Một số kiến nghị về bảo đảm quyền tiếp cận thông tin qua hoạt động báo chí ở Việt Nam hiện nay

Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, Tp 31, S 3 (2015) 1-10 NGHIÊN C ỨU Mt s kin ngh v b o m quy n ti p c n thông tin qua ho t ng báo chí Vi t Nam hi n nay Nguy n Qu Anh*, Nguy n Anh c Khoa Lu t, HQGHN, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 18 tháng 6 n m 2015 Ch nh s a ngày 24 tháng 7 n m 2015; Ch p nh n ng ngày 26 tháng 8 n m 2015 Tóm t ắt: Quy n ti p c n thông tin là m t quy n con ng ưi c ơ b n, có liên quan n h u h t các lnh v c i s ng xã h i trong ó bao g m ho t ng báo chí. Các tác gi ã ti n hành phân tích mi tác ng qua l i gi a quy n ti p c n thông tin và ho t ng báo chí v i quan im coi ho t ng báo chí là ph ươ ng ti n h tr h u hi u cho b o m quy n ti p c n thông tin, và ng ưc l i quy n ti p c n thông tin c ng là c ơ s quan tr ng th c hi n các ho t ng truy n thông c a báo chí, c bi t i v i nh ng thông tin liên quan n ho t ng qu n lý, iu hành c a các c ơ quan nhà n ưc. T xem xét d ưi góc lý lu n, các tác gi ưa ra nh ng ánh giá v th c ti n b o m quy n ti p c n thông tin qua ho t ng báo chí Vi t Nam hi n nay và ki n ngh m t s gi i pháp hoàn thi n. T khóa: Quy n ti p c n thông tin, báo chí, quy n c ơ b n. ∗ Đề d ẫn t do gi quan im không có s can thi p và t do tìm ki m, ti p nh n và chia s các ý t ưng Quy n ti p c n thông tin, theo nh n th c và thông tin b ng b t k ph ươ ng ti n nào mà chung, là kh n ng c a ng ưi dân có th ti p không có biên gi i”[1]. N i dung này ti p t c cn t i nh ng thông tin do các c ơ quan nhà ưc nh n m nh t i iu 19 c a Công ưc nưc n m gi liên quan n các chính sách, qu c t v các quy n dân s , chính tr (ICCPR, pháp lu t và vi c th c thi c a các c ơ quan nhà 1966) ã cho th y ây là m t quy n con ng ưi nưc. ây là m t quy n con ng ưi c ơ b n ã v chính tr r t quan tr ng và c n ưc b o m ưc kh ng nh trong Tuyên ngôn toàn th nh m thúc y ngày càng t t h ơn các quy n dân gi i v quy n con ng ưi (UDHR, 1948) t i ch khác c a con ng ưi. iu 19, r ng “ Mi ng ưi có quy n t do ngôn Vi t Nam hi n nay ã có r t nhi u quan lu n và bày t ý ki n, quy n này bao g m quy n im cho th y tính c p thi t c a vi c ban hành _______ mt o lu t riêng v quy n ti p c n thông tin. ∗ Tác gi liên h . T.: 84-4-37547049 Bi l , “ suy cho cùng nó là quy n th c hi n Email: anhntq@vnu.edu.vn 1 2 N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 mi quy n. Vì không có thông tin thì ng ưi dân h tr và thúc y l n nhau. Không ch v y, c không th bi t, không th bàn, không th làm, quy n ti p c n thông tin và quy n t do báo chí không th ki m tra v b t c v n gì. Nói m t u không ph i là nh ng quy n con ng ưi cách khác t t c các quy n chính tr , dân s , mang tính tuy t i theo tinh th n c a pháp lu t kinh t , v n hoá, xã h i c a công dân u ch qu c t v quy n con ng ưi. Cho nên càng c n có th m b o th c hi n trên c ơ s m b o chú tr ng n m i quan h c a hai quy n này quy n ti p c n thông tin ”[2]. Và xét trong b i khi mà vi c th c hi n m t quy n có th xâm cnh th c ti n, m t s nguyên nhân c ơ b n khác ph m n quy n kia và ng ưc l i. Ch ng h n th hi n tính c p thi t xây d ng lu t v ti p c n nh ư c ơ quan nhà n ưc không th vi n d n gi i thông tin nh ư “ s bùng n v kinh t ; nâng cao hn c a quy n ti p c n thông tin che gi u, dân ch hóa, minh b ch hóa ho t ng c a các hn ch kh n ng ti p c n c a báo chí; ng ưc cơ quan công và ch ng tham nh ng; h i nh p li, không th nhân danh t do báo chí xâm qu c t , ”[3] c ng ã ưc phân tích chi ti t. ph m vào nh ng thông tin i t ư ưc pháp Cùng v i ó, s n i l i vi c th c hi n d án lu t lu t b o v . V i m c ích góp ph n nâng cao v quy n này (v n ã b ng ưng tr t n m 2009, hơn n a nh ng tác ng tích c c gi a hai có l vì mu n i Hi n pháp m i phù h p) quy n này, chúng tôi xin ư a ra m t s ánh giá ã càng kh ng nh Nhà n ưc Vi t Nam có m i v m i quan h gi a quy n ti p c n thông tin quan tâm l n n vi c b o m quy n ti p c n vi quy n t do báo chí, qua ó cung c p m t thông tin c a ng ưi dân. s góp ý cho th c ti n hi n nay Vi t Nam. Tuy nhiên, v i b n ch t là m t quy n c ơ bn h tr nâng cao dân ch và minh b ch ho t ng c a các c ơ quan công quy n, quy n ti p 1. Ho ạt độ ng báo chí là công c ụ b ảo đả m quy ền ti ếp c ận thông tin c ủa ng ười dân cn thông tin có m i liên h v i nhi u l nh v c trong i s ng nh ư tham gia qu n lý nhà n ưc, Trong m t xã h i dân ch , vi c tham gia quy n t do báo chí, quy n h i h p hòa bình, qu n lý nhà n ưc, qu n lý xã h i b ng các hình quy n ưc b o v i t ư và an ninh cá nhân, th c tr c ti p hay gián ti p u yêu c u s hi u Do ó, m b o th c thi quy n ti p c n bi t c a công dân không ch v các v n xã thông tin có hi u qu , không ơn thu n là c n hi mà còn v các ho t ng c a các c ơ quan có m t o lu t riêng v ti p c n thông tin mà nhà n ưc s tham gia c a ng ưi dân không còn c n l ưu ý n nh ng l nh v c liên quan k ch th c ch t mà còn ph i t ưc hi u qu . trên nh m t o ra “môi tr ưng s ng” thu n l i ó là lý do vì sao c n ph i chú ý n nh ng khi lu t v quy n ti p c n thông tin ưc ban hành. công c k t n i gi a công dân và nhà n ưc mà Vi nh n nh r ng, ho t ng báo chí, bên ho t ng báo chí là m t trong s ó. cnh nh ng ch c n ng khác, c ng là m t công Có th d n ra m t s ví d cho th y s hi u c quan tr ng m b o quy n ti p c n thông tin bi t c a ng ưi dân s c n tr kh n ng th c ca ng ưi dân. Ng ưc l i, quy n ti p c n thông hi n quy n c a h nh ư, n u không có thông tin tin c ng là c ơ s cho vi c th c hi n các ho t công khai v b u c và các ng viên nh ng ng báo chí, góp ph n nâng cao tính dân ch th i im tr ưc và sau khi di n ra b u c thì và s tham gia c a ng ưi dân vào các ho t ng các c tri c ng không th có c ơ s th c hi n ca b máy nhà n ưc. T ó có th th y hai quy n b u c , và sau ó là quy n giám sát ho t lnh v c này có m i quan h t ươ ng h v i nhau, N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 3 ng c a các i bi u; n u không có các thông hi mà không b ki m duy t hay h n ch và tin y , vi c th c hi n quy n khi u n i, t thông tin quan im c a công chúng. G n v i cáo c a công dân s r t khó kh n do không bi t iu ó, công chúng c ng có m t quy n t ươ ng gi ơn khi u ki n n c ơ quan nào, th t c ng ti p nh n các s n ph m truy n thông ”[5]. gi i quy t khi u ki n s ra sao, ai là ng ưi ch u Qua ó có th th y, quan im chung trong trách nhi m v các lo i v vi c c th . Do lu t nhân quy n qu c t là c n xây d ng n n không có thông tin y , ng ưi dân có th s tng truy n thông t t, trong ó bao g m c báo bàng quan v i nh ng hành vi sai trái c a công chí t o iu ki n thu n l i cho vi c ti p c n ch c nhà n ưc v i tâm lý “tránh voi ch ng x u thông tin c a ng ưi dân. Vi c gi i h n ho t mt nào”, “con ki n ki n c khoai”, h n ng báo chí, ki m duy t thông tin không ưc ch ưc nh ng v n còn t n t i nh ư v y, khuy n khích và ph i b coi là c n tr i v i ho t ng báo chí v i ch c n ng cung c p quy n ti p c n thông tin, c bi t i v i nh ng thông tin s là c u n i quan tr ng giúp ng ưi thông tin liên quan n ho t ng c a c ơ quan dân có thêm nh ng thông tin c n thi t trên công quy n nh ư nh ng sai ph m, không minh cơ s ó th c hi n nh ng quy n công dân c a h . bch, tham nh ng, V lý lu n, d dàng tìm th y nh ng c ơ s Trên th c t , ho t ng báo chí tuy không xác nh báo chí chính là m t công c th c hi n ch gi i h n ch c n ng cung c p thông tin quy n ti p c n thông tin. Nh ư trong iu 19 nh ưng ây là ch c n ng quan tr ng hàng u Tuyên ngôn toàn th gi i v quy n con ng ưi giúp cho thông tin có th ưc l ưu thông r ng ã kh ng nh, cùng vi c c th hóa t i Công rãi trong c ng ng, bao g m c khu v c công ưc qu c t v các quy n dân s , chính tr c a quy n và kh i dân s . Xét theo m i khía c nh Liên Hp qu c c ng c p r ng “ Mi ng ưi có quy n ti p c n thông tin, hi u theo ngh a r ng quy n t do bi u t. Quy n này bao g m t do s có n i hàm g m ba kh n ng là tìm ki m, tìm ki m, ti p nh n và truy n t m i thông tin, ti p nh n và ph bi n thông tin ta th y: ý ki n, không phân bi t l nh v c, hình th c - Vi c th c hi n tìm ki m thông tin ã ngày tuyên truy n b ng mi ng, b ng b n vi t, in, càng tr nên ơ n gi n h ơn v i công chúng nh ho c d ưi hình th c ngh thu t, thông qua b ất s gia t ng m nh m c a các ph ươ ng ti n kỳ ph ươ ng ti ện thông tin đạ i chúng nào tu ỳ truy n thông nói chung và báo chí nói riêng, theo s ự l ựa ch ọn c ủa h ọ”[4]. c bi t v i s xu t hi n c a h th ng báo chí Nh m nh n m nh h ơn n a vai trò c a các in t ã xóa i nh ng gi i h n v kho ng ph ươ ng ti n truy n thông i v i m b o th c cách a lý và th i gian tìm ki m thông tin. hi n quy n ti p c n thông tin, on 13 Bình - Vi c ti p nh n thông tin c a công chúng lu n chung s 34 c a y ban Công ưc ICCPR không ch gia t ng v s l ưng ngu n tin mà ã nêu “ Mt n n báo chí hay truy n thông t qua ó, công chúng có th ánh giá ưc ch t do, không b ki m duy t và không b c n tr là lưng thông tin nh ng ngu n khác nhau có cn thi t trong b t k xã h i nào m b o t ưc thông tin h u ích nh t v i nhu c u c a do quan im và t do bi u t và th h ưng mình. V n n m ch ng ưi c có n ng các quy n khác theo Công ưc. ó là m t trong lc ti p nh n úng và thông tin ph c các tr c t c a m t xã h i dân ch iu này v cho b n thân hay không. có ngh a là m t t báo hay m t ph ươ ng ti n truy n thông có th bình lu n v m t v n xã 4 N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 - V kh n ng ph bi n thông tin qua báo Ngoài vi c xác nh ph m vi thông tin nh ư chí, d th y r ng c ơ h i truy n bá, ph bi n trên, ánh giá úng m i tác ng c a quy n thông tin ưc nhanh chóng, thu n l i bao ti p c n thông tin v i ho t ng báo chí c n xác nhiêu là ph thu c vào m c và ch t l ưng nh rõ nh ng ch c n ng, nhi m v c a báo chí ho t ng c a các công c truy n thông, vi c xác nh cách mà quy n ti p c n thông tin ph bi n thông tin mang tính ch t cá th , ơn l tác ng, c th là: mà không qua các ph ươ ng ti n truy n thông s - Th nh t, báo chí có ch c n ng thông tin. ch t ưc hi u qu trong m t ph m vi nh Nh ư ã c p trên, thông tin nói chung u hp, làm gi m hi u qu tác ng c a thông tin. là ngu n quan tr ng c a ho t ng báo chí. c bi t h ơn th , nh ng thông tin do c ơ quan nhà nưc n m gi , v i nh ng c thù c a lo i thông 2. Quy ền ti ếp c ận thông tin là c ơ s ở b ảo đảm tin này, l i càng là nh ng ngu n quan tr ng do các ho ạt độ ng báo chí mang tính chính th ng và có nh h ưng nh t nh n m i l nh v c i s ng c a nhân dân. Thông tin là m t ngu n quan tr ng c a m i Do ó, quy n ti p c n t i nh ng thông tin này ho t ng báo chí, n u nh ư b n thân báo chí cn ph i ưc m b o, nh t là dành cho kh i không có “quy n ưc bi t” thì h khó có th báo chí t ây thông tin v ho t ng c a ho t ng[6]. i v i báo chí, ngu n cung c p các c ơ quan công quy n có th lan t a m t cách thông tin là c n thi t ánh giá ch t l ưng c a nhanh nh t t i c ng ng và qua ó, c ng là thông tin. Và thông tin tr thành ph n tri cách nhanh nh t nh n l i ưc nh ng ph n th c, th m chí tác ng n t ư t ưng thì vai trò hi c a công chúng. ây c ng ưc coi là ch c x lý thông tin thu c v nghi p v báo chí c a nng hàng u, c t lõi nh t c a báo chí do “ Báo chính các nhà báo. Sau ó, thông tin ưc chí th c hi n ch c n ng thông tin - giao ti p là chuy n d ch t nhà báo, c ơ quan báo chí n nh m th c hi n các ch c n ng khác. M i ch c công chúng cung c p thông tin, giúp thay i nng c a báo chí u ưc th c hi n thông qua hay nh h ưng nh n th c và hành vi. T quy con ưng thông tin. Báo chí thông tin th c trình trên có th th y thông tin chính là im hi n ch c n ng giáo d c, thông tin th c hi n kh i u, là ngu n c ơ b n nh t c a quá trình vai trò giám sát, qu n lý xã h i, thông tin làm truy n thông nói chung và ho t ng báo th c hi n ch c n ng v n hoá, gi i trí... ”[7] chí nói riêng. - Th hai , báo chí có ch c n ng t ư t ưng. i v i vi c xem xét m i tác ng c a Hơn c truy n t hay ph bi n thông tin, báo quy n ti p c n thông tin v i ho t ng báo chí, chí có th giúp hình thành t ư t ưng nh ng ây c n xác nh rõ quy n ti p c n thông tin ng ưi theo dõi b i ho t ng báo chí không là i v i nh ng thông tin do c ơ quan nhà n ưc dng vi c cung c p thông tin ơn thu n mà nm gi trong quá trình qu n lý, iu hành công còn ư a ra nh ng bình lu n, ánh giá v thông v mà không m r ng n kh i thông tin vô t n tin ó. Ch ng h n nh ư v i thông tin v m t do các ch th dân s n m gi , m c dù trong chính sách m i c a nhà n ưc, n u ch d ng l i mt s tr ưng h p hai ph m vi này có s trùng cung c p thông tin thì báo chí không khác gì lp nh ư khi thông tin n m gi b i t ch c dân mt “ ưng ng” d n thông tin. iu khi n cho s nh ưng có nh n ưc s h tr c a nhà n ưc báo chí tr nên c thù chính n m vi c bình trong các ho t ng. lu n v chính sách ó cung c p cho m i N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 5 ng ưi có các góc ti p c n khác nhau v cùng chí s không còn là báo chí n u không có s mt chính sách, t ó hình thành nên t ư t ưng bo m th c hi n quy n ti p c n thông tin. (ng thu n hay ph n i) ng ưi theo dõi v chính sách m i ban hành. iu ó có ngh a là, quy n ti p c n thông tin càng ưc m r ng thì 3. Th ực ti ễn ở Vi ệt Nam và m ột s ố ki ến ngh ị báo chí càng có nhi u c ơ s ánh giá và ư a ra bình lu n, nh n nh v nh ng thông tin mà Cùng v i ti n trình phát tri n c a n n kinh h thu th p ưc. Trên c ơ s ó, dù không ph i t t n ưc, báo chí c ng ngày càng tr ưng cơ s duy nh t, c ng góp ph n nâng cao hi u thành v i s gia t ng không ch v s l ưng mà qu c a tính t ư t ưng ưc truy n t qua ho t còn v hình th c báo chí. “ Tính n n m 2008, ng báo chí. c n ưc có h ơn 700 c ơ quan báo chí in v i 850 n ph m, g n 15.000 nhà báo ưc c p th , 68 - Th ba , báo chí có ch c n ng giám sát và ài phát thanh, truy n hình c a trung ươ ng, c p ph n bi n xã h i. Báo chí c n m b o ưc tnh và ài truy n hình k thu t s m t t ( ài tính hai chi u c a lu ng thông tin, mà ây truy n hình Vi t Nam ph sóng n 85% h gia chính là t nhà n ưc n nhân dân và t nhân ình Vi t Nam), 80 báo in t và hàng nghìn dân t i nhà n ưc. Có quan im cho r ng “ ch c trang tin in t trên m ng Internet, 55 nhà nng này nh ư là tính tranh u (chi n u), xu t b n. Ng ưi dân ngày càng ti p c n t t h ơn tranh lu n, th o lu n, ch t v n, công khai, dân vi công ngh thông tin hi n i, c bi t là ch , minh b ch và trách nhi m c a báo chí Internet, v i kho ng 20 tri u ng ưi truy c p, vy”[8]. C n xác nh r ng ph n bi n xã h i là chi m 23,5% dân s , cao h ơn m c trung bình nêu ra im hay, im d c a các chính sách, ca châu Á (18%). Ngoài h th ng thông tin, pháp lu t do các c ơ quan nhà n ưc ban hành báo chí, truy n thông trong n ưc, ng ưi dân ch không ph i là s kích ng tâm lý, t ư t ưng còn ưc ti p c n v i hàng ch c hãng thông ch ng i l i nh ng chính sách, ch ch ươ ng tn, báo chí và kênh truy n hình n ưc ngoài, pháp lu t c a c ơ quan công quy n. Ranh gi i nh ư Reuters, BBC, VOA, AP, AFP, CNN và này tuy mong manh nh ưng d nh n ra. iu này nhi u báo, t p chí qu c t l n khác ”[9]. không ph i là hi m và Vi t Nam c ng ã xu t hi n tình tr ng này, chúng tôi s d n ch ng c Qua nh ng con s nêu trên cho th y tính c i th h ơn ph n sau. V tác ng c a quy n ti p m trong chính sách và pháp lu t c a Vi t Nam cn thông tin i v i ch c n ng này c a báo v ho t ng báo chí, là c ơ s quan tr ng h tr chí, có th th y rõ r ng n u không có ngu n tin cho vi c th c thi quy n ti p c n thông tin c a ưc ti p c n thì báo chí không th th c hi n ng ưi dân trên th c t . Tuy nhiên, ch t l ưng ch c n ng giám sát và ph n bi n xã h i. T ó ho t ng c a báo chí, c bi t là báo chí in s kéo theo nh ng h qu nh ư ch t l ưng tranh t ang có nh ng d u hi u suy gi m v ch t lu n, th o lu n kém, kh nng ch t v n, công lưng cung c p thông tin, nh h ưng t ư t ưng khai, minh b ch, và dân ch u không ưc và c ch c n ng ph n bi n xã h i. m b o. - V cung c p thông tin , nhi u báo in t Nh ư v y, c ba ch c n ng ch y u c a ho t sn sàng sao chép tin, bài t các báo khác v ng báo chí u c ơ b n ph thu c quy n ti p ng y nguyên mà không nêu rõ ngu n ho c cn thông tin nên có th kh ng nh r ng, báo “chiêu” t t nh t “né” trách nhi m là công b “tin do phóng viên t ng h p”. Th m chí, nhi u 6 N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 bn tin ưc d ch t các báo n ưc ngoài mà Thành y Hà N i) cung c p thông tin v ho t cng công b do phóng viên t ng h p và nhi u ng c a T nh oàn Qu ng Ngãi, h tr nông khi không th m nh ngu n tin có chính xác dân Qu ng Ngãi bán d ưa h u không chính xác hay không. G n ây, th m chí c ho t ng ã khi n d ư lu n lo ng i v ho t ng c a t thông tin báo chí c a ài truy n hình qu c gia ch c T nh oàn Qu ng Ngãi. C th là trong bài Vi t Nam (VTV) c ng nh n ưc nhi u ph n báo có tiêu “ H ã “ n” trên l ưng nông dân hi v cách cung c p thông tin thiên l ch, m t 2.000 ng/kg d ưa? ”[10] ng ngày 6/5/2015, chi u và không xác th c ngu n tin. Tiêu bi u là nhóm phóng viên kh ng nh ã “ ưc t nh các v vi c liên quan n c u th bóng á oàn Qu ng Ngãi cho bi t” thông tin v giá thu Nguy n Công Ph ưng hay nh ư ch ươ ng trình mua. Tuy nhiên, t i công v n s 2002- “iu ưc th b y”. ây là nh ng d u hi u CV/T TN-TNNT c a Ban ch p hành oàn t nh áng báo ng c a m t n n báo chí còn ang Qu ng Ngãi ngày 7/5/2015 l i cho bi t “ Báo trong giai on “kh ng nh th ươ ng hi u”. V y Hà N i m i ch ưa bao gi trao i v i t nh mi liên h v i quy n ti p c n thông tin ây oàn ”. Câu h i t ra là nhóm phóng viên ã là gì? a s c gi v n có nh n nh r ng các trao i v i ai thu th p thông tin nh ưng l i cơ quan báo chí ưc c p phép ho t ng dn ngu n t Tnh oàn Qu ng Ngãi? H ơn n a, Vi t Nam thì nh ng thông tin ưa ra s mang vi tiêu có t d u nghi v n, song cu i bài tính chính th ng, t c là có th xác tín ưc. Tuy báo, nhóm phóng viên ã không ư a ra nh n nhiên, v i th c tr ng cung c p thông tin nh ư nh “m ” mà l p t c k t lu n “ Nh ư v y ã rõ. nh ng ví d in hình v a nêu, vi c m b o Mt s cán b T nh oàn Qu ng Ngãi ng ra quy n ti p c n thông tin c a ng ưi dân ã tr làm u m i thu gom ã tr ng tr n " n chênh" nên m ơ h , mông lung nh ư chính ngu n g c ca nông dân nh ng 2000 ng/kg d ưa”. V i ca nh ng thông tin ưc cung c p. H qu là thông tin nh ư v y, ch c ch n uy tín c a Tnh ng ưi dân r t khó ưa ra nh ng ph n h i oàn Qu ng Ngãi và h ơn n a là lòng tin c a chính xác và nguy hi m h ơn là s th ơ v i nhân dân i v i ho t ng c a các c ơ quan thông tin ưc mang ti ng là “chính th ng”. công quy n b gi m sút nghiêm tr ng. Cùng lúc Qua ó có th th y, th c tr ng h th ng công c ã làm gi m ch t l ưng cung c p thông tin và cung c p thông tin hi n nay Vi t Nam, mà gi m kh n ng nh h ưng t ư t ưng cho ng ưi ch y u là qua báo chí ang có nh ng v n ti p nh n thông tin. nghiêm tr ng, ngay c nh ng ch ươ ng trình do - V nh h ưng thông tin , góp ph n hình ài truy n hình qu c gia th c hi n còn nhi u thành t ư t ưng, nh n nh c a ng ưi theo dõi li nh ư v y thì ng ưi dân còn bi t t ni m tin thông tin thông qua vi c bình lu n và ánh giá vào âu ti p c n ưc thông tin y , thông tin c a chính các c ơ quan báo chí. Không chính xác. khó tìm ưc nh ng b n tin v Tri u Tiên Nguy hi m h ơn, vi c cung c p thông tin trên nhi u trang báo in t Vi t Nam mà (c bi t là nh ng thông tin v chính sách, pháp ngu n tin ưc cung c p t Hàn Qu c, ôi lu t và vi c th c thi chính sách, pháp lu t) khi là Hoa K , trong khi các qu c gia này hi n không chính xác có th khi n n y sinh tâm lý vn là “ i th ” c a nhau và t t nhiên “cu c bt bình trong qu n chúng i v i nh ng ho t chi n” có di n ra gay g t trên m t tr n thông ng c a c ơ quan nhà n ưc. Ví d in hình tin. G n ây h ơn là nh ng thông tin ng t i v gn ây là vi c báo Hà N i M i (c ơ quan c a cu c chi n t i Ucraina cùng nh ng tranh ch p N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 7 gi a Nga và liên minh châu Âu - Hoa K . Vi c xy ra v vi c áng ti c v i ba tr s ơ sinh, t cung c p và bình lu n nh ng thông tin m t vong do “tiêm v c-xin”. Hàng lo t c ơ quan báo chi u nh ư v y d d n n vi c hình thành chí cùng vào cu c, ưa tin, bình lu n và ph n nh ng nh ki n c a ng ưi ti p nh n thông tin bi n v vai trò c a các c ơ quan qu n lý chuyên i v i nh ng ch th ưc c p. Nguy hi m môn i v i v c-xin. K t qu là n tháng hơn khi i t ưng khai thác l i là thông tin v 3/2015, k t qu xét x công khai c a tòa án m i nh ng qu c gia khác, nh ng xung t ang cho công lu n câu tr l i nguyên nhân ba tr t di n ra trên th gi i mà r t có th gây ph ươ ng vong không ph i do v c-xin mà chính vì s sai hi n ưng l i ngo i giao c a Vi t Nam. sót c a m t y s (l y nh m thu c gây mê thay vì Tr l i v i ví d v v vi c gi a báo Hà vc-xin viêm gan B). Ph i ch ng, chính s Ni M i v i T nh oàn Qu ng Ngãi, ây thay “ph n bi n” quá m c c a báo chí vào th i im vì th c hi n ch c n ng cung c p thông tin (dù ó ã gây ra tâm lý hoang mang cho d ư lu n, còn ch ưa phù h p nh ư trên ã phân tích) thì dn trách nhi m cho c ơ quan qu n lý y t và nhóm phóng viên ã t cho h quy n ưa ra k t dn n h qu là các b c cha m ã không tích lu n nh h ưng d ư lu n v ho t ng c a cc, ch ng ưa các tr i tiêm phòng (do lo tnh oàn Qu ng Ngãi trong khi báo chí ươ ng ng i ch t l ưng v c-xin) d n n h l y au nhiên không ph i c ơ quan có ch c n ng iu tra lòng nh ư d ch s i mà chúng ta ph i ch ng ki n? và k t lu n iu tra, càng không ưc dùng n ây c n ph i ưc xem là m t bài h c au n quy n t do báo chí xâm ph m danh d , uy nu nh ư chính s ph n bi n “c m tính” c a báo tín c a cá nhân, t ch c khác v i nh ng ngôn t chí là nguyên nhân d n n nh ng m t mát nh ư nh ư “ tr ng tr n n chênh c a nông dân ”, va phân tích. “ngang nhiên n ch n trên m hôi, n ưc m t Ví d th hai liên quan n m t s d án ca nông dân ”. ây cho th y ho t ng báo ln ưc xu t g n ây nh ư xây d ng tháp chí m c dù ch ưa c n tr ng xác minh thông tin truy n hình cao nh t th gi i c a ài truy n nh ưng ã v ưt quá gi i h n c a ch c n ng bình hình Vi t Nam, xây d ng ưng cao t c B c - lu n, ánh giá v thông tin; t cho mình quy n Nam, L ươ ng nhiên là a s th ưng nh m kt t i cá nhân, t ch c khác thay cho c ơ quan n kh n ng tham nh ng, r t ít c p n hi u iu tra, c ơ quan xét x . C n ph i nh c l i r ng, qu d ki n c a các d án. ây, m t l n n a, quy n t do báo chí là m t quy n có gi i h n ã thông qua báo chí có r t nhi u ti ng nói “ph n ưc c ng ng qu c t kh ng nh nh m ng n bi n” v i m c tiêu ph n i th c hi n d án, ch n nguy c ơ báo chí t n công vào nh ng trong khi có r t ít c ơ quan ngôn lu n cung c p quy n con ng ưi khác, c bi t là quy n riêng nh ng quan im chi u ng ưc l i (t c quan tư cá nhân. im ng h d án này). Vì v y, th t ơn gi n - V ch c n ng ph n bi n xã h i. Trong s báo chí, nhân danh tính ph n bi n xã h i mà rt nhi u s ki n, h n ch ưa th quên d ch s i cung c p lu ng thông tin m t chi u, kích ng Vi t Nam vào n m 2014 khi hàng tr m tr em tâm lý ch ng i v i nh ng ch ươ ng trình, d án ã t vong. Nguyên nhân ưc xác nh là do ca c ơ quan nhà n ưc. ng ưi dân ã không ư a tr i tiêm ch ng Qua nh ng s vi c này cho th y th m chí phòng ng a. iu này có v nh ư không liên ngay c khi quy n ti p c n thông tin c a các c ơ quan n ho t ng báo chí song hãy nhìn l i quan, t ch c báo chí ưc m b o thì nh ng kho ng m t n m tr ưc ó, h i tháng 7/2013 khi kt qu u ra c a chu i quy trình “x lý thông 8 N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 tin” theo nghi p v báo chí ch ưa h n ã m nhi m c a ch th có ngh a v cung c p thông bo ưc quy n ti p c n thông tin úng, y tin, c a ch th ti p nh n thông tin ( kho n 3 ca công chúng. ây òi h i m t m c v c m s d ng thông tin xúc ph m danh d , trách nhi m cao h ơn c a ho t ng báo chí i uy tín, nhân ph m) nh ưng còn ch ưa làm rõ trách vi vai trò m b o quy n ti p c n thông tin nhi m c a ch th ph bi n thông tin. ây có ca ng ưi dân. s khác nhau gi a cung c p thông tin, s d ng Trên c ơ s nh ng phân tích nh ư trên, chúng thông tin v i ph bi n thông tin, c bi t là ph tôi cung c p m t s ki n ngh nh m nâng cao bi n qua các kênh truy n thông, báo chí. Trong hơn n a hi u qu m b o ti p c n thông tin ó c n hi u r ng, kh n ng ph bi n thông tin là qua ho t ng báo chí nh ư sau: kh n ng phái sinh t vi c ti p nh n thông tin ca m t ch th nh t nh (cá nhân, nhà - Th nh t, nhanh chóng hoàn thi n d th o báo,), có m t ph n liên quan n vi c s Lu t báo chí thay th cho Lu t báo chí 1989 dng thông tin c a chính ch th ó nh ưng khi (s a i 1999) v n ã không còn phù h p. ph bi n thông tin thì h qu c a vi c ph bi n Trong ó, nhi u n i dung m i c n nhanh chóng ó v ưt ra kh i t m ki m soát c a ch th và ưc áp d ng nh ư “nh ng hành vi b c m”[11] ti p t c ưc nhi u ch th khác s d ng chính thay vì ch có “nh ng n i dung b c m” theo thông tin ó. Do v y, iu 7 c a d th o c n lu t báo chí hi n hành. Tuy nhiên, kho n 2 iu làm rõ h ơn gi i h n c a vi c ph bi n thông tin 11 c a D th o c n b sung hành vi “l i d ng nh ư th nào là b c m m b o trách nhi m quy n t do báo chí” xâm ph m các quy n ca nh ng ch th th c hi n ph bi n thông tin, con ng ưi, l i ích h p pháp c a công dân, t c bi t là qua báo chí. Chúng tôi ki n ngh s a ch c và nhà n ưc. V i c tr ưng ho t ng báo i kho n 3 nh ư sau: chí không mang tính dân s thu n túy, vi c ưa ra gi i h n nh ư v y là phù h p v i các công “Cung c ấp, s ử d ụng, ph ổ bi ến thông tin ưc qu c t c ng nh ư góp ph n nâng cao tính gây ảnh h ưởng đế n danh d ự, nhân ph ẩm c ủa trách nhi m trong quá trình th c hi n ho t ng cá nhân; uy tín c ủa c ơ quan, t ổ ch ức.” báo chí. - Th ba , làm rõ c ơ ch ti p c n thông tin - Th hai , lu t nh trách nhi m c a các c ơ ca báo chí ngay trong lu t ti p c n thông tin quan báo chí, nhà báo i v i m b o quy n vi t ư cách m t ch th c bi t không gi ng ti p c n thông tin y , chính xác c a nhân vi ch th yêu c u cung c p thông tin là cá dân. V n này có th ưc gi i quy t trong nhân, t ch c dân s . B i l , ho t ng báo chí Lu t v ti p c n thông tin nh m gi i quy t Vi t Nam ưc coi là c ơ quan s nghi p c a nh ng th c tr ng hi n nay Vi t Nam mà ng, Nhà n ưc ch không ho t ng mang chúng tôi ã phân tích trên. Theo ó, c n b tính dân s . Do ó, c n quy nh rõ ràng h ơn c ơ sung vào iu 7 c a D th o Lu t ti p c n ch ti p c n thông tin cho báo chí m b o thông tin[12] v nghiêm c m ph bi n sai thông tính thông tin k p th i (giúp h n ch nh ng tin nh h ưng n uy tín, danh d c a cá nhân, lu ng thông tin xuyên t c, gây m t uy tín c a t ch c. ây là n i dung c n thi t do n i hàm các c ơ quan chính quy n,) c a c ơ quan ngôn ca quy n ti p c n thông tin là r ng vi ba kh lu n. Theo ó, nên b sung vào iu 12 c a D nng là tìm ki m - ti p nh n - ph bi n thông th o Lu t ti p c n thông tin v “Công b , công tin. V i n i dung hi n nay trong iu 7 c a D khai thông tin trên ph ươ ng ti n thông tin i th o thì ã xác nh (b ng vi c c m) trách chúng” theo h ưng cho phép c ơ quan báo chí N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 9 có th ti p c n thông tin theo trình t c bi t, ràng và có th d n n nh ng h qu hoàn toàn rút g n h ơn so v i trình t thông th ưng trong khác nhau n u không xác nh ưc vai trò và tr ưng h p ngu n tin có giá tr nh h ưng, tr n i t ưng tác ng trong t ng tr ưng h p c an d ư lu n. C th , t i kho n 1 iu 17 c a D th . Hi n nay Vi t Nam ang trên à h i nh p th o lu t quy nh th i h n cung c p nh ng qu c t m nh m nh m th c hi n m c tiêu dân “thông tin có th cung c p ngay” là 07 ngày làm giàu, n ưc m nh, xây d ng công b ng, dân ch , vi c k t ngày nh n ưc yêu c u h p l . D vn minh. Không khí xã h i ngày càng dân ch , th y r ng trong th i i bùng n thông tin nh ư công khai, minh b ch h ơn. ó, m i tác ng hi n nay, ngay c Th t ưng Chính ph c ng ã qua l i gi a quy n ti p c n thông tin và báo chí ư a ra quan im ch o vi c cung c p thông ngày càng th hi n rõ r t và có th ưa n tin ph i ch ng, k p th i, th m chí là ư a nhi u h ơn nh ng h qu tr c ti p (thay vì ch thông tin chính th ng lên m ng xã h i, càng c n yu là gián ti p nh ư t tr ưc t i nay). Trong ó, thi t h ơn v i nhng “thông tin có th cung c p báo chí có thêm c ơ h i th c hi n các ch c ngay” ưc công b càng s m càng t t. Do nng c a mình nh ư thông tin, nh h ưng d ó, th i h n 07 ngày i v i các ho t ng báo lu n, ph n bi n và giám sát xã h i; và ng ưc chí có th nói là quá ch m so v i dòng ch y li, quy n ti p c n thông tin ưc m r ng nh thông tin v n có th thay i hàng gi , và h ơn vào ch t l ưng c a báo chí. Tuy nhiên bên c nh na có kh n ng ti m n tình tr ng quan liêu, vi c phát huy nh ng tác ng tích c c trong sách nhi u v i lý do ch ưa h t th i h n cung c p mi quan h này thì c ng c n chú ý n nh ng thông tin. M t im khác n a là v v n b n yêu mt trái c a v n k p th i kh c ph c hi u cu cung c p thông tin. Theo quy nh t i iu qu . làm ưc iu ó thì các D th o s a 15 c a D th o lu t thì thông tin trong v n b n i Lu t báo chí và Lu t v ti p c n thông tin ch có th ưc th c hi n b i cá nhân mà không cn ph i có nh ng iu ch nh nh ư ã phân tích. có s phân bi t gi a yêu c u cung c p thông tin ca cá nhân và yêu c u c a c ơ quan, t ch c. Mc dù c ơ quan, t ch c có th trình v n b n Tài li ệu tham kh ảo thông qua cá nhân i di n ho c ưc y quy n [1] Tuyên ngôn toàn th gi i v quy n con ng ưi song v i ho t ng báo chí nói riêng, c bi t là 1948. do tính c p thi t c a v n c n làm rõ thông tin [2] Thái V nh Th ng, S c n thi t ph i xây d ng Lu t và ch c n ng ph bi n thông tin nhanh chóng ti p c n thông tin Vi t Nam hi n nay, Chuyên thì nên có l a ch n khác th hi n ưc vai 19 thu c tài khoa h c c p B “C ơ s lý lu n và th c ti n c a vi c hoàn thi n pháp lu t v trò c a ch th yêu c u cung c p thông tin. ti p c n thông tin ph c v xây d ng lu t ti p c n Theo ó, im a kho n 2 iu 15 nên b sung thông tin”, 2009-2010. thêm n i dung nh ư sau: [3] V Công Giao, Ph m Qu c Anh, S c n thi t và xu t khuôn kh c a Lu t ti p c n thông tin c a “Tên, a ch , s ch ng minh nhân dân Vi t Nam, sách “Ti p c n thông tin - Pháp lu t và hoc h chi u c a ng ưi yêu c u; s fax, in th c ti n trên th gi i và Vi t Nam”, NXB tho i, a ch th ư in t (n u có); ho ặc minh HQG Hà N i, 2011. [4] Công ưc qu c t v các quy n dân s , chính tr ch ứng v ề vi ệc nhân danh c ơ quan, t ổ ch ức yêu ca Liên h p qu c n m 1966. cầu cung c ấp thông tin ”. [5] Human Rights Committee, General comment No. nd Nh ư v y, m i tác ng qua l i gi a quy n 34, 102 session, Geneva, 11-29 July 2011 (Bình lu n chung s 34 c a H i ng nhân quy n Liên ti p c n thông tin và ho t ng báo chí là rõ hp qu c). 10 N.T.Q. Anh, N.A. c / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 [6] Khoa Lu t ( HQGHN, 2011), Gi i thi u Công [9] B Ngo i giao (2014), Báo cáo qu c gia ki m ưc qu c t v các quy n dân s , chính tr im nh k vi c th c hi n quy n con ng ưi (ICCPR, 1966). Vi t Nam. [7] Chí Ngh a, Vai trò c a báo chí i v i vi c [10] Báo Hà N i M i, H ã “ n” trên l ưng nông dân bo m và phát huy quy n ưc thông tin c a 2.000 ng/kg d ưa?, ng ưi dân Vi t Nam, tuc/Xa-hoi/754375/ho-da-an-tren-lung-nong-dan- 2000-dongkg-dua (truy c p 9/5/2015). INVIETNAMESE/Resources/6-vaitro-baochi- D th o Lu t báo chí (b n l y ý ki n nhân dân t trong-dambao-quyenconnguoi-VN.pdf (truy c p 23/4/2015 n 23/6/2015), 20/4/2015). [8] inh V n H ưng, Báo chí truy n thông th c hi n i.aspx (truy c p 25/4/2015). ch c n ng ph n bi n, d báo và giám sát ph c v [11] D th o 2 Lu t ti p c n thông tin (2015), công b phát tri n b n v ng, trên trang in t c a B T ư pháp t i a ch : uyen/bitstream/123456789/590/1/bao%20chi%20tr 20tho/View_Detail.aspx?ItemID=253 (truy c p uyen%20thong.pdf (truy c p 25/4/2015). 7/5/2015). Recommendations on Ensuring the Rights to Access to Press Information in Vietnam Today Nguy n Qu Anh, Nguy n Anh c VNU School of Law, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam Abtract: Right to information is a fundamental right, relating to many fields of human social life, including press activities. Authors had analyzed the influence of press acitivities on the right to information of people. In contrast, the right to information, especially to the information about government agencies is the grassroots for press activities. Base on theoretical analyses, authors assesses the situation of ensuring the right to information through press activities in Vietnam and suggests some recommendations. Keywords: Right to access to information, press, fundamental right.