Hướng dẫn kỹ thuật thâm canh các giống lúa chuyên mùa chất lượng cao

«ng cm Lóa ®á ®u«i 19 ChiÒu dµi b«ng cm Lóa chÝn 20 Tæng sè h¹t/b«ng Lóa chÝn 21 Sè h¹t ch¾c/b«ng Lóa chÝn 23 22 P. 1.000 h¹t gam H¹t kh« 23 Gãc ®Î nh¸nh ®é Lóa con g¸i 24 B«ng h÷u hiÖu/khãm Lóa ®á ®u«i 25 §é trong h¹t g¹o H¹t kh« 26 Mïi th¬m H¹t kh« 27 T×nh tr¹ng th©n Lóa ®á ®u«i 28 S©u Gieo → chÝn 29 BÖnh Gieo → chÝn 30 TÝnh chèng chÞu (h¹n, chua, phÌn, mÆn) Theo giai ®o¹n cÇn ®¸nh gi¸ 31 Protein % G¹o 32 Amiloze % G¹o 33 ChÊt l−îng c¬m C¬m nÊu theo truyÒn thèng 34 N¨ng suÊt c¸ thÓ Gam/khãm Sau khi thu ho¹ch • Gi¶i thÝch b¶ng mÉu: 1/ Thêi gian sinh tr−ëng: TÝnh tõ khi gieo m¹ ®Õn khi lóa chÝn thu ho¹ch ®−îc. §ã lµ tuæi m¹ vµ thêi gian tån t¹i cña c©y lóa trªn ®ång ruéng. 2/ Ngµy træ: Lµ ngµy mµ 75% sè c©y trªn 1 m2 quan tr¾c ®· træ b«ng. Ghi ngµy theo lÞch vµ tÝnh thêi gian tõ gieo ®Õn træ cña c¸c gièng. 3/ ChiÒu cao c©y: §o tõ mÆt ®Êt ®Õn mót ®Çu b«ng kh«ng kÓ r©u (nÕu gièng cã r©u) tÝnh ®Õn 0,1 cm. 4/ Mµu tai l¸, l−ìi l¸, má h¹t, nhuþ c¸i: Ghi mµu quan s¸t ®−îc gåm: vµng s¸ng, xanh vµng, tÝm nh¹t, tÝm, n©u. 5/ R©u: Ghi theo t×nh tr¹ng: Kh«ng r©u, h¬i r©u, nhiÒu r©u. §¸nh gi¸ theo ®é dµi cña r©u: ng¾n, trung b×nh vµ dµi. 6/ Mµu g¹o lËt cßn gäi lµ mµu vá c¸m. Th−êng cã c¸c mµu: tr¾ng, tr¾ng vµng, vµng n©u, n©u, ®en, ®á, tÝa... 7/ Mµu vá trÊu: Lµ mµu cña h¹t thãc kh«, ghi theo mµu quan s¸t ®−îc. 8/ Tû lÖ dµi/réng h¹t lóa: §o 10 h¹t lóa, mçi h¹t ®Òu chia tû lÖ vµ lÊy sè ®o trung b×nh. 9/ H×nh d¹ng l¸: Chó ý 3 l¸ cuèi cïng gåm: L¸ ®ßng, l¸ s¸t l¸ ®ßng vµ l¸ tiÕp theo. Ph©n l¸ theo h×nh d¹ng quan s¸t ®−îc gåm: l¸ cong trßn (h×nh c¸nh cung), l¸ cong ®Çu (chØ cã ®Çu l¸ cong), l¸ th¼ng. 10/ Gãc l¸ ®ßng: §o gãc t¹o bëi l¸ ®ßng vµ trôc cæ b«ng tÝnh ®Õn 0,1 ®é. 24 11/ ChiÒu dµi l¸ ®ßng: §o tõ gãc l¸ ®ßng ®Õn mót l¸ ®ßng tÝnh ®Õn 0,1 cm. 12/ ChiÒu réng l¸ ®ßng: §o ë phÇn to nhÊt cña l¸ tÝnh ®Õn 0,1 cm. 13/ Tæng sè l¸ trªn th©n chÝnh: §¸nh dÊu l¸ tõ khi m¹ cã l¸ thËt ®Õn khi nh×n thÊy l¸ ®ßng. 14/ Sè ®èt ph©n biÖt ®−îc: Bãc bÑ l¸ ra khái th©n, ®Õm sè ®èt cã thÓ ph©n biÖt ®−îc. 15/ ChiÒu dµi cæ b«ng: §o phÇn cæ b«ng nh« ra khái l¸ ®ßng. NÕu lóa træ kh«ng tho¸t th× ®o phÇn b«ng bÞ l¸ ®ßng bao bäc vµ gäi lµ cæ b«ng ©m, ghi ký hiÖu ©m tr−íc phÇn b«ng bÞ bÑ l¸ ®ßng bao bäc ®o ®−îc. VÝ dô: - 1,5 cm. 16/ ChiÒu dµi b«ng: §o lóc chÝn. B¾t ®Çu tõ ®èt cæ b«ng cã giÐ ®Õn mót b«ng kh«ng kÓ r©u. 17/ Tæng sè h¹t/b«ng: Lµ sè hoa ®· h×nh thµnh. §Õm toµn bé c¶ ch¾c lÉn lÐp khi lóa chÝn. 18/ Sè h¹t ch¾c/b«ng: ChØ ®Õm sè h¹t ch¾c. Tõ tæng sè h¹t vµ sè h¹t ch¾c tÝnh ra tû lÖ lÐp. 19/ Khèi l−îng 1000 h¹t (P. 1000 h¹t): C©n 2 lÇn, mçi lÇn 500 h¹t. NÕu sù chªnh lÖch gi÷a 2 lÇn c©n ®ã kh«ng qu¸ 5% so víi khèi l−îng trung b×nh cña 2 lÇn c©n th× khèi l−îng 1000 h¹t lµ tæng khèi l−îng cña 2 lÇn c©n. VÝ dô: LÇn c©n 1: 500 h¹t nÆng 13,0 gam LÇn c©n 2: 500 h¹t nÆng 12,5 gam 13,0 - 12,5 = 0,5 gam Nh− vËy, khèi l−îng 1000 h¹t cña vÝ dô trªn lµ: 13,0 + 12,5 = 25,5 gam 20/ Gãc ®Î nh¸nh: Lµ gãc t¹o bëi c¸c nh¸nh chÝnh vµ chiÒu th¼ng ®øng. C¨n cø vµo gãc nµy mµ ph©n biÖt. a) §Î nh¸nh chôm: Gãc ®Î nh¸nh d−íi 150 b) §Î nh¸nh h¬i xoÌ: Gãc ®Î nh¸nh 15 - 300 c) §Î nh¸nh xoÌ: Gãc ®Î nh¸nh trªn 300 21/ B«ng h÷u hiÖu/khãm: B«ng h÷u hiÖu lµ b«ng cã 7 h¹t trë lªn. B«ng bÞ s©u ®ôc th©n kh«ng tÝnh lµ b«ng h÷u hiÖu. 22/ §é trong h¹t g¹o: BÎ ®«i h¹t vµ tÝnh ®é b¹c bông theo phÇn tr¾ng trong thiÕt diÖn cña l¸t c¾t ngang h¹t g¹o. Theo ®é b¹c bông chia ra: a) G¹o trong: ChØ cã 1 ®èm nhá b¹c bông hoÆc hoµn toµn trong. b) G¹o nöa trong: Kho¶ng 1/2 thiÕt diÖn cã mµu tr¾ng. c) G¹o b¹c bông: Qu¸ nöa thiÕt diÖn cã mµu tr¾ng. 23/ Mïi th¬m: Th«ng qua thö nÕm: NhÊm h¹t g¹o ®· ph¬i thËt kh« hoÆc nÊu lªn ®Ó ®¸nh gi¸, theo ®é th¬m chia ra: a) Kh«ng th¬m % ,),( x, 4 7512 50 51213 2 1 10050 == + 25 b) H¬i th¬m c) Th¬m d) Th¬m ngµo ng¹t hoÆc rÊt th¬m 24/ T×nh tr¹ng th©n: §¸nh gi¸ ®é cøng vµ ®é v÷ng cña th©n cã liªn quan ®Õn tÝnh chèng ®æ, ph©n ra: - Th©n to - cøng - Th©n trung b×nh - Th©n yÕu - mÒm. 25/ S©u: §¸nh gi¸ c¸c loµi s©u h¹i nguy hiÓm nh− s©u ®ôc th©n, s©u cuèn l¸, rÇy n©u theo thang ®iÓm do Côc B¶o vÖ thùc vËt ban hµnh n¨m 1995. 26/ BÖnh: §¸nh gi¸ c¸c loµi bÖnh nguy hiÓm nh− ®¹o «n, kh« v»n, b¹c l¸, ®èm säc vi khuÈn, hoa cóc, bÖnh ®en h¹t v.v... theo thang ®iÓm do Côc B¶o vÖ thùc vËt ban hµnh n¨m 1995. 27/ TÝnh chèng chÞu: §¸nh gi¸ tÝnh chèng chÞu cña c©y lóa víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi nh− rÐt, h¹n, óng, chua, phÌn, mÆn theo 4 cÊp: tèt, kh¸, trung b×nh, kÐm. 28/ Protein vµ Amiloze: Th«ng qua ph©n tÝch thµnh phÇn trong g¹o. Mçi gièng cã 1 hµm l−îng Amiloze æn ®Þnh vµ hµm l−îng Protein biÕn ®éng trong mét kho¶ng cho phÐp. C¸c sè liÖu vÒ mét gièng nµo ®ã (gièng T¸m Xoan Th¸i B×nh ch¼ng h¹n) sau khi ®· ®−îc chØnh lý sÏ trë thµnh tiªu chuÈn ®Ó c¨n cø vµo ®ã mµ tiÕn hµnh c«ng t¸c phôc tr¸ng. §Ó c¸c tiªu chuÈn phôc tr¸ng cho mét gièng ®−îc chÝnh x¸c cÇn ®iÒu tra kü toµn bé c¸c tÝnh tr¹ng ë n¬i nguyªn s¶n cña chóng. Tiªu chuÈn phôc tr¸ng ®−îc x©y dùng ph¶i ®¶m b¶o kh«i phôc ®−îc toµn bé c¸c tÝnh tr¹ng, c¸c ®Æc ®iÓm riªng cña gièng. Khi x©y dùng tiªu chuÈn phôc tr¸ng, cÇn hÕt søc chó ý ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm riªng biÖt chØ cã ë gièng nµy mµ kh«ng cã ë gièng kh¸c nh− d¹ng h¹t thãc - h¹t g¹o, mïi th¬m ®Æc thï, chÊt l−îng c¬m, tÝnh chÞu h¹n, chÞu rÐt khi træ, kh¶ n¨ng chèng bÖnh ®¹o «n, kh« v»n b¹c l¸, kh¶ n¨ng chÞu s©u ®ôc th©n, cuèn l¸, tÝnh kh¸ng rÇy, kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cho g¹o ngon trªn ®Êt chua, phÌn, mÆn, kh¶ n¨ng chÞu ngËp óng v.v... Dùa vµo nh÷ng tiªu chuÈn ®· tr×nh bµy kÕt hîp víi kiÕn thøc cña c¸c c¸n bé kü thuËt ®−îc bæ sung bëi nh÷ng hiÓu biÕt cña n«ng d©n, chóng ta cã thÓ x©y dùng nªn tiªu chuÈn dïng cho phôc tr¸ng bÊt kú mét gièng lóa nµo nh»m ®−a gièng trë l¹i tr¹ng th¸i vèn cã. 3/ S¬ ®å phôc tr¸ng (h×nh 1) 26 Qua s¬ ®å ta thÊy: NÕu ®Ó c¸c gièng lóa chuyªn mïa bÞ tho¸i ho¸ th× ph¶i mÊt 4 n¨m míi kh«i phôc l¹i ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña gièng ®Ó cã l« h¹t gièng nguyªn chñng. L« h¹t gièng nguyªn chñng cÇn mang nh©n gièng ®Ó cung cÊp cho ®¹i trµ, tøc lµ ®Ó cã h¹t gièng th−¬ng phÈm ®óng gièng nÕu gièng ®· bÞ tho¸i ho¸ cÇn phôc tr¸ng th× ph¶i 5 n¨m sau míi cã h¹t gièng tèt ®Ó gieo cÊy. Nh− vËy rÊt tèn thêi gian vµ c«ng søc. Tèt h¬n c¶ lµ gi÷ cho gièng kh«ng bÞ tho¸i ho¸. 4/ Tr×nh tù vµ ph−¬ng ph¸p phôc tr¸ng • ë n¨m thø nhÊt: M¹: Chän 1kg h¹t gièng tèt, thËt ®óng gièng gieo m¹ vµ ch¨m sãc chu ®¸o. L−îng gieo lµ 30 gam méng cho 1m2 d−îc m¹. Bãn lãt cho m¹ theo l−îng sau ®©y (tÝnh cho 1 m2 d−îc m¹). - Ph©n chuång: 2 kg/ m2 - Ph©n l©n: 50 gam/ m2 - Ph©n kali: 20 gam/ m2 Bãn thóc 2 lÇn khi m¹ ®¹t 3 l¸ vµ 5 l¸ víi l−îng: - §¹m: 10 gam/ m2 - Kali: 10 gam/ m2 CÊy khi m¹ ®¹t 7 - 8 l¸. Lóa: Chän ruéng thËt ®iÓn h×nh, tèt nhÊt lµ ë khu vùc ph©n bè cña gièng. CÇn 300 m2 ®Ó cÊy hÕt l−îng gièng ®· gieo. 27 §Êt lóa cÇn lµm kü, bãn lãt c¸c lo¹i ph©n cÇn thiÕt. - Ph©n chuång: 1 kg/ m2 - Ph©n ®¹m: 6 gam/ m2 - Ph©n l©n: 30 gam/ m2 - Ph©n kali: 10 gam/ m2 CÊy thµnh luèng th¼ng hµng víi mËt ®é 40 khãm/ m2, kho¶ng c¸ch 25cm x 10cm, 1 khãm cÊy b»ng 1 h¹t thãc (nÕu c©y m¹ ®· ®Î th× lµ 1 khãm m¹, c©y m¹ kh«ng ®Î lµ 1 d¶nh m¹). Luèng nªn bè trÝ theo chiÒu dµi ruéng víi chiÒu réng lµ 1,5m. Khi lóa håi xanh cÇn thóc ®ît 1 vµ sôc bïn víi l−îng ph©n nh− sau: - Ph©n ®¹m: 10 gam/ m2 - Ph©n kali: 8 gam/ m2 Thóc lÇn 2: Vµo 20 - 25 ngµy tr−íc khi lóa træ. - Ph©n ®¹m: 6 gam/ m2 - Ph©n kali: 10 gam/ m2 • Chän c©y −u tó * Giai ®o¹n 1: Sau khi c©y lóa kÕt thóc ®Î nh¸nh b¾t ®Çu chän c©y −u tó trªn ruéng cÊy. C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu quan s¸t ®−îc trong thêi kú nµy ®Ó chän c¸c c©y ®−îc coi lµ ®óng gièng lµm c©y −u tó. C¸c chØ tiªu lµm c¬ së: Søc ®Î nh¸nh, mµu tai l¸, l−ìi l¸, h×nh d¹ng l¸, gãc ®Î nh¸nh. Dïng cäc (th−êng lµ cäc tre) cao 1,5m, ®−êng kÝnh 1cm, ®¸nh dÊu kho¶ng 500 c©y ®¹t c¸c chØ tiªu ®Ò ra. Chó ý kh«ng chän c¸c c©y ë b×a luèng vµ gÇn bê. * Giai ®o¹n 2: Khi lóa træ: C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu ngµy træ, mµu nhuþ c¸i, mµu má h¹t, h×nh d¹ng l¸, gãc l¸ ®ßng, chiÒu dµi chiÒu réng l¸ ®ßng, tæng sè l¸ trªn th©n chÝnh, t×nh tr¹ng th©n, t×nh tr¹ng s©u bÖnh, sè b«ng h÷u hiÖu (lóc nµy lµ c¸c nh¸nh ®· træ) ®Ó chän c¸c c©y hoµn toµn phï hîp víi chØ tiªu ®· ®Þnh. CÇn chän ®−îc Ýt nhÊt lµ 200 c©y. NÕu sè c©y gi÷ l¹i kh«ng ®¹t 200 th× cÇn c¨n cø vµo c¸c chØ tiªu cã thÓ quan s¸t ®−îc ®Ó chän thªm cho ®ñ 200 c©y ®óng gièng. * Giai ®o¹n 3: Khi lóa chÝn: C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu: B«ng h÷u hiÖu/khãm, chiÒu cao c©y, chiÒu dµi cæ b«ng, chiÒu dµi b«ng, h×nh d¹ng h¹t thãc, t×nh tr¹ng s©u bÖnh kÕt hîp víi c¸c quan s¸t vÒ chÞu mÆn, chua, phÌn, rÐt ®Ó chän c¸c c©y −u tó trªn ®ång ruéng. CÇn chän ®−îc Ýt nhÊt lµ 100 c©y ®óng gièng, nhæ c¶ khãm, röa s¹ch, ph¬i thËt kh«. * Giai ®o¹n 4: C©y kh«: §o ®Õm c¸c chØ tiªu kh¸c trong phßng. C¸c c¸ thÓ −u tó chän ®−îc trªn ®ång ruéng mang ®o ®Õm trong phßng ë c¸c chØ tiªu theo mÉu nh− b¶ng 2: 28 B¶ng 2: C¸c chØ tiªu ®o ®Õm trong phßng T T c ¸ th Ó C hi Òu c ao c ©y ( cm ) B «n g h÷ u hi Öu /k hã m C hi Òu d µi b «n g (c m ) C hi Òu d µi c æ b« ng ( cm ) Sè h ¹t /b «n g H ¹t c h¾ c/ b« ng C hi Òu d µi h ¹t th ãc ( m m ) C hi Òu r én g h¹ t t hã c (m m ) M µu v á tr Êu M µu v á c¸ m § é tr on g h¹ t g ¹o P. 1 00 0 h¹ t ( ga m ) Sè ® èt M ïi th ¬m N ¨n g su Êt c ¸ th Ó ga m /k hã m C¸ch lµm: Mçi c¸ thÓ ®eo mét thÎ theo sè thø tù. Ghi sè thø tù vµo thÎ ®ång thêi sè nµy còng lµ ký hiÖu dßng. LÇn l−ît thu thËp sè liÖu theo b¶ng mÉu. Riªng khèi l−îng 1.000 h¹t vµ n¨ng suÊt c¸ thÓ lµm cuèi ë cïng mét lÇn c©n. Sau khi ®· ®o ®Õm c¸c chØ tiªu, h¹t cña tõng c¸ thÓ ®−îc tuèt riªng, bá vµo bao con, thu thÎ bá vµo bªn trong, ghi ký hiÖu dßng vµo vá bao ®em ph¬i l¹i cho kh« ®Ó c©n khèi l−îng 1.000 h¹t vµ n¨ng suÊt c¸ thÓ. Bao ®ùng h¹t th−êng dïng lµ bao xi m¨ng (lo¹i bao nhá ®ùng ®−îc 100 gam). * Giai ®o¹n 5: Chän c©y −u tó lËp thµnh dßng: C¨n cø vµo c¸c sè liÖu thu ®−îc, so s¸nh víi chØ tiªu phôc tr¸ng cña gièng chän ra c¸c c¸ thÓ hoµn toµn ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña gièng gèc. Trong sè c¸c dßng ®¹t yªu cÇu c¨n cø vµo n¨ng suÊt c¸ thÓ s¾p xÕp theo thø tù vµ chän ra 20-30 c¸ thÓ tèt nhÊt, lËp thµnh 20-30 dßng mang gieo cÊy ®¸nh gi¸ dßng ë vô tiÕp theo. • ë n¨m thø hai: §¸nh gi¸ dßng lÇn thø nhÊt H¹t cña mçi c¸ thÓ thu ®−îc gieo riªng thµnh mét dßng riªng biÖt. L−îng gieo, møc ph©n bãn cho m¹ vµ cho lóa ®−îc ¸p dông nh− ë n¨m thø nhÊt. §Ó t¨ng hÖ sè nh©n gièng cÇn t¨ng c−êng sù ®Î nh¸nh, v× thÕ m¹ cña dßng ®−îc cÊy ë tuæi m¹ 6-7 l¸. Mçi dßng cÊy 3 hµng thµnh 1 luèng dµi 30m. Hµng c¸ch hµng trong luèng lµ 25cm, c©y c¸ch c©y 15cm, cÊy 1 d¶nh (b»ng 1 c©y m¹ sinh tr−ëng tõ 1 h¹t thãc). Dßng nä c¸ch dßng kia 40cm (h×nh 2). 29 ë mçi dßng ®¸nh dÊu 10 c©y thuéc hµng gi÷a c¸ch bê 1m ®Ó theo dâi c¸c chØ tiªu gièng nh− ë n¨m thø nhÊt. §Æc biÖt cÇn chó ý c¸c chØ tiªu sau: • Ngµy træ: Toµn bé c¸c c©y trong dßng chØ træ chªnh lÖch nhau 2 ngµy so víi ngµy træ Ên ®Þnh. VÝ dô ngµy træ ®Òu lµ 15 th¸ng 10, th× c©y træ sím nhÊt lµ 13 th¸ng 10 vµ træ muén nhÊt lµ 17 th¸ng 10. • ChiÒu cao c©y: Toµn dßng cã chiÒu cao ®ång ®Òu, c¸c c©y trong dßng chØ chªnh lÖch nhau 3cm, ch¼ng h¹n: chiÒu cao trung b×nh cña gièng theo dâi lµ 155cm th× c©y thÊp nhÊt lµ 152cm, cßn c©y cao nhÊt lµ 158cm. ChiÒu cao = x ± 3cm = 155 ± 3cm. • XuÊt hiÖn c¸c c©y l¹: C©y cã c¸c kiÓu h×nh kh¸c h¼n nh− kiÓu l¸, kiÓu th©n, kiÓu ®Î nh¸nh, gãc l¸ ®ßng kh¸c biÖt, xuÊt hiÖn c©y cã r©u ë gièng kh«ng cã r©u, xuÊt hiÖn c©y cã mµu tai l¸, mµu má h¹t, mµu vßi nhuþ kh¸c h¼n v.v... NÕu trong dßng xuÊt hiÖn c©y træ sím hoÆc muén ngoµi ph¹m vi, chiÒu cao v−ît qu¸ møc cho phÐp hoÆc xuÊt hiÖn c©y l¹ th× toµn dßng bÞ ®µo th¶i. C¸c dßng ®−îc gi÷ l¹i lÊy mÉu 10 c©y ®· theo dâi, ph¬i kh« vµ ®o ®Õm c¸c chØ tiªu nh− m« t¶ ë b¶ng 2, sau khi thu ho¹ch ®¸nh gi¸ tiÕp mïi th¬m, ph©n tÝch c¸c chØ tiªu sinh ho¸ nh− Protein, Amiloze ®Ó hîp víi c¸c chØ tiªu ®· theo dâi thµnh b¶ng tæng hîp hoµn chØnh. C¸c dßng ®−îc gi÷ l¹i cÇn cã c¸c chØ tiªu b»ng hoÆc xÊp xØ nh− c¸c c©y −u tó ®−îc chän ra tõ n¨m thø nhÊt. Nh÷ng dßng chän ®−îc thu ho¹ch riªng, c©n n¨ng suÊt vµ s¾p xÕp theo thø tù tõ cao ®Õn thÊp, chän ra 4-6 dßng ®Çu b¶ng ®Ó so s¸nh, ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø 2. • ë n¨m thø ba: §¸nh gi¸ dßng lÇn thø hai C¸c dßng chän ®−îc tõ lÇn ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø nhÊt cïng víi h¹t thu ®−îc cña gièng khëi ®Çu ®−îc bè trÝ thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø hai. Sè h¹t thu ®−îc tõ ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø nhÊt ®−îc chia ra hai phÇn: PhÇn thø nhÊt kho¶ng 200 gam, mçi dßng mang gieo cïng víi l« h¹t gièng kh«ng chän läc dïng lµm ®èi chøng. L« 2 lµ sè h¹t cßn l¹i ®em gieo ®Ó nh©n s¬ bé nh»m cã ®ñ l−îng h¹t gièng khi ®· ®¸nh gi¸ dßng ®Çy ®ñ. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø 2 ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: Bè trÝ thÝ nghiÖm so s¸nh gièng gåm 3 lÇn nh¾c l¹i, « thÝ nghiÖm lµ 10 m2 h×nh ch÷ nhËt 2m x5m. VÝ dô chän ®−îc 4 dßng víi ®èi chøng lµ 5. S¬ ®å thÝ nghiÖm nh− h×nh 3. I 1 4 2 §/C 3 II 3 §/C 4 1 2 III 2 1 §/C 3 4 I, II, III: LÇn nh¾c l¹i; 1, 2, 3, 4: Tªn dßng ®−îc chän; §/C: §èi chøng H×nh 3: S¬ ®å ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø 2 ë lÇn nh¾c l¹i thø 2, mçi dßng vµ ®èi chøng ®¸nh dÊu 10 c©y ë hµng thø 2, bá 3 c©y ®Çu hµng ®Ó theo dâi c¸c chØ tiªu gièng nh− ë ®¸nh gi¸ dßng lÇn thø nhÊt (n¨m thø hai). Khi thu ho¹ch, 10 c©y theo dâi ®−îc thu riªng vµ ®o c¸c chØ tiªu trong phßng. C¸c chØ tiªu theo dâi ë so s¸nh dßng lÇn thø 2 gåm: 30 1/ Thêi gian sinh tr−ëng: C¸c c¸ thÓ trong dßng træ kh«ng chªnh lÖch nhau qu¸ 2 ngµy. 2/ ChiÒu cao c©y: C¸c c¸ thÓ trong dßng cao thÊp kh¸c nhau kh«ng qu¸ 3cm. 3/ C©y l¹ xuÊt hiÖn trong dßng: C¶ dßng bÞ ®µo th¶i kh«ng theo dâi tiÕp n÷a. 4/ S©u bÖnh h¹i: Ph¶i h¬n ®èi chøng. 5/ N¨ng suÊt: C¸c dßng ®¹t yªu cÇu ®−îc thu n¨ng suÊt theo «, lÊy n¨ng suÊt trung b×nh cña mçi dßng vµ ®èi chøng. C¸c dßng cã n¨ng suÊt v−ît ®èi chøng tõ 10% trë lªn th× ®−îc chän. §ã lµ gièng ®· ®−îc phôc tr¸ng. H¹t gièng ®em nh©n ë vô tiÕp theo lÊy ë phÇn nh©n s¬ bé. Kü thuËt canh t¸c ë khu so s¸nh gièng * M¹: L−îng gieo lµ 30 gam méng/ m2. Ph©n cho m¹: • Bãn lãt: - Ph©n chuång: 2kg/ m2 - Ph©n l©n: 50 gam/ m2 - Ph©n kali: 20 gam/ m2 • Bãn thóc 2 lÇn khi m¹ ®¹t 3 l¸ vµ 5 l¸ víi l−îng: - §¹m: 10 gam/ m2 - Kali: 10 gam/ m2 CÊy khi m¹ ®¹t 8 l¸. MËt ®é 40 khãm/ m2, kho¶ng c¸ch 25cm x 10cm. Mét khãm lóa cÊy b»ng mét khãm m¹ sinh tr−ëng tõ mét h¹t thãc. * Lóa: • Bãn lãt: - Ph©n chuång: l,5 kg/ m2 - Ph©n ®¹m: 10 gam/ m2 - Ph©n l©n: 40 gam/ m2 - Ph©n kali: 10 gam/ m2 • Bãn thóc lÇn mét khi lóa bÐn rÔ håi xanh kÕt hîp sôc bïn: - Ph©n ®¹m: 10 gam/ m2 - Ph©n kali: 5 gam/ m2 • Bãn thóc lÇn 2 (kho¶ng 20 ngµy tr−íc khi lóa træ) - Ph©n kali: 10 gam/ m2 - Ph©n ®¹m: 5 gam/ m2 Khi lóa ®á ®u«i rót hÕt n−íc. 31 Kü thuËt canh t¸c ë khu nh©n s¬ bé C¸ch lµm m¹ ë khu nh©n s¬ bé gièng nh− ë khu so s¸nh gièng, v× thÕ trong thùc tÕ ng−êi ta gieo m¹ theo dßng, lÊy ®ñ sè m¹ ®Ó ®em ®i bè trÝ thÝ nghiÖm so s¸nh ®¸nh gi¸ dßng, sè cßn l¹i bè trÝ cÊy theo dßng ë khu nh©n s¬ bé. ë khu nh©n s¬ bé ®Êt ®−îc lµm kü, chän khu ®Êt ®iÓn h×nh, bãn ph©n theo møc sau ®©y (tÝnh cho 1000 m2): • Bãn lãt: - Ph©n chuång: 1 tÊn - Ph©n l©n supe: 40 kg - Ph©n kali clorua: 10 kg - Ph©n ®¹m urª: 10 kg • Bãn thóc lÇn l: - Ph©n ®¹m urª: 10 kg - Ph©n kali clorua: 5 kg • Bãn thóc lÇn 2 (kho¶ng 20 ngµy tr−íc træ) - Ph©n ®¹m: 5 kg - Ph©n kali: 10 kg CÊy: CÊy thµnh b¨ng réng 2m víi mËt ®é 40 khãm/ m2 kho¶ng c¸ch 20cm x 12,5cm. B¨ng nä c¸ch b¨ng kia 30cm dïng lµm lèi ®i ®Ó chän läc, khö lÉn vµ ch¨m sãc ë c¸c giai ®o¹n cÇn thiÕt. • Khö lÉn: CÇn khö triÖt ®Ó c¸c c©y lÉn do tµn d− ë c¸c vô tr−íc vµ sù ph¸t triÓn cña cá lång vùc. TiÕn hµnh khö lÉn vµ vÖ sinh ruéng nh©n gièng s¬ bé 3 lÇn: lÇn 1 khi lµm cá ®ît 1, lÇn 2 khi lóa ®· træ ®Òu vµ lÇn 3 tr−íc khi thu ho¹ch 2-3 ngµy. Nhæ bá tÊt c¶ c¸c c©y kh¸c d¹ng vµ vá lång vùc. H¹t gièng cña dßng tèt nhÊt trong thÝ nghiÖm so s¸nh gièng thu ë khu nh©n s¬ bé ®−îc ®em nh©n gièng ®Ó cã h¹t nguyªn chñng phôc vô s¶n xuÊt. • N¨m thø 4: Nh©n gièng ®· phôc tr¸ng ®Ó cã h¹t nguyªn chñng. Dßng lóa ®· phôc tr¸ng nÕu gÆp thêi tiÕt thuËn lîi th× ë lÇn nh©n s¬ bé cã thÓ thu ®−îc 200- 300kg. §©y lµ l« h¹t ®óng gièng cã ®é thuÇn cao t−¬ng ®−¬ng siªu nguyªn chñng. Sè h¹t nµy lÊy ra 1 kg ®Ó bè trÝ chän läc duy tr×, sè cßn l¹i ®em nh©n gièng ë khu c¸ch ly ®Ó cã gièng nguyªn chñng cung cÊp cho s¶n xuÊt ®¹i trµ. Quy tr×nh nh©n gièng ®−îc thùc hiÖn gièng nh− khi nh©n s¬ bé xong ®−îc thùc hiÖn ë khu c¸ch ly hoÆc cÊy cïng khu víi gièng ®¹i trµ. NÕu xung quanh cÊy gièng kh¸c th× kho¶ng c¸ch tèi thiÓu gi÷a 2 gièng lµ 10m. Khi kh«ng cã ®iÒu kiÖn c¸ch ly lóc thu ho¹ch cÇn gÆt bá mét b¨ng réng 1m xung quanh ruéng lµm thãc thÞt nh− s¬ ®å (h×nh 4). 32 Víi sù gióp ®ì cña c¸c c¸n bé kü thuËt, sù say mª cña ng−êi lµm gièng, tiÕn hµnh tuÇn tù c¸c b−íc nh− ®· tr×nh bµy chóng ta phôc tr¸ng bÊt kú mét gièng lóa truyÒn thèng hoÆc ®Æc s¶n nµo theo ý muèn. Tuy nhiªn, nh− ®· tr×nh bµy nÕu kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p duy tr×, ®Ó mét gièng lóa ®· bÞ tho¸i ho¸ th× khi cÇn ph¶i kh«i phôc l¹i th«ng qua c«ng viÖc phôc tr¸ng sÏ mÊt rÊt nhiÒu c«ng søc vµ thêi gian. V× thÕ cÇn n¾m ®−îc kü thuËt duy tr× ®Ó lu«n gi÷ cho gièng kh«ng bÞ tho¸i ho¸. 5/ KiÓm tra h¹t gièng phôc tr¸ng H¹t gièng ®· ®−îc phôc tr¸ng kh«ng chØ cÇn cã ®é thuÇn cao mµ cßn ph¶i cã chÊt l−îng gieo trång tèt. ChÊt l−îng gieo trång cña l« h¹t gièng quyÕt ®Þnh bëi tû lÖ n¶y mÇm, ®é s¹ch cña l« h¹t vµ h×nh thøc bªn ngoµi cña l« h¹t gièng. §Ó ®¸nh gi¸ l« h¹t tèt hay xÊu, gi¸ trÞ gieo trång cao hay thÊp cÇn kiÓm tra vµ so s¸nh víi tiªu chuÈn. C¸c chØ tiªu cÇn kiÓm tra vµ ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn cô thÓ nh− sau: • KiÓm tra ®é s¹ch cña l« h¹t: C©n 1 kg h¹t gièng tr¶i ®Òu lªn mÆt bµn ph¼ng, dïng th−íc chia theo ®−êng chÐo vµ lÊy hai phÇn ®èi ®Ønh, bá 2 phÇn kia, sau ba lÇn ta ®−îc mÉu kiÓm tra, c©n lÊy 100 gam ®Ó ph©n tÝch (h×nh 5). MÉu ph©n tÝch ®−îc ph©n lµm 2 phÇn: phÇn h¹t gièng lµ c¸c h¹t thãc ch¾c, nguyªn vÑn (ký hiÖu lµ A) vµ phÇn t¹p chÊt bao gåm h¹t lÐp, löng, h¹t gÉy, cäng r¬m r¹, h¹t cá d¹i, c¸c lÉn t¹p kh¸c (ký hiÖu lµ B). 33 A §é s¹ch (%) = ---------- x 100 A + B V× A + B = 100 gam nªn thùc chÊt c©n phÇn A ta cã ngay ®é s¹ch tÝnh b»ng phÇn tr¨m. VÝ dô: trong 100 gam mÉu gièng nÕp c¸i Hoa vµng phÇn h¹t gièng c©n ®−îc lµ 99 gam. Nh− thÕ ®é s¹ch cña l« h¹t gièng lµ 99%. • KiÓm tra tû lÖ n¶y mÇm cña l« h¹t: Tû lÖ n¶y mÇm ®−îc kiÓm tra tr−íc khi xuÊt gièng ®Ó gieo trång. Cã nhiÒu c¸ch kiÓm tra tû lÖ n¶y mÇm xong 2 ph−¬ng ph¸p sau ®©y dÔ ¸p dông: - Ph−¬ng ph¸p ''C©y h¹t'' + Nguyªn liÖu: - Mét ®o¹n gç trßn cã ®−êng kÝnh 4-5cm, dµi 25cm (cã thÓ thay khóc gç trßn b»ng ®o¹n tre, nøa cã ®−êng kÝnh t−¬ng tù). - Mét tÊm v¶i b«ng s¹ch réng 18cm, dµi 25cm (cã thÓ thay tÊm v¶i b»ng mét kh¨n mÆt b«ng lo¹i nhá). - 4 chiÕc chun cao su - 1 kim, 1 cuén chØ 34 - 1 tói Polyetylen (tói nilon) dµi 30cm réng 10cm. + C¸ch lµm: TiÕn hµnh tuÇn tù nh− h×nh vÏ (h×nh 6). H×nh 6: Lµm ''C©y h¹t'' 1. ChuÈn bÞ tÊm v¶i s¹ch vµ ®o¹n gç trßn 2. Kh©u tÊm v¶i vµo ®o¹n gç trßn nh− kiÓu l¸ cê 3. Cuèn tÊm v¶i vµo ®o¹n gç 4. Nhóng vµo chËu n−íc s¹ch 5. Vít ra ®Ó cho r¸o n−íc 6. Më tÊm v¶i ®· thÊm −ít vÒ tr¹ng th¸i l¸ cê vµ xÕp h¹t ®· ng©m n−íc thµnh hµng däc theo ®o¹n gç, xÕp ®−îc mét hµng th× cuèn ®o¹n gç ®Ó h¹t ®−îc v¶i bäc l¹i. 7. XÕp ®ñ 100 h¹t (kho¶ng 5 hµng), cßn thõa 1/2 tÊm v¶i. 8. Cuèn tiÕp cho hÕt chiÒu dµi vµ dïng chun cè ®Þnh tÊm v¶i ë hai ®Çu vµ ë ®o¹n gi÷a ta cã "C©y h¹t''. 9. Cho ''C©y h¹t" vµo tói Polyetylen, buéc ®Çu tói l¹i. 35 Chó ý: * H¹t chän ngÉu nhiªn mçi dßng 100 h¹t, mét "C©y h¹t" chØ nªn thö mét gièng ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn. * H¹t gièng ph¶i ng©m cho hót no n−íc trong vßng 48 giê. * XÕp h¹t thãc vµo tÊm v¶i −ít theo chiÒu má h¹t h−íng phÝa trªn, cuèng h¹t cã mµy trÊu h−íng xuèng phÝa d−íi. * §¸nh dÊu s¬n ®Çu trªn cña ''C©y h¹t'' ®Ó xÕp ®Çu trªn h−íng thiªn, ®Çu d−íi h−íng ®Þa. §Ó ''C©y h¹t'' vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm ®ñ thêi gian theo quy ®Þnh lÊy ra x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. Ph−¬ng ph¸p ''C©y h¹t'' rÊt dÔ lµm, mét lÇn lµm "C©y h¹t" sö dông ®−îc nhiÒu lÇn chØ cÇn chó ý sau khi thö tû lÖ n¶y mÇm th× giÆt s¹ch tÊm v¶i, röa s¹ch ®o¹n gç, ph¬i kh« ®Ó dïng cho lÇn sau. - Ph−¬ng ph¸p ''B¸t c¸t'' + Nguyªn liÖu: - 1 c¸i b¸t con - 1 b¸t c¸t tèt - 1 tói Polyetylen dµi 20cm, réng 15cm - 1 chiÕc chun cao su + C¸ch lµm: 1/ Chän ngÉu nhiªn 100 h¹t thãc tõ dßng ®Þnh kiÓm tra, ng©m 48 giê cho hót no n−íc, röa s¹ch. 2/ C¸t ®em röa s¹ch ®Õn khi thÊy n−íc trong lµ ®−îc, ph¬i kh« vµ rang cho thËt nãng ®Ó khö hÕt mÇm bÖnh cã trong c¸t. 3/ Phun n−íc vµo c¸t cho ®ñ Èm. Thö ®é Èm cña c¸t: N¾m chÆt mét n¾m c¸t ®· phun Èm, thÊy n−íc kh«ng ch¶y ra kÏ tay. §Ó n¾m c¸t cÈn thËn lªn mÆt ®Êt thÊy cßn gi÷ ®−îc nguyªn d¹ng th× ®é Èm võa ®ñ. 4/ Cho c¸t Èm vµo b¸t, Ên nhÑ, g¹t b»ng miÖng. 5/ Gieo h¹t ®· ng©m n−íc vµo b¸t c¸t, Ên cho h¹t ngËp hÕt vµo c¸t. 6/ §−a b¸t c¸t Èm ®· gieo vµo tói Polyetylen, buéc miÖng l¹i b»ng chun cao su. 7/ §−a mÉu h¹t ®· gieo vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm ®Õn thêi gian Ên ®Þnh th× mang ra x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. * X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm: ë vô xu©n 8-9 ngµy sau khi gieo c¸c h¹t cã kh¶ n¨ng mäc mÇm sÏ mäc hÕt, cßn ë vô mïa th× chØ cÇn 6-7 ngµy. Tû lÖ n¶y mÇm ®−îc x¸c ®Þnh khi sè h¹t ®· ®¹t tû lÖ n¶y mÇm tèi ®a. CÇn x¸c ®Þnh: - Sè l−îng c©y mÇm b×nh th−êng - A - Sè h¹t cßn l¹i - B: Bao gåm h¹t kh«ng n¶y mÇm vµ c©y mÇm kh«ng b×nh th−êng. 36 A Tû lÖ n¶y mÇm (%) = ---------- x 100 A + B • Gi¸ trÞ gieo trång cña l« h¹t Sau khi x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm vµ ®é s¹ch cña l« h¹t th× cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ gieo trång cña l« h¹t ®ã : Gi¸ trÞ gieo trång = §é s¹ch (%) x Tû lÖ n¶y mÇm(%) VÝ dô: KiÓm tra 2 dßng ®· ®−îc phôc tr¸ng cña gièng T¸m xoan Th¸i B×nh ta cã kÕt qu¶: Dßng 56: Tû lÖ n¶y mÇm 91% §é s¹ch 99% Dßng 63: Tû lÖ n¶y mÇm 93% §é s¹ch 98% Gi¸ trÞ gieo trång cña dßng 56 = 0,91 x 0,99 = 0,90 = 90% Gi¸ trÞ gieo trång cña dßng 63 = 0,93 x 0,98 = 0,91 = 91% Hai dßng cã gi¸ trÞ gieo trång xÊp xØ nhau. 37 4. Duy tr× c¸c gièng lóa chuyªn mïa C¸c gièng lóa chuyªn mïa sau khi phôc tr¸ng cÇn ®−a ngay vµo duy tr× ®Ó tr¸nh bÞ tho¸i ho¸ trë l¹i. 4.1 Tiªu chuÈn duy tr× 1 kg h¹t gièng lÊy ë dßng tèt nhÊt ®· phôc tr¸ng ®−îc gieo t¹i n¬i nguyªn s¶n ®Ó thu thËp sè liÖu, so s¸nh víi sè liÖu cña 3 n¨m tiÕn hµnh phôc tr¸ng nh»m x©y dùng sè liÖu chuÈn dïng cho duy tr× l©u dµi. C¸c tiªu chuÈn sau ®©y ®−îc ®o ®Õm vµ lËp thµnh b¶ng chuÈn: 1/ Ngµy træ 2/ ChiÒu cao c©y (cm) 3/ ChiÒu dµi b«ng (cm) 4/ Sè h¹t/b«ng (cm) 5/ Sè h¹t ch¾c/b«ng (cm) 6/ Tû lÖ lÐp (%) 7/ ChiÒu dµi cæ b«ng (cm) 8/ ChiÒu dµi l¸ ®ßng (cm) 9/ Sè ®èt trªn th©n chÝnh 10/ Tû lÖ dµi/réng h¹t thãc 11/ Khèi l−îng 1000 h¹t (gam) 12/ Mµu s¾c h¹t g¹o lËt 13/ Mïi th¬m 14/ Mµu s¾c vá trÊu 15/ Mµu s¾c tai l¸ vµ vßi nhuþ 16/ N¨ng suÊt c¸ thÓ gam/khãm 38 4.2. Tr×nh tù tiÕn hµnh duy tr× 4.2.1: S¬ ®å duy tr× (h×nh 7) H×nh 7: S¬ ®å duy tr× 4.2.2. Tr×nh tù vµ c¸ch tiÕn hµnh • ë n¨m thø nhÊt: 1 kg h¹t gièng lÊy ë dßng ®· phôc tr¸ng ®−îc gieo, ch¨m sãc, cÊy gièng nh− ë n¨m thø nhÊt cña phôc tr¸ng. Khi c©y lóa ®· b−íc vµo giai ®o¹n ®øng c¸i dïng que tre dµi 1,5m c¾m ®¸nh dÊu c¸c c¸ thÓ tèt, hoµn toµn cã ®Çy ®ñ c¸c chØ tiªu theo b¶ng chuÈn. Tuú theo yªu cÇu cÇn sè l−îng h¹t mµ c¾m cäc tõ 100-500 c¸ thÓ. ë c¸c giai ®o¹n tiÕp theo gåm: træ lóa chÝn s¸p vµ lóa chÝn hoµn toµn tiÕp tôc ®¸nh gi¸ ®Ó chän ra tõ 80- 400 c¸ thÓ −u tó. Thu c¸c c¸ thÓ c¶ c©y, ph¬i kh« vµ ®o ®Õm c¸c chØ tiªu theo b¶ng chuÈn. So s¸nh víi b¶ng chuÈn ®Ó chän ra c¸c c¸ thÓ ®¹t yªu cÇu. S¾p xÕp n¨ng suÊt c¸ thÓ theo chiÒu tõ cao xuèng thÊp vµ chän ra 30-100 c¸ thÓ ®Çu b¶ng ®Ó gieo sang n¨m thø 2. • ë n¨m thø hai: C¸c c¸ thÓ ®−îc gieo thµnh dßng theo quy tr×nh gièng nh− ë n¨m thø 2 cña phôc tr¸ng. TiÕp tôc theo dâi theo b¶ng chuÈn, lo¹i bá c¸c dßng kh«ng ®¹t yªu cÇu nÕu xuÊt hiÖn c¸c c¸ thÓ l¹. ë mét dßng tèt nhÊt, tiÕp tôc chän ra 100 c©y tèt nhÊt ®Ó gieo theo dâi vµ ®ãng vai trß lµ n¨m thø hai cña duy tr×. H¹t gièng cña c¸c dßng ®−îc chän ®em hçn l¹i ta cã l« h¹t siªu nguyªn chñng (SNC) 39 • ë n¨m thø ba: Nh©n h¹t gièng SNC ®Ó cã nguyªn chñng (theo quy tr×nh ®· tr×nh bµy ë phÇn nh©n gièng nguyªn chñng ë phôc tr¸ng) ®ång thêi bè trÝ ®¸nh gi¸ dßng ®· chän. Theo tuÇn tù nµy th× n¨m nµo còng cã l« h¹t ®¸nh gi¸, h¹t siªu nguyªn chñng vµ h¹t nguyªn chñng. Tuú theo yªu cÇu cña s¶n xuÊt mµ h¹t nguyªn chñng ®−îc bè trÝ nh©n gièng thªm 1 ®Õn 2 lÇn n÷a ®Ó cã h¹t gièng cung cÊp cho s¶n xuÊt ®¹i trµ. • KiÓm tra gièng trªn ®ång ruéng: Khu nh©n gièng tõ siªu nguyªn chñng ra nguyªn chñng hoÆc tõ nguyªn chñng ra cÊp h¹t x¸c nhËn (cßn gäi lµ h¹t cÊp I) ph¶i ®−îc kiÓm tra kü khi gieo cÊy trªn ®ång ruéng ®Ó ®¸nh gi¸ ®é thuÇn, t×nh tr¹ng ruéng gièng tr−íc khi quyÕt ®Þnh thu ho¹ch ®Ó lµm gièng. C¸c chØ tiªu kiÓm tra gièng trªn ®ång ruéng: 1/ KiÓm tra quy tr×nh gieo m¹: Thùc hiÖn vµo giai ®o¹n m¹. CÇn hÕt søc chó ý xem ruéng m¹ tr−íc ®ã cã cÊy lóa kh«ng? Gièng g×? 2/ KiÓm tra quy tr×nh cÊy: TiÕn hµnh ngay sau khi cÊy xong. CÇn hÕt søc chó ý kiÓm tra viÖc cÊy khãm lóa b»ng c©y m¹ sinh ra tõ mét h¹t thãc vµ cÊy thµnh b¨ng ®Ó tiÖn cho viÖc chän läc (khö lÉn). 3/ KiÓm tra t×nh tr¹ng s©u bÖnh: T×nh tr¹ng s©u bÖnh cña khu ruéng gièng ®−îc kiÓm tra ë hai thêi kú: khi lóa ®øng c¸i vµ 5 ngµy tr−íc khi thu ho¹ch. C¸c ruéng bÞ s©u bÖnh nÆng kh«ng cho phÐp thu ho¹ch lµm gièng. HÕt søc chó ý kiÓm tra c¸c bÖnh nguy hiÓm nh− ®¹o «n, kh« v»n, b¹c l¸, bÖnh xo¾n lïn, bÖnh lem h¹t, bÖnh tuyÕn trïng. Lo¹i bá tÊt c¶ c¸c khu bÞ bÖnh qu¸ tû lÖ cho phÐp. 4/ KiÓm tra ®é thuÇn cña gièng: §©y lµ chØ tiªu quan träng nhÊt. §é thuÇn gièng ®−îc ®¸nh gi¸ ë thêi kú lóa ®á ®u«i. Ng−êi ta ®i kiÓm tra theo kiÓu zÝc z¾c däc theo ®−êng chÐo cña khu kiÓm tra (h×nh 8). H×nh 8: S¬ ®å c¸ch lÊy mÉu kiÓm tra ®é thuÇn C¨n cø vµo sè c©y kh¸c gièng ph¸t hiÖn ®−îc trªn tæng sè c©y kiÓm tra mµ ®¸nh gi¸ ®é thuÇn cña l« gièng. 40 VÝ dô: L« kiÓm tra lµ 5.000 m2, tæng sè c©y kiÓm tra lµ 250.000 c©y. Ph¸t hiÖn ®−îc 50 c©y lÉn, kh¸c gièng. VËy ®é thuÇn cña l« gièng lµ: 250.000 - 50 ----------------------- x 100 = 99,98% 250.000 • Tiªu chuÈn c¸c cÊp h¹t gièng: Tiªu chuÈn h¹t gièng cÊp nguyªn chñng vµ cÊp x¸c nhËn ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng d−íi ®©y. B¶ng 3: Tiªu chuÈn c¸c cÊp h¹t gièng TT ChØ tiªu H¹t nguyªn chñng H¹t x¸c nhËn 1 §é thuÇn (%) Trªn 99,93 Trªn 99,8 2 §é s¹ch (%) Trªn 99,0 Trªn 99,0 3 S©u mät (con/kg) D−íi 5 con D−íi 7 con 4 Tû lÖ n¶y mÇm (%) Trªn 93 Trªn 93 5 H¹t cá d¹i (h¹t/kg) D−íi 2 h¹t D−íi 4 h¹t 6 Mµu s¾c S¸ng ®Ñp S¸ng ®Ñp 7 Mïi vÞ B×nh th−êng B×nh th−êng C«ng viÖc duy tr× ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn sÏ lu«n cã l« h¹t gièng chÊt l−îng cao cung cÊp cho s¶n xuÊt ®¹i trµ ®ång thêi gi÷ cho gièng lóa kh«ng bÞ tho¸i ho¸. 41 5. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa chuyªn mïa 5.1. X¸c ®Þnh thêi gian thÝch hîp tõ cÊy ®Õn træ §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña c¸c gièng lóa chuyªn mïa lµ ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, nªn dï cã cÊy rÊt sím còng ph¶i ®Õn khi ngµy ng¾n l¹i chóng míi ph©n ho¸ ®ßng vµ míi træ b«ng. Trong ®iÒu kiÖn miÒn B¾c vµ miÒn Trung n−íc ta th× lóa chuyªn mïa træ b«ng tõ 3-18 th¸ng 10, cßn ë §ång b»ng Nam bé th× 3-15 th¸ng 11. NÕu c¸c gièng lóa chuyªn mïa mang gieo cÊy sím sÏ kÐo dµi thêi gian sinh tr−ëng sinh thùc lµm mÊt c©n ®èi gi÷a sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn, quÇn thÓ ruéng lóa rËm r¹p, s©u bÖnh h¹i lóa cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn lµm gi¶m n¨ng suÊt. Thùc tÕ gieo cÊy c¸c gièng lóa chuyªn mïa ë c¸c thêi vô muén cho thÊy chóng chØ cÇn sinh tr−ëng ®−îc 12 l¸ lµ cã thÓ træ ®−îc. Tuy nhiªn c©y lóa cã 12 l¸ (trong ®ã cã 5-6 l¸ ë giai ®o¹n m¹) thÊp, b«ng bÐ, sè h¹t/b«ng Ýt, n¨ng suÊt kh«ng ®¹t yªu cÇu. Tæng kÕt c¸c m« h×nh gieo cÊy c¸c gièng lóa chuyªn mïa cho n¨ng suÊt cao ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc cho ta kÕt luËn lµ: chØ nªn ®Ó c¸c gièng lóa chuyªn mïa sinh tr−ëng ®¹t sè l¸ trªn th©n chÝnh tõ 15-16 l¸, trong ®ã giai ®o¹n m¹ lµ 7-9 l¸ vµ giai ®o¹n lóa lµ 7-8 l¸. §Ó cã ®−îc sè l¸ nh− mong muèn th× vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu lµ x¸c ®Þnh ®−îc ®èi víi tõng nhãm gièng sè ngµy tèi thÝch tõ cÊy ®Õn træ t−¬ng øng víi tuæi m¹ tÝnh theo sè l¸. B¶ng 4 tr×nh bµy sè liÖu thùc nghiÖm vÒ sè ngµy tõ håi xanh ®Õn træ, sè ngµy tèi thÝch cÇn ®¹t ë hai nhãm gièng ph¶n øng nhÑ vµ ph¶n øng chÆt víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n. B¶ng 4: B¶ng thùc nghiÖm vÒ sè ngµy tõ håi xanh ®Õn træ ë c¸c tuæi m¹ kh¸c nhau Sè ngµy tèi thiÓu cÇn thiÕt tõ håi xanh ®Õn træ b«ng (ngµy) Sè l¸ ®· hoµn thµnh thêi kú m¹ Nhãm ph¶n øng nhÑ Nhãm ph¶n øng chÆt Ghi chó 4 5 6 58 55 53 68 65 62 7 8 9 51 48 45 59 56 53 Tuæi m¹ vµ sè ngµy tõ håi xanh ®Õn træ phï hîp nhÊt 10 11 43 39 49 45 Theo sè liÖu b¶ng 4 th× c¸c gièng: Bac −u 64, Bao thai lïn, Méc tuyÒn, NÕp B¾c, NÕp Hoa vµng, T¸m ®en H¶i Phßng, T¸m b»ng Phó Thä, gièng Th¬m sím... cÇn bè trÝ gieo cÊy khi m¹ cã 7-9 l¸ ®Ó giai ®o¹n tõ håi xanh ®Õn træ sao cho cã tèi thiÓu lµ 45 ngµy vµ tèi ®a lµ 51 ngµy. Sè ngµy tÝnh theo b¶ng thùc nghiÖm cÇn céng thªm 7 ngµy lµ thêi kú bÐn rÔ håi xanh nÕu lµm m¹ theo c¸ch lµm truyÒn thèng. 42 Nhãm gièng cßn l¹i (gåm toµn bé c¸c gièng ph¶n öng chÆt víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n) cÇn cã sè ngµy tèi thiÓu lµ 53, tèi ®a lµ 59 ngµy, nÕu kÓ c¶ 7 ngµy cÇn thiÕt cho bÐn rÔ håi xanh th× cÇn bè trÝ cÊy tr−íc thêi ®iÓm træ b«ng lµ 60 ®Õn 66 ngµy. §©y lµ sè ngµy phï hîp nhÊt võa ®Ó c©y lóa cã ®ñ thêi gian h×nh thµnh ®ñ nh¸nh, ph©n ho¸ ®ßng võa lµ thêi gian ng¾n nhÊt ®Ó c©y lóa tån t¹i trªn ruéng cÊy. Thêi gian trªn rÊt phï hîp víi c¬ cÊu lu©n canh hiÖn t¹i, víi tæng thêi gian tån t¹i cña c©y lóa chuyªn mïa trªn ruéng cÊy lµ 82 - 88 ngµy víi nhãm ph¶n øng nhÑ vµ 90-96 ngµy víi nhãm gièng lóa chuyªn mïa ph¶n øng chÆt víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n. 5.2. Tuæi m¹ ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña c¸c gièng lóa chuyªn mïa C¸c gièng lóa chuyªn mïa cã thêi gian sinh tr−ëng dµi h¬n c¸c gièng lóa ng¾n ngµy, trung tÝnh. Khi cÊy ë vô mïa còng th−êng xuyªn gÆp m−a to, v× vËy tuæi m¹ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt lóa cÊy. CÊy m¹ non c©y lóa ®Î qu¸ nhiÒu d¶nh, nhÊt lµ cÊy sím th× ®Õn khi cã ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n c©y lóa h×nh thµnh ®ßng vµ træ b«ng sÏ dÉn tíi b«ng lóa qu¸ bÐ, sè h¹t/b«ng gi¶m ¶nh h−ëng xÊu ®Õn n¨ng suÊt. Ng−îc l¹i nÕu cÊy m¹ qu¸ giµ m¹ èng, kh«ng ®Î ®−îc lµm cho b«ng lóa bÐ ®i vµ sè b«ng trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch gieo trång kh«ng ®−îc b¶o ®¶m n¨ng suÊt thÊp. Ph¶n øng cña c¸c gièng víi tuæi m¹ kh«ng hoµn toµn gièng nhau, xong tæng kÕt thùc tiÔn gieo cÊy c¸c gièng lóa mïa ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n th× ë tõng nhãm gièng tuæi m¹ thÝch hîp nh− sau: • Nhãm nÕp: Gåm c¸c gièng nh− NÕp Hoa vµng, NÕp B¾c... cÇn ®Ó tuæi m¹ 35-40 ngµy t−¬ng øng víi 8-9 l¸, giai ®o¹n lóa chØ cÇn sinh tr−ëng thªm 7-8 l¸ n÷a lµ b−íc vµo thêi kú træ b«ng. • Nhãm lóa lai: Lµ nhãm cÇn nhiÒu nh¸nh, c¸c nh¸nh cÇn ®Î sím ®Ó cã ®ñ sè b«ng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. ë nhãm gièng nµy nÕu cÊy vµo ch©n vµn cao th× cÇn cÊy m¹ non tuæi, tuæi m¹ 18-20 ngµy cã 4-5 l¸, nÕu cÊy ë ch©n tròng hoÆc vµn thÊp cÇn th©m canh m¹ ®Ó m¹ ®Î nh¸nh, cÊy ë tuæi m¹ 32-35 ngµy. • Nhãm gièng lóa chuyªn mïa th−êng (Bao thai lïn, Méc tuyÒn, M90...) cÇn gieo m¹ th©m canh, cÊy khi m¹ ®¹t 7-8 l¸ t−¬ng øng víi 30-32 ngµy tuæi ë ch©n vµn, nÕu cÊy ë ch©n tròng th× cÇn ®Ó m¹ 40 ngµy tuæi • Nhãm gièng lóa th¬m ®Æc s¶n: CÇn bè trÝ gieo th−a, m¹ ®Î nh¸nh vµ cÊy ë tuæi m¹ 40- 42 ngµy v× ®a sè c¸c gièng th¬m ®Òu cÊy ë ®Êt tròng, h¬i chua mÆn. 5.3. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa nÕp (NÕp Hoa vµng, NÕp B¾c...) C¸c gièng lóa nÕp ®−îc cÊy trªn c¸c ch©n ®Êt vµn hoÆc vµn cao, ®é ph× tèt. Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c gièng nÕp ®Æc s¶n lµ c©y cao dÔ ®æ, mµ khi lóa bÞ ®æ non do giã mïa ®«ng b¾c th× n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt gi¶m nghiªm träng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp. Quy tr×nh th©m canh c¸c gièng nÕp ®Æc s¶n h−íng tíi t¹o ra c©y lóa to, cøng, t¨ng c−êng tÝnh chèng ®æ vµ ph¸t huy ®é dÎo, mïi th¬m cña g¹o. 43 5.3.1. Xö lý h¹t gièng CÇn xö lý h¹t gièng ®Ó lÊy ra c¸c h¹t ch¾c nhÊt, lo¹i bá toµn bé h¹t lÐp, löng. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh nh− sau: B−íc 1: Pha n−íc muèi tû träng 1,08. C©n 1,5kg muèi pha vµo 10 lÝt n−íc s¹ch kho¾ng m¹nh cho tan hÕt, ®ùng dung dÞch muèi vµo x« 20 lÝt. B−íc 2: Chia thãc gièng thµnh nhiÒu mÎ, mçi mÎ 3 - 5 kg, ®æ thãc gièng vµo dung dÞch n−íc muèi kho¾ng ®Òu vít bá toµn bé h¹t næi (kÓ c¶ h¹t næi lËp lê). G¹n ra 1 chiÕc r¸ kh¸c ®Æt trªn x« 10 lÝt ®Ó lo¹i bá triÖt ®Ó c¸c h¹t næi lËp lê. Vít lÊy c¸c h¹t ch×m lµ phÇn h¹t lµm gièng, phÇn h¹t næi bÞ g¹n ra lo¹i bá lµm thãc thÞt. B−íc 3: Röa s¹ch (®·i s¹ch) phÇn muèi tµn d− trong thãc kÓ c¶ phÇn lµm gièng vµ phÇn lµm thãc thÞt. Sè l−îng thãc nhiÒu th× xö lý mÎ kh¸c. Sau mçi lÇn xö lý cÇn bæ sung thªm 5% tæng l−îng muèi ®Ó gi÷ nguyªn nång ®é. 5.3.2. Ng©m ñ H¹t gièng sau khi xö lý, ®·i s¹ch muèi tµn d− råi ®æ vµo ng©m trong n−íc nãng 540 nh»m diÖt mét sè bÖnh tµn d− trªn vá h¹t thãc. Ng−êi ta ®æ mét phÇn n−íc s«i vµo hai phÇn n−íc l¹nh, kho¾ng ®Òu vµ ®o l¹i b»ng nhiÖt kÕ, nÕu d−íi 540 cÇn bæ sung thªm n−íc s«i, nÕu trªn 540 cÇn bæ sung n−íc l¹nh. Mét thÓ tÝch thãc cÇn chuÈn bÞ 3 thÓ tÝch n−íc 540, nÕu Ýt h¬n sÏ lµm n−íc bÞ h¹ nhiÖt ®é nhanh chãng kh«ng cã t¸c dông diÖt nÊm. N−íc nãng 540 cßn cã t¸c dông kÝch thÝch h¹t n¶y mÇm nhanh h¬n. Chó ý: Sau khi xö lý n−íc muèi, ®·i s¹ch cÇn ®æ h¹t ra nong, dµn máng hong cho r¸o n−íc, se vá míi ®æ vµo ng©m trong n−íc nãng 540. 20 giê sau khi ng©m trong n−íc nãng 540 cÇn thay n−íc, ®·i s¹ch n−íc chua, 20 giê sau thay n−íc lÇn 2 vµ ®·i chua lÇn 2. Ng©m tiÕp cho ®ñ 60 giê, ®·i thËt s¹ch cho hÕt chua, ®æ thãc gièng ®· ng©m vµo bao v¶i, lång bao v¶i vµo bao Polyetylen, buéc chÆt miÖng bao, ñ ë n¬i tho¸ng m¸t trong 24 giê, th× cã méng ®ñ tiªu chuÈn ®em gieo. Chó ý sau khi ®·i s¹ch n−íc chua cÇn ®Ó cho l« thãc gièng ch¶y hÕt n−íc, r¸o kü (nh−ng kh«ng ®−îc ®Ó kh«) míi ®æ vµo bao ®Ó ñ. 5.3.3. Lµm m¹ §Êt lµm m¹ cÇn chän ruéng cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, tèt nhÊt lµ ®Êt c¸t pha tr−íc ®ã nªn gieo trång mét c©y trång kh¸c (ngoµi c©y lóa). Tr−êng hîp ph¶i sö dông ®Êt cÊy lóa cÇn cµy, bõa ng¶, ng©m cho ngÊu, cµy vµ bõa l¹i råi ng©m tiÕp 5-7 ngµy ®¶m b¶o diÖt hÕt c¸c h¹t thãc r¬i rông, tµn d− trong ®Êt tr¸nh kh«ng lµm lÉn vµo c¸c gièng nÕp. NÕu gièng nÕp bÞ lÉn gièng tÎ sÏ lµm gi¶m nghiªm träng chÊt l−îng g¹o trong tiªu dïng. §Êt m¹ sau khi cµy, bõa ng¶, ng©m n−íc 7-8 ngµy th× cµy l¹i, bõa cho nhuyÔn sau ®ã bãn lãt tr−íc lÇn bõa kÐp cuèi cïng víi l−îng: 1 kg ph©n chuång, 50 gam supe l©n cho 1 m2. Sau khi bãn, bõa mét l−ît kÐp cho ph©n vïi s©u vµo ®Êt. Chia ruéng m¹ thµnh luèng réng 1,5m, bãn lãt mÆt (tÝnh cho 1 m2 ruéng m¹) nh− sau: • Ph©n ®¹m urª: 5 gam • Ph©n kali clorua: 5 gam Dïng cµo r¨ng ng¾n cµo vïi ph©n s©u 5cm ë líp mÆt, trang ph¼ng mÆt luèng, t¹o luèng h×nh mui luyÖn ®Ó rót hÕt n−íc trªn bÒ mÆt råi mang méng vµo gieo. 44 • L−îng gieo: Gieo 50 gam méng t−¬ng ®−¬ng víi 40 gam h¹t kh« cho 1 m2 thùc gieo. CÇn gieo 2-3 l−ît cho méng ph©n bè ®Òu trªn bÒ mÆt luèng. • Ch¨m sãc m¹: 24-50 giê sau khi gieo phun thuèc trõ cá Sofit víi l−îng 10ml thuèc pha 3,5 lÝt n−íc phun ®Òu cho 100 m2 d−îc m¹ kÓ c¶ r·nh. Gi÷ d−îc m¹ c¹n n−íc cho m¹ ngåi thuËn lîi. Khi m¹ cã 2,1 l¸ bãn thóc lÇn mét víi l−îng 5 gam urª + 5 gam kali clorua cho 1 m2 m¹, ®−a n−íc cho ®ñ Èm. Lu«n gi÷ cho n−íc m¹ ®ñ Èm ®Ó m¹ lªn nhanh, m¹ cã 4,1 l¸ thóc lÇn 2 víi l−îng t−¬ng tù lÇn 1. Thóc lÇn thø 2 gióp c©y m¹ sinh tr−ëng bÒ ngang vµ ®Î nh¸nh. 7 ngµy tr−íc khi cÊy bãn tiÔn ch©n víi l−îng t−¬ng tù ®Ó cho m¹ ra rÔ míi khi cÊy nhanh bÐn rÔ, håi xanh. • Tiªu chuÈn m¹ tèt: M¹ to gan, ®anh d¶nh, ®· ®Î ®−îc hai nh¸nh (m¹ ng¹nh trª), kh«ng bÞ s©u bÖnh, mµu xanh s¸ng, cao 35-40cm, bé rÔ khoÎ cã nhiÒu rÔ míi ®ang nhó. • Nhæ m¹ ®i cÊy: Cho n−íc vµo ruéng m¹ ngËp 4-5cm, n¾m s¸t gèc nhæ tõng khãm, röa cho hÕt bïn, kh«ng ®Ëp, bã b»ng d©y mÒm (d©y chuèi, d©y r¬m), nhæ ®Õn ®©u cÊy ngay ®Õn ®Êy kh«ng ®Ó qua ®ªm. 5.3.4. Thêi kú lóa • Lµm ®Êt, bãn lãt: §Êt lóa ®−îc cµy ng¶, bõa, ng©m cho thèi hÕt gèc r¹ vµ c¸c h¹t thãc r¬i rông ë vô tr−íc. Cµy l¹i, bõa mét l−ît kÐp vµ bãn ph©n lãt s©u víi l−îng nh− sau (tÝnh cho 100 m2 lóa hay 1 a): - Ph©n chuång: 100 - 120kg - Ph©n l©n supe: 5 kg Bãn xong bõa mét l−ît kÐp cho ph©n vïi s©u vµo ®Êt tiÕp tôc bãn lãt ph©n ®¹m vµ kali víi l−îng: 50 gam urª + 50 gam kali clorua (cho 100 m2 lóa cÊy), bõa mét l−ît ®¬n vïi ph©n vµo ®Êt råi ®−a m¹ vµo cÊy. • CÊy: CÊy ch¨ng d©y, th¼ng hµng víi mËt ®é 40 khãm/ m2. Kho¶ng c¸ch 20cm x 12cm, 3 khãm m¹/khãm lóa ®Ó cã ngay 8-9 d¶nh c¬ b¶n/khãm hay 320-360 d¶nh c¬ b¶n/m2, v× c¸c gièng nÕp víi tuæi m¹ 35-40 ngµy c㠮Πthªm nh¸nh còng cho b«ng bÐ. Khi cÊy gi÷ møc n−íc 4-5cm ®Ó m¹ nhanh bÐn rÔ, cÊy kh«ng dÝnh tay. Sau khi cÊy ®−îc 12 hµng lóa bá trèng mét ®o¹n réng 25cm nh»m t¹o ra c¸c luèng réng 2,2m. C¸c luèng nµy cã ®−êng c«ng t¸c rÊt thuËn tiÖn cho bãn ph©n, lµm cá, phun thuèc trõ s©u bÖnh vµ chän läc c¸c c©y lóa tÎ, lóa cêi lÉn trong ruéng lóa. • Ch¨m sãc ruéng lóa: 7-10 ngµy sau khi cÊy bãn thóc lÇn 1 víi l−îng 100 gam urª cho 100 m2 lóa vµ sôc bïn kü. 40 ngµy sau khi cÊy bãn thóc lÇn cuèi víi l−îng 100 gam kali clorua + 50 gam urª cho 100 m2. NÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp th× ë giai ®o¹n cæ l¸ trïng nhau th¸o kiÖt n−íc ®Ó lé ruéng trong 2-3 ngµy råi t−íi n−íc trë l¹i (khi giun ®· ®ïn mïn ®Òu trªn bÒ mÆt ruéng). Lóa ®á ®u«i th¸o kiÖt n−íc cho lóa cøng c©y, chèng ®æ tèt. 5.4. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa lai C¸c gièng lóa lai cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt rÊt cao, c¸c kh©u then chèt trong th©m canh c¸c gièng lóa lai chuyªn mïa lµ m¹ khoÎ, cÊy th−a võa ph¶i, bãn ph©n ®ñ vµ c©n ®èi, phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi. 45 5.4.1. Ng©m ñ H¹t lóa lai rÊt dÔ ngÊm n−íc nªn trong ®iÒu kiÖn vô mïa chØ cÇn ng©m 24-30 giê, ng©m ®−îc 12-15 giê th× thay n−íc, ®ñ 24-30 giê ®em ®·i thËt s¹ch, ®æ thãc ng©m vµo bao v¶i, bá bao v¶i vµo mét bao Polyetylen ®Ó ñ thóc mÇm. 18-24 giê sau lµ h¹t gièng nøt nanh ®Òu mang gieo ngay kh«ng ®Ó méng mäc dµi g©y yÕu c©y m¹. 5.4.2. Lµm ®Êt, gieo m¹, ch¨m sãc m¹ §Êt gieo m¹ cÇn cµy ng¶, bõa kü, ng©m n−íc cho ngÊu. Cµy l¹i, bõa mét l−ît kÐp vµ bãn ph©n lãt víi l−îng (tÝnh cho 100 m2): 15kg ph©n chuång + 5 kg supe l©n. Bõa mét l−ît kÐp vïi s©u ph©n vµo ®Êt vµ bãn lãt tiÕp ph©n urª vµ kali sunfat víi l−îng (tÝnh cho 100 m2): 100 gam urª + 100 gam kali sunfat; bõa mét l−ît ®¬n vïi ph©n trªn bÒ mÆt, chia luèng réng 1,5m, trang bÒ mÆt luèng ®Ó h¬i låi cho n−íc tho¸t hÕt råi mang méng vµo gieo. L−îng gieo: Gieo 2500 gam méng cho 100m2 hay 9kg méng cho 1 sµo B¾c bé (360 m2), cÇn gieo theo c¸ch sau ®©y: chia ®Òu méng theo luèng, gieo lÇn ®Çu ®Òu mét l−ît, gieo l¹i lÇn hai ®Òu vµ lÇn ba gieo v¸ vµo nh÷ng chç cßn th−a. Gi÷ n−íc c¹n cho m¹ ngåi. M¹ ®¹t 1,5 l¸ phun chÕ phÈm kÝch thÝch ®Î nh¸nh (chÕ phÈm MET), nång ®é 300 ppm, 6 lÝt dung dÞch cho 100 m2 ruéng m¹. Sau khi phun mét ngµy cho n−íc vµo ®Çy r·nh ®Ó gi÷ Èm cho ruéng m¹. M¹ ®¹t 2,1 l¸ bãn thóc lÇn 1 víi l−îng 600 gam urª + 600 gam kali clorua cho 100m2 m¹. M¹ ®¹t 4,1 l¸ bãn thóc lÇn 2 víi l−îng nh− lÇn 1 vµ gi÷ n−íc cho ruéng m¹ thµnh bïn, bãn thóc lÇn 3 khi m¹ ®¹t 6,1 l¸, l−îng bãn ¸p dông nh− hai lÇn bãn ®Çu. Tiªu chuÈn ruéng m¹ tèt: Ruéng m¹ bïn mÒm, m¹ to gan, ®anh d¶nh, c©y m¹ ®· ®Î ®−îc 3-4 nh¸nh, mµu xanh s¸ng, cao 40-42cm, kh«ng s©u bÖnh. NÕu m¹ cã nguy c¬ bÞ s©u ®ôc th©n, ph¸t hiÖn thÊy 1-2 æ trøng/ m2 m¹ cÇn dïng Padan mét phÇn ngh×n phun 30 lÝt dung dÞch cho 1 sµo m¹ hoÆc ng¾t hÕt c¸c æ trøng ë n−¬ng m¹. 5.4.3. Thêi kú lóa • Ph©n bãn cho lóa : L−îng ph©n bãn dïng cho toµn bé thêi kú lóa tuú theo ®é ph× cña ®Êt mµ ¸p dông nh− sau: - Ph©n chuång: 100-200 kg/100 m2 - Ph©n ®¹m urª: 3500 gam/100 m2 - Ph©n kali sunfat: 2000 gam/100 m2 - Ph©n supe l©n: 9000 gam/100 m2 C¸ch bãn: Bãn lãt toµn bé ph©n chuång vµ ph©n l©n, 50% ®¹m, 30% kali. Sau cÊy 7-10 ngµy bãn thóc lÇn 1 víi 40% ®¹m vµ 30% kali. 40-42 ngµy sau khi cÊy bãn thóc lÇn cuèi sè ph©n cßn l¹i: 10% ®¹m vµ 40% kali. §èi víi gièng lóa lai m¹ khoÎ cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc t¨ng n¨ng suÊt lóa. Víi cïng c¸ch bãn nh− trªn song víi c¸c kiÓu m¹ kh¸c nhau ®· cho n¨ng suÊt rÊt kh¸c nhau. B¶ng 5 lµ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cÊy víi c¸c kiÓu m¹ yÕu, khoÎ kh¸c nhau t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng nh− Nam §Þnh, Hµ Nam, Qu¶ng Ninh... víi gièng lóa lai Bac −u 64. 46 B¶ng 5: N¨ng suÊt cña gièng lóa lai Bac −u 64 ë c¸c lo¹i m¹ kh¸c nhau Lo¹i m¹ Sè b«ng/khãm H¹t ch¾c/b«ng N¨ng suÊt thùc thu kg/sµo TB Cao nhÊt TB Cao nhÊt TB Cao nhÊt 1 7,4 12 103 190 183 214 2 8,1 13 116 233 197 241 3 8,5 16 131 181 239 266 4 9,1 19 129 178 253 308 Ghi chó: Lo¹i m¹ 1: m¹ yÕu kh«ng ®Î nh¸nh Lo¹i m¹ 2: m¹ trung b×nh, cã 3 nh¸nh/khãm m¹ Lo¹i m¹ 3: m¹ tèt cã 4 nh¸nh/khãm m¹ Lo¹i m¹ 4: m¹ tèt, cao, cã 5 nh¸nh/khãm m¹ Bèn lo¹i m¹ trªn ®Òu ¸p dông cÊy 40 khãm/m2 kho¶ng c¸ch 25cm x 10cm, cÊy 2 h¹t thãc/khãm m¹. TÝnh trung b×nh th× m¹ tèt ®· cho n¨ng suÊt cao h¬n m¹ xÊu tíi 70kg/sµo hay 1944kg/ha. Tæng kÕt thêi vô ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trªn miÒn B¾c ®· gieo cÊy gièng Bac −u 64 cho thÊy gieo m¹ th©m canh 32-35 ngµy tuæi, cÊy 20-25 th¸ng 7, lóa træ 22-25 th¸ng 9 víi quy tr×nh ch¨m sãc nh− trªn ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt, nhiÒu gia ®×nh ®¹t ®−îc 10 tÊn/ha. 5.5. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa th¬m ®Æc s¶n C¸c gièng lóa th¬m ®Æc s¶n ®Òu lµ c¸c gièng ph¶n øng chÆt víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, c©y cao, dÔ ®æ. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa thuéc nhãm nµy nh»m t¹o ra c©y m¹ khoÎ t¨ng c−êng tÝnh chèng ®æ. MÆt kh¸c c¸c gièng lóa thuéc nhãm th¬m ®Æc s¶n ®Òu bè trÝ cÊy ë ch©n vµn tròng, nh»m tr¸nh h¹n cuèi vô nªn yªu cÇu cã c©y m¹ cao, to, ®· ®Î nh¸nh. Nhê ®¹t ®−îc sè nh¸nh ngay tõ khi cßn ë ruéng m¹ nªn khi cÊy ra ruéng c©y lóa ®· cã ®ñ nh¸nh c¬ b¶n, sè nh¸nh nµy ph¸t triÓn thµnh nh¸nh h÷u hiÖu ®¶m b¶o sè b«ng cÇn cã trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch gieo cÊy. 47 5.5.1. Xö lý thãc gièng, ng©m ñ Pha dung dÞch muèi tû träng 1,08 xö lý thãc gièng, ng©m ñ ®−îc tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− khi ¸p dông víi nhãm lóa nÕp th¬m (®· tr×nh bµy kü ë phÇn 5.3). 5.5.2. M¹ Bè trÝ th©m canh chu ®¸o, gieo th−a, bãn ph©n theo ph−¬ng ch©m: "l−îng Ýt, nhiÒu lÇn" ®Ó cã nhiÒu nh¸nh ®Î. Ruéng m¹ cµy bõa kü, ng©m cho ngÊu ®Êt, bãn lãt 4 t¹ ph©n chuång vµ 15kg supe l©n (tÝnh cho 1 sµo B¾c bé 360 m2) chia luèng réng 1,5m vµ ®−a méng vµo gieo. • L−îng gieo: 25 gam méng/1 m2 d−îc m¹, gieo thËt ®Òu. Sau khi gieo ®Ó tho¸t hÕt n−íc cho m¹ ngåi nhanh. M¹ cã 1,5 l¸ bãn thóc lÇn mét (gäi lµ bãn d−ìng c©y), lo¹i ph©n tèt nhÊt lµ sunfat ®¹m vµ sunfat kali víi l−îng 5 gam/ m2 mçi lo¹i. M¹ cã 2,1 l¸ bãn ph©n lÇn 2 (gäi lµ bãn cai s÷a) víi l−îng nh− lÇn 1. M¹ ®¹t 3,5 l¸ bãn thóc lÇn 3 (gäi lµ bãn ®Î nh¸nh) l−îng 6gam/m2. M¹ ®¹t 5 l¸ bãn thóc lÇn 4 (gäi lµ bãn nu«i nh¸nh) cïng l−îng nh− bãn lÇn 3. 5 ngµy tr−íc khi hoÆc nhæ m¹ ®i cÊy bãn tiÔn ch©n. Chó ý bãn l−îng ®¹m vµ kali b»ng nhau. C¸c lÇn bãn sau dïng ph©n urª cßn ph©n kali th× dïng kali sunfat hoÆc kali clorua ®Òu ®−îc. Ch¨m sãc tèt sau 40 ngµy tuæi c©y m¹ cao 50cm, cã b×nh qu©n 4 nh¸nh, m¹ to gan, ®anh d¶nh, rÊt thuËn lîi cho cÊy, xuèng ch©n s©u, tròng. Khi c©y m¹ cã 4 l¸ lu«n gi÷ n−íc ®Ó ruéng m¹ d¹ng bïn mÒm, khi nhæ m¹ ®i cÊy kh«ng bÞ ®øt chèi, dËp n¸t. §Õn thêi ®iÓm cÊy cho n−íc vµo ruéng m¹ s©u 5-6cm, nhæ m¹ theo khãm, n¾m s¸t gèc, röa qua cho bít bïn råi mang cÊy ngay. M¹ tèt, cao trªn 50cm cÇn c¾t bít ngän tr−íc khi nhæ tr¸nh dËp n¸t m¹. M¹ nhæ ®−îc xÕp vµo dµnh, ræ mang ®i cÊy ngay tuyÖt ®èi kh«ng ®Ó m¹ qua ®ªm. 5.5.3. Lóa Ruéng lóa cµy bõa, ng©m cho thèi gèc r¹ vµ c¸c h¹t thãc r¬i rông cña vô tr−íc. Bãn lãt ph©n chuång vµ ph©n l©n víi l−îng: 110 kg ph©n chuång cho 100 m2 (400 kg cho 1 sµo B¾c bé), 5kg l©n/100 m2 (18kg cho 1 sµo B¾c bé). Bãn lãt víi l−îng 1000 gam urª + 1000 gam kali clorua cho 100 m2 (3,6kg mçi lo¹i cho 1 sµo B¾c bé). • CÊy: Th¼ng hµng, mËt ®é 33 khãm/ m2, 2-3 khãm m¹/khãm lóa, kho¶ng c¸ch: 25cm x 12cm. Sau khi cÊy xong 10 ngµy ®iÒu tra trªn ruéng lóa cÇn ®¹t 3.300.000 nh¸nh/ha, mét th¸ng sau khi cÊy cÇn ®¹t 4.200.000 nh¸nh/ha ®Ó cã thÓ ®¹t 3 triÖu b«ng/ha. • Bãn thóc lÇn 1: 10 ngµy sau khi cÊy víi l−îng 600 gam urª/100 m2 lóa kÕt hîp sôc bïn. • Bãn thóc lÇn 2: 45 ngµy sau khi cÊy: Bãn 300 gam urª/100 m2 vµ 500 gam kali clorua/100 m2. Lóa træ b¸o: phun Padan trõ s©u ®ôc th©n kÕt hîp pha KH2PO4, nång ®é Padan lµ 1 phÇn ngh×n. Cø 10 lÝt dung dÞch thuèc pha thªm 2 gam KH2PO4 vµ phun 500 lÝt dung dÞch cho 1 hÐcta lóa ( Padan trõ s©u ®ôc th©n cßn KH2PO4 cã t¸c dông kÐo dµi tuæi thä l¸). Chó ý: CÊy óp tay cho c©y m¹ c¾m s©u vµo ®Êt gióp c©y lóa cã søc chèng ®æ tèt h¬n, m¹ to gan, ®· ®Î nh¸nh ®Ó r¹ to khoÎ, cøng lµm lóa Ýt ®æ ng· trong giai ®o¹n lóa vµo ch¾c. C¸c gièng lóa th¬m ®Æc s¶n thu ho¹ch khi 80-90% sè h¹t ®· chÝn (kh«ng ®Ó lóa chÝn hoµn toµn) sÏ cã l« g¹o chÊt l−îng th−¬ng phÈm cao. 48 5.6. Kü thuËt th©m canh c¸c gièng lóa thuÇn (Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90...) C¸c gièng lóa thuÇn chuyªn mïa, ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n cã chÊt l−îng g¹o cao, ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng. Gièng Bao thai lïn vµ M90 cho n¨ng suÊt cao ë hai vïng sinh th¸i ®Æc thï: Vïng cao, h¹n ch−a cã gièng nµo cã c¸c −u ®iÓm nh− Bao thai lïn; Vïng óng tròng th× gièng M90 tá ra −u thÕ h¬n h¼n Méc tuyÒn. V× tÝnh sinh th¸i ®Æc thï nªn ë c¸c vïng ®Êt thuéc vïng nói, Trung du phÝa B¾c vµ vïng §ång b»ng B¾c bé vô lóa mïa víi c¸c gièng cã tÝnh chèng chÞu tèt víi h¹n, chua, óng, phÌn, mÆn, ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n lµ vô lóa truyÒn thèng kh«ng thÓ thay thÕ. Tuy nhiªn kü thuËt canh t¸c ë c¸c vïng ®Êt nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn c¶i tiÕn ®Ó c¸c gièng truyÒn thèng cho n¨ng suÊt cao h¬n. C¸c kh©u kü thuËt cÇn ®−îc c¶i tiÕn lµ: 5.6.1. C¶i tiÕn c¸ch ng©m ñ Dïng n−íc muèi tû träng 1,13 ®Ó lo¹i bá tÊt c¶ c¸c h¹t lÐp löng, lÊy toµn h¹t ch¾c; pha 2,6kg muèi vµo 10 lÝt n−íc, kho¾ng cho tan hÕt. §ùng dung dÞch muèi vµo x« to (lo¹i x« 20 lÝt) ®æ 5kg thãc vµo dung dÞch, kho¾ng ®Òu, vít bá toµn bé h¹t næi, chØ lÊy c¸c h¹t ch×m, g¹n qua r¸ lÊy h¹t ch¾c vµ thu l¹i dung dÞch muèi, cho thªm mét l−îng muèi nhá (kho¶ng 1% tæng l−îng) vµ tiÕp tôc xö lý mÎ kh¸c. H¹t gièng ®· xö lý ®−îc ph©n lµm hai phÇn: phÇn h¹t ch¾c (phÇn h¹t ch×m) dïng ®Ó ng©m ñ gièng, phÇn h¹t lÐp löng (phÇn h¹t næi) lo¹i ®Ó dïng lµm thãc thÞt. C¶ hai phÇn h¹t ®Òu ®−îc röa s¹ch, ®·i kü hÕt muèi tµn d−. PhÇn lµm gièng ®æ vµo v¹i ng©m tiÕp trong thêi gian 72 giê, sau 24 giê th× thay n−íc mét lÇn ®Ó chèng chua. Ng©m ®ñ 72 giê ®em h¹t gièng ®·i thËt s¹ch ®æ vµo bao v¶i buéc chÆt miÖng bao, lång bao v¶i vµo mét bao Polyetylen råi ®em ñ thóc mÇm tõ 20-24 giê lµ cã méng ®¹t tiªu chuÈn. 5.6.2. C¶i tiÕn c¸ch gieo m¹ C¸ch gieo m¹ kiÓu cò l−îng gieo qu¸ lín (tõ 100 ®Õn 150 gam thãc trªn 1 m2 d−îc m¹), bãn ph©n qu¸ Ýt nªn c©y m¹ bÞ thiÕu dinh d−ìng trÇm träng, ruéng m¹ ®Ó kh« c©y m¹ cßi cäc, søc sèng kÐm. C¸ch gieo m¹ c¶i tiÕn : Ruéng m¹ cµy bõa kü ng©m cho ngÊu, cµy l¹i bõa nhuyÔn vµ bãn 1kg ph©n chuång, 50 gam supe l©n cho 1 m2 d−îc m¹. Chia luèng, bãn lãt mÆt víi l−îng ph©n urª 5 gam/ m2, ph©n kali 5 gam/ m2 (kho¶ng 1,8kg mçi lo¹i cho 1 sµo B¾c bé) cµo vïi ph©n vµo ®Êt trang ph¼ng ®Ó mÆt luèng h¬i låi cho tho¸t hÕt n−íc vµ ®em méng vµo gieo. L−îng gieo lµ 25 gam/ m2 (kho¶ng 9kg méng 1 sµo B¾c bé) gieo thËt ®Òu. Sau khi gieo ®Ó tho¸t n−íc cho m¹ ngåi thuËn lîi ®ång thêi phun thuèc trõ cá d¹i vµo ngµy thø hai sau khi gieo. Dïng thuèc trõ cá Sofit, pha 10ml thuèc vµo 3,5 lÝt n−íc phun ®Òu cho 100 m2 m¹. M¹ ®¹t 2,1 l¸ th× bãn thóc lÇn 1, ®¹t 4,1 l¸ bãn thóc lÇn 2 ®ång thêi gi÷ n−íc ë ruéng m¹ thµnh bïn, m¹ cã 6,1 l¸ bãn thóc lÇn 3, l−îng ph©n bãn thóc mçi lÇn lµ 5 gam urª vµ 5 gam kali clorua cho 1 m2 thùc gieo (kho¶ng 2kg mçi lo¹i cho 1 sµo B¾c bé ). CÊy khi m¹ ®¹t 40 ngµy tuæi. 5.6.3. C¶i tiÕn kh©u cÊy vµ bãn ph©n c©n ®èi C¸c gièng lóa chuyªn mïa l©u nay cÊy qu¸ sím (kho¶ng 10-15 th¸ng 7) nªn lµm mÊt c©n ®èi gi÷a sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn lµm b«ng lóa bÐ, c©y lóa træ bÞ giµ, l¸ chÕt sím dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp. 49 Víi lo¹i m¹ c¶i tiÕn cÇn cÊy vµo ®Çu th¸ng 8 d−¬ng lÞch ®Ó giai ®o¹n tõ cÊy ®Õn træ chØ lµ 58- 60 ngµy. §Êt lµm kü bãn lãt tËp trung gåm toµn bé ph©n chuång (kho¶ng 3-4 t¹/sµo B¾c bé), toµn bé ph©n l©n (kho¶ng 15kg/sµo B¾c bé), 50% l−îng ®¹m (4kg urª/sµo) vµ 50% l−îng kali (4kg/sµo), cÊy víi mËt ®é 50 khãm/ m2, 6-7 d¶nh/khãm (tøc lµ 2 khãm m¹/khãm lóa). Sau khi cÊy 7 ngµy bãn thóc tiÕp 40% ®¹m (3kg urª/sµo), 40 ngµy sau khi cÊy bãn hÕt sè ph©n cßn l¹i (0,5 - 1kg urª vµ 4kg kali cho 1 sµo) Chó ý: LÇn bãn thóc thø nhÊt kÕt hîp sôc bïn kü. Víi c¸c kh©u c¸i tiÕn nh− trªn ®ång bµo ë c¸c huyÖn T©n Yªn, HiÖp Hoµ (tØnh B¾c Giang) ®· thu ®−îc kÕt qu¶ tèt h¬n h¼n so víi c¸ch lµm cò (b¶ng 6). B¶ng 6: N¨ng suÊt gièng Bao thai lïn ë kiÓu m¹ th©m canh thêi gian tån t¹i giai ®o¹n lóa 80-90 ngµy Chªnh lÖch víi ®/cLo¹i m¹ N¨ng suÊt (t¹/ha) t¹/ha % Ghi chó M¹ th−êng (®/c) 36,8 CÊy 10/7 thu 3/11 M¹ th©m canh 1 68,0 + 32,8 89,1 CÊy 5/8 thu 3/11 M¹ th©m canh 2 66,9 + 30,1 81,5 CÊy 15/8 thu 3/11 Ghi chó: Hai lo¹i th©m canh 1 vµ 2 chØ kh¸c nhau ë thêi vô cÊy Nh− vËy nÕu c¶i tiÕn kh©u m¹, bãn ph©n c©n ®èi, cÊy muén l¹i so víi c¸ch cÊy truyÒn thèng th× hiÖu qu¶ t¨ng n¨ng suÊt ®¹t tíi 89,1%, chªnh lÖch n¨ng suÊt gi÷a c¸ch lµm c¶i tiÕn vµ c¸ch lµm cò tíi 32,8 t¹/ha. 50 TµI liÖU THAM KH¶O 1. Benito S.Vegara H−íng dÉn kü thuËt trång lóa n−íc Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp - IRRI - Hµ Néi 1990 2. Bïi Huy §¸p C©y lóa ViÖt Nam trong vïng lóa Nam vµ §«ng Nam ch©u ¸ Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp - Hµ Néi 1978 3. Tr−¬ng §Ých (chñ biªn) Gièng lóa th¬m ®Æc s¶n, gièng lóa xuÊt khÈu vµ chÊt l−îng cao Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp - Hµ Néi 1994 4. NguyÔn V¨n Hoan Kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp - Hµ Néi 1995 5. §µo ThÕ TuÊn Sinh lý méng lóa n¨ng suÊt cao Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp - Hµ Néi 1970 6. Hµ C«ng V−îng Gi¸o tr×nh c©y l−¬ng thùc TËp 1 - C©y lóa §¹i Häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi 1996 7. IRRI Growth stages of the Rice Plant Second Edition - Losbanâs, Laguna - Philippines, 1987 8. IRRI Morphology of the Rice Plant Second Edition - Losbanâs, Laguna - Philippines, 1987 9. Shuichi Yoshida Fundamentals of Rice Crop Science IRRI, Losbanâs, Laguna - Philippines, 1981 10. Yuan Long Ping Technology of Hybridrice Production FAO - Roma 1996