Liên hệ thực tế địa phương tỉnh Nghệ An trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT - Võ Thị Vinh

Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 04(32)/2014: tr. 52-61 LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT VÕ THỊ VINH Trường Đại học Vinh Tóm tắt: Địa lí là môn học gắn liền với thực tế. Tuy nhiên, việc liên hệ thực tế trong dạy học địa lí chƣa có hiệu quả cao, đây chính là nguyên nhân làm giảm ý nghĩa của môn Địa lí trong hệ thống kiến thức cơ bản của học sinh phổ thông, trong đó đáng chú ý là lớp 12. Xác định đúng kiến thức cần liên hệ, cách thức liên hệ và vai trò của ngƣời học là những vấn đề cần đƣợc cụ thể trong dạy học Địa lí nói chung và dạy học Địa lí lớp 12 nói riêng. Với yêu cầu trên, bài báo đã phân tích những lợi thế của kiến thức Địa lí lớp 12, từ đó đề xuất một số cách thức liên hệ thực tế và đƣa ra một số các dẫn chứng cụ thể để minh họa cho vấn đề này. Từ khóa: liên hệ thực tế, thực tế địa phƣơng, dạy học địa lí 1. MỞ ĐẦU Liên hệ thực tế, nhất là thực tế địa phƣơng là một phần không thể thiếu trong dạy học Địa lí. Ngoài việc làm rõ kiến thức bài học, thực tế còn là môi trƣờng giúp rèn luyện các năng lực cho ngƣời học. Tiếp cận với nội dung Địa lí lớp 12, học sinh sẽ nghiên cứu các vấn đề về tự nhiên, kinh tế - xã hội của các vùng, địa phƣơng trên phạm vi cả nƣớc. Với những kiến thức đó, để sinh động hóa bài học và giúp học sinh có đƣợc những kĩ năng giải quyết các vấn đề thực tế sau khi ra trƣờng, trong tổ chức dạy học, giáo viên nên dựa vào thực tế, bằng thực tế để khái quát nên tri thức khoa học [1], [2], [6]. Đây chính là mục tiêu và định hƣớng của dạy học địa lí nói chung và dạy học địa lí lớp 12 nói riêng. 2. MỘT SỐ QUAN ĐIỂM VỀ LIÊN HỆ THỰC TẾ 2.1. Một số quan điểm về liên hệ thực tế trong dạy học “Thực tiễn là cơ sở, động lực, mục đích của lý luận và là tiêu chuẩn của chân lý; sự hình thành và phát triển của lý luận xuất phát từ thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn; lý luận phải được kiểm nghiệm, được bổ sung và phát triển trong thực tiễn”[6]. Nhƣ vậy, xét đến cùng mọi nghiên cứu của khoa học đều xuất phát từ thực tiễn, trong thực tiễn và vì thực tiễn. Với ý nghĩa đó, trong nghiên cứu khoa học cũng nhƣ trong dạy học phải xác định thực tiễn là đích, bằng cách nào cũng phải tiến đến đích và phải xác định rằng: “Dạy tốt là khi giảng bài phải gắn liền với thực tiễn, làm cho học sinh dễ hiểu, dễ nhớ và có thể áp dụng điều mình đã học vào công tác thực tiễn được” [7]. Để nội dung bài học đƣợc thực tiễn hóa và thực tiễn đi vào kiến thức bài học một cách tự nhiên, đòi hỏi vai trò của mỗi giáo viên, cụ thể là khả năng lựa chọn kiến thức, thời điểm, hình thức, đặc biệt là khả năng sử dụng phƣơng pháp dạy học để lôi cuốn, khuyến khích sự tham gia, nói cách khác “không nên đi theo con đường sao chép lí luận ở đâu đó rồi nhồi cho người học, vì học như vậy là kiểu học sách vở. Nên theo con đường có một LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ... 53 lí luận hướng dẫn ban đầu rồi bắt tay hoạt động thực tiễn, dùng thực tiễn này mà củng cố lí luận, kế thừa có phê phán lí luận của người khác, rồi lại hoạt động thực tiễn, cứ thế theo mối quan hệ qua lại giữa lí luận và thực tiễn mà đi lên” [9]. Nhƣ vậy, từ rất lâu, việc liên hệ thực tế trong dạy học đã đƣợc các nhà giáo dục quan tâm và phân tích. Dù trong nghiên cứu hay dạy học, gốc rễ vẫn là thực tiễn, đây chính là nguyên tắc mà trong dạy học cần bám sát và thực hiện. 2.2. Liên hệ thực tế địa phƣơng trong dạy học địa lí Liên hệ thực tế địa phƣơng là việc sử dụng các bối cảnh, tƣ liệu của thực tế địa phƣơng để tạo nên các tình huống có vấn đề trong các bài giảng trên lớp hoặc tổ chức các hoạt động thực hành, ngoại khoá cho học sinh. [2], [8] Liên hệ thực tế địa phƣơng trong dạy học địa lí chính là thu thập các sự kiện, vấn đề... đã và đang diễn ra ở các địa phƣơng có gắn liền với các nội dung bài học để giúp học sinh nắm vững kiến thức, từ đó vận dụng vào thực tiễn. Trong dạy học địa lí nói chung, dạy học địa lí 12 nói riêng, liên hệ thực tế là một phần không thể thiếu bởi kiến thức địa lí là kiến thức về thực tế cuộc sống, các nhà khoa học khái quát thành các vấn đề học tập giúp các em tiếp cận dƣới dạng kiến thức khoa học. Nhƣ vậy liên hệ thực tế địa phƣơng trong dạy học Địa lí lớp 12 cần đi theo hai chiều: Sử dụng dữ liệu thực tế vào bài dạy và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề thực tế địa phƣơng. Đây cũng chính là một trong ba nhóm mục tiêu kĩ năng của môn Địa lí phổ thông do Bộ Giáo dục – Đào tạo quy định năm 2006. Để những kiến thức khoa học có giá trị ứng dụng trong thực tiễn thì mỗi giáo viên phải xác định đƣợc sự cần thiết, cách thức, hình thức, thời điểm để liên hệ kiến thức thực tiễn có hiệu quả. [6], [8] 2.3. Chƣơng trình Địa lí lớp 12 và các vấn đề thực tế địa phƣơng 2.3.1. Chương trình Địa lí lớp 12 Chƣơng trình Địa lý lớp 12 gồm 4 phần: Địa lí tự nhiên, Địa lí dân cƣ, Địa lí kinh tế - xã hội và địa lí địa phƣơng. Chƣơng trình này tiếp tục mở rộng, nâng cao so với chƣơng trình địa lí Việt nam ở cấp Trung học cơ sở. Có thể xem bố cục của nội dung kiến thức sách giáo khoa địa lí lớp 12 đƣợc cấu tạo theo dạng các vấn đề cụ thể: Vấn đề chung của cả nƣớc, vấn đề của các vùng và sau cùng là vấn đề của địa phƣơng. Cụ thể nhƣ sơ đồ 1. 54 LÊ THỊ LÀNH Sơ đồ 1. Nội dung sách giáo khoa địa lí lớp 12 2.3.2. Các vấn đề của thực tế địa phương gắn liền với kiến thức địa lí lớp 12 Bảng 1. Các vấn đề cụ thể của thực tế địa phương gắn liền với kiến thức Địa lí lớp 12 Các vấn đề của thực tế Môi trƣờng tự nhiên xung quanh • Không khí đang bị ô nhiễm (do hoạt động sản xuất của làng nghề...) Các hậu quả ô nhiễm MT gây ảnh hƣởng đến sức khoẻ, đời sống của ngƣời dân; nhu cầu đƣợc sống trong môi trƣờng đảm bảo an toàn; • Nƣớc • Đất • Đa dạng sinh học Kinh tế - xã hội • Tăng trƣởng • Năng suất, hiệu quả • Thị trƣờng • Tệ nạn xã hội • Đạo đức lối sống • Giáo dục, tuyên truyền • Đô thị hóa, giao thông Liên ngành - đa lĩnh vực • Nghèo đói • Biến đổi khí hậu • Toàn cầu hóa • Bệnh dịch • Chiến tranh ĐỊA LÍ VIỆT NAM ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN ĐỊA LÍ DÂN CƢ ĐỊA LÍ KINH TẾ ĐỊA LÍ ĐỊAPHƢƠNG Vị trí địa lí và lịch sử phát triển lãnh thổ Đặc điểm chung của tự nhiên Vấn đề sử dụng và bảo vệ tự nhiên Đặc điểm dân số và phân bố dân cƣ Lao động việc làm Đô thị hóa Địa lí ngành kinh tế Địa lí vùng kinh tế Tìm hiểu địa lí tỉnh, thành phố LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ... 55 Kiến thức thực tế đƣợc xác định để liên hệ là các vấn đề liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp, trùng hợp hoặc tích hợp với kiến thức của bài học và xoay quanh các vấn đề về môi trƣờng tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh tế - xã hội và các kiến thức liên ngành – đa lĩnh vực, Cụ thể nhƣ bảng 1 ở trên. 2.4. Liên hệ thực tế địa phƣơng trong dạy học địa lí lớp 12 a. Một số yêu cầu trong việc liên hệ thực tế địa phương Để thực hiện việc dạy học bằng liên hệ thực tế địa phƣơng, bƣớc đầu tiên đóng vai trò tiên quyết là phát hiện vấn đề. Trƣớc tiên, cần phải căn cứ vào nội dung bài học để lựa chọn các vấn đề trong thực tế có liên quan, mức độ liên quan, sau đó dự kiến cách thức liên hệ và kết quả đạt đƣợc Ngoài ra, chúng ta phải phân tích, nhận diện các vấn đề thực tế đang diễn ra, trong số đó vấn đề nào là phù hợp, có khả năng làm rõ kiến thức bài học, hình thành các kĩ năng và thái độ cho ngƣời học. Để có hiệu quả cao, trong tổ chức dạy học cần đi theo các hƣớng sau: * Chọn các kiến thức thực tế tiêu biểu gắn liền với kiến thức bài học Mỗi địa phƣơng đều có đầy đủ các vấn đề để chúng ta liên hệ. Tuy nhiên, chúng ta nên lựa chọn các kiến thức đại diện, tiêu biểu cho một vấn đề nào đó. Ví dụ, khi nói về vấn đề giao thông tắc nghẽn thì chúng ta nên chọn thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, khi nói về ảnh hƣởng của địa hình đến lƣợng mƣa thì chúng ta liên hệ về lƣợng mƣa lớn ở Huế mỗi khi có gió mùa Đông Bắc thổi theo hƣớng vuông góc với dãy núi Bạch Mã, biến đổi khí hậu với việc nƣớc biển dâng gây nhập lụt ở thành phố Hồ Chí Minh, Đồng bằng sông Cửu Long, lũ ống, lũ quét ở các tỉnh miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ Các kiến thức đƣợc lựa chọn để liên hệ, một mặt, làm sáng rõ kiến thức bài học, mặt khác có tác dụng kích thích khả năng tìm tòi cách giải quyết cho các vấn đề này. * Kiến thức liên hệ phải phản ánh trung thực, chính xác hiện trạng của địa phương Đây là một yêu cầu cần thiết tạo niềm tin vào tri thức khoa học, đồng thời giúp học sinh có đƣợc một cách nhìn tổng quát và đúng bản chất các vấn đề thực tiễn. Thông thƣờng khi liên hệ theo hƣớng này, các vấn đề thực tế đƣợc lựa chọn ngoài việc với kiến thức bài học còn có tính nóng, thời sự để kích thích hứng thú của học sinh. Vì vậy, cần xem xét bản chất của nó hơn là tính nhất thời, giai đoạn và điều quan trọng hơn hết là tìm ra căn nguyên của vấn đề, những thực trạng tiềm ẩn bên trong của nó từ đó đƣa ra định hƣớng giải quyết. Xem xét dƣới mục đích đó, Địa lí lớp 12 sẽ có các vấn đề nhƣ: Biển, đảo, chủ quyền lãnh thổ quốc gia, giải quyết việc làm, lãng phí lao động, tài nguyên, ô nhiễm môi trƣờng, bất hợp lí trong quản lí làm nảy sinh các vấn đề xã hội trong thời gian qua. * Đi theo hướng từ diễn dịch đến quy nạp Có nhiều cách để chúng ta liên thực tiễn trong dạy học. Đối với Địa lí, để phát huy tính tích cực của học sinh, trong dạy học nên để học sinh tự nêu các vấn đề theo gợi ý của giáo viên, sau đó dựa vào các vấn đề thực tế đó tổ chức các hoạt động giải quyết vấn đề và cuối cùng khái quát thành kiến thức khoa học. Ví dụ, mục b của bài 31. Tình hình 56 LÊ THỊ LÀNH phát triển các trung tâm du lịch chủ yếu, giáo viên yêu cầu học sinh kể các tháng mà du lịch biển Cửa Lò phát triển mạnh nhất, sau đó nêu nhận xét về tổng thời gian/1 năm hoạt động của du lịch biển Cửa lò nói riêng và cả nƣớc nói chung, từ đó đặt ra các vấn đề sau: Vì sao rất nhiều nƣớc trên thế giới du lịch biển phát triển quanh năm trong khi nƣớc ta loại hình này đang bị chi phối bởi tính mùa vụ. Nƣớc ta cần phải đƣa ra những giải pháp nào để hạn chế đặc điểm trên... - Định hướng, khuyến khích học sinh phát hiện và đề xuất biện pháp giải quyết các vấn đề của thực tiễn Những vấn đề của cuộc sống đang từng giờ, từng ngày diễn ra, học sinh đang chịu tác động của ô nhiễm nƣớc, không khí, văn hóa giao thông, xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo, biến đổi khí hậu Để có đƣợc cách nhìn tổng quan, chính xác và sinh động, giáo viên cần khuyến khích học sinh tự trình bày các vấn đề trên theo cách nhìn của các em, thông qua đó để hình thành kiến thức khoa học. Ví dụ khi dạy mục 3 của bài 18. Ảnh hưởng của đô thị hóa đến phát triển kinh tế -xã hội, giáo viên cho học sinh nêu một số dấu hiệu nhƣ: + Em hãy kể tên các hoạt động kinh tế - xã hội không chính quy đang diễn ra trên các vỉa hè thành phố Vinh + Hiện nay có 2 ý kiến trái chiều: Nên chấp nhận kinh tế vỉa hè như một thực thể trong nền kinh tế hoặc nên xóa bỏ các hoạt động này. Em sẽ chọn ý kiến nào? Vì sao? Nêu một số ý kiến đề xuất của bản thân cho ý kiến đã chọn. Hoặc khi dạy mục c - Gió mùa, bài 9 – Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa chúng ta có thể gợi mở một số dấu hiệu về biểu hiện của gió mùa nhƣ: + Vào khoảng tháng 5 đến tháng 8 ở Nghệ An các em thấy có sự thống trị của loại gió nào? + Biểu hiện của nó sao? + Vì sao nó chỉ hoạt động chủ yếu ở Bắc Trung Bộ? + Gia đình em đã thích ứng với nó nhƣ thế nào? b. Liên hệ thực tế địa phương trong các bài học Địa lí lớp 12 * Vận dụng kiến thức thực tiễn địa phương để làm sáng tỏ kiến thức bài học Thực tế địa phƣơng có vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát triển khả năng nhận thức và nhân cách học sinh. Các vấn đề thực tế đang diễn ra giúp các em tƣ duy trực quan, sinh động và dễ hiểu hơn các kiến thức bài học. Hơn thế, bƣớc đầu các em có sự quan tâm đến những vấn đề, sự kiện diễn ra trong thực tế, qua đó phát triển vốn sống, kĩ năng sống ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trƣờng. Đó là phƣơng pháp giáo dục tốt để các em từng bƣớc hình thành và phát triển nhân cách bền vững. Việc liên hệ kiến thức bài học theo hƣớng này đƣợc thể hiện một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, không khiên cƣỡng hay áp đặt, các kiến thức thực tiễn đƣợc liên hệ ở đây chính là những minh chứng sống động cho các vấn đề lí thuyết mà các em vừa đƣợc nghiên cứu trong bài học. Ví dụ mục LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ... 57 a phần 3 bài 2 - Ý nghĩa tự nhiên: sách đã viết: “Nước ta cũng nằm trong vùng có nhiều thiên tai...”. Đây là một vấn đề phải bằng kiến thức thực tế để chuyển tải kiến thức khoa học, các em lấy các ví dụ về thiên tai của miền Trung nhƣ bão, lũ, hạn hán, các hiện tƣợng thời tiết cực đoan, bất thƣờng để hiểu sâu sắc thêm kiến thức của bài học Nội dung trong sách giáo khoa mang tính khái quát cao, có nhiều nội dung còn chƣa sát với thực tế hiện nay nên ngoài hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu các nội dung, giáo viên là một nguồn thông tin thực tiễn sinh động giúp bổ sung và chuẩn hóa kiến thức sách giáo khoa. Với nhiệm vụ này đòi hỏi giáo viên phải lƣu ý một số điểm sau: - Chọn lựa kĩ càng các kiến thức và xác định mức độ cần thiết phải liên hệ Liên hệ thực tế có tính hai mặt, một mặt phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh nếu giáo viên lựa chọn đúng kiến thức, thời điểm, cách thức liên hệ. Mặt khác, sẽ mất thời gian, gây nhàm chán, rối nội dung bài học, không nhấn mạnh đƣợc trọng tâm và khắc sâu đƣợc kiến thức nếu liên hệ tràn lan, không đúng thời điểm. Vậy nên, việc chọn kiến thức, hình dung trƣớc các diễn biến và kết quả sẽ là điều kiện để chúng ta liên hệ thành công Ví dụ: Khi dạy bài 14, mục 2 – Thiên nhiên phân hóa theo Đông – Tây, nếu giáo viên chỉ yêu cầu quan sát trên bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam và nêu sự phân hóa thiên nhiên theo chiều Đông – Tây thì học sinh rất dễ quên. Để các em hiểu và có thể vận dụng kiến thức, giáo viên yêu cầu học sinh vẽ, nhận xét, rút ra kết luận bức tranh thiên nhiên của tỉnh Nghệ An từ Tây sang Đông. - Xác định mục đích liên hệ Cũng ví dụ trên, ngoài việc làm rõ kiến thức bài học về thiên nhiên phân hóa theo chiều Đông – Tây, các em có sự so sánh với các vùng, miền khác về các đặc trƣng nổi bật, hiểu đƣợc các quy luật nhờ sự phân hóa đó, từ đó có thể vận dụng để giải thích các hiện tƣợng thiên nhiên khác. Ví dụ nhƣ ngƣời miền biển có cách thức khai thác tự nhiên khác ngƣời đồng bằng và càng khác hơn ngƣời miền núi. Chính đặc tính tự nhiên này đã ảnh hƣởng lớn đến tính cách và văn hóa của họ. - Xác định cách thức liên hệ Đây cũng là một yêu cầu rất cần thiết trong quá trình liên hệ. Có thể, giáo viên giảng đến đâu liên hệ thực tiễn đến đó để làm sáng rõ vấn đề vừa nêu, ví dụ trong nội dung bài 21, mục b – Nước ta đang khai thác ngày càng có hiệu quả nền nông nghiệp nhiệt đới, giáo viên liên hệ và giải thích từng vấn đề liên quan đến chuyên canh, thâm canh, chuyển dịch cơ cấu trong nông nghiệp, cụ thể ở tỉnh Nghệ An, các vùng sinh thái nông nghiệp đƣợc phân bố phù hợp hơn; Cơ cấu mùa vụ đƣợc xác định sát với những diễn biến của thiên nhiên để tránh thiệt hại bằng cách chọn các giống cây trồng, vật nuôi; Tính mùa vụ đƣợc khai thác tốt hơn nhờ sự hỗ trợ của các nhân tố khác về giao thông vận tải, công nghiệp, dịch vụ, thƣơng mại, điều tiết thị trƣờng; Xuất khẩu các sản phẩm thế mạnh Bên cạnh đó, giáo viên có thể nêu vấn đề của thực tế địa phƣơng, học sinh tìm hƣớng giải quyết và rút ra kết luận cho bài học, ví dụ mục 3 của bài 17, – Vấn đề 58 LÊ THỊ LÀNH việc làm và hướng giải quyết việc làm, giáo viên nêu vấn đề nhƣ sau: “Tại các trung tâm công nghiệp phía Nam một vài năm trở lại đây chỉ tuyển dụng nguồn lao động của các tỉnh phía Bắc, Tây Nguyên, còn ngƣời miền Trung, nhất là Nghệ An và Thanh Hóa rất khó để đƣợc tuyển vào” [10]. Với thực trạng này, yêu cầu học sinh vận dụng khả năng hiểu biết cùng với sự hổ trợ của giáo viên để tìm, phân tích nguyên nhân và đƣa ra kết luận. Ngoài ra giáo viên có thể sử dụng các hình thức nhƣ trò chơi, du lịch địa phƣơng, đóng vai để liên hệ các kiến thức thực tế vào bài học một cách có hiệu quả. * Vận dụng kiến thức địa lí đã học vào giải quyết các vấn đề thực tế địa phương Thực tế liên tục thay đổi với sự đa dạng, phức tạp đang diễn ra hàng ngày xung quanh các em. Có những vấn đề vừa quan sát học sinh có thể hiểu nhƣng cũng có những vấn đề các em không thể lí giải đƣợc nếu không đƣợc tìm hiểu, nghiên cứu. Vì vậy, kiến thức Địa lí chính là công cụ giúp các em giải thích các vấn đề đang diễn ra xung quanh mình, ví dụ nhƣ cách xác định vị trí của một địa điểm, giải thích đƣợc cách thức chống lũ khác nhau ở các vùng, miền trên cả nƣớc, tập quán canh tác của các đồng bào dân tộc thiểu số ở miền tây Nghệ An... Ngoài hiểu và lí giải các vấn đề cuộc sống, thông qua việc giải thích các vấn đề thực tiễn còn giúp nâng cao năng lực, kĩ năng giải quyết vấn đề, từ đó giáo dục, phát triển kĩ năng sống, khả năng thích ứng, linh hoạt, tích cực, chủ động tham gia các hoạt động của trƣờng, lớp, cộng đồng... Liên hệ kiến thức theo hƣớng này giáo viên lƣu ý một số điểm sau: - Các vấn đề thực tế đƣợc lựa chọn để yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức đã học để giải thích phải là các vấn đề nóng, bất thƣờng và đôi khi mâu thuẫn với cách hiểu thông thƣờng của các em. Chính những điều bất thƣờng, mâu thuẫn đó sẽ là động lực kích thích tính tò mò, hứng thú đi tìm lời giải. Theo hƣớng này giáo viên có thể nêu một số vấn đề đang diễn ra tại địa phƣơng sau đó định hƣớng cho học sinh giải quyết vấn đề, ví dụ, ở Nghệ An ngƣời Mông trên núi cao làm nhà trệt bằng gỗ pơmu trong khi các dân tộc khác ở miền núi tỉnh Nghệ An sống lƣng chừng hoặc chân núi và ở nhà sàn, hoặc cũng chống lũ nhƣng ở đồng bằng Sông Cửu Long chống lũ bằng cách sống chung với lũ, đồng bằng Bắc Bộ phƣơng châm là chống lũ triệt để của hai hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình và miền Trung “là né tránh, thích nghi và hạn chế bằng các biện pháp công trình và phi công trình” (Chiến lƣợc quốc gia phòng chống thiên tai lũ lụt). Với các vấn đề thực tiễn này, trƣớc hết các em cần phải nắm vững kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa Địa lí lớp 12, đồng thời phải tìm hiểu những vấn đề thực tế mà giáo viên nêu thông qua các phƣơng tiện thông tin đại chúng. - Các kiến thức đƣợc lấy từ thực tế phải đại diện cho các nội dung kiến thức bài học về các quy luật, mối quan hệ địa lí cũng nhƣ các quan điểm, chủ trƣơng, đƣờng lối,... của Đảng và Nhà nƣớc. Các nội dung này đƣợc thể hiện trong Địa lí lớp 12 chính là các vấn đề về phát triển kinh tế biển, đảo; gia tăng dân số, lao động việc làm, đô thị hóa; đặc điểm nổi bật của từng ngành, từng vùng kinh tế; biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên, ô nhiễm môi trƣờng, thiên tai và các biện pháp phòng tránh thiên tai... Dựa vào những nội dung đó giáo viên chọn lựa các ví dụ thực tế điển hình mang lại hiệu quả cho bài học. LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ... 59 - Chú trọng đến việc rèn luyện kĩ năng cho học sinh Vận dụng kiến thức bài học để giải quyết các vấn đề thực tiễn có rất nhiều khả năng trong việc phát triển kĩ năng cho ngƣời học nhƣ kĩ năng nhận diện vấn đề, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng vận dụng kiến thức vừa mới học để giải quyết một tình huống mới... Kĩ năng nhận diện vấn đề: Kiến thức sách giáo khoa sẽ cung cấp các kiến thức lí thuyết, các kiến thức này sẽ giúp định hƣớng trong việc phân luồng đƣợc các vấn đề, xem xét nó trong mối tƣơng quan để xác định đúng bản chất, từ đó giúp phân loại đối tƣợng cần nghiên cứu, xác định chủ thể giải quyết vấn đề. Đây là kĩ năng khởi đầu nhƣng rất quan trọng vì quá trình giải quyết vấn đề phụ thuộc rất lớn vào kĩ năng này. Kĩ năng giải quyết vấn đề: Đây là kĩ năng giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề của thực tế, thông qua giải quyết vấn đề các em biết phân tích, so sánh, giải thích, phản biện... Ví dụ để giải thích một số thực trạng ở Nghệ An nhƣ vấn đề đầu tƣ vốn, trang thiết bị, cán bộ đào tạo, miễn phí tiền học... cho các trƣờng dạy nghề ở miền núi. Tuy nhiên, đến nay vẫn rất ít ngƣời theo học, hoặc theo học một thời gian rồi bỏ học; Ngƣời dân vạn chài ở một số địa phƣơng đƣợc nhà nƣớc hỗ trợ tái định cƣ với những chính sách ƣu ái vẫn quay về cuộc sống sông nƣớc; Các vùng dân cƣ ở các khu vực có dự án xây dựng nhà máy thủy điện sau khi nhà nƣớc, các tổ chức, doanh nghiệp đền bù, hỗ trợ để ổn định kinh tế lại quay về chỗ ở cũ... Trƣớc những thực trạng nêu ra các em phải dựa vào kiến thức đã học để có những luận cứ khoa học, từ đó lập luận, phân tích, so sánh... để tìm ra lời giải. * Vận dụng kiến thức vừa học để thiết kế các tình huống dạy học mới Các tình huống có vấn đề có thể ở trong kiến thức bài học, trong cuộc sống xung quanh, ngay tại địa phƣơng các em, có thể giống hoặc khác với những kiến thức mà các em đã học... Tuy nhiên trong điều kiện mới, hoàn cảnh mới các tình huống này lại thể hiện khác nhau, điều quan trọng là các em phải nhận diện đƣợc vấn đề, phân loại nó và đƣa về đúng bản chất, sau đó dựa vào hiểu biết đó giải quyết vấn đề trong tình huống mới. Quay trở lại ví dụ chống lũ ở trên: Vì sao đồng bằng Sông Cửu Long chống lũ bằng cách sống chung với lũ, đồng bằng Bắc Bộ phƣơng châm là chống lũ triệt để của hai hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình, miền Trung có thể chống lũ bằng biện pháp này không? Với tình huống này các em phải lí giải đƣợc lí do 2 đồng bằng trên sử dụng các biện pháp đó? Miền Trung sử dụng 2 biện pháp đó có đƣợc không? Trƣớc tình huống đó, giáo viên dẫn dắt học sinh giải quyết vấn đề theo hƣớng phân tích các đặc điểm khác biệt của miền Trung về địa hình, sông suối, lƣợng mƣa Dựa vào các đặc điểm đó đƣa ra kết luận về biện pháp chống lũ của miền Trung là “né tránh, thích nghi và hạn chế bằng các biện pháp công trình và phi công trình”. Nhƣ vậy, qua ví dụ trên cho thấy cũng phòng chống lũ nhƣng mỗi địa phƣơng có biện pháp khác nhau và học sinh cần giải thích đƣợc vì sao lại có sự khác nhau đó trong cùng một hiện tƣợng. Tƣơng tự nhƣ vậy các em phải lí giải đƣợc vấn đề về thực tế nguồn lao động ở Nghệ An và Thanh Hóa bị từ chối ở các tỉnh miền Nam đã đƣợc nêu ở phần trên. Thực trạng này cũng phản ánh 60 LÊ THỊ LÀNH phần nào về vấn đề đào tạo nghề, vấn đề cung ứng nguồn lao động trong giai đoạn mới của nƣớc ta, đúng nhƣ lời một ngƣời lao động trong số đó đã nói:“Bao nhiêu năm nay không có ai chỉ ra cái hay, cái dở cho tụi em để đến giờ mới nên nổi” [10]. Thông qua cách giải quyết các vấn đề trên các em có cách nhìn thực tế chính xác hơn, linh hoạt hơn và quan trọng hơn, tạo nên tính chủ động, thích ứng khi hòa nhập vào cuộc sống. 3. KẾT LUẬN Qua phân tích cho thấy, dạy học Địa lí sẽ khó đạt hiệu quả cao nếu không lồng ghép, liên hệ và dựa vào thực tế. Địa lí là môn học về cuộc sống, vì cuộc sống nên ý nghĩa thực tiễn trong mỗi bài học đƣợc xem là mục tiêu quan trọng trong dạy học hiện nay. Việc gắn kết tri thức khoa học với các vấn đề thực tế cần xác định không chỉ dừng lại ở việc làm rõ kiến thức bài học mà quan trọng hơn là khả năng huy động sự tham gia, hứng thú của học sinh trong việc phát hiện, giải quyết vấn đề. Cách tổ chức dạy học này vừa sinh động hóa bài học đồng thời phát triển đƣợc năng lực của ngƣời học đáp ứng đƣợc yêu cầu, mục tiêu dạy học ở phổ thông hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Văn cƣờng – Bernd Meier (2010). Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường Trung học. NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội. [2] Dự án phát triển giáo dục THPT (2005). Tài liệu hội thảo – tập huấn. Hà Nội. [3] Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng (2005). Phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực, NXB Đại học Sƣ phạm, Hà Nội. [4] C.Mác và Ph.Ăngnghen (1994). Toàn tập, NXB Chính trị quốc gia, Hà nội [5] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. [6] Nguyễn Bá Kim (1998). Học tập trong hoạt động và bằng hoạt động, NXB Giáo dục. [7] Dạy và học ngày nay. Tạp chí Giáo dục (Số 5, 1998). [8] Nguyễn Hoàng Trí (chủ biên) (2010). Dạy và học từ thực tế địa phương trong các hoạt động ngoài giờ lên lớp, sách bồi dưỡng giáo viên THCS. NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội [9] Nguyễn Cảnh Toàn (2002). Tuyển tập các tác phẩm Bàn về giáo dục Việt Nam, NXB Lao động. [10] Báo Khoa học xã hội và nhân văn Nghệ An, số 9/2013. LIÊN HỆ THỰC TẾ ĐỊA PHƢƠNG TỈNH NGHỆ AN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ... 61 Title: THE EFFECTIVENESS OF LINKING TO THE REALITY OF LOCAL IN TEACHING GEOGRAPHY 12 Abstract: Geography is a subject associated with reality. However, teaching geography without linking to the reality has reduced the significance of this subject in the basic knowledge system of pupils of general education, especially for 12 th grade student.. Determining exactly the knowledge that need to be linked with reality , how to make linkage and the role learners are issues that need to be specified in teaching geography in general and teaching geography 12 in particular. Basing on the above-mentioned requirements, we analyze the advantages and the necessity of knowledge of geography 12, proposing a number of solutions to link to reality and providing some specific evidence to illustrate this issue. Keywords: Linking to reality , the reality of local, teaching geography ThS. VÕ THỊ VINH Khoa Địa lí, Trƣờng Đại học Vinh ĐT: 0983 928 996, Email: vothivinh.dhv@gmail.com