh¾p”: “kh¾p d©n ca m−êng Pa xe bÖn, ®iÖu ®−a ®Èy chÌo thuyÒn s«ng M?, kh¾p tiÔn ®−a bªn bÕn NËm TÌ”...[3, tr.416] ® nu«i d−ìng t©m hån c¸c nhµ th¬ Th¸i, gãp phÇn t¹o nªn nh÷ng c©u th¬ giµu nh¹c ®iÖu, giµu h×nh ¶nh lµm say lßng ng−êi: - “Ng−êi ¬i ng−êi chí hÑn xu«ng §Ó cho giã bÎ mÊt buång cau non DÉu cho rõng kiÖt nói mßn C©u th¬ t×nh nÆng s¾c son lêi nguyÒn” (C©u h¸t vÝ mïa xu©n - Lß Vò V©n) Trong s¸ng t¸c cña m×nh, c¸c nhµ th¬ Th¸i hiÖn ®¹i rÊt chó ý ®Õn viÖc ph¶n ¸nh c¸c hiÖn t−îng, sù vËt, sù viÖc... theo c¸ch diÔn ®¹t, c¸ch t− duy cña ng−êi Th¸i. §ã lµ c¸ch nãi giµu chÊt vÝ von, so s¸nh vµ giµu h×nh ¶nh, ®«i khi t¹o nªn sù liªn t−ëng ®Çy thó vÞ: Nói giµ, nói cã r©u ®Çy c»m Nói cã m¸u, cã x−¬ng nói sèng... (Nói-L−¬ng Quy Nh©n) H×nh ¶nh ngän nói cã “r©u ®Çy c»m” cho thÊy c¸i nh×n rÊt dÝ dám cña nhµ th¬. Ngän nói trë nªn sinh ®éng, cã søc sèng, cã tuæi t¸c, cã linh hån vµ thËt gÇn gòi th©n quen. HoÆc trong bµi “Th− tÕt göi cho anh”, vÉn c¸ch so s¸nh, vÝ von Êy, nhµ th¬ ® cho ta thÊy mét c¸ch nãi, c¸ch diÔn ®¹t rÊt ®éc ®¸o cña ng−êi miÒn nói: Em lµm ra ng« ®Ó b¾p ng« to b»ng sõng tr©u Em lµm ra lóa ®Ó b«ng lóa to b»ng ngµ voi (L−¬ng Quy Nh©n) T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 33 H×nh ¶nh “b¾p ng« to b»ng sõng tr©u”, “b«ng lóa to b»ng ngµ voi” cã vÎ rÊt phi lý nh−ng l¹i rÊt dÔ ®−îc chÊp nhËn bëi nã xuÊt hiÖn trong mét niÒm mong ®îi, mét sù khao kh¸t vÒ mét cuéc sèng Êm no, ®Çy ®ñ víi h¹nh phóc løa ®«i cña ng−êi phô n÷ Th¸i. C¸c nhµ th¬ Th¸i rÊt hay h×nh ¶nh hoa Ban ®Ó diÔn ®¹t t×nh c¶m vµ t©m tr¹ng vµ t×nh yªu ®«i løa cña d©n téc m×nh. Víi ng−êi Th¸i, mïa hoa Ban në lµ mïa cña lÔ héi, mïa cña t×nh yªu, lµ “mïa thiªng” cña d©n téc: “T×nh ta ®Ñp nh− mïa ban në ” (SÇm Nga Di). H×nh ¶nh hoa ban chÝnh lµ biÓu t−îng, lµ b¶n s¾c trong th¬ Th¸i hiÖn ®¹i. Víi viÖc sö dông nh÷ng c©u th¬ giµu h×nh ¶nh, c¸c nhµ th¬ Th¸i kh«ng chØ cho thÊy c¸ch diÔn ®¹t quen thuéc cña ng−êi d©n téc Th¸i, mµ th«ng qua ®ã c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ, thÕ giíi t©m hån vµ ®êi sèng sinh ho¹t, tËp qu¸n, tÝn ng−ìng cña ng−êi Th¸i còng ®−îc thÓ hiÖn sinh ®éng vµ râ nÐt. §èi víi ng−êi d©n téc Th¸i, s©n ch¬i “h¹n khuèng” ® trë thµnh mét biÓu t−îng cña nÕp sinh ho¹t v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc. Nã ® trë thµnh m¸u thÞt cña c¸i “c¬ thÓ tinh thÇn” Th¸i. ChÝnh v× vËy, khi giÆc tµn ph¸ quª h−¬ng, nçi ®au ®ín cña ng−êi Th¸i t¨ng lªn gÊp béi. Bëi kh«ng ph¶i chØ mÊt b¶n lµng, mÊt nói rõng, ®ång ruéng...mµ mÊt ®i c¶ “linh hån” cña quª h−¬ng: Sµn ng¾m tr¨ng qu¹nh h−u hoang v¾ng, N¬i häp chî thµnh rõng cµ gai, Khuèng ®Çu b¶n v¾ng c©y tÝnh tÈu, Sµn gi÷a m−êng im tiÕng bËt b«ng. (CÇm Biªu) HoÆc h×nh ¶nh “kh¨n Piªu” còng vËy! §ã lµ mét nÐt ®Ñp ®Æc tr−ng cña ng−êi con g¸i Th¸i. NÕu mét mai nÐt ®Ñp ®Æc tr−ng Êy mÊt ®i th× “t©m hån Th¸i” ® g×n gi÷ ngµn n¨m nay còng kh«ng cßn nguyªn vÑn: “V¸y hoa ®? kh¸c Kh¨n “piªu” cßn ®©u...” (La Qu¸n Miªn) Cã thÓ thÊy r»ng, c¸c nhµ th¬ Th¸i ® rÊt chó ý ®Õn viÖc vËn dông vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ nh÷ng tinh hoa cña nghÖ thuËt th¬ ca d©n gian Th¸i (truyÖn th¬, tôc ng÷, ca dao, d©n ca...) vµo trong c¸c s¸ng t¸c cô thÓ cña m×nh. Cïng víi c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ, c¸ch diÔn ®¹t gÇn gòi víi lêi ¨n tiÕng nãi cña ng−êi Th¸i khiÕn cho th¬ cña hä mang mét nÐt riªng. §ã chÝnh lµ b¶n s¾c Th¸i khã cã thÓ trén lÉn. Vµ ®iÒu ®ã ® lµm cho th¬ Th¸i võa cã tÝnh truyÒn thèng, võa cã tÝnh hiÖn ®¹i, cã søc hÊp dÉn riªng ®èi víi ng−êi ®äc nhiÒu thÕ hÖ. Tãm l¹i, víi t×nh yªu vµ niÒm tù hµo víi nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc m×nh, c¸c nhµ th¬ d©n téc Th¸i thêi kú hiÖn ®¹i ® ph¶n ¸nh vµo trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh nh÷ng h×nh ¶nh vÒ quª h−¬ng, ®Êt n−íc, con ng−êi cïng nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n mang ®Çy b¶n s¾c. §ã lµ bøc tranh thiªn nhiªn t−¬i ®Ñp ®Çy vÎ hïng vÜ, hoang s¬, bÝ Èn vµ th¬ méng. §ã lµ nh÷ng ng−êi con d©n téc Th¸i mµ ®¹i diÖn lµ ng−êi phô n÷ Th¸i dÞu dµng, ®¶m ®ang, khÐo lÐo, lng m¹n, xinh ®Ñp nh− nh− nh÷ng c¸nh hoa ban tinh khiÕt. §ã lµ nh÷ng c¶nh sinh ho¹t v¨n ho¸ tinh thÇn phong phó víi nh÷ng ®iÖu “xoÌ”, ®iÖu “kh¾p” vµ s©n ch¬i “h¹n khuèng”...cïng bao phong tôc cña ng−êi Th¸i tõ ngµn x−a ®Õn nay vÉn cßn ®−îc g×n gi÷, l−u truyÒn. TÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 3(43)/N¨m 2007 34 Êy l¹i ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch sinh ®éng, hÊp dÉn, “võa l¹, võa quen” qua nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt ®Æc s¾c. Nh÷ng c©u th¬, bµi th¬ Êy võa cã bãng d¸ng cña truyÖn th¬ cæ, võa cã nh÷ng c©u “th¬ v¨n xu«i” hiÖn ®¹i, võa cã giai ®iÖu ngät ngµo, bay bæng cña nh÷ng ®iÖu “kh¾p”, võa cã sù t×nh tø cña “®iÖu xoÌ”, võa cã chÊt méc m¹c cña lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña ng−êi miÒn nói, nh−ng còng cã nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh triÕt lý vµ chÊt trÝ tuÖ s©u s¾c. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt Êy ® lµm nªn mét nÐt ®Æc s¾c riªng cho th¬ ca Th¸i thêi kú hiÖn ®¹i. Còng chÝnh sù ®Æc s¾c nµy ® t¹o cho th¬ Th¸i mét vÞ thÕ quan träng trong ®êi sèng th¬ ca c¸c d©n téc thiÓu sè nãi riªng vµ gãp phÇn t¹o nªn sù ®a d¹ng, phong phó cho nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung. H¬n thÕ, trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay, th¬ Th¸i hiÖn ®¹i nh− mét tiÕng nãi hiÖn h÷u cña mét b¶n s¾c v¨n ho¸ ®ang ®−îc l−u gi÷ vµ tr©n träng trong ®êi sèng v¨n häc cña d©n téc ViÖt Nam. §ã lµ mét ®iÒu ®¸ng quý biÕt bao
Summary Some traits in the poetry of Thai ethnic group in the modern time. In the modern poetry of Thai people, the nature of Tay Bac, Thai’s fatherland, reveals as a charmingly picturesque landscape. Living in such a mild and dreamy natural environment, Thai people and especially Thai women appear to be very beautiful, charming, clever, and talented. Moreover, Thai people are also famous for their unique manners and customs such as “hạn khuống” and “múa xoè”, etc. Bringing the achievements of folklore into plays, Thai poets have inherited and successfully made use of the art of poetic novel, fork-songs, proverbs, and “Khắp” tune, etc. in their modern poetry. Therefore, Thai poetic language is extremely rich in emotional expressions, musical tunes and images. It can be said that the modern poetry of Thai ethnic group has obviously represented the “Thai’s features” and their typically cultural characters through the unique expressions in both poetic contents and forms. As a result, Thai poetry has made a dramatic contribution to the plenty and diversity of the poetry of the ethnic groups in particular and Vietnamese modern literature in general. Tµi liÖu tham kh¶o [1]. N«ng Quèc ChÊn chñ biªn (1995), V¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam, Nxb V¨n ho¸ D©n téc. [2]. NguyÔn M¹nh Hµo (2001), “Suy nghÜ vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc”, T¹p chÝ X−a vµ nay (sè 9). [3]. Héi V¨n häc nghÖ thuËt c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam (2003), Nhµ v¨n c¸c d©n téc thiÓu sè- §êi vµ v¨n, Nxb V¨n ho¸ D©n téc. [4]. Héi Th¸i häc ViÖt Nam (1992), Kû yÕu Héi th¶o Th¸i häc, Nxb V¨n ho¸ D©n téc. [5]. L©m TiÕn (1995), V¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Nxb V¨n ho¸ d©n téc. [6]. L©m TiÕn (2002), V¨n häc vµ miÒn nói, Nxb V¨n ho¸ d©n téc.