Một số vấn đề lý luận về thời hạn tố tụng hình sự

Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, Tp 32, S 1 (2016) 10-19 Mt s v n lý lu n v th i h n t t ng hình s Nguy n Ng c Chí* Khoa Lu t, i h c Qu c gia Hà N i, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 06 tháng 12 n m 2015 Ch nh s a ngày 18 tháng 2 nm 2016; Ch p nh n ng ngày 15 tháng 3 n m 2016 Tóm tắt: Th i h n t t ng hình s (TTHS) là n i dung quan tr ng c a pháp lu t t t ng hình s , ng th i là b ph n c u thành c a th t c t hình s hi n di n trong t t c các mô hình t t ng trên th gi i, xuyên su t quá trình l ch s . Th i h n t t ng trong quá trình gi i quy t v án hình s ph thu c vào nhi u y u t , nh ưng quan tr ng nh t v n là tính hi u qu c a th c ti n u tranh, x lý t i ph m và b o m quy n con ng ưi v i ý ngh a vi c quy nh th i h n TTHS h p lý, khoa h c s có tác ng tích c c trong vi c th c hi n m c ích c a t t ng t ng hình s , t ng cưng trách nhi m c a các c ơ quan có th m quy n ti n hành t t ng (CQTHTT), ng ưi có th m quy n ti n hành t t ng. Bài vi t này t p trung gi i quy t m t s v n lý lu n là c ơ s cho vi c ánh giá, xem xét và hoàn thi n các qui nh c a pháp lu t TTHS Vi t Nam v th i h n t t ng hình s . T khóa: Thi h n, t ng nh s . 1. ∗∗∗T t ng hình s là quá trình có s tham án có hi u l c ưc thi hành. Quá trình này gia c a nhi u ch th th c hi n ch c n ng c a ưc g i là t t ng hình s v i cách hi u là TTHS, có quy n và ngh a v khi ti n hành t “toàn b ho t ng c a c quan ti n hành t tng nh m làm sáng t s th t khách quan c a tng, ng ưi tham gia t t ng và các ch th v án. Vi c truy c u trách nhi m hình s i khác nh m gi i quy t v án hình s khách vi ng ưi ph m t i là òi h i t t y u c a b t k quan, toàn di n, nhanh chóng và úng pháp nhà n ưc nào nh m m c ích tr ng tr và phòng lu t góp ph n b o v pháp ch xã h i ch ng a t i ph m, b o v các quan h xã h i th ng ngh a, ng n ng a và phòng ch ng t i tr , tr t t pháp lu t và quy n con ng ưi, quy n ph m”[1]. Mi b ưc, cng nh ư toàn b quá công dân. M c ích này ch tr thành hi n th c, trình t t ng này c n m t kho ng th i gian nh t có hi u l c trên th c t khi t i ph m x y ra nh các ch th tham gia t t ng th c hi n ưc ch ng minh, x lý theo m t quy trình nh t các bi n pháp c n thi t khôi ph c l i s th t nh. Quy trình này có nhi u b ưc, di n ra liên khách quan c a v án, làm c ơ s cho vi c x lý tc, t ươ ng h l n nhau mà thông th ưng ưc ti ph m. Vì v y, th i h n t t ng hình s t n bt u t khi c ơ quan có th m quy n nh n ti nh ư là m t qui lu t khách quan, iu ki n ưc tin báo, t giác t i ph m, iu tra, truy t , cn c a quá trình nh n th c v các di n bi n v xét x n khi b n án ho c quy t nh c a Tòa án. Ch ngh a duy v t bi n ch ng ã kh ng nh, nh n th c là m t quá trình di n ra không _______ âu khác ngoài không gian, th i gian và th i ∗T.: 84-4-37547512 Email: Chinn1957@yahoo.com gian c n thi t cho vi c gi i quy t v án ưc 10 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 11 tính b ng th i l ưng trên c ơ s chu n hóa c a tng trong các v n b n pháp lu t TTHS. C ng các ơ n v o th i gian (bao nhiêu gi , ngày, cn nói thêm, th i h n TTHS ưc qui nh dù tháng, n m). H ơn n a, th i h n t t ng hình ph n ánh chính xác qui lu t và các iu ki n s còn là yêu c u c a quá trình gi i quy t v án. khách quan c a quá trình gi i quy t v án bao Tính gi i h n c a nh n th c th hi n không ch nhiêu ch ng n a thì nó c ng không ph i là b t ph m vi, i t ưng nh n th c mà còn t c bi n do th i h n TTHS là qui nh c a pháp , li u l ưng nh n th c c a con ng ưi nên th i lu t nên nó c n ph i ưc thay i cho phù h p hn TTHS không phù h p v i kh n ng nh n vi s phát tri n c a các iu ki n kinh t , th c con ng ưi s d n n nh n th c không chính tr , xã h i... Chính vì v y, th i h n TTHS úng s th t khách quan v án, ti m n nguy c ơ ph n ánh c im l ch s t ng th i k , cao cho vi c b l t t i ph m ho c là oan ng ưi không nh ng là nh ng c im chung c a xã vô t i hay áp d ng hình ph t không t ương x ng hi ươ ng th i mà còn ph n ánh trình phát vi tính ch t, m c hành vi ph m t i. T tri n, s hoàn thi n c a các t ch c t ư pháp và nh ng phân tích trên cho th y th i h n t t ng i ng nh ng ng ưi có th m quy n ti n hành mang tính khách quan, ph n ánh quy lu t nh n t t ng, ng ưi tham gia t t ng vào quá trình th c i v i di n bi n c a v án và là yêu c u gi i quy t v án hình s . cn thi t c a quá trình t t ng hình s . Tuy 2. Th i h n t t ng hình s là m t b ph n nhiên, v n t ra, th i h n bao nhiêu s là ca th t c t t ng c a quá trình gi i quy t v cho m i ho t ng, m i b ưc và cho toàn b án, có m i liên h và thu c vào th m quy n, quá trình t t ng. Hàng lo t v n ưc t ra trình t , th t c ti n hành t t ng các giai khi tr l i câu h i này liên quan n các iu on t t ng. Th i h n t t ng vì th cùng v i ki n kinh t , xã h i, pháp lu t, n ng l c c a các qui nh khác c a lu t TTHS có ý ngh a ng ưi có th m quy n ti n hành t t ng, ng ưi quan tr ng trong vi c xác nh s th t khách tham gia t t ng c ng nh ư các iu ki n khác quan c a v án, tính hi u qu c a ho t ng t v trang thi t b , c ơ s v t ch t áp ng cho tng và trong vi c b o m quy n con ng ưi. Ý vi c ch ng minh làm rõ t i ph m Tt c ngh a ó, th hi n trên các khía c nh sau: nh ng câu h i ưc nhà làm lu t tr l i thông Th nh t, thi hn TTHS t ra gi i hn v qua các qui nh v th i h n t t ng trong các th i gian t ưc mc tiêu xác nh s th t vn b n pháp lu t TTHS c a nhà n ưc khi ưc khách quan c a v án làm c ơ s tòa án ra ban hành. ây là nh n th c ch quan i v i s phán quy t có hay không có t i ph m x y ra và vn ng, phát tri n c a các qui lu t khách nu có t i ph m thì trách nhi m hình s c a quan, do ó n u logic ch quan phù h p v i ng ưi ph m t i n âu, m c nào. Vì v y, logic khách quan thì th i h n TTHS có tác ng th i h n t t ng n u ưc qui nh phù h p s tích c c, có hi u qu n vi c th c hi n các có tác ng tích c c n vi c phát hi n, iu tra mc ích c a TTHS ã t ra, n u không thì có và x lý t i ph m khách quan công b ng góp tác ng ng ưc l i. Do ó, thi h n TTHS v a ph n lo i tr các nguyên nhân và iu ki n mang tính khách quan, l i v a ph n ánh nh n ph m t i, ki m ch s gia t ng c a tình hình t i th c ch quan c a nhà làm lu t. Các quy nh ph m, gi m thi u m c nguy h i cho xã h i ca pháp lu t v th i h n TTHS ph i d a cơ s do hành vi ph m t i gây ra. Ng ưc l i, n u th i các iu ki n kinh t , chính tr , xã h i; yêu c u hn t t ng không phù h p có th d n n hai u tranh phòng, ch ng t i ph m; c im lo i kh n ng: a/ Th i h n TTHS ng n, không ti ph m v quy mô, m c ph c t p...; s ti n hành các ho t ng iu tra làm rõ và x lý lưng, ph m ch t, n ng l c c a các ch th ti n ti ph m s d n n vi c b l t t i ph m ho c hành t t ng... Nh ng iu ki n này thông qua làm oan ng ưi vô t i do không th i gian thu nh n th c và ánh giá ch quan c a nhà làm th p ch ng c nh h ưng n tính công minh lu t hình thành nên kho ng th i gian v t ch t ca ho t ng t ư pháp trong t t ng hình s . cn thi t cho vi c th c hi n các ho t ng t Bên c nh ó, th i h n áp d ng các bi n pháp 12 N.N. Chí/ Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 cưng ch mà nh t là các bi n pháp ng n ch n ph m là th ưc o, là c ơ s ánh giá lu t t không phù h p d n n vi c ng ưi ph m t i có tng hình s có th c s b o m quy n con iu ki n th c hi n hành vi tiêu h y, làm gi ng ưi hay không. Trong quá trình th c thi pháp ch ng c , tr n tránh pháp lu t gây khó kh n lu t, m i s ch m tr , kéo dài th i h n không cho ho t ng iu tra, x lý t i ph m ho c có c n c c a c ơ quan, ng ưi có th m quy n ng ưi ó ti p t c t i ph m ;b/ Th i h n TTHS ti n hành t t ng u có th nh h ưng tiêu c c quá dài nh h ưng t i m c ích phát hi n k p n tính khách quan c a v án, n quy n con th i, x lý nhanh chóng m i t i ph m c a ng ưi c a ng ưi b cáo bu c ph m t i, trong ó TTHS, ng ngh a v i vi c công lý ch m ưc có quy n ưc xét x công b ng. Trong m t s khôi ph c, quy n và l i ích h p pháp c a ng ưi tr ưng h p, do lu t không t ra gi i h n v b h i ch m ưc n bù. Ngoài ra, th i h n th i gian, ho c c ơ quan có th m quy n ti n gi i quy t v án quá dài còn là nguyên nhân hành t t ng th c hi n ch m tr s d n n quá dn n tr ng thái xem th ưng pháp lut, gây trình t t ng gi i quy t v án có th b l i d ng, tn kém cho ngân sách nhà n ưc cho ho t ng ưc chính tr hóa, h p pháp hóa gây ra nguy t t ng. T nh ng phân tích trên cho th y vi c cơ b k t t i oan, gây ra nh ng sai l m trong xác nh th i h n t t ng phù h p v i th c ti n TTHS. Ng n ch n vi c k t án sai l m là lý do u tranh, x lý t i ph m là vô cùng c n thi t thuy t ph c cho lu t v th i h n, nh ưng ph m và ph i d a trên nh ng c n c khoa h c c ng vi r ng h ơn c a công lý thì th i h n t t ng h p nh ư kinh nghi m th c t c a nhà làm lu t. lý còn là b o m cho vi c truy t khách quan, Th hai , ho t ng TTHS v i các hành vi công b ng, t ươ ng x ng v i m c ph m t i và quy t nh t t ng c a các ch th , nh t là ca ng ưi b cáo bu c ph m t i. Ngoài ra, i các ch th có th m quy n gi i quy t v án tác vi ng ưi b h i, s ch m tr l p i l p l i và ng tr c ti p n quy n con ng ưi và l i ích liên t c trong ti n trình t ư pháp hình s ã ng n hp pháp c a h . TTHS có c tr ưng n i tr i là ch n ng ưi b h i t n im k t thúc c a quá trình luôn th hi n quy n l c nhà n ưc v i cm giác au n v th ch t, tinh th n và c sc m nh c ưng ch c a c ơ quan và ng ưi có vn tài chính mà h ph i ch u ng do hành th m quy n ti n hành t t ng, t o ra ưu th vi ph m t i gây ra, làm nh h ưng l n n tuy t i tr ưc ng ưi b bu c t i và các ch th quy n và l i ích h p pháp c a h . S ch m tr tham gia t t ng khác và do ó ã t o ra s b t trong vi c xét x c ng có th h n ch kh n ng bình ng mà s y u th luôn thu c v ng ưi b ca ng ưi b h i nh n ưc công lý khi trí nh cáo bu c ph m t i. Tuy nhiên, trong th i i ca h m d n và s c kh e c ng b suy gi m ngày nay, nhà n ưc không th ti n hành t t ng theo th i gian. bng m i giá làm rõ và x lý t i ph m mà Nh ư v y, th i h n t t ng hình s , c ng nh ư quá trình ó ph i ưc ti n hành b ng các thi t th t c TTHS nói chung có ý tích c c trong ch dân ch , minh b ch h n ch n m c t i a vi c b o m quy n con ng ưi n u nó ưc qui trong iu ki n có th s b t bình ng gi a bên nh m t cách phù h p, d a trên c ơ s ti p c n bu c t i v i ng ưi b bu c t i, c ng nh ư ph i quy n và ưc th c thi m t cách h p lý nh t tôn tr ng, b o v quy n con ng ưi c a ng ưi b trong iu ki n, hoàn c nh c th c a t ng i cáo bu c ph m t i. Vì v y, khi qui nh th i tưng trong t ng v án. hn t t ng hình s , c ng nh ư vi c áp d ng, 3. V i t ư cách là m t b ph n c a th t c t th c thi th i h n trong quá trình TTHS ph i d a tng hình s , th i h n t t ng òi h i ph i ch t trên c ơ s ti p c n quy n. M i qui nh v th i ch , minh b ch th hi n các quy nh pháp hn t t ng hình s , c bi t là th i h n c a các lu t và th c ti n áp d ng. Vì v y, các v n b n bi n pháp ng n ch n t m gi , t m giam ph i pháp lu t qu c t và pháp lu t qu c gia v tính toán có th qui nh ng n nh t trong TTHS u qui nh th i h n t t ng hình s iu ki n cho phép. Th i h n t t ng hình s nh ng m c khác nhau. Lu t qu c t v nhân hp lý, phù h p th c t u tranh, x lý t i quy n ngoài vi c qui nh th i h n gi i quy t N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 13 v án hình s còn qui nh trách nhi m c a các hành d a trên nh ng c n c áng tin c y, do ó, qu c gia thành viên có ngh a v th c hi n các không quy nh th i h n iu tra, truy t mà ch bi n pháp c n thi t và phù h p b o v quy n quy nh các thi h n liên quan n quy n con t do và an toàn cá nhân mà trưc h t là vi c ng ưi, nh ư: th i h n áp d ng các bi n pháp quy nh th i h n TTHS trong các v n b n ng n ch n, liên quan n quy n và l i ích c a pháp lu t. iu này cho th y rõ s quan tr ng ng ưi b t m gi , b can, b cáo và ng ưi tham ca th t c TTHS i v i t do cá nhân và s gia t t ng khác, không t o s c ép i v i cn thi t ph i quy nh b o v t do y. iu vi c thu th p ch ng c và vi c chu n b các l p 9 (3) Công ưc qu c t v các quy n dân s và lu n, lý l bu c t i c a công t viên c ng nh ư chính tr n m 1966 quy nh b t c ng ưi nào vi c bào ch a c a b can, b cáo, lu t s ư. .. b b t ho c b giam gi vì m t t i hình s ph i Ng ưc l i, mô hình TTHS th m v n d a ưc s m ưa ra tòa án ho c m t c ơ quan tài phán trên quan im l y ki m soát t i ph m là m c có th m quy n th c hi n ch c n ng t ư pháp và tiêu quan tr ng nh t c a TTHS [3] nên t ra ph i ưc xét x trong th i h n h p lý ho c ưc yêu c u có các quy nh v thi h n TTHS tr t do. Xét x nhanh chóng là m t trong nh ng có c ơ s pháp lý ràng bu c, t ng c ưng trách quy n con ng ưi, tr khi có lý do chính áng do nhi m c a các c ơ quan, ng ưi có th m quy n nó không ph i là th c t ơn thu n hay vi n trong vi c gi i quy t v án k p th i, úng h n tưng mà là "th c t hi n nh" và nó ph i có lu t nh. Trong mô hình TTHS th m v n, giai ưc s tôn tr ng úng m c. Vi c quy nh iu on iu tra ưc xác nh có v trí h t s c kho n v xét x nhanh chóng c a v n b n TTHS quan tr ng, các giai on t t ng ti p theo c n hưng t i m c ích ng n ch n vi c g y mòn, ph i th c hi n ng n g n thì m i b o m tính m y u c a các b cáo trong tr i t m giam nhanh chóng và d t khoát c a mô hình này [2, trong m t th i gian không xác nh tr ưc khi tr 83]. Do v y t ra yêu c u ph i nhanh chóng xét x và b o m quy n c a b cáo ưc xét thu th p ch ng c trong giai on iu tra nên x công b ng. th i h n iu tra ưc quy nh dài h ơn so v i Do nh ng c im v yu t con ng ưi, các th i h n truy t , th i h n xét x . M t khác, lch s, kinh t, chính tr , vn hóa, xã hi, tình trong giai on xét x , th m phán ưc ti p hình ti ph m và truy n th ng pháp lu t ca cn, nghiên c u tr ưc h s ơ v án, chu n b các mi qu c gia khác nhau nên vi c qui nh th i iu ki n và các v n phát sinh t i phiên tòa hn TTHS c ng khác nhau d a trên vi c xác cng nh ư ch ng th c hi n các ho t ng t nh m c ích c a TTHS ưu tiên cho vi c ki m tng t i phiên tòa nên phiên tòa di n ra nhanh soát t i ph m hay tôn tr ng ph m giá con chóng, th i gian xét x ng n h ơn r t nhi u so ng ưi, t do, bình ng, b o m quy n ti p vi phiên tòa trong mô hình TTHS tranh t ng. cn công lý c a ng ưi dân. Mô hình TTHS 4. "Th i h n là kho ng th i gian có gi i h n tranh t ng hay mô hình TTHS công b ng ưc nh t nh làm vi c gì ó" hay th i h n là xây d ng d a trên quan im b o m s công "kho ng th i gian ưc xác nh t th i im bng, bình ng v quy n và các th t c t t ng này n th i im khác"[4, tr 471]. Trên c ơ s gi a các bên (bên bu c t i và bên bào ch a) ti p c n này khi nghiên c u v th i h n t t ng các bên i tìm s th t theo cách ca mình trong ng ưi ta th ưng ưa ra các nh ngh a ph n ánh su t quá trình gi i quy t v án, b o m tôn tr ng du hi u hình th c, nh ư: Th i h n t t ng là quy n con ng ưi, nh t là quy n c a ng ưi b "th i gian ưc pháp lu t quy nh ti n hành bu c t i nên nh n m nh và yêu c u m t quy các hành vi t t ng"[4, tr 471]; ho c "Th i h n trình tìm ki m ch ng c mang n ng tính hình t t ng hình s là kho ng th i gian ti n hành th c, th t c thông qua ho t ng tranh t ng [2, các ho t ng t t ng hình s "[5]; hay "Th i tr 83]. Mô hình này quan ni m t do quan tr ng hn t t ng hình s là m t lo i th i h n pháp lý, ti m c m i ho t ng t t ng u ph i b o ưc iu ch nh b ng các quy ph m pháp lu t m cho các quy t nh c a tòa án ưc ban t t ng hình s , là kho ng th i gian ưc xác 14 N.N. Chí/ Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 nh t th i im này n th i im khác Tuy nhiên, các th i h n TTHS n m trong m t ti n hành các ho t ng t t ng, hành vi t t ng ch nh th th ng nh t c a th i h n gi i quy t v c th "[6, tr 11]. án hình s , ưc b t u t khi có t giác, tin Tuy nhiên, n i hàm c a khái ni m th i h n báo v t i ph m n khi ra b n án, quy t nh t t ng hình s không ch là d u hi u hình th c có hi u l c pháp lu t c ng nh ư ra quy t nh thi “kho ng th i gian” mà quan tr ng h ơn còn phi hành án. c/ M i lo i th i h n TTHS ưc áp ph n ánh ưc trong kho ng th i gian ó ưc dng i v i nh ng ch th xác nh, bu c làm gì, trên c ơ s và qui trình nào, gi i quy t nh ng ch th này ph i th c hi n các ho t mc tiêu c a TTHS ra sao. Nói cách khác, thi ng, hành vi t t ng trong th i h n lu t nh. hn t t ng hình s không ch ơn thu n là gi i Trong ho t ng TTHS, phân chia các th i h n hn th i gian mà còn ưc xác nh v i t ư cách t t ng không ch ơn thu n là xác nh nhi m là m t s ki n pháp lý c bi t làm phát sinh, v c a m t ch th mà còn làm rõ quy n và thay i ho c ch m d t quy n và ngh a v c a trách nhi m c a các ch th trong vi c th c các ch th trong nh ng tr ưng h p lu t hi n các ho t ng, hành vi t t ng c ng nh ư nh. Trong gi i h n th i gian ho c t i th i ư a ra các v n b n t t ng phù h p trong t ng im khi th i h n này k t thúc thì làm phát sinh giai on c a quá trình gi i quy t v án. d/ K t hu qu pháp lý. Xét v tính ch t, th i h n thúc m t lo i th i h n TTHS ưc th hi n TTHS v a mang tính khách quan c a th i gian, bng hành vi, quy t nh t t ng c a ng ưi có va mang tính ch quan c a ch th trong vi c th m quy n. e/ Th i h n TTHS ưc quy nh t ra th i gian ti n hành các ho t ng, d ng t i a và có th gia h n, ph c h i. Do hành vi t t ng nh m t ưc m c tiêu, yêu tính ph c t p c a ho t ng ch ng minh, thu cu c th . Do ó, th i h n TTHS ưc hi u th p ch ng c , lu t t t ng hình s ã qui nh nh ư sau: Th i h n t t ng hình s là kho ng kh n ng cho các ch th ch ng v m t th i th i gian ưc lu t t t ng hình s gi i h n cho gian khi ti n hành ho c tham gia t t ng nên mi giai on, m i ho t ng, m i bi n pháp, hu h t các th i h n TTHS d ng t i a, ng mi hành vi t t ng c a các ch th liên quan th i m t s lo i th i h n còn qui nh ưc hưng t i nh ng m c tiêu, yêu c u c th . gia h n. g/ Th i h n TTHS ưc Nhà n ưc bo m th c hi n và ph i ưc tuân th Khái ni m th i h n TTHS nêu trên ã ch ra nghiêm ch nh. các c im sau: a/ Th i h n t t ng hình s là nh ng yêu c u khách quan c a quá trình gi i 5. Vi c qui nh th i h n TTHS ph i d a quy t v án ưc ph n ánh trong các qui nh trên c ơ khoa h c, phù h p v i th c ti n u ca pháp lu t TTHS và m i th i h n TTHS t tranh x lý t i ph m, th c hi n m c ích gi i ra yêu c u ho t ng, hành vi t t ng i v i quy t v án nhanh chóng, khách quan, công vi c gi i quy t nhi m v nh t nh. S phân bng, tôn tr ng và b o m quy n con ng ưi chia th i gian t ươ ng ng v i m i giai on theo trong quá trình gi i quy t v án. Th i h n t yêu c u, nhi m v t ra ph i gi i quy t trong th i tng hình s h p lý ph i áp ng ưc yêu c u gian ó là cách th c t i ưu hóa ti n trình gi i bo m các ch th ti n hành t tng có quy t v án hình s . m i lo i th i h n TTHS th i gian cn thi t th c hi n các ho t ng, có ho t ng, hành vi t t ng c tr ưng, in hành vi t tng, ng th i ngn ng a vi c lm hình ưc th c hi n t ra cho các ch th m c dng ho c áp dng tùy ti n. Do vy, khi qui tiêu riêng c n t ưc, t ra trình t , th t c, nh th i hn TTHS cn d a trên các c ơ s ni dung nhi m v và yêu c u c th c n gi i sau ây: quy t. b/ Các th i h n TTHS là m t th th ng Th nh t, da vào s phân lo i ti ph m nh t, có m i quan h ch t ch v i nhau. M i ca lu t hình s , vi c phân lo i t i ph m th i h n TTHS ưc xác nh b ng th i im th ưng ưc Lu t hình s c n c vào tính ch t, bt u và th i im k t thúc và u là m t mc nguy him c a t i ph m, theo ó có các ph n c l p t ươ ng i trong ti n trình TTHS. ti ít nghiêm tr ng, t i nghiêm tr ng, t i r t N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 15 nghiêm tr ng và ti c bi t nghiêm tr ng. M i Th ba, da vào kh nng gi i quy t các cơ lo i t i ph m này ph n ánh tính ch t, m c quan có th m quy n ti n hành t tng, ng ưi có nguy hi m cho xã h i và s ph c t p khác th m quy n ti n hành t tng và nh ng ng ưi nhau, do ó, c n nh ng th i l ưng khác nhau tham gia t tng khác. Nh ng yu t ch quan gi i quy t v án. Thông th ưng th i h n t ca các ch th tham gia vào quá trình gi i tng ưc qui nh dài, ng n t l thu n v i quy t v án nh ư: Nng lc, trình chuyên tính ch t, và mc nguy hi m cho xã hi ca môn ca ng ưi ti n hành t tng; công c tng lo i t i ph m. Không th trong mt ph ươ ng ti n, trang b h tr cho quá trình gi i kho ng th i gian ng n mà bo m yêu cu gi i quy t v án; iu ki n vt ch t, cơ s h tng quy t y , chính xác i vi nh ng ti ph m tác ng n ho t ng t tng; và t l gi a rt nghiêm tr ng, c bi t nghiêm tr ng. Do , ng ưi ti n hành t tng vi s lưng các v án ti ph m càng nghiêm tr ng, tính ch t, mc cn ph i gi i quy t Tt c nh ng yu t này nguy hi m cho xã hi càng cao thì th i hn gi i nh hưng n quá trình gi i quy t v án nhanh quy t v án hình s, th i hn áp dng các bi n hay ch m nên nó là cơ s quan tr ng nhà pháp ng n ch n th ư ng càng kéo dài. làm lu t qui nh th i hn t tng cho quá trình Th hai, da vào tính ch t ph c tp ca v gi i quy t v án hình s. án hình s. Tính ch t ph c tp ca v án Th tư, da vào qui trình, cách th c và mc th ưng ưc xác nh bi s lưng ng ưi tham tiêu ca TTHS cng nh ư nhi m v t ra cho gia th c hi n ti ph m, ph ươ ng th c, th i gian, các giai on t tng . Qui trình, cách th c, mc a im và công c ph ươ ng ti n ph m ti tiêu ca TTHS ph thu c vào chính sách pháp ôi khi nhân thân ca ng ưi ph m ti cng lu t TTHS mi qu c gia th hi n mô hình t ưc s dng làm cn c xác nh v án có tng hình s ưc la ch n. Mi mô hình tính ch t ph c tp hay không. Da vào nh ng TTHS, vì th có nh ng qui nh v th i hn gi i cn c này pháp lu t hình s các nưc th ưng quy t v án khác nhau, cng nh ư th i hn cho xác nh các tr ưng hp ph m ti có tính ch t các giai on TTHS và các th i hn áp dng ph c tp làm cơ s cho vi c x lý trách nhi m các bi n pháp ng n ch n, bi n pháp cưng ch hình s i vi ng ưi ph m ti. ng th i, tính ca TTHS. ch t ph c tp ca v án cng ưc dùng làm cơ t ưc mc tiêu ca ho t ng TTHS, s qui nh th i hn t tng trong quá trình các th t c t t ng c n ph i ưc phân nh m t gi i quy t v án theo hưng v án ph c tp s cách khoa h c b o m cho ho t ng t có th i hn t tng dài hơn so vi v án không tng vn hành trôi ch y, hi u qu cao. Th c t có tính ch t này. Nh ư vy, th i hn gi i quy t ph bi n h u h t các qu c gia là không áp v án dài hay ng n ph thu c vào tính ch t dng các th t c gi ng nhau cho m i lo i v án ph c tp ca v án, v án càng ph c tp thì yêu hình s . Bn thân TTHS ca nưc ta cng nh ư cu ch ng minh càng cao, vi c gi i quy t càng ca nhi u nưc trên th gi i cng có s phân khó kh n, òi hi ph i thu th p, ánh giá nhi u bi t TTHS theo th tc chung cho ph n ln các ch ng c, tài li u, vi c nh ti danh rt th n v án - th tc thông th ưng và phân hóa th tr ng và quy t nh x lý cng ph i ưc cân tc t tng mt s dng c th nh ư th tc i nh c k lưng nên th i hn t tng ph i kéo vi ng ưi ch ưa thành niên ph m ti, th tc rút dài. Ng ưc li, v án ít ph c tp s cn kho ng gn, th tc bút lc. V th t c i v i ng ưi th i gian ng n hơn ch ng minh, x lý ti ch ưa thành niên ph m t i, pháp lu t qu c t có ph m. Do ó, không th n nh mt th i gian rt nhi u khuy n ngh các qu c gia "thi t l p và ng n kt thúc và gi i quy t v án có tính th c hi n các quy nh v th i h n TTHS t khi ch t ph c tp, nu qui nh nh ư vy s không hành vi ph m pháp ưc th c hi n cho t i khi bo m ưc tính chính xác, khách quan ca ph i hoàn thành công tác iu tra ng n h ơn so v án. vi th i h n TTHS t ươ ng ng trong các v án mà ng ưi ph m t i là ng ưi ã thành niên"[7]. 16 N.N. Chí/ Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 iu này có ngh a là ng ưi ch ưa thành niên b a. C n c vào tính ch t, ph m vi c a TTHS bt gi và b kh i t b can có quy n ưc ưa có th phân chia th i h n t t ng hình s thành: ra xét x trong th i gian s m nh t có th nh m Th i h n gi i quy t v án hình s , th i h n c a bo v t t nh t quy n và l i ích h p pháp c a các giai on t t ng, th i h n c a các bi n h. pháp c ưng ch t t ng hình s . Nhi m v chung c ơ b n c a toàn b ho t Th i h n gi i quy t v án hình s là t ng ng t t ng là phát hi n nhanh chóng, x lý th th i l ưng do pháp lu t qui nh gi i chính xác, k p th i, khách quan t i ph m và ng ưi quy t v án ưc b t u t khi các c ơ quan có ph m t i. Tuy nhiên, hoàn thành ưc nhi m th m quy n ti p nh n t giác, tin báo v t i v chung ó, quá trình t t ng ưc th c hi n ph m cho n khi gi i quy t xong v án. qua các giai on khác nhau, m i giai on có Th i h n c a giai on t t ng hình s là nhi m v c th riêng c a mình[8, tr 16] nên th i l ưng do pháp lu t nh cho vi c ti n hành t ra các gi i h n v th i gian cho phù h p v i t t ng gi i quy t các m c tiêu, nhi m v m i mi giai on t t ng ó. giai on c a t t ng hình s . Th n m, da vào y u t v n hóa và truy n Th i h n c a bi n pháp c ưng ch t t ng th ng pháp lý. V n hóa pháp lý ưc hình hình s là th i l ưng do pháp lu t nh i vi c thành do nhi u y u t khách quan và ch quan áp d ng các bi n pháp c ưng ch c a t t ng ca m t dân t c, t n ưc th hi n trình hình s . ca t ư duy pháp lý, m c nh n th c c ng nh ư b. C n c vào các giai on TTHS có th thái và hành vi ng x c a con ng ưi i v i phân chia thành th i h n t t ng c a các giai pháp lu t. Vì v y, vn hóa pháp lý là y u t on TTHS. quan tr ng không th thi u khi xây d ng pháp lu t trong ó có pháp lu t v th i h n TTHS. c n c phân chia th i h n này c n chú ý Nh ng quy nh v th i h n TTHS ch có th ti c im c a các mô hình t t ng hình s phát huy hi u qu khi nó ưc qui nh d a trên nh h ưng t i phân chia các giai on TTHS. yu t v n hóa, truy n th ng pháp lý phù h p Các nghiên c u ã ch ra m t trong nh ng s vi th c ti n u tranh x lý t i ph m. Nói cách khác bi t gi a các mô hình TTHS là v n khác, v n hóa, truy n th ng pháp lý th hi n phân chia các giai on c a TTHS. Các mô cách ti p c n hi u qu quy ph m pháp lu t hình TTHS khác nhau có nh ng cách phân chia th m th u vào cu c s ng vào n p ngh , hành ti n trình TTHS thành nh ng giai on khác ng c a ng ưi dân hình thành h nh ng thói nhau, có s khác bi t v s l ưng các giai on, quen pháp lý. Vì v y, có th lý gi i nhi u th i tên g i c a chúng và th m chí v n i dung c a hn TTHS ưc hình thành do thói quen ng tng giai on. S l ưng giai on mà ti n trình x, thói quen trong ho t ng t t ng ưc TTHS ph i tr i qua ph thu c vào quan im pháp lu t th a nh n và có tác ng tích c c n khoa h c, truy n th ng pháp lu t, mô hình quá trình gi i quy t v án hình s . TTHS c a m i qu c gia. TTHS Vi t Nam ư c c nh nh ư mt h th ng c giai n n i 6. Th i h n t t ng hình s là khái ni m có ti p nhau, có quan h bi n ch ng v i nhau, bao tính khái quát, chung nh t trong khi ó quá gm: giai n kh i t, giai on iu tra, giai trình gi i quy t v án hình s l i òi h i nh ng on truy t, giai on xét x sơ th m, giai qui nh c th v th i l ưng cho m i lo i ho t on xét x phúc th m, giai on thi hành bn ng, m i lo i bi n pháp ưc áp d ng và nh ư án, quy t nh ca tòa án, giai on xét li bn vy s xu t hi n khái ni m th i h n c a các b án, quy t nh ã có hi u lc pháp lu t theo th ph n c u thành trong th i h n chung ó. Vì tc giám c th m và tái th m; tươ ng ng là vy, vi c phân lo i th i h n t t ng hình s là th i hn TTHS ca tng giai on t tng này. cn thi t cho c quá trình xây d ng và th c thi Do ó s có th i hn ca giai on kh i t v pháp lu t t t ng hình s . Phân lo i th i h n t án; th i hn iu tra; thi hn giai on truy t ; tng hình s ưc d a trên các c n c sau ây: N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 17 th i h n giai on xét x; và th i hn thi hành 7. Hoàn thi n và nâng cao hi u qu áp d ng án hình s. th i h n TTHS là òi h i t t y u khách quan c. Cn c vào ho t ng ca các cơ quan có trong quá trình c i cách t ư pháp, h i nh p qu c th m quy n ti n hành t t ng th c hi n ch c t n ưc ta hi n nay. Vì v y nghiên c u th i nng, nhi m v theo lu t nh gi i quy t v hn t t ng trong pháp lu t TTHS c a các n ưc án . Vi c phân chia các giai on t tng ưc i di n cho các mô hình TTHS in hình trên th c hi n ch yu theo trình t th i gian và các th gi i, rút ra nh ng giá tr có th v n d ng ho t ng t tng ưc th c hi n, theo quy nh hoàn thi n các quy nh v th i h n TTHS ca PLTTHS Vi t Nam có th phân lo i th i nưc ta là c n thi t. Nghiên c u th i h n TTHS hn TTHS thành các nhóm: Nhóm th nh t: mt s qu c gia cho th y c ơ s chính tr , xã h i, Các th i hn TTHS liên quan n ho t ng truy n th ng pháp lu t, l ch s , v n hóa, quan kh i t và iu tra v án hình s ca CQ T; ni m o c có vai trò quan tr ng khi xây Nhóm th hai: Các th i hn TTHS liên quan dng th i h n TTHS m i n ưc và có s khác n ho t ng ca VKS khi th c hành quy n nhau gi a các qu c gia và càng khác nhau c ơ công t và ki m sát HTP ; Nhóm th ba: Các bn gi a các mô hình TTHS. M c dù v y, kinh th i hn TTHS liên quan n ho t ng xét x nghi m pháp lu t TTHS các qu c gia chuy n ca tòa án; Nhóm th tư: Các th i hn TTHS i nh ư Nga, Trung Qu c có nh ng c im liên quan n vi c thi hành án hình s ca cơ kinh t , chính tr , pháp lý t ươ ng ng v i Vi t quan thi hành án hình s; Nhóm th nm: Các Nam cho th y im chung gi ng nhau là u th i hn TTHS liên quan n ho t ng gi i quy nh v th i h n g n v i các giai on, các quy t khi u ni, t cáo trong TTHS ca các ch th t c, các ho t ng t t ng, b o m các v th t tng. Trong mi nhóm th i hn TTHS án hình s ưc gi i quy t nhanh chóng, k p nêu trên li bao gm nhi u lo i th i hn TTHS th i, áp ng yêu c u u tranh phòng, ch ng khác nhau. Ví d, nhóm th nh t có th i hn ti ph m. Tuy nhiên, ch c ch n là không úng gi i quy t t giác, tin báo v ti ph m, th i hn nu sao chép nguyên b n th i h n TTHS c a iu tra, ph c hi iu tra, iu tra b sung, các qu c gia này. H ơn n a, không th có m t iu tra li. khuôn m u chung th ng nh t v th i h n TTHS cho các qu c gia, vì v y ti p thu kinh nghi m d. Cn c vào mc ích áp dng ca th i pháp lu t TTHS n ưc ngoài ph i b o m phù hn TTHS có th phân chia th i hn TTHS hp v i iu ki n th c ti n c a Vi t Nam. thành th i hn gi i quy t v án, th i hn áp dng các bi n pháp ng n ch n và th i hn liên Th c ti n áp d ng pháp lu t TTHS n ưc quan n các quy n t do cá nhân. Th i hn ta trong th i gian qua cho th y các quy nh gi i quy t VAHS gm: th i hn kh i t, iu hi n hành v th i h n t t ng ã phát huy hi u tra, truy t, xét x và thi hành án hình s. Th i qu , thúc y các ch th ti n hành t t ng nâng hn áp dng các bi n pháp ng n ch n gm: th i cao ý th c, tinh th n trách nhi m, tích c c, ch hn tm gi , tm giam, cm i kh i nơi cư trú, ng trong vi c y nhanh ti n gi i quy t bo lnh, t ti n ho c tài sn có giá tr bo các v án hình s , h n ch th p nh t vi c vi m. Th i hn liên quan n các quy n t do cá ph m, kéo dài, gia h n th i h n không c n thi t. nhân nh ư th i hn t các thi t b in t Tuy nhiên, m t s n ơi, trong m t s tr ưng theo dõi, nghe lén. hp v n còn x y ra tình tr ng gi i quy t m t s v án còn ch m ch p, kéo dài, vi ph m th i h n e. Cn c vào nh lưng v th i gian có th lu t nh, không áp ng yêu c u k p th i u phân chia thành: th i hn TTHS tính theo gi , tranh phòng, ch ng t i ph m, xâm ph m n ngày, tháng, nm; th i hn TTHS va tính theo quy n con ng ưi, quy n công dân. Vì v y, vi c ngày va tính theo tháng; và thi hn TTHS phát hi n, tìm ra ưc các nguyên nhân c a tình không xác nh. tr ng này là òi h i, yêu c u b c thi t trên cơ s ó ưa ra nh ng ki n ngh phù h p nh m 18 N.N. Chí/ Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 hoàn thi n các quy nh v th i h n TTHS và mi, ưc th c hi n th ưng xuyên, liên t c, k p các gi i pháp nâng cao hi u qu áp d ng trong th i phát hi n nh ng vi ph m th i h n TTHS th c ti n. un n n, x lý nghiêm minh theo quy nh c a Ci cách t ư pháp nh m t o s chuy n bi n pháp lu t. T ng c ưng u t ư, cung c p y mnh m , tích c c trong t ch c và ho t ng cơ s v t ch t, trang thi t b , công c , ph ươ ng ca các c ơ quan t ư pháp, t ng c ưng trách ti n làm vi c, b o m cho ho t ng t t ng nhi m c a các CQTHTT và ng ưi ti n hành t ưc thc hi n trôi ch y, nh p nhàng, hi u qu , tng trong vi c phát hi n và x lý t i ph m, u áp ng ưc yêu c u u tranh phòng, ch ng tranh có hi u qu i v i các lo i t i ph m và ti ph m và b o m quy n con ng ưi trong vi ph m pháp lu t, b o m ngày càng t t h ơn TTHS./. QCN trong TTHS t ra vi c hoàn thi n ch nh th i h n TTHS ph i trên c ơ s lý lu n và kinh nghi m th c ti n ã ưc úc rút, t ng k t Tài li ệu tham kh ảo qua các th i k , k th a các quy nh hi n hành ang phát huy hi u qu , có ti p thu, b sung [1] Nguy n Ng c Chí, Giáo trình lu t TTHS Vi t nh ng im tích c c, ti n b c a các n ưc trên Nam, Nhà xu t b n HQGHN, 2013. th gi i phù h p v i iu ki n th c ti n c a [2] Vi n Nghiên c u khoa h c pháp lý , "Chuyên nưc ta. Vi c hoàn thi n ch nh th i h n tư pháp hình s so sánh", Thông tin khoa h c TTHS c n ưc t trong b i c nh th c hi n pháp lý, (S chuyên ), 1999. ng b các nhi m v c i cách chính tr , kinh [3] Hebert L.Packer, The Limit of the Criminal Sanction, Standford University Press, 1969. t, hành chính, v n hóa, xã h i nói chung, c i cách t ư pháp nói riêng, b o m tính ng b , [4] Bùi Quang T nh, Bùi Th Tuy t Khanh, T in ti ng Vi t, Nxb thanh niên, Hà N i, 1992. phù h p v i vi c i m i t ch c b máy các [5] Lê Minh Tu n, V n th i h n trong Lu t t t ng cơ quan t ư pháp, i m i các th t c t t ng t ư hình s Vi t Nam, K y u tài khoa h c c p b , pháp hình s trong tình hình m i. Vi n ki m sát nhân dân t i cao, Hà N i, 1995. các quy nh v th i h n TTHS ưc [6] Lê H u Th , Các th i h n t t ng theo quy nh th c hi n nghiêm ch nh, phát huy hi u qu ca B lu t t t ng hình s n m 2003 - Th c ti n trong th c ti n áp d ng c n ph i th c hi n ng áp d ng và ki n ngh hoàn thi n, tài khoa h c cp b , Vi n ki m sát nhân dân t i cao, Hà N i, b các gi i pháp, b o m s l ưng và nâng cao 2009. ch t l ưng i ng cán b , nâng cao vai trò, [7] Trung tâm Nghiên c u pháp lu t v Quyn con tinh th n trách nhi m, ý th c ch ng, t giác, ng ưi và quy n công dân, "Bình lu n chung s 10, tích c c trong ho t ng t t ng c a ng ưi ti n on 23 Công ưc c a Liên hi p qu c v quy n hành t t ng v i ph ươ ng pháp làm vi c khoa tr em", ngày 18/11, hc, sáng t o, chuyên nghi p. i m i ph ươ ng 2011. th c t ch c ch o, iu hành và th t c hành [8] Vi n Khoa h c ki m sát, Các giai on c a t chính - t ư pháp theo h ưng nhanh g n, hi u l c, tng hình s Vi t Nam - Nh ng v n lý lu n và hi u qu ; phân công, phân c p h p lý, c th , th c ti n, tài khoa h c c p b , Vi n ki m sát nhân dân t i cao, Hà N i, 2010. gn quy n hn v i trách nhi m. Công tác thanh tra, ki m tra, giám sát ph i ưc t ng c ưng, i N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 19 Duration of Criminal Proceedings Nguy n Ng c Chí VNU School of Law, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam Abstract: The duration of criminal proceeding is an important content of the criminal procedure law. It is also a component of the criminal proceeding in all proceeding models in the world. The duration of criminal proceeding, in dealing the criminal case process, depends on many factors. However, the effectiveness of the practical fighting against crimes and ensuring human rights is the most important. A scientifically appropriate duration of criminal procedure has positive impact on criminal proceeding, strengthening the responsibility of the competent authorities and people. This article focuses on solving some theoretical issues as the basis for assessing, reviewing and improving the provisions on criminal proceeding in Vietnam’s criminal procedure law. Keywords: Duration, Criminal Procedure.