Nghiên cứu cấu trúc mô học gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu nhóm carbamat sau giải độc bằng cam thảo lục đậu thang

Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 141 NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC MÔ HỌC GAN CHUỘT NHIỄM ĐỘC CẤP THUỐC TRỪ SÂU NHÓM CARBAMAT SAU GIẢI ĐỘC BẰNG CAM THẢO LỤC ĐẬU THANG Bùi Thanh Thuỷ*, Nguyễn Thị Hiệp Tuyết Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên TÓM TẮT Nghiên cứu can thiệp thực nghiệm giải độc cho chuột cống trắng nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha (nhóm Carbamat) liều ½ LD50 theo đường uống bằng bài thuốc “Cam thảo lục đậu thang”. Kết quả cho thấy: các triệu chứng toàn thân, cấu trúc đại thể và cấu trúc vi thể gan ở nhóm chuột cống trắng được uống giải độc có biểu hiện hồi phục nhanh hơn so với nhóm chuột cống trắng bị nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha không được uống “cam thảo lục đậu thang”. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu ở mức siêu vi thể và thời gian nghiên cứu kéo dài hơn. Từ khóa: Mô học gan chuột, cam thảo, thuốc trừ sâu nhóm carbamat, Đại học Y Dược Thái Nguyên, giải độc bằng cam thảo. ĐẶT VẤN ĐỀ* Ở nước ta, việc sử dụng thuốc trừ sâu đặc biệt nhóm carbamat rất phổ biển, trong đó loại thuốc trừ sâu có tên hoạt chất là fenobucab, thuộc nhóm carbamat, độc tính vừa (độ II), cùng với việc khó kiểm soát về quản lý, bảo quản, cũng như sự thiếu hiểu biết của người sử dụng là những nguyên nhân dẫn đến tăng tỷ lệ ngộ độc thuốc trừ sâu. Nhiều nghiên cứu trên thực nghiệm đã cho thấy cấu trúc và chức năng gan bị ảnh hưởng cấp, mãn tính với thuốc trừ sâu [2], [3]. Trên các thông tin quảng cáo, bài thuốc “cam thảo lục đậu thang” có tác dụng giải độc cho gan, điều trị khỏi một số ca ngộ độc thuốc và ngộ độc thức ăn trong thời gian ngắn. Bài thuốc này có tác dụng giải độc đối với các trường hợp bị nhiễm độc thuốc trừ sâu nhóm carbamat? Vấn đề này đến nay vẫn chưa có công trình nào công bố. Với mong muốn tìm hiểu gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu nhóm carbamat có sự thay đổi như thế nào sau khi được giải độc bằng bài thuốc này, chúng tôi thực hiện đề tài với mục tiêu sau: Đánh giá sự thay đổi cấu trúc đại thể, vi thể của gan chuột cống trắng nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha sau giải độc bằng cam thảo lục đậu thang. * ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP Đối tượng nghiên cứu 24 chuột cống trắng đực tơ, 2 - 2,5 tháng tuổi, khoảng 100 – 130 g/con, chuột được nuôi dưỡng theo chế độ ăn của phòng thí nghiệm. Vật liệu - Thuốc trừ sâu Pasha 50EC của công ty Thanh Sơn Hóa Nông, chai 100ml, dầu thực vật. - Bài thuốc “Cam thảo lục đậu thang” gồm: cam thảo 30g, lục đậu: 30g. Mỗi ngày một thang, sắc cho uống 3 lần. Phương pháp nghiên cứu: Can thiệp thực nghiệm có đối chứng. - Phân lô thí nghiệm: o Lô 1 (BT): 3 chuột bình thường o Lô 2 (CĐ): 3 chuột, mỗi con được uống cam thảo lục đậu thang 3 lần/ngày, liều 1,8ml/100g cân nặng. o Lô 3 (NĐ): 9 chuột, mỗi chuột được uống Pasha 1 lần qua sonde dạ dày liều 205mg/kg cân nặng (1/2 liều LD50). Pasha được pha trong dầu thực vật thành dung dịch 13,7mg/ml, mỗi chuột uống 1,5ml dung dịch dầu thực vật – Pasha/100 gam cân nặng o Lô 4 (GĐ): 9 chuột, mỗi chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha được uống cam thảo lục đậu thang 3 lần/ngày, liều 1,8ml/100g cân nặng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 142 * Các chuột lô 3,4 được chia 3 nhóm tương ứng các mốc thời gian: 1ngày, 3 ngày, 7 ngày. - Kỹ thuật nghiên cứu + Cân mỗi chuột ở các nhóm + Kỹ thuật hiển vi: mẫu gan chuột được trích thủ cùng vị trí thuỳ gan phải. Cố định bằng dung dịch Bouin, khử nước, vùi nến, đúc block, cắt lát dày 5 – 7 µm. Nhuộm tiêu bản bằng phương pháp Hematoxylin – Eosin. Quan sát dưới kính hiển vi quang học. - Chỉ tiêu nghiên cứu + Trọng lượng chuột ở các lô + Triệu chứng toàn thân của chuột nhiễm độc cấp và sau khi được giải độc ở các thời điểm nghiên cứu. + Hình ảnh cấu trúc đại thể và vi thể gan chuột nhiễm độc cấp và sau khi được giải độc ở các thời điểm nghiên cứu. - Phương pháp đánh giá: mô tả, so sánh đối chiếu tổn thương và hồi phục. - Địa điểm nghiên cứu: Bộ môn Mô học, Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên. KẾT QUẢ Trọng lượng chuột Ở các lô bình thường và lô chuột chỉ uống cam thảo lục đậu thang, trọng lượng chuột có tăng nhẹ. Các ngày đầu sau uống thuốc Pasha, chuột rất mệt mỏi, ăn ít, cân nặng giảm hơn so với khi chưa uống thuốc nhưng không đáng kể. Chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha được giải độc bằng thuốc cam thảo lục đậu thang, trọng lượng chuột không khác biệt so với lô nhiễm độc. Những biểu hiện toàn thân Chuột ở lô chỉ uống cam thảo lục đậu thang và lô bình thường không có biểu hiện khác lạ. Sau uống thuốc trừ sâu Pasha liều ½ LD50 khoảng 15 phút, chuột có biểu hiện nhiễm độc cấp: lờ đờ, thở nhanh, xuất hiện cơn co giật 2- 3 phút, cách nhau 3 -5 phút, các cơn này thưa dần và mất đi sau 30 phút, lông xù, chân duỗi thẳng, răng nghiến chặt, mắt dần lồi và đỏ rực. Sau đó, chuột nằm im, mệt mỏi, không leo trèo, mũi và lông đuôi ướt, mắt lồi đỏ (ảnh1). Đến ngày thứ ba, chuột ăn ít, mệt mỏi, ít leo trèo, lông khô. Ngày thứ 7, chuột khoẻ lên, ăn uống và hoạt động bình thường, lông mượt. Ảnh 1: Chuột cống trắng1ngày sau uống Pasha liều 205 mg/kg cân nặng Ở lô chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha và được uống giải độc bằng cam thảo lục đậu thang liều 1,8ml/100g cân nặng, ba lần mỗi ngày, kết quả: từ ngày thứ hai trở đi, chuột không có cơn co giật, di chuyển leo trèo, ăn uống tăng dần, lông khô mượt dần (ảnh 2). Ở các ngày tiếp theo, chuột linh hoạt trở lại, ăn uống bình thường, lông mượt. Ảnh 2: Chuột nhiễm độc cấp Pasha một ngày sau uống cam thảo lục đậu thang Cấu trúc đại thể gan chuột Ở lô chuột uống cam thảo lục đậu, gan không khác so với gan chuột ở lô bình thường. Gan màu hồng tươi hoặc hồng nhạt, bề mặt gan mịn, không có xuất huyết hoặc cấu tạo bất thường (ảnh 3). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 143 Ảnh 3: Gan chuột lô bình thường Một ngày sau nhiễm độc cấp Pasha, gan chuột sẫm màu, trên bề mặt xuất hiện các chấm xuất huyết đỏ li ti. Ba ngày sau nhiễm độc, các chấm xuất huyết dày đặc hơn, thậm chí có những đám đỏ xung huyết trên bề mặt gan (ảnh 4). Đến ngày thứ bảy, gan chuột có biểu hiện hồi phục, gan chuột màu hồng tươi và rải rác còn ít đốm đỏ xuất huyết. Ảnh 4: Gan chuột cống trắng bị xuất huyết ở lô nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha Một ngày sau nhiễm độc cấp Pasha và được uống thuốc giải độc, gan chuột màu đỏ sẫm, khắp trên bề mặt gan xuất hiện nhiều các chấm xuất huyết khá rõ ranh giới (ảnh 5). Ảnh 5: Gan chuột nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha sau 1 ngày được giải độc Ở ngày thứ ba, màu gan nhạt dần, các chấm xuất huyết to, thưa hơn và mờ dần.Bảy ngày sau uống giải độc, chấm xuất huyết trên bề mặt gan chuột giảm, bờ chấm xuất huyết không rõ rệt (ảnh 6). Ảnh 6: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau 7 ngày được giải độc Cấu trúc vi thể của gan chuột Lô bình thường và lô đối chứng Dưới kính hiển vi quang học, các tiểu thuỳ gan ranh giới không rõ ràng, thành tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ mỏng. Các tế bào gan có cấu trúc bè từ tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ toả ra vùng ngoại vi. Lưới mao mạch nan hoa xen các dây tế bào gan, lòng mao mạch rõ, thành được lợp bởi tế bào nội mô và tế bào Kupffer. Các tế bào gan hình đa diện, kích thước khá đều nhau, ranh giới rõ ràng, mỗi tế bào có một đến hai nhân tròn, màng nhân rõ, có một đến ba hạt nhân. Bào tương tế bào gan màu hồng mịn. Vùng ngoại vi tiểu thuỳ, bào tương một số tế bào gan có những hốc sáng, bờ hốc khá đều đặn.(Ảnh 7). Ảnh 7: Cấu trúc vi thể gan chuột lô bình thường (H.E x100) (1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ; 2. Khoảng cửa) 1 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 144 Lô chuột nhiễm độc cấp Pasha Sau một ngày bị nhiễm độc Pasha, gan chuột có những thay đổi rõ rệt: Tiểu thuỳ gan nở to hơn bình thường, vùng giữa và ngoại vi mất cấu trúc bè tế bào gan. Các tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ dãn rộng chứa đầy máu. Các mao mạch nan hoa lòng hẹp. Tế bào gan bào tương có những hốc lớn, sáng màu, bờ không đều; nhân tế bào tròn đều, màng và hạt nhân rõ, vùng ngoại vi và vùng giữa tiểu thuỳ bị thoái hoá hốc nặng nề hơn (ảnh 8). Khoảng cửa có những đám thâm nhiễm các tế bào tròn. Sau ba ngày uống Pasha liều ½ LD50, trên hình ảnh vi thể gan chuột: máu vẫn ứ đầy các tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ, lòng các mao mạch nan hoa rất hẹp. Các tế bào gan trương to, bào tương thoái hoá hốc nặng, một số tế bào gan có nhân teo nhỏ, chất nhân sẫm màu nhưng vẫn còn hạt nhân. Ngày thứ bảy, hiện tượng xung huyết và ứ máu trong gan giảm, các tế bào gan vùng ngoại vi còn thoái hoá hốc. Khoảng cửa không còn đám thâm nhiễm các tế bào tròn. Ảnh 8: Gan chuột một ngày nhiễm độc cấp Pasha (H.E x100): 1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ ứ máu; 2. Khoảng cửa Lô chuột nhiễm độc cấp Pasha sau uống thuốc giải độc Một ngày sau khi được uống cam thảo lục đậu thang (ảnh 9): các tiểu thuỳ gan có cấu trúc bè tế bào gan không rõ ràng, bào tương các tế bào gan chứa đầy các hạt ưa acid, một số tế bào gan mất màng nhân, chất nhân đặc lại, đặc biệt các tế bào gan ở vùng giữa và ngoại vi tiểu thuỳ có hiện tượng thoái hoá hốc. Mao mạch nan hoa dãn và ứ đầy máu, nhân tế bào Kupffer to lồi vào lòng mao mạch. Khoảng cửa xuất hiện ít tế bào tròn, tĩnh mạch cửa lòng giãn rộng, đầy máu. Ảnh 9: Gan chuột nhiễm độc Pasha một ngày sau uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100) Ngày thứ ba, tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ gan còn ứ đầy máu, các tế bào gan vùng trung tâm có hiện tượng thoái hoá hạt, một số ít tế bào thoái hoá hốc, nhân nhỏ sẫm màu, mao mạch nan hoa và tĩnh mạch cửa dãn và còn ứ nhiều máu, xuất hiện nhiều tế bào tròn (ảnh 10). Ảnh 10: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau ba ngày uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100): 1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ ứ máu; 2. Khoảng cửa Gan chuột nhiễm độc Pasha sau bảy ngày uống cam thảo lục đậu thang có biểu hiện hồi phục rõ rệt, cấu trúc bè tế bào gan được khôi phục, vùng trung tâm và giữa tiểu thuỳ gan có đặc điểm cấu trúc bình thường, hiện tượng thoái hoá tế bào gan hốc còn rải rác ở vùng ngoại vi, tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ không còn ứ máu nhưng mao mạch nan hoa còn giãn nhẹ. Khoảng cửa không còn các tế bào tròn (ảnh 11). 1 2 1 1 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 145 Ảnh 11: Gan chuột nhiễm độc Pasha sau bảy ngày uống cam thảo lục đậu thang (H.E x100), ( 1.Tĩnh mạch trung tâm tiểu thuỳ; 2. Khoảng cửa) BÀN LUẬN Thuốc trừ sâu Pasha được hấp thụ nhanh gây ức chế enzym Cholinesterase, hoạt tính enzym huyết thanh giảm gây ứ đọng acetylcholin ở các thụ thể thần kinh trung ương, thụ thể Muscarin và thụ thể Nicotin, do đó toàn thân xuất hiện: co giật, lông xù, mắt lồinhưng hồi phục nhanh vì Pasha có độc tính vừa, bị phân giải nhanh, hoạt độ enzym huyết thanh có thể nhanh trở lại bình thường [4],[5], trọng lượng chuột chưa có sự khác biệt đáng kể vì thời gian nuôi ngắn. Pasha tác động gây thoái hoá tế bào gan chuột, làm thay đổi tính thấm thành mạch và dãn mạch máu trong gan, sự tổn thương mạnh ở ngày thứ nhất đến ngày thứ ba và giảm dần sau bảy ngày. Sau giải độc bằng cam thảo lục đậu thang, toàn thân chuột có sự hồi phục nhanh, cấu trúc đại thể và vi thể của gan cũng có biểu hiện hồi phục ngay từ ngày thứ ba, mạch máu trong gan dần giảm tình trạng ứ máu, thoái hoá hốc tế bào gan giảm dần từ vùng trung tâm ra ngoại vi, chúng tôi cho rằng độc tính của thuốc Pasha theo máu tĩnh mạch cửa gây tổn thương tế bào gan từ vùng ngoại vi đến trung tâm, nhưng độc tính dần giảm do sự phân huỷ Pasha và chức năng khử độc của gan [1], mặt khác cũng chứng tỏ “cam thảo lục đậu” thang có tác dụng nhất định trong quá trình hồi phục, tuy nhiên khi nào gan chuột hoàn toàn hồi phục và cơ chế giải độc như thế nào cần có nghiên cứu thêm. KẾT LUẬN Chuột cống trắng nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Pasha (nhóm carbamat) sau khi được giải độc bằng “Cam thảo lục đậu” thang có xu hướng hồi phục nhanh hơn và đồng thời các triệu chứng toàn thân, cấu trúc đại thể, cấu trúc vi thể của gan. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Phạm Phan Địch (2004), Hệ tiêu hoá, Mô học, Nhà xuất bản Y học, 428 – 441. [2]. Vũ Sỹ Khảng, Trịnh Bình, Nguyễn Thị Bình (2006), Đánh giá ảnh hưởng của thuốc trừ sâu Bassa đến cấu trúc hình thái một số tạng chuột cống trắng, Luận án tiến sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội. [3]. Bùi Thanh Thuỷ, Nguyễn Thị Bình (2001), Nghiên cứu cấu trúc hình thái của gan chuột cống trắng sau nhiễm độc cấp thuốc trừ sâu Bassa, Luận văn thạc sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội. [4]. Nguyễn Quang Trung (2000), Ảnh hưởng của thuốc trừ sâu và chất bảo vệ đối với một số enzym và protein huyết thanh có nguồn gốc gan của thỏ, Luận văn thạc sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội [5]. Wayland.J,Hayes.J(1991), Handbook of pesticide Toxicology, San.Dirgo NewJork Boston, London, 1125-1140. 1 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên Bùi Thanh Thủy và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 89(01/2): 141 - 146 146 SUMMARY STUDYING HISTOLOGY STRUCTURE OF MOUSE LIVER THAT WAS POISONED ACUTE CARBAMATE PESTICIDE AFTER DETOXIFICATION “GREEN BEANS LICORICE” Bui Thanh Thuy*, Nguyen Thi Hiep Tuyet College of Medicine and Pharmacy - TNU Experimental intervention study detoxify the rat that was acute toxic pesticides Pasha (group Carbamat) with dose oral ½ LD50 in presticides “Green bean Licorice”. The results showed that: the systemic symptoms, general structure and microstructure of the liver in groups of rats could be drinking detox manifestation faster recovery compared with rats poisoned pesticide Pasha not drink “Green bean Licorice”. However, it should continue to study longer and study using electron microscopy. Keywords: Liver, rats, pesticide, Pasha, University of Medicine and Pharmacy - Thai Nguyen University * Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên