Luận án Một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn giá trị truyền thóng quan họ Bắc Ninh - Chu Thị Huyền Yến

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------- Chu Thị Huyền Yến MỘT SỐ YẾU TỐ XÃ HỘI TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC BẢO TỒN GIÁ TRỊ TRUYỀN THÓNG QUAN HỌ BẮC NINH Chuyên ngành: Xã hội học Mã số: 62310301 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC HÀ NỘI - NĂM 2016 ®¹i häc quèc gia hµ néi tr­êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ----*--- Chu Thị Huyền Yến MỘT SỐ YẾU TỐ XÃ HỘI TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC BẢO TỒN GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG QUAN HỌ BẮC NINH Chuyên ngành: Xã hội học Mã số: 62310301 DỰ THẢO TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC Hà Nội - 2016 Công trình đã được hoàn thành tại Khoa Xã hội học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Thị Vân Chi TS. Mai Thị Kim Thanh Phản biện 1: ................................................................. Phản biện 2:..................................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng cấp cơ sở chấm luận án tiến sĩ họp tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc Gia Hà Nội Vào hồi ............giờ.........., ngày.........tháng.............năm........... Có thể tìm hiểu luận án tại : - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ Chu Thị Huyền Yến (2016), “Toàn cầu hóa với việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống”, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật (387), tr.27 – 30. Chu Thị Huyền Yến (2016), “Quan điểm cấu trúc – chức năng trong nghiên cứu giá trị văn hóa”, Tạp chí Nhân lực Khoa học xã hội (09), tr.101 – 109. MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Trong thời đại ngày nay, việc bảo tồn văn hóa nói chung và giá trị văn hóa truyền thống quan họ nói riêng gặp những khó khăn, thách thức do nhiều vấn đề khách quan và chủ quan mang tính thời đại, tính toàn cầu. Lễ hội quan họ Bắc Ninh, các giá trị văn hóa quan họ Bắc Ninh đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần của cộng đồng, đảm bảo nhu cầu gắn kết của cộng đồng. Đó cũng là môi trường nghệ thuật tạo cho con người những cảm xúc trở về với nguồn cội. Vì vậy, bảo tồn các giá trị truyền thống quan họ đồng nghĩa với việc sáng tạo và thụ hưởng văn hóa, bảo tồn, làm giảu và phát triển nền văn hóa dân tộc. Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước đã nhấn mạnh: xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay, chúng ta tiếp thu được nhiều cái hay, nhiều điều tiến bộ của thế giới, cần thiết cho công cuộc đổi mới có hiệu quả. Đồng thời, ta cũng phải tiếp nhận sự du nhập ồ ạt của các sản phẩm nghệ thuật ở nước ngoài và công chúng có thêm nhiều sự lựa chọn. Do đó, trong quá trinh tiếp thu, học tập tinh hoa văn hóa của nhân loại, chúng ta luôn phải ý thức để giữ vững bản sắc và giá trị truyền thống văn hóa dân tộc. Với các lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh” 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn 2.1 Ý nghĩa khoa học Tác giả cố gắng chỉ ra khả năng vận dụng các lý thuyết xã hội học trong lĩnh vực văn hóa để phân tích thực trạng bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh cũng như lý giải các nhân tố ảnh hưởng tới việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh. Ngoài ra, nghiên cứu mong muốn đóng góp về mặt khái niệm khoa học, cụ thể là làm hoàn thiện, sâu sắc hơn khái niệm bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ. 2.2 Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần đưa ra một số ý kiến tư vấn đối với Nhà nước, chính quyền địa phương, các cơ quan chuyên trách, các cán bộ trong lĩnh vực văn hóa và người dân nhằm giúp cho hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh hiệu quả hơn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích Vận dụng các quan điểm và lý thuyết xã hội học để phân tích thực trạng và các yếu tố tác động tới việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh hiện nay, từ đó đưa ra những khuyến nghị về giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. - Xác định cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực trạng và các yếu tố tác động đến việc bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh. - Dùng phương pháp định tính và định lượng để thu thập, phân tích thông tin nhằm chứng minh các giả thuyết. - Đưa ra một số khuyến nghị về giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh hiện nay. 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Khách thể nghiên cứu - Người dân sống tại xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, Bắc Ninh. - Cán bộ quản lý chung và các cán bộ văn hóa tại huyện Tiên Du và xã Hiên Vân. 4.2 Đối tượng nghiên cứu Các yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh. 4.3 Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Thực trạng và các yếu tố tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh. - Thời gian: năm 2012 - 2015 - Không gian: huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh. 5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu - Thực trạng hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh như thế nào? - Những nhân tố xã hội nào tác động đến hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh? - Mức độ tác động của các nhân tố xã hội đối với hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh như thế nào? 6. Giả thuyết nghiên cứu - Cộng đồng nhận thức được mục đích của việc bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Các hoạt động cụ thể được triển khai trong quá trình bảo tồn là bảo tồn cảnh quan môi trường sinh hoạt quan họ, bảo tồn âm nhạc truyền thống và bảo tồn các hình thức hát quan họ. - Chính sách, chính quyền, gia đình, nhà trường, cộng đồng và truyền thông đại chúng là những nhân tố xã hội tác động đến bảo tồn giá trị truyền thống quan họ. - Mức độ tác động của các yếu tố xã hội đối với bảo tồn giá trị truyền thống quan họ là khác nhau. Yếu tố có tác động mạnh nhất là nhà trường, sau đó là gia đình và hoạt động của truyền thông đại chúng. 7. Phương pháp nghiên cứu 7. 1 Phương pháp phân tích tài liệu Luận án sử dụng một số tài liệu có liên quan như: các nghiên cứu, bài viết trong nước và ngoài nước về các chủ đề: bảo tồn giá trị văn hóa, bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ, các số liệu thứ cấp, các báo, văn bản của các cơ quan ban ngành trên địa bàn Tỉnh Bắc Ninh và huyện Tiên Du. 7.2 Phương pháp phỏng vấn sâu Tác giả thực hiện 30 phỏng vấn sâu bao gồm: - 25 trường hợp người dân xã Hiên Vân, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh - 5 trường hợp cán bộ trạm y tế tại xã trên. - Thảo luận nhóm 7.3 Phương pháp quan sát Tác giả sử dụng phương pháp quan sát phi cấu trúc hoạt động đến việc bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh tại hoạt động cộng đồng của người dân (sinh hoạt hàng ngày, vui chơi, giải trí,), tại các lễ hội (Hội Lim,), tại các cuộc thi, hội diễn... Ngoài ra, phương pháp quan sát được sử dụng trên các cá nhân trả lời phỏng vấn để bổ trợ cho các phương pháp nghiên cứu khác. 7.4 Phương pháp xử lý thông tin và báo cáo kết quả Luận án sử dụng phần mềm SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) để xử lý các thông tin thu thập được. 8. Khung phân tích ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - CHÍNH TRỊ- VĂN HÓA – XÃ HỘI TỈNH BẮC NINH CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG - Các chính sách liên quan đến văn hóa - Các đặc điểm liên quan đến gia đình - Các đặc điểm liên quan đến nhà trường - Vai trò của sự tham gia của cộng đồng - Các đặc điểm nhân khẩu xã hội CÔNG TÁC VĂN HÓA TẠI ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU Nội dung bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh Mục đích bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh Hình thức bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh VIỆC BẢO TỒN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA QUAN HỌ BẮC NINH 8. Kết cấu của luận án Luận án “Một số yếu tố xã hội tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh” gồm: - Phần mở đầu. - Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu. - Chương 2: Cơ sở lý luận và địa bàn nghiên cứu. - Chương 3: Hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh - Chương 4: Các yếu tố căn bản tác động đến việc bảo tồn các giá trị truyền thống của quan họ Bắc Ninh - Kết luận và khuyến nghị. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan một số cơ sở lý thuyết cho các nghiên cứu về việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống Trong phần tổng quan một số cơ sở lý thuyết xã hội học cho các nghiên cứu về văn hóa truyền thống, tác giả đã bàn về một số lý thuyết: lý thuyết cấu trúc chức năng, lý thuyết nghiên cứu văn hóa của M.Weber. Các luận điểm trong mỗi nhóm lý thuyết trên đã trở thành cơ sở lý luận cho các nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực văn hóa. Mặc dù nội dung mỗi trường phái lý thuyết đều rất rộng, nhưng tác giả chỉ khoanh vùng lại một số luận điểm quan trọng có liên quan đến các chủ đề nghiên cứu được trình bày trong phần 1.2. 1.2 Tổng quan các nghiên cứu về việc bảo tồn các giá trị truyền thống Tài liệu liên quan đến đề tài bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống khá phong phú và đa dạng. Đó là các nguồn tài liệu bao gồm: báo cáo khoa học, sách, bài viết, luận văn của các tác giả trong và ngoài nước. Dưới đây là những khía cạnh chính được các tác giả đi trước nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án “ một số yếu tố xã hội tác động đến bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh”. 1.2.1. Các nghiên cứu về tính tất yếu của việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Gregory J.Ashworth, John Kleinen (2007) , Oscar Salemink (2007) khi nghiên cứu về xã hội và văn hóa đều đặt hoạt động bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa. Các tác giả Trần Đình Hượu, Phan Ngọc (1995), Trần Lâm Biền – Trịnh Sinh (2010), Trần Quốc Vượng (2010), Nguyễn Chí Bền (2010) đã cung cấp những đánh giá sâu sắc về giá trị to lớn của các khía cạnh lịch sử, tư tưởng, xã hội, mỹ thuật của hệ thống di sản văn hóa của dân tộc. Qua đó, khẳng định sự cấp thiết cần bảo tồn những giá trị này với sự chung tay của cả xã hội. Nhìn chung, những nghiên cứu đề cập đến tính tất yếu của việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình toàn cầu hóa đều đã mô tả tương đối khái quát những thách thức và khó khăn của việc thực hiện hoạt động bảo tồn trong bối cảnh và xu thế của quá trình toàn cầu hóa. 1.2.2. Các nghiên cứu về vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống Rất nhiều nhà nghiên cứu xã hội học như Ngô Đức Thịnh ( 2007), Đỗ Thị Thủy (2004), Lưu Trần Tiêu (2007), Nguyễn Xuân Kính (2007) đều đề cập đến vai trò của cộng đồng trong quá trình bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. Hầu hết, các tác giả chỉ khái lược những chi tiết về địa điểm làng xã tổ chức và những lễ tục liên quan đến tâm linh. Trong khi đó, cần đặt giá trị văn hóa truyền thống trong không gian của hệ thống văn hóa như các giá trị văn hóa, hệ thống chuẩn mực, hệ thống biểu tượng và đặc biệt là không gian diễn xướng. 1.2.3. Các nghiên cứu về vai trò của gia đình trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống Tác giả Ngô Đức Thịnh ( 2007), Võ Quang Trọng (2009), Nguyễn Thị Song Hà (2015), Nguyễn Bá Hòe nhấn mạnh vai trò của gia đình trong quá trình bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống đã cho thấy: văn hóa phi vật thể tiềm ẩn trong trí nhớ và tâm thức của con người và được bộc lộ thông qua hành vi hoạt động của con người. 1.2.4. Các nghiên cứu về hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống Phạm Lê Hòa, Nguyễn Chí Bền (2010), Đặng Văn Bài (2007), Trịnh Ngọc Chung (2009), Ngô Đức Thịnh (2010), Xu Honggang (2001), nhấn mạnh giáo dục về di sản văn hóa cho cộng đồng để giúp cộng đồng hiểu biết sâu sắc hơn về quá khứ, nguồn gốc, giúp cộng đồng ý thức hơn về chính mình, gắn công tác đào tạo với bảo tồn. Kết hợp đào tạo tại các trường lớp với việc đi thực tế. Việc cọ sát với thực tế sẽ giúp người biểu diễn sống trong các không gian tự nhiên và xã hội nơi sản sinh ra giá trị văn hóa truyền thống, từ đó họ sẽ có những cảm xúc thực hơn khi học tập và biểu diễn CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 2.1 Các khái niệm công cụ 2.1.1. Khái niệm giá trị truyền thống 2.1.2. Khái niệm bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ 2.1.2.1. Khái niệm bảo tồn Theo từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê, “bảo tồn” có nghĩa là giữ lại không để cho nó mất đi, còn “ phát huy” là làm cho cái hay, cái tốt tỏa tác dụng và tiếp tục nảy nở thêm [tr.39, 768]. Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO giải thích rằng bảo tồn là “ các biện pháp có mục tiêu đảm bảo khả năng tồn tại của di sản văn hóa phi vật thể, bao gồm việc nhận diện, tư liệu hóa,bảo vệ, phát huy,củng cố, truyền dạy, đặc biệt là thông qua hình thức giáo dục chính thức hoặc không chính thức cũng như việc làm sống lại các phương diện khác nhau của loại hình di sản này” [tr 84-85]. 2.1.2.2. Khái niệm bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ Quan họ Bắc Ninh là một loại hình sinh hoạt văn hóa âm nhạc độc đáo, không chỉ mang đặc trưng riêng của vùng quê Kinh Bắc mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa của của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Giá trị di sản văn hóa quan họ được thể hiện trên hai khía cạnh cơ bản, đó là âm nhạc và trang phục. Nét đặc trưng của âm nhạc quan họ là hát đối đáp giữa một bên là liền anh và một bên là liền chị trong không gian văn hóa quan họ. Như vậy, bảo tồn giá trị truyền thống của quan họ là nghiên cứu phát hiện các giá trị kết hợp với những giải pháp gìn giữ lâu dài nhằm khai thác giá trị phục vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. 2.1.3. Khái niệm yếu tố xã hội tác động đến bảo tồn các giá trị truyền thống dân ca quan họ Các yếu tố xã hội tác động đến bảo tồn giá trị văn hóa là những điều kiện mà trong đó mọi người được sinh ra, lớn lên, trưởng thành phát triển, lao động làm việc và già đi trong đó, nhấn mạnh đến hệ thống quản lý, văn hóa, giáo dục, truyền thông. Những điều kiện này được hình thành bởi sự phân bố về quyền lực quảnlý, tài chính, và các nguồn lực khác ở nhiều cấp độ địa phương, dân tộc, quốc tế. Các yếu tố xã hội tương đối rộng, do vậy để làm sáng tỏ tác động của yếu tố xã hội đối với bảo tồn giá trị truyền thống, luận án hướng đến nghiên cứu các yếu tố sau: (1) yếu tố chính sách và hoạt động của chính quyền cấp cơ sở, (2) yếu tố gia đình và nhà trường; (3) yếu tố cộng đồng và (4) yếu tố truyền thông đại chúng. 2.2 Các lý thuyết sử dụng trong đề tài 2.2.1 Lý thuyết cấu trúc chức năng của E.Durkheim 2.2.2. Lý thuyết nghiên cứu văn hóa của M.Werber 2.3 Tổng quan địa bàn nghiên cứu – huyện Tiên Du tỉnh Bắc Ninh Một số điểm đặc trưng cơ bản về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, hành chính, văn hóa, dân cư và điều kiện kinh tế huyện Tiên Du đã được tác giả luận án chọn lọc những khía cạnh có liên quan với vấn đề nghiên cứu về hoạt động bảo tồn các giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh. Từ đó, những thông tin này được sử dụng làm cơ sở lý giải rõ ràng hơn cho những phân tích cụ thể trong chương 3 và 4 của luận án. CHƯƠNG 3 HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA QUAN HỌ BẮC NINH 3.1 . Khái quát về quan họ Bắc Ninh Quan họ là một loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian phổ biến ở vùng Kinh Bắc xưa nay thuộc tỉnh Bắc Ninh. Tên gọi Quan họ và lịch sử ra đời của thể loại sin hoạt này cho tới nay vẫn chưa tìm được những cứ liệu xác đáng. Giải thích về cụm từ “quan họ” có nhiều giả thuyết khác nhau: “ họ nhà quan”, “ quan viên hai họ”; “ quan dừng lại (họ).. và được gắn với các giai thoại như tiếng hát của “ hai họ nhà quan”, là tiếng hát trong đâm cưới, hay các quan dừng lại khi nghe thấy tiếng hát hay. Hồ sơ Quốc gia đệ trình UNESCO đăng ký vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của Nhân loại do Viện Văn hóa Nghệ thuật soạn thảo cho rằng loại hình hát đối đáp nam nữ này vốn tồn tại ở 49 làng quan họ gốc và hiện vẫn đang hiện diện ở hơn 300 làng thuộc tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Trong khu vực đồng bằng và trung du Bắc Bộ, Kinh Bắc được xem là một tiểu vùng văn hóa đặc biệt. Dân ca quan họ là một di sản văn hóa đặc biệt của cộng đồng nơi đây. Đó là một loại hình văn hóa tổng hợp, vừa chứa đựng trong nó nhiều khía cạnh có liên quan đến nghệ thuật, từ âm nhạc, lời ca diễn xướng, gắn bó sâu sắc với thiên nhiên, con người, với văn hóa, văn minh làng xã vừa phản ánh nhiều mặt hoạt động của đời sống cộng đồng nông thôn vùng Kinh Bắc xưa. Nói cách khác, đó là sự kết tinh quan niệm về tình người, tình yêu, giá trị đạo đức, lối ứng xử và là một nét đẹp trong văn hóa dân gian của vùng đất giàu truyền thống như Bắc Ninh. 3.2. Mục đích bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh Trong tiến trình phát triển cộng đồng xã hội, có hai loại nhu cầu không thể tách rời đời sống của con người, đó là nhu cầu về vật chất và nhu cầu tinh thần. Gắn với việc đáp ứng thỏa mãn hai loại nhu cầu đó, hoạt động sống của con người cũng hướng đến hai loại hình sản xuấtcơ bản, đó là sản xuất ra vật chất và sản xuất tinh thần. Chính từđó, hình thành nên văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể. Căn cứ theo Điều 4 Luật Di sản văn hóa thì di sản văn hóa quan họ là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian. Điều đó cho thấy tính giá trị sáng tạo nhân văn nổi bật cũng như sự độc đáo của loại hình nghệ thuật này là một trong những giá trị cơ bản cần bảo tồn lưu truyền cho thế hệ mai sau. Việc thiếu cán bộ có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm cũng là một rào cản trong thực hiện bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Có 12,8% người dân đồng ý với quan điểm này. Với quan điểm trên đã phần nào cho thấy sự tham gia vai trò của cộng đồng, cũng như tầm quan trọng của người dân địa phương trong việc thực hiện hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống tốt đẹp của quan họ. 3.3. Nội dung bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh 3.3.1.Bảo tồn cảnh quan tự nhiên Theo quan điểm bảo tồn văn hóa, mỗi loại hình di sản đều là sản phẩm của một môi trường nhất định, nếu tách khỏi môi trường cụ thể, di sản sẽ mất cội nguồn và mất sức sống. Do đó, bảo tồn di sản văn hóa quan họ cần chú ý đến bảo vệ chỉnh thể làm nguyên tắc ,trong đó chú ý đến bảo vệ môi trường văn hóa sinh thái truyền thống. Nếu làm thay đổi môi trường cảnh quan theo ý muốn chủ quan hoặc đưa những người kế thừa ra khỏi cộng đồng đang sinh sống, có thể sẽ mang lại ảnh hưởng tiêu cực đối với quá trình bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Một hoạt động rất quan trọng trong việc thực hiện bảo tồn cảnh quan, môi trường sinh hoạt quan họ là tôn tạo những cơ sở vật chất phục vụ cho sinh hoạt văn hóa quan họ. Bảo tồn dân ca quan họ Bắc Ninh, sinh hoạt văn hóa quan họ ở ngay chính làng xã sản sinh ra nó và do cộng đồng lựa chọn và thực hiện. Hành vi ứng xử văn hóa quan họ được xem như là chất xúc tác, biểu hiện về tình người trong sáng, thủy chung để cho sinh hoạt văn hóa quan họ được thực hiện một cách tự nguyện, niềm say mê, hào hứng và cuốn hút lòng người. 3.3.2.Bảo tồn các hình thức tổ chức hát quan họ Thực tế hiện nay, vấn đề sinh hoạt quan họ đã có những biến đổi nhất định do sự tác động của quá trình toàn cầu hóa và phát triển kinh tế thị trường. Trước đây, từ chỗ quan họ chỉ sinh hoạt trong các làng quan họ gốc mà không gian diễn xướng là trong các lễ hội, trong giao lưu cộng đồng các làng, các bọn quan họ với tục kết chạ thì ngày nay bên cạnh việc sân khấu hóa quan họ ở các đoàn nghệ thuật, các CLB, các cuộc thi liên hoan nghệ thuật đã kéo theo cả nhiều biến đổi về không gian, môi trường và phạm vi cũng như nội dung sinh hoạt. Vì vậy, việc bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa nghệ thuật này đòi hỏi sự thích ứng trong quá trình tổ chức các hình thức hát quan họ. Kết quả khảo sát cho thấy,ngoài việc thực hiện bảo tồn cảnh quan thiên nhiên gắn với việc biểu diễn quan họ thì việc tổ chức các hình thức hát quan họ cũng được người dân, cán bộ cộng đồng chú trọng hướng tới. Hiện tại, hình thức quan họ được thực hiện chủ yếu vẫn là ba loại hình: hát canh, hát họ và hát thi nhưng đã có nhiều đổi mới để phù hợp hơn với cuộc sống hiện đại ( 49,3%). Cụ thể, hình thức sinh hoạt được thực hiện nhiều nhất là hát canh ( 81,5%), sau đó làhát hội ( 67,3%) và hát thi ( 53,2%). Duy trì củng cố mối quan hệ kết chạ, kết bạn quan họ giữa Vân Khám với các làng khác ( 30,2%). 3.3.3. Bảo tồn âm nhạc truyền thống hát quan họ Như đã phân tích ở trên, ngoài việc bảo tồn cảnh quan tự nhiên, bảo tồn hình thức tổ chức hát quan họ thì việc bảo tồn âm nhạc truyền thống cũng được thực hiện một cách đồng bộ và song hành. Âm nhạc truyền thống thường được nhìn nhận gồm có hai thành tố: âm nhạc dân gian và âm nhạc chuyên nghiệp. Theo đó, di sản văn hóa quan họ vừa là một loại hình nghệ thuật dân gian có pha màu chuyên nghiệp, lại vừa là một nghệ thuật chuyên nghiệp còn đậm màu dân gian. Một trong những chất liệu làm nên tính độc đáo của quan họ chính là âm nhạc. Nhiều bài quan họ mang phong cách của những tác phẩm âm nhạc chuyên nghiệp. Những sắc thái và đặc trưng phong cách đó được hình thành nên từ những nét đẹp của văn hóa truyền thống. Cộng đồng được xem là chủ thể văn hóa đóng vai trò quan trọng, cộng đồng được quyền lựa chọn giá trị bảo tồn và từ chối thực thi các hoạt động bảo tồn. Do vậy, người dân với vai trò là chủ thể sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, họ cũng đủ năng lực đánh giá các giá trị của di sản để quyết định hình thức bảo tồn. CHƯƠNG 4 CÁC YẾU TỐ CƠ BẢN TÁC ĐỘNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG QUAN HỌ BẮC NINH 4.1. Tác động của việc thực hiện chính sách đến việc bảo tồn giá trị truyền thống của dân ca quan họ Bắc Ninh 4.1.1. Một số chính sách về bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh Đảng và Nhà nước ta luôn xác định: di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng. Để tăng cường hiệu lực quản lý của Nhà nước, nâng cao trách nhiệm của nhân dân trong trong việc tham gia, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, bên cạnh sự tôn trọng các điều luật và Công ước quốc tế, trên cơ sở đặc điểm riêng của đất nước. Nhà nước đã tiến hành soạn thảo và đưa ra những điều khoản quy định riêng phù hợp với tình hình trong nước. Những điều khoản đó đã đưa thành Luật Di sản, được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam thông qua. Luật Di sản văn hóa đã có những quy định rõ về lễ hội. Điều 25 của Luật quy định: Nhà nước tạo điều kiện duy trì và phát huy giá trị văn hóa của các lễ hội truyền thống, bài trừ hủ tục và chống các biểu hiện tiêu cực, thương mại hóa trong tổ chức và hoạt động lễ hội. Việc tổ chức lễ hội phải theo quy định của pháp luật. 4.1.2. Việc thực hiện triển khai chính sách của chính quyền địa phương đối với bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh Bảo tồn di sản văn hóa quan họ không gì tốt hơn là bắt đầu từ chính những người đã sản sinh ra nó – đó chính là người dân, cộng đồng. Cộng đồng là người sáng tạo, trao truyền và kế thừa mọi sáng tạo văn hóa phi vật thể. Do đó, hoạt động bảo tồn nhất thiết phải có sự tham gia trực tiếp của người dân gắn với lợi ích của họ. Cộng đồng được nhìn nhận là chủ thể văn hóa, đóng vai trò quan trọng, cộng đồng được quyền lựa chọn và từ chối bảo tồn di sản văn hóa. Nói như vậy, có nghĩa là người dân với vai trò là chủ thể sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, họ cũng đủ năng lực đánh giá các giá trị của di sản để quyết định hình thức bảo tồn. Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, các hoạt động của cộng đồng có tác động đến hoạt động bảo tồn giá trị truyền thống quan họ được chia thành các công việc cụ thể,đó là: (1) Tổ chức các lớp dạy hát quan họ do các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian truyền dạy (truyền dạy tự phát) (2) Tổ chức các lớp dạy hát quan họ do các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian truyền dạy ( truyền dạy hệ thống) (3) Thành lập các tổ, đội hát quan họ ở các thôn, xã. Bảng 4. 1 : Mức độ thực hiện hoạt động của cộng đồng trong bảotồn di sản văn hóa quan họ ( mean) Các hoạt động của cộng đồng trong bảo tồn di sản văn hóa quan họ N Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Tổ chức các lớp dạy hát quan họ do các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian truyền dạy (tự phát) 405 1.80 .903 Tổ chức các lớp dạy hát quan họ do các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian truyền dạy (có hệ thống) 405 2.20 .856 Thành lập các tổ, đội hát quan họ ở các thôn, xã 405 1.78 .838 TỔNG 405 1.9301 .74242 Theo kế quả khảo sát, phần lớn các ý kiến của những người được điều tra đều cho rằng việc thành lập các lớp dạy hát quan họ trong cộng đồng là cần thiết để lưu giữ và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống của quan họ Bắc Ninh. Cùng với các hoạt động bảo tồn được thực hiện trong gia đình, nhà trường, cộng đồng thì hoạt động của Chính quyền, các ban ngành, đoàn thể cũng là một trong những yếu tố có tác động đến việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh. Bảng 4.3 : Mức độ thực hiện “hoạt động đãi ngộ nghệ nhân và hỗ trợ tài chính” của chính quyền ( mean) Mức độ thực hiện các hoạt động đãi ngộ nghệ nhân và hỗ trợ tài chính của chính quyền N Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Có chế độ phụ cấp cho các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian 405 3.14 .653 Hỗ trợ bằng tiền/phương tiện đi lại để tham dự các hội thi/ hội diễn quan họ 405 2.84 .609 Tổ chức tuyên dương công lao đóng góp đối với các nghệ nhân/nghệ sĩ dân gian 405 2.23 .774 Hỗ trợ kinh phíđể sưu tầm và bảo tồn các làn điệu quan họ cổ 405 2.48 .872 Tìm kiếm các nghệ nhân, nghệ sĩ dân gian 405 2.22 .720 TỔNG 405 2.3512 .71645 Tóm lại, hoạt động đãi ngộ nghệ nhân/ hỗ trợ tài chính trong bảo tồn quan họ cổ ( như chăm sóc các nghệ sĩ dân gian, tổ chức các cuộc thi, tuyên dương công lao đóng góp đối với các nghệ nhân/nghệ sĩ dân gian, tìm kiếm thêm các nghệ nhân) là những hoạt động được Chính quyền tại địa bàn khảo sát thực hiện ở mức độ nhiều hơn so với các hoạt động khác. 4.2. Tác động của gia đình và nhà trường trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh 4.2.1. Tác động của gia đình trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh Hoạt động bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống sẽ không thể thực hiện được, nếu thiếu sự tham gia của các thiết chế xã hội. Một trong những thiết chế có tầm ảnh hưởng đến hoạt động này chính là gia đình. Dưới góc nhìn của xã hội học, gia đình là một dạng thiết chế xã hội cơ bản, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội và sự hình thành nhân cách của cá nhân. Bảng số liệu dưới đây phản ánh những hoạt động cụ thể mà gia đình đã thực hiện trong việc gìn giữ, bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Bảng 4.6: Điểm trung bình về mức độ thực hiện hoạt động bảo tồn quan họ trong gia đình ( mean) Các hoạt động bảo tồn quan họ được thực hiện trong gia đình N Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Nói chuyện/ trao đổi về các giá trị quan họ 405 2.14 .809 Hướng dẫn/ dạy hát quan họ theo lối cổ 405 2.32 .832 Hướng dẫn/ dạy hát quan họ theo lối cải biên 405 2.59 .766 Khuyến khích/ tạo điều kiện cho các thành viên của gia đình tham gia các hoạt động về quan họ tại địa phương 405 2.36 .910 TỔNG 405 2.3529 .72969 Kết quả khảo sát cho thấy, các ý kiến đều tập trung ghi nhận vai trò của gia đình trong việc thực hiện các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Cụ thể, điểm bình quân về mức độ thực hiện các hoạt động bảo tồn quan họ trong gia đình ( như hướng dẫn hát/ trao đổi về các giá trị quan họ, khuyến khích/ tạo điều kiện cho các thành viên tham gia hoạt động liên quan đến quan họ tại địa phương ) là 2.35, tức là được thực hiện ở mức độ nhiều. Trong đó, “ nói chuyện, trao đổi về các giá trị quan họ của cho các thành viên trong gia đình” là hoạt động được các gia đình tại địa bàn khảo sát thực hiện với mức độ nhiều nhất, với mức điểm trung bình là 2.14. Trong thiết chế gia đình, những hoạt động gắn việc trao truyền các giá trị về di sản văn hóa quan họ được hình thành giống như một hoạt động thường kỳ, mang tính tự nguyện. Điều này tạo nên cơ sở cho các giá trị văn hóa được thẩm thấu, bảo tồn và phổ biến từ môi trường xã hội hóa sơ cấp. Nếu nhìn nhận gia đình là môi trường xã hội hóa sơ cấp thì những đặc điểm nhân khẩu xã hội phần nào có tác động đến hành vi thực hiện hoạt động liên quan đến bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Bảng 4.7 : Mối liên hệ giữa đặc điểm nhân khẩu xã hội của người trả lời với hoạt động “ nói chuyện/ trao đổi về các giá trị văn hóa quan họ” trong gia đình. Đặc điểm nhân khẩu xã hội Tỷ lệ trả lời mức độ thực hiện hoạt động( %) Nhiều Bình thường Ít Giới tính Nam 70,8 23,6 5,7 Nữ 67,3 28,6 4,1 Trình độ học vấn*** Tiểu học và dưới tiểu học 47,4 26,3 26,3 THCS 42,6 51,1 6,4 THPT và trên THPT 70,3 26,6 3,1 Độ tuổi *** Dưới 30 tuổi 93,7 6,3 0,0 Từ 30 – 50 tuổi 81,7 17,1 1,2 Trên 50 tuổi 25,4 59,3 15,3 Nghề nghiệp *** Nông nghiệp 46,7 40,7 12,3 Phi nông nghiệp 72,8 27,3 0 Mức sống ** Khá giả 62,8 35,7 1,4 Trung bình 73,3 21,9 4,8 Khó khăn 6,6 16,7 16,7 Mức ý nghĩa thống kê: * P<0,1 **P<0,05 ***P<0,001 Đây có thể xem là một tín hiệu đáng mừng khi những giá trị văn hóa truyền thống được các nhóm xã hội thanh niên đón nhận. Điều này cũng là một lợi thế của thiết chế gia đình trong việc cùng chung tay với xã hội thực hiện bảo vệ di sản văn hóa quan họ. Những gia đình phi nông nghiệp có mức độ trao đổi về các giá trị văn hóa nhiều hơn so với gia đình làm nông nghiệp. Những hộ gia đình phi nông nghiệp có tỷ lệ trao đổi ở mức độ nhiều cao hơn so với những hộ gia đình làm nông nghiệp ( 46,7% so với 72,%). Tóm lại, văn hóa phi vật thể nói chung và dân ca quan họ nói riêng tiềm ẩn trong trí nhớ, tâm thức của con người và được bộc lộ thông qua hành vi hoạt động của con người. Chỉ trong môi trường diễn xướng thích hợp thì các hiện tượng vốn tiềm ẩn ấy mới có thể bộc lộ, thể hiện ra như một hiện tượng văn hóa. Vì vậy, gia đình giống như một chiếc nôi văn hóa, đã phần nào thể hiện được sự quan tâm, chia sẻ, trao đổi, truyền dạy và tạo điều kiện cho các thành viên trong gia đình tham gia công sức trong việc duy trì, phát triển và bảo lưu các giá trị văn hóa của quan họ. 4.2.2. Tác động của nhà trường trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh Dưới góc độ xã hội học, nhà trường được xem là một môi trường xã hội hóa sơ cấp. Thiết chế này không chỉ có ý nghĩa trong sự phát triển kỹ năng nhận thức và hiểu biết của người học, mà còn cung cấp các tri thức cần thiết cho cá nhân chuẩn bị nghề nghiệp trong tương lai. Bảng 4.8 : Điểm trung bình về mức độ thực hiện các hoạt động về bảo tồn quan họ trong nhà trường ( mean) Các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa quan họ thực hiện trong nhà trường N Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Tổ chức sưu tầm các làn điệu quan họ cổ 405 1.78 .827 Tổ chức các cuộc hội thảo khoa học về quan họ 405 2.34 .902 Tổ chức khóa đào tạo dân ca quan họ tại các trường lớp 404 2.44 .763 Tổ chức đi thực tế tại các làng quan họ 405 2.21 1.001 Tổ chức truyền dạy ca hát quan họ trong nhà trường 403 1.96 .906 TỔNG 402 2.1502 .68527 Theo kết quả khảo sát, phần lớn các ý kiến đều cho rằng, hoạt động của nhà trường trên địa bàn đã thực hiện các hoạt động liên quan đến việc bảo tồn giá trị văn hóa quan họ ở mức nhiều ( điểm trung bình là 2,15). Trong đó, việc “ tổ chức sưu tầm các làn điệu quan họ cổ” và “tổ chức truyền dạy hát quan họ” được thực hiện với mức độ nhiều nhất so với các hoạt động khác. Điểm bình quân cho việc tổ chức sưu tầm các làn điệu quan họ cổ là 1,78 và tổ chức truyền dạy hát quan họ là 1,96. Có thể nói, sau gia đình, nhà trường là một thiết chế giáo dục, môi trường xã hội hóa quan trọng đối với cá nhân. Dưới góc độ nghiên cứu xã hội học văn hóa, giáo dục của nhà trường là một tác nhân quan trọng chuyển giao giá trị văn hóa và bảo tồn ý nghĩa truyền thống của quan họ. 4.3. Tác động của truyền thông đại chúng trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh Một yếu tố rất quan trọng trong quá trình thực hiện tuyên truyền, quảng bá các giá trị văn hóa trong hoạt động bảo tồn dân ca quan họ Bắc Ninh là truyền thong đại chúng (TTĐC). Dưới góc nhìn của xã hội học, TTĐC là một quá trình xã hội, qua đó các thông tin được truyền tải rộng rãi đến các nhóm công chúng. Quá trình truyền tin được thực hiện thông qua hệ thống các phương tiện như truyền hình, phát thanh, internet Khi nghiên cứu về tác động của TTĐC trong bảo tồn di sản văn hóa quan họ, tác giả phân tích hai hoạt động cơ bản của TTĐC,đó là (1) quảng bá di sản văn hóa quan họ qua lễ hội, tour du lịch và (2) quảng bá trong phát tin và xuất bản ấn phẩm văn hóa. Bảng 4.9 : Điểm trung bình về mức độ quảng bá di sản văn hóa quan họ qua kết hợp lễ hội và du lịch ( mean) Mức độ thực hiện các hoạt động quảng bá qua lễ hội và du lịch N Điểm trung bình Độ lệch chuẩn Quảng bá quan họ thông qua các lễ hội kết hợp với du lịch, thương mại 404 2.50 .965 TT1 Thành lập các tour du lịch giới thiệu về văn hóa quan họ, các làng nghề truyền thống của Bắc Ninh 404 2.76 1.024 TT1 Quảng bá và giới thiệu quan họ thông quan các phương tiện truyền thông 405 2.00 .934 TT1 Phát huy các di tích lịch sử gắn với quan họ 405 2.47 1.027 TỔNG 403 2.4372 .81565 Theo kết quả khảo sát, điểm bình quân về “Quảng bá di sản văn hóa quan họ qua du lịch và lễ hội ” là 2.44. Trong đó, “ Quảng bá quan họ thông qua các lễ hội kết hợp với du lịch, thương mại” là 2.50; “ Thành lập các tour du lịch giới thiệu về văn hóa quan họ, các làng nghề truyền thống của Bắc Ninh” là 2.76; “ Quảng bá và giới thiệu quan họ thông quan các phương tiện truyền thông”là 2.00 và “Phát huy các di tích lịch sử gắn với quan họ” là 2.47. Kết quả này phản ánh, mức độ thực hiện quảng bá di sản văn hóa quan họ qua lễ hội và các tour du lịch không nhiều, chủ yếu giới thiệu qua các phương tiện TTĐC. Tóm lại, hoạt động truyền thông phản ánh những khía cạnh liên quan đến bảo tồn quan họ chủ yếu khai thác hai hoạt động, đó là (1) xuất bản và cung cấp các sản phẩm văn hóa quan họ và ( 2) phát các chuyên mục quan họ trên đài, báo, truyền hình, (3) quảng bá quan họ thông qua các lễ hội kết hợp với du lịch, thương mại, (4) thành lập các tour du lịch giới thiệu về văn hóa quan họ, các làng nghề truyền thống của Bắc Ninh, (5) quảng bá và giới thiệu quan họ thông qua các phương tiện truyền thông, (6) phát huy các di tích lịch sử gắn với quan họ. Với các hoạt động này, việc thực hiện ít nhất là thành lập các tour du lịch giới thiệu quan họ và hoạt động được thực hiện nhiều nhất là việc phát các chuyên mục quan họ trên đài/ báo, truyền hình. 4.4. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh 4.4.1.Các giải pháp liên quan đến hoạt động của người dân trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh 4.4.2. Các giải pháp nâng cao vai trò của gia đình và nhà trường trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh 4.4.3.Các giải pháp về hoạt động của các ban ngành đoàn thể trong việc bảo tồn giá trị truyền thống dân ca quan họ Bắc Ninh KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Chúng ta đang sống trong một thời đại mang tính phát triển cao với nhiều thuận lợi nhưng cũng không ít thử thách cho công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể trên toàn thế giới nói chung, ở Việt Nam nói riêng. Rất nhiều các giá trị văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ bị biến dạng/ bị mai một. Chính vì vậy, việc nhanh chóng bảo tồn một cách khoa học, hệ thống ở tầm nhìn chiến lược đang là vấn đề nóng bỏng, là cơ sở cho sự phát triển của văn hóa truyền thống trong xã hội đương đại và tương lai. Ngày nay môi trường thiên nhiên và xã hội tại làng Vân Khám đang có sự thay đổi nhanh chóng do sự thay đổi về cơ cấu lao động, sự thay đổi về điều kiện kinh tế văn hóa, kèm theo đó là sự thay đổi trong hệ giá trị giải trí. Sự thâm nhập của nhạc nhẹ và các loại hình nghệ thuật khác đã và đang tác động mạnh mẽ hoạt động truyền thông về bảo tồn di sản văn hóa quan họ, cũng như sự bền vững của loại hình di sản văn hóa phi vật thể này. Khung cảnh nông thôn truyền thống đang trong quá trình đô thị hóa, cảnh quan diễn ra lễ hội truyền thống cũng dần bị thu hẹp nhường chỗ cho các công trình phát triển cơ sở hạ tầng. Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển với tốc độ nhanh như vũ bão và đất nước đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cuộc sống của con người đang có những thay đổi về nhiều mặt. Bảo tồn di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa quan họ nói riêng đang đứng trước những thách thức to lớn, đó là sự mai một suy giảm của giá trị văn hóa truyền thống. Trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xu thế hội nhập kinh tế, văn hóa với khu vực và thế giới, sinh hoạt quan họ vẫn được bảo tồn và phát huy ở Vân Khám và nhiều làng quan họ ở Bắc Ninh. Thực tiễn đó chứng tỏ sức sống lâu bền của quan họ cùng những giá trị văn hóa nghệ thuật quan họ không nhữngtrường tồn va ngày nay vẫn là những nội dung cần được tiếp thu và phát huy trong sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Sinh hoạt văn hóa và ca hát quan họ vẫn đã và sẽ là nhu cầu của đông đảo nhân dân Bắc Ninh và quần chúng ở nhiều vùng, miền khác nhau, xứng đáng được UNESCO công nhận và tôn vinh Di sản văn hóa phi vật thể, đại diện của nhân loại. Kết quả nghiên cứu cho thấy, người dân sống trong cộng đồng văn hóa quan họ đều ý thức được mục đích cũng như ý nghĩa của việc bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Các hoạt động cụ thể được triển khai trong quá trình bảo tồn là bảo tồn cảnh quan môi trường sinh hoạt quan họ, bảo tồn âm nhạc truyền thống và bảo tồn các hình thức hát quan họ ( trong đó 3 hình thức phổ biến nhất là hát canh, hát thi và hát hội). Tuy nhiên, tính chất của các hình thức sinh hoạt quan họ đã có một số biến tấu và thay đổi so với hình thức sinh hoạt quan họ cố truyền. Kết quả nghiên cứu cũng đã phản ánh mức độ tham gia của một số thiết chế xã hội trong hoạt động thực hiện bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Đó là sự tác động của gia đình, nhà trường, cộng đồng, chính quyền và truyền thông đại chúng. Quá trình thực hiện các hoạt động cụ thể trong từng thiết chế đã phần nào cho thấy tính lan tỏa, trách nhiệm cũng như tác động của những yếu tố này đối với quá trình bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Kết quả nghiên cứu cũng phản ánh mức độ tác động của các yếu tố là khác nhau. Yếu tố có tác động mạnh nhất chính là nhà trường, sau đó là gia đình và hoạt động của truyền thông đại chúng. Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong cuộc sống đương đại là vấn đề cấp thiết, có ý nghĩa rất lớn đối với nền văn hóa quốc gia, đòi hỏi có sự phối hợp và đồng thuận của nhiều thiết chế xã hội. Công việc cần ưu tiên là phát triển mạng lưới hỗ trợ của các tổ chức, đó là gia đình, nhà trường, chính quyền, cộng đồng, và không thể không chú ý đến công tác tuyên truyền, phổ biến, giúp cộng đồng ý thức gìn giữ và bảo tồn di sản văn hóa quan họ. Đồng thời, khơi dậy niềm tự hào của cộng đồng về các di sản quan họ. Đồng thời tổ chức nghiên cứu, sưu tầm và truyền dạy cho thế hệ trẻ nắm chắc phương thức và kỹ năng thực hiện, tham gia di sản ở địa phương mình. Như vậy, truyền thống không có nghĩa là gìn giữ đống tro, mà là chuyển tiếp ngọn lửa 2. Khuyến nghị Quan điểm bảo tồn giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh cần đảm bảo định hướng bài trừ những yếu tố lạc hậu, tiêu cực, duy trì những giá trị tích cực, mỹ tục, đề cao sự kết hợp giữa cái chung ( ý nghĩa cộng đồng) và cái riêng ( cá nhân, dòng họ), giữa yếu tố truyền thống ( yếu tố mỹ tục) và hiện đại ( vệ sinh môi trường, cảnh quan tự nhiên, an ninh trật tự) giữa kinh tế và văn hóa, giữa nguyện vọng chính đáng và hợp lý với khả năng vật chất, kinh phí, giữa sự cộng cảm thực sự trong cộng hưởng về giá trị tín ngưỡng tâm linh và nhu cầu thưởng thức văn hóa truyền thống qua những sản phẩm du lịch đặc trưng. Giá trị truyền thống quan họ Bắc Ninh luôn có xu hướng tìm sự gắn kết hài hòa với xã hội đương đại, nhưng luôn giữ các nguyên tắc không làm mất bản sắc văn hóa. Chính vì vậy, đối với mỗi cộng đồng, dân tộc giá trị văn hóa truyền thống là di sản văn hóa quý giá, là nguồn động lực quan trọng góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội, là phương tiện để giao lưu và hội nhập quốc tế trong xã hội đương đại. Giống như một số loại hình dân ca khác trong cả nước, dân ca quan họ Bắc Ninh ít nhiều có sự mai một, biến đổi. Các yếu tố hiện đại đang dần len lỏi vào các làn điệu dân ca. Vậy phải làm thế nào để các làn điệu dân ca, các giá trị truyền thống của quan họ được đông đảo công chúng đón nhận mà giữ được bản sắc, không bị cải biên, biến dạng và tham gia vào các hoạt động phát triển kinh tế, du lịch mà không bị thương mại hóa, không phục vụ vì mục đích kiếm tiền. Để thực hiện được mục tiêu đó, luôn cần những vai trò của các nhà quản lý, những nghệ sỹ đích thực với chung quyết tâm hành động. Tâm huyết nhà quản lý và tài năng của nghệ sỹ phải được đan xen, kết hợp để định hướng, chuẩn mực sự diễn đạt nghệ thuật đẹp đẽ, chân chính, đúng với tâm hồn nghệ sỹ và tâm hồn nhân dân lao động. Làm sao để nghệ thuật phải đưa ra thông điệp được đại bộ phận nhân dân – người thưởng thức đón nhận một cách tự nguyện văn hóa dân tộc, thông qua nghệ thuật biểu diễn truyền thống. TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt Tài liệu tiếng Anh