Hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội: Kinh nghiệm nước Anh và một số gợi mở cho Việt Nam

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 Hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội: Kinh nghiệm nước Anh và một số gợi mở cho Việt Nam Phan Thị Thanh Thủy* Khoa Luật, ĐHQGHN, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam Nhận ngày 06 tháng 5 năm 2015 Chỉnh sửa ngày 28 tháng 5 năm 2015; Chấp nhận đăng ngày 18 tháng 6 năm 2015 Tóm tắt: Doanh nghiệp xã hội được chính thức ghi nhận lần đầu tiên trong Luật Doanh nghiệp 2014. Để thành lập, doanh nghiệp xã hôi phải lựa chọn một trong các hình thức pháp lý như công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân. Các quy định này đang bộc lộ tính bất hợp lý, cần phải bổ sung sửa đổi. Bài báo tập trung vào giới thiệu và phân tích các hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội tại Anh và so sánh với hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội tại Việt Nam; từ đó rút ra các nhận định mang tính gợi mở để góp phần hoàn thiện pháp luật về doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam. Từ khóa: Doanh nghiệp xã hội, hình thức pháp lý, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty hợp danh, doanh nghiệp tư nhân, Anh, Việt Nam. 1. Đặt vấn đề nhiều vấn đề cần được quan tâm, giải quyết về tính phù hợp của những hình thức pháp lý nói Lần đầu tiên trong lịch sử pháp luật kinh trên với hướng phát triển của DNXH nước ta; doanh Việt Nam, doanh nghiệp xã hội (DNXH) và pháp luật cần có những quy định gì để giúp được chính thức ghi nhận như một mô hình các doanh nhân xã hội chọn được mô hình pháp kinh doanh mới trong Luật Doanh nghiệp 2014 lý phù hợp với hướng đi của doanh nghiệp, (LDN 2014). Theo quy định của luật này, để hoàn cảnh thực tế, để kinh doanh có hiệu quả và thành lập DNXH, nhà đầu tư (các doanh nhân đóng góp được nhiều hơn cho xã hội. xã hội) phải lựa chọn một trong các hình thức Trong khuôn khổ bài viết này tác giả muốn pháp lý là công ty trách nhiệm hữu hạn đi sâu vào giới thiệu và phân tích về các hình (TNHH), công ty cổ phần (CP), công ty hợp thức pháp lý của DNXH tại vương quốc Anh và danh (HD) hoặc doanh nghiệp tư nhân để đăng so sánh với các quy định pháp luật tương ứng ký thành lập như các doanh nghiệp thông của Việt Nam, từ đó đưa ra những phân tích, thường ở Việt Nam. Quy định này đang đặt ra nhận định gợi mở cho việc bổ sung, sửa đổi và _______ hoàn thiện các quy định của pháp luật về  ĐT.: 84- 983807028 DNXH Việt Nam. Email: thuyptt@vnu.edu.vn 56 P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 57 2. Quan niệm về doanh nghiệp xã hội và 2.2 Các hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã các hình thức pháp lý của doanh nghiệp xã hội ở Anh hội ở Anh Hình thức pháp lý (legal form), còn gọi là 2.1. Quan niệm về doanh nghiệp xã hội của mô hình pháp lý (legal model), là cách thức tổ nước Anh chức các loại hình doanh nghiệp nhất định theo quy định của pháp luật. Hình thức pháp lý của Là quốc gia nơi DNXH có lịch sử phát triển doanh nghiệp có ảnh hưởng quyết định đến cấu lâu đời, nước Anh cũng là nơi DNXH đang đạt trúc bên trong, chế độ quản trị và giới hạn trách được nhiều thành tựu nhất trong các lĩnh vực nhiệm của doanh nghiệp. Bởi lẽ đó, lựa chọn hoạt động vì lợi ích cộng đồng.[1]. Thành công một hình thức tổ chức cho phù hợp với mục này một phần dựa trên quan niệm thông thoáng đích và chiến lược kinh doanh là mối quan tâm về DNXH và chiến lược phát triển sáng tạo của hàng đầu của các nhà đầu tư khi bước chân vào Chính phủ Anh. Trong Chiến lược phát triển thị trường. DNXH năm 2002, Chính phủ Anh định nghĩa: Pháp luật Anh quan niệm rất rõ ràng rằng “DNXH là một mô hình kinh doanh được thành thuật ngữ “doanh nghiệp xã hội” chỉ là tên gọi lập nhằm thực hiện các mục tiêu xã hội, và sử của một mô hình kinh doanh, thể hiện mục tiêu dụng lợi nhuận để tái đầu tư cho mục tiêu đó xã hội của doanh nghiệp và để phân biệt với hoặc cho cộng đồng, thay vì tối đa hóa lợi doanh nghiệp thương mại truyền thống [2], để nhuận cho cổ đông hoặc chủ sở hữu”[2]. Định đưa mô hình này vào hoạt động trên thức tế, các nghĩa này rất toàn diện, phản ánh được những doanh nhân phải tự lựa chọn một hình thức đặc điểm cơ bản nhất của của DNXH và quan pháp lý phù hợp nhất cho DNXH của mình. Từ điểm của Chính Phủ Anh đối với loại doanh thế kỷ XVIII đến nay, rất nhiều mô hình DNXH nghiệp này: (i) kinh doanh được coi là phương đã được trải nghiệm tại nước Anh như: nhà ở xã tiện và giải pháp để DNXH đạt được mục tiêu hội, nhóm tự lực, dạy nghề và tạo việc làm, xã hội của mình, (ii) mục tiêu xã hội phải là sứ thương mại công bằng, hay như các hoạt động mệnh đầu tiên và cơ bản của việc thành lập tạo thu nhập cho các tổ chức từ thiện, tài chính DNXH và (iii) trong DNXH, lợi nhuận phải vi mô, và cung cấp dịch vụ công qua các hợp được tái phân phối lại cho tổ chức hoặc cộng đồng với chính quyền...[4]. Hình thức tổ chức đồng, không phải cho cá nhân là nhà đầu tư. và địa vị pháp lý của DNXH ở Anh cũng rất đa Định nghĩa của chính phủ Anh cũng rất phù dạng và phong phú, có thể chia thành 4 nhóm hợp với quan niệm của Tổ chức OECD: cơ bản dựa trên tính chất và mức độ liên kết “DNXH là những tổ chức hoạt động dưới nhiều giữa các nhà đầu tư như sau: hình thức pháp lý khác nhau vận dụng tinh thần 2.2.1. Nhóm doanh nghiệp xã hội không doanh nhân nhằm theo đuổi cùng lúc cả hai phải là công ty mục tiêu xã hội và kinh tế. DNXH thường cung cấp các dịch vụ xã hội và việc làm cho các Nhóm DNXH không phải là công ty nhóm yếu thế ở cả thành thị và nông thôn. (unincoporated form) được coi là hình thức đơn Ngoài ra, DNXH còn cung cấp các dịch vụ giản nhất mà DNXH có thể được thiết lập ở cộng đồng, trên các lĩnh vực giáo dục, văn hóa, Anh. Theo đó DNXH có thể do một thương môi trường”[3]. nhân đơn lẻ (sole trader) hoặc hội hợp danh của các thương nhân đơn lẻ (partnership) thành lập 58 P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 nên. Trường hợp này DNXH không được coi là hoàng gia (HMRC) để nộp thuế thu nhập doanh công ty, không có sự tồn tại độc lập về mặt nghiệp[7]. pháp lý với thương nhân hoặc các thương nhân Để thành lập DNXH dưới hình thức công ty thành lập nó; bởi vậy không phải đăng ký kinh hữu hạn các thành viên sáng lập của công ty doanh. phải thiết lập các điều khoản chỉ rõ mục tiêu Mặc dù hoạt động kinh doanh hướng tới hoạt động vì xã hội của công ty trong tài liệu mục tiêu xã hội nhưng lợi nhuận của DNXH do đăng ký kinh doanh. Pháp luật của Anh cũng rất các thương nhân đơn lẻ làm chủ sẽ bị đánh thuế linh hoạt khi cho phép các công ty chuyển đổi thu nhập cá nhân, có xem xét giảm trừ. Thông hình thức pháp lý, mục tiêu hoạt động, miễn là thường các DNXH này được xem xét như là các thành viên của công ty đồng ý và sự chuyển hình thức người chủ DNXH trực tiếp lao động đổi đó phải được ghi nhận trong điều lệ. Theo (shelf-employed) và được yêu cầu tự đánh giá, quy định của pháp luật, một DNXH là công ty để tính toán thuế thu nhập và các khoản đóng hữu hạn có thể là một nhánh kinh doanh của góp cho bảo hiểm nhà nước đối với bất kỳ lợi một cơ sở từ thiện. nhuận nào thu được từ công việc kinh doanh. ii) Công ty vì lợi ích cộng đồng 2.2.2. Nhóm doanh nghiệp xã hội được Công ty vì lợi ích cộng đồng (Community thành lập dưới hình thức công ty Interest Company - CIC): là một loại hình công Nhóm doanh nghiệp xã hội được thành lập ty được thiết kế đặc biệt cho DNXH và được dưới hình thức công ty (incorporated forms) là Chính phủ Anh giới thiệu ra công chúng năm nhóm phổ biến nhất ở Anh hiện này. Bản thân 2005 bằng Bộ quy định về Công ty vì lợi ích nhóm này cũng thể hiện dưới rất nhiều hình cộng đồng 2005 (The Community Interest thức pháp lý và tên gọi khác nhau. Company Regulations 2005 - CIC Regs). Tuy i) Nhóm công ty hữu hạn nhiên các DNXH không bắt buộc phải lựa chọn mô hình pháp lý của CIC để tạo dựng doanh Nhóm công ty hữu hạn (limited company) là nghiệp của mình. nhóm phổ biến nhất của DNXH, được tổ chức dưới hình thức công ty CP hoặc công ty TNHH. Theo CIC Regs 2005, các CIC là các doanh Dưới sự điều chỉnh của Luật Công ty 2006 nghiệp cộng đồng (community enterprise) phải (Company Act 2006)[5], các công ty hữu hạn bị được tổ chức dưới hình thức công ty hữu hạn, ràng buộc bởi các quy định ngặt nghèo hơn đối có thể là công ty TNHH hoặc công ty CP quy với nhóm DNXH không phải là công ty như định trong Luật Công ty 1985, và cam kết dành yêu cầu cao hơn về trác nhiệm giải trình và sự lợi nhuận và tài sản của mình để phục vụ lợi ích minh bạch đối với các cổ đông và với xã hội. cộng đồng trong điều lệ hoạt động bằng văn bản Nói cách khác đó là những cái giá phải trả cho (Điều 32 Luật Công ty 2004). Để theo đuổi mục những lợi ích có được từ “trách nhiệm hữu tiêu này, CIC phải có một khoản tài sản đảm hạn”. Để thành lập một công ty hữu hạn nói bảo được gọi là “tài sản khóa” (lock assets) để chung, doanh nhân phải thực hiện đăng ký kinh hạn chế chuyển tài sản ra ngoài công ty, và đặc doanh tại cơ quan đăng ký kinh doanh biệt là để đảm bảo rằng số tài sản này tiếp tục (Companies House) thuộc Bộ Kinh doanh, Đổi được dùng cho lợi ích cộng đồng. CIC Regs mới và Kỹ năng thuộc chính phủ hoàng gia 2005 cũng ấn định mức trần tối đa của các Anh,[6] và đăng ký với Cục thuế và Hải quan khoản thanh toán cổ tức và và lợi nhuận mà P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 59 công ty có thể phân bổ. Các CIC cũng bị cấm Mặc dù không được thiết kế một cách đặc thành lập vì mục đích chính trị (Điều 3) hoặc biệt cho DNXH như các CIC, mô hình LLP cho thành lập để phục vụ quá mức đối với một nhà đầu tư nhiều tự do hơn mô hình công ty nhóm nhất định(Điều 4 và 5), đặc biệt các CIC hữu hạn trong việc lựa chọn đối tác, thiết lập không phải là một tổ chức từ thiện, không được các thương vụ kinh doanh theo mong muốn, thực hiện các hành vi bất hợp pháp (Điều 5 và 6). quyết định cách thức vận hành doanh nghiệp và Có thể thấy rằng cấu trúc, hoạt động của cách thức phân phối lợi nhuận. Để thành lập CIC quy định trong đã chuyển những thông một LLP, chỉ cần các đối tác cùng quyết định điệp rõ ràng đến các nhà đầu tư rằng doanh bằng văn bản rằng phần lớn lợi nhuận của công nghiệp phải vận hành vì lợi ích cộng đồng và ty được cống hiến cho mục tiêu xã hội. mục tiêu xã hội và được bảo vệ bởi các quy 2.2.3. Các hợp tác xã và các hiệp hội vì lợi định tương ứng.[2] Để bảo đảm nguyên tắc tôn ích cộng đồng trọng quyền tự do kinh doanh, pháp luật của Theo pháp luật hiện hành, kể từ 01/8/2014, Anh cũng cho phép một CIC có thể chuyển đổi ở Anh có hai hình thức pháp lý của DNXH hình thức hoạt động thành một tổ chức từ thiện trong lĩnh vực làng nghề và hội ái hữu là các hoặc trở thành một hợp tác xã (HTX) vì lợi ích HTX (Co-operative Societies) và các hội vì lợi cộng đồng hặc tự nguyện giải thể; tuy nhiên các ích cộng đồng (Community Benefit Societies CIC có thể không được chuyển đổi thành các hoặc BenComms). Tiền thân của các DNXH công ty hữu hạn thông thường. loại này chính là các làng nghề và hội ái hữu (Industrial and Provident Societies-IPS) trước iii) Công ty hợp danh hữu hạn đây[8]. Các HTX và các hiệp hội này hoạt động Công ty hợp danh hữu hạn (limited liability trên nguyên tắc dân chủ và sở hữu tập thể và có partnerships – LLP) hoạt động theo Luật Công thể chuyển đổi thành hình thức công ty hữu hạn ty hợp danh hữu hạn năm 2000 (Limited và ngược lại, nhưng phải tuân thủ các quy định Liability Partnerships Act 2000). Đây là loại của các luật có liên quan. hình doanh nghiệp có tư cách pháp nhân tương 2.2.5 Các tổ chức từ thiện có hoạt động tự như các công ty hữu hạn trong Luật Công ty kinh doanh không vì lợi nhuận 2006. Không giống hình thức hợp danh cơ bản Các tổ chức từ thiện có hoạt động kinh (standard partnership) do các doanh nhân đơn doanh không vì lợi nhuận (Group structure with lẻ thành lập (đã đề cập ở mục 2.1), các thành charity status) là một trong những hình thức viên của LLP được hưởng trách nhiệm hữu hạn pháp lý khá phổ biến của DNXH ở Anh. Theo đối với các khoản nợ của công ty nhưng công ty xu thế phát triển của xã hội, rất nhiều tổ chức từ phải minh bạch đối với mục đích thuế. Thành thiện nhận thức được tính thụ động, kém bền viên góp vốn (non-coperate partner) phải đăng vững của phương thức gây quỹ truyền thống ký tự đánh giá tài sản và trả thuế thu nhập cá qua các khoản hiến tặng, tài trợ. Do đó họ đang nhân trên phần lợi nhuận được chia như các nỗ lực tách khỏi sự phụ thuộc này, chuyển sang thương nhân đơn lẻ, trong khi đó phần lợi tự kinh doanh để tồn tại bền vững [9]. Để giải nhuận chia cho những thành viên hợp danh quyết vấn đề chuyển đổi của các tổ chức từ (corporate partner) sẽ phải chịu thuế doanh thu. thiện sang DNXH, Luật Từ thiện 2006 (Charity Act 2006) quy định rằng các tổ chức từ thiệt có 60 P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 đăng ký (registed charities) được quyền chuyển vận hành mô hình DNXH. Tinh thần của quy đổi toàn bộ, hay một phần tổ chức thành DNXH định này trái ngược hoàn toàn với quyền tự do hoặc thành lập DNXH dưới hình thức công ty thành lập DNXH của các thương nhân đơn lẻ và hữu hạn, bao gồm cả CIC, các HTX hoặc hội ái hội hợp danh ở Anh. hữu (Chương 8). Trong Luật Công ty 2006, Bộ quy định về Công ty vì lợi ích cộng đồng 2005 3.2. Đối với doanh nghiệp xã hội là công ty và Luật các Hợp tác xã và Hội vì lợi ích cộng đồng 2014 đều có những quy định về chuyển Về hình thức pháp lý, các DNXH là công ty đổi mục tiêu và hình thức hoạt động của ở Việt Nam cũng bao gồm công ty CP, công ty doanh nghiệp. TNHH và công ty HD như ở Anh. Nếu như giữa các công ty TNHH và công ty CP của hai nước có nhiều nét tương đồng rõ rệt về cấu trúc 3. So sánh các hình thức pháp lý của doanh pháp lý và hoạt động, về giới hạn trách nhiệm nghiệp xã hội của Việt Nam và Anh tài sản, bản chất pháp lý của công ty hợp danh của Việt Nam và của Anh hoàn toàn khác nhau. Thống nhất với thông lệ thế giới về khái Với mô hình linh hoạt, dễ áp dụng và tính trách niệm DNXH, các nhà làm luật Việt Nam nhất nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh hữu hạn ở trí rằng DNXH là một mô hình doanh nghiệp Anh tạo điều kiện tối đa cho các nhà đầu tư thực hiện kinh doanh vì mục đích xã hội và phải thành lập DNXH. Trái lại, với trách nhiệm vô cam kết dành đa số lợi nhuận (ít nhất là 51%) hạn của thành viên hợp danh đối với các khoản cho các hoạt động vì mục tiêu xã hội đã cam nợ, có lẽ công ty HD theo LDN 2014 không kết. Để thành lập một DNXH, các nhà đầu tư phải là lựa chọn lý tưởng cho các doanh nhân phải lựa chọn một trong các hình thức pháp lý để thành lập DNXH bởi lẽ với mô hình này khả là công ty CP, công ty TNHH, công ty hợp năng chịu rủi ro là rất lớn. danh và doanh nghiệp tư nhân[10]. Có thể thấy Pháp luật Việt Nam cũng chưa có một hình rằng hình thức pháp lý của các DNXH ở Việt thức pháp lý được thiết kế riêng cho DNXH với Nam và ở Anh có những nét tương đồng và những quy định rõ ràng, linh hoạt về quyền lợi khác biệt rất rõ rệt như sau: và trách nhiệm như hình thức công ty vì lợi ích cộng đồng (CIC) ở Anh để các doanh nhân dễ 3.1. Đối với doanh nghiệp xã hội không phải là dàng lựa chọn và áp dụng. công ty 3.3. Đối với doanh nghiệp xã hội dưới hình Ở Việt Nam, DNXH có thể thành lập dưới thức hợp tác xã và hiệp hội hình thức pháp lý của doanh nghiệp tư nhân, nghĩa là mô hình doanh nghiệp “do một cá nhân Nếu như ở Anh các HTX và các hội vì lợi làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài ích cộng đồng cũng được coi là những hình sản của mình về mọi hoạt động của doanh thức công ty (incorporated form) và là những nghiệp” (Khoản 1 Điều 183 LDN 2014). Theo mô hình pháp lý được ưa chuộng cho DNXH quy định của Điều 10, LDN 2014, có thể thấy [2], ở Việt Nam các HTX không được coi là rằng các chủ thể kinh doanh là thương nhân thể doanh nghiệp, mà chỉ được coi là “tổ chức kinh nhân khác như "cá nhân kinh doanh” [11], các tế tập thể” hình thành trên cơ sở “sở hữu tập "hộ kinh doanh” [12] không được thành lập và thể”[13]. Theo LDN 2014, DNXH không được P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 61 thành lập dưới hình thức HTX. Quy định này đã phương thức gây quỹ hoạt động, từ chỗ hoàn bỏ qua các đặc tính ưu việt rất phù hợp với các toàn phụ thuộc vào các khoản tài trợ và ngân mục tiêu xã hội của các hợp tác xã đó là tính sách do Nhà nước cấp sang tự tiến hành các chất sở hữu tập thể, tinh thần cộng đồng. Trên hoạt động kinh doanh, lấy thu bù chi như mô thực tế, từ trước năm 1986 nhiều DNXH thực tế hình các hội từ thiện là DNXH ở Anh. Mặc dù đã tồn tại ở nước ta dưới hình thức HTX như pháp luật hiện hành đã cho phép các cơ sở từ “hợp tác xã thương binh”, “hợp tác xã người tàn thiện chuyển đổi sang hình thức DNXH, nhưng tật”các cơ sở này có những đóng góp đáng kể vẫn cần có các quy định hướng dẫn cụ thể về trong việc tạo công ăn việc làm và cuộc sống cách thức tổ chức, hoạt động và sự trợ giúp của tích cực cho cho các xã viên là những nhóm nhà nước để bảo đảm hoạt động của các cơ sở người dễ bị tổn thương, khó hòa nhập trong xã này không bị gián đoạn do sự chuyển đổi. hội. Bởi vậy, các HTX chính là một mô hình rất phù hợp cho các DNXH ở Việt Nam [4]. Ở nước ta, các hiệp hội vì lợi ích cộng 4. Một số gợi mở để hoàn thiện pháp luật về doanh nghiệp xã hội Việt Nam đồng, có tính chất tương tự như hội làng nghề, hội ái hữu ở Anh, chưa được pháp luật nhìn Nhìn vào sự phát triển mạnh mẽ và hiệu quả nhận như những mô hình pháp lý của DNXH. của DNXH ở Anh, có thể thấy rằng sự thành Các hội này được coi là các hội dân sự tự công này đến từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyện và chịu sự điều chỉnh của Bộ luật Dân hai nguyên nhân chính: (i) Pháp luật về DNXH sự 2005 và Nghị định số 45/2010/NĐ-CP của của Anh thể hiện rất rõ nguyên tắc tôn trọng Chính phủ ngày 21/4/2010 quy định về tổ chức, quyền tự do kinh doanh của các tổ chức và cá hoạt động và quản lý hội. Trong bối cảnh nền nhân. Tất cả các chủ thể kinh doanh, dù ở quy kinh tế thị trường đang trong giai đoạn chuyển mô lớn hay nhỏ cũng luôn được quan tâm và đổi hiện nay ở Việt Nam, các hiệp hội này đang khuyến khích thành lập và vận hành DNXH. là những liên kết tích cực, thúc đẩy sự gắn kết, Pháp luật cũng cung cấp các mô hình pháp lý hỗ trợ kinh tế giữa các hội viên trong môi đa dạng và linh hoạt cho DNXH, tạo điều kiện trường kinh doanh nhỏ rất đặc thù. Đây chính là tối đa cho các doanh nhân lựa chọn được mô những DNXH rất tiềm năng cần được pháp luật hình phù hợp với mình để kinh doanh hiệu quả; sớm quan tâm và điều chỉnh. (ii) Để đưa các quy định pháp luật về DNXH 3.4. Đối với doanh nghiệp xã hội là các tổ chức vào thực tế, Chính phủ Anh đã nỗ lực tiến hành từ thiện những hoạt động trợ giúp cho DNXH thông qua hệ thống các cơ quan hỗ trợ từ khâu đăng ký Hiện nay có một số lượng đông đảo các tổ kinh doanh, tư vấn pháp lý thành lập DNXH, hỗ chức từ thiện ở Việt Nam đang hoạt động trong trợ thông tin về thuế, cho đến các chiến dịch lĩnh vực trợ giúp cộng đồng thông qua các hình truyền thông, quảng bá để cả xã hội biết và ủng thức như các tổ chức NGO, các trung tâm bảo hộ cho DNXH trên các lĩnh vực của đời sống trợ người già, trẻ em, người tàn tậttrong cả xã hội. khu vực công lẫn khu vực tư. Trong tương lai, Có thể thấy LDN 2014 đã có nhiều cố gắng để duy trì tính bền vững trong hoạt động sẽ có khi đưa ra một số mô hình pháp lý phổ biến cho nhiều các cơ sở từ thiện có sự chuyển đổi về DNXH, tuy nhiên các mô hình này còn khá 62 P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 nghèo nàn và cứng nhắc, chưa phù hợp với một thủ tục chuyển đổi để các góp phần đảm bảo thực tế là Việt Nam là kinh tế thị trường còn các tổ chức này sẽ hoạt động hiệu quả. non trẻ, rất cần sự đóng góp của các doanh nhân Thứ hai, về lâu dài, cần xây dựng một xã hội đến từ nhiều lĩnh vực và quy mô hoạt khung khổ pháp lý đồng bộ điều chỉnh hoạt động khác nhau, để cùng tham gia chia sẻ gánh động của DNXH, trong đó cần có một đạo luật nặng an sinh xã hội với Nhà nước. Những quy riêng quy định về DNXH làm trung tâm như đã định hiện tại về DNXH chưa thực sự thúc đẩy đề xuất [14]. Luật này quy định về các hình quyền tự do kinh doanh và tự do lựa chọn mô thức pháp lý đa dạng, các điều kiện thành lập, hình kinh doanh các doanh nhân xã hội đang hoạt động chuyển đổi các mô hình kinh doanh hoạt động dưới nhiều quy mô và lĩnh vực kinh khác thành DNXH để tạo ra một sự kết nối chặt doanh khác nhau, hạn chế khả năng tiếp cận chẽ, khuyến khích DNXH thành lập và phát nhu cầu của các cộng đồng thiệt thòi, đối tượng triển. hướng tới của DNXH. Thêm nữa, gò bó DNXH Cuối cùng, bên cạnh các quy định của pháp dưới hình thức công ty, doanh nghiệp tư nhân luật, Nhà nước cần phải có một chính sách kinh cũng sẽ làm hạn chế các sáng kiến xã hội, giảm tế - pháp luật - xã hội đồng bộ khuyến khích tính đa dạng về sở hữu, tính linh hoạt trong của DNXH phát triển và tổ chức một hệ thống cơ DNXH[14]. quan hỗ trợ DNXH từ trung ương đến địa Trong bối cảnh hiện nay, bên cạnh các hình phương để đảm bảo pháp luật được thực thi thức pháp lý quy định trong LDN 2014, có thể nghiêm túc và hiệu quả. xem xét một số đề xuất sau để tạo ra nhiều lựa chọn về cách thức tổ chức và hoạt động cho DNXH ở Việt Nam. 5. Kết luận Thứ nhất, pháp luật cần sớm bổ sung các quy định công nhận và khuyến khích quyền Là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt, ra thành lập DNXH của các chủ thể kinh doanh ở đời vì mục tiêu và sứ mệnh cộng đồng, DNXH các quy mô khác nhau. Cụ thể: (i) ban hành cần có một khung khổ pháp lý đồng bộ và phù nghị định của Chính phủ trong đó công nhận và hợp với thực tiễn xã hội để động viên các chủ khuyến khích các hoạt động kinh doanh vì mục thể kinh doanh cùng tham gia chia sẻ gánh nặng tiêu xã hội của các cá nhân kinh doanh, các hộ an sinh xã hội với Nhà nước. Có thể thấy rằng kinh doanh mà không nhất thiết buộc các chủ khung khổ pháp lý nói chung và các hình thức thể phải thành lập doanh nghiệp theo LDN pháp lý nói riêng cho hoạt động của DNXH ở 2014; (ii) công nhận các hợp tác xã thành lập Việt Nam còn rất sơ khai và hạn hẹp, chưa thực theo Luật Hợp tác xã 2012 có cam kết mục tiêu sự thúc đẩy quyền tự do kinh doanh của các xã hội là các “hợp tác xã DNXH” để các HTX doanh nhân, chưa khuyến khích tính đa dạng về này có cơ sở pháp lý để hoạt động và được sở hữu, về quy mô và hình thức tổ chức hoạt hưởng các ưu đãi theo quy định của pháp luật; động của DNXH trong các lĩnh vực của nền (iii) để khuyến khích các tổ chức từ thiện như kinh tế để đóng góp nhiều hơn cho xã hội. các trung tâm, các hội, các quỹ vì cộng đồng Do DNXH là một vấn đề còn tương đối mới chuyển đổi thành DNXH, pháp luật cần phải có mẻ cả về phương diện lý luận và thực tiễn ở những quy định cụ thể hướng dẫn về cách thức, nước ta, để xây dựng được khung khổ pháp luật điều kiện, cũng như các cam kết hỗ trợ về mặt tiến bộ, phù hợp cho DNXH cần có sự đầu tư, P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 63 nghiên cứu kỹ lưỡng khung pháp luật điều https://www.gov.uk/government/organisations/co mpanies-house/about. chỉnh DNXN và kinh nghiệm phát triển DNXH [7] UK Government, CHM Revenue & Customs tại ở các quốc gia nơi loại hình doanh nghiệp này https://www.gov.uk/government/organisations/hm phát triển mạnh mẽ và đạt được nhiều thành -revenue-customs. tựu; để rút ra được những kinh nghiệm có ích, [8] UK Government, Industrial and Provident Societies: growth through co-operation. 2013 tại các giải pháp phù hợp góp phần xây dựng một https://www.gov.uk/government/consultations/ind chính sách kinh tế - xã hôi - pháp luật tổng thể ustrial-and-provident-societies-growth-through- về hỗ trợ và phát triển DNXH ở Việt Nam. co-operation/industrial-and-provident-societies- growth-through-co-operation [9] UK Government, Why social Enterprise? A guide for charities, 2012 tại Tài liệu tham khảo files/Why_Social_Enterprise.pdf. [1] Tính đến năm 2014, có khoảng hơn 100 ngàn [10] Xem Điều 10, Luật Doanh nghiệp 2014 số DNXH đang hoạt động và đóng góp ít nhất 68/2014/QH13 được Quốc hội thông qua ngày 26 khoảng 30 tỉ bảng Anh cho nền kinh tế thông qua tháng 11 năm 2014 và Nghị định số 96/2015/NĐ- các hoạt động cung cấp hàng hóa, dịch vụ thiết CP ngày 19/10/2015 hướng dẫn về đăng ký kinh yếu, tạo công ăn việc làm cho các cộng đồng dân doanh. cư. Xem UK Government, Social Enterrise UK: [11] Điều 3 định nghĩa về “cá nhân kinh doanh” trong Impact Report 2013-2014 tại Nghị định 39/2007/NĐ-CP ngày 16/3/2007 về cá nhân hoạt động thương mại một cách độc 014/12/seuk_social_impact_report_2013.pdf để lập,thường xuyên không phải đăng ký kinh doanh. có thêm thông tin. [12] Điều 49 định nghĩa về “Hộ kinh doanh” trong [2] UK Government, A Guide to Legal Forms for Nghị định số 43/2010/NĐ-CP ngày 15/4/2010 Social Enterprise 2013 tại hướng dẫn đăng ký doanh nghiệp. https://www.gov.uk/government/uploads/system/u [13] Điều 3 giải thích khái niệm “hợp tác xã” Luật Hợp ploads/attachment_data/file/31677/11-1400- tác xã 2012 số 23/2012/QH13 được Quốc Hội guide-legal-forms-for-social-enterprise.pdf thông qua ngày 22/11/2012. Xem thêm Dương [3] OECD and LEED Program, The Social Enterprise Đức Chính, Một số vấn đề còn nhiều ý kiến khác sector: A conceptual framework 2012 tại website: nhau trong Dự thảo Luật Hợp tác xã, Tập chí Dân chủ và Pháp luật Online tại [4] CIEM, British Council và CSIP, Doanh nghiệp Xã hội tại Việt Nam: Khái niệm, Bối cảnh và Chính aDoi/View_Detail.aspx?ItemID=374, đăng tải sách, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ngày 22/1/2013, truy cấp 30/5/2015. ương, Hà Nội, 2012. [14] Phan Thị Thanh Thủy, Những vấn đề pháp lý về [5] UK Government, the Company Act 2006 tại doanh nghiệp xã hội theo Luật Doanh nghiệp 2014. Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, 2015 số /ukpga_20060046_en.pdf. 6/2015. [6] UK Government, About - Companies House - GOV.UK tại 64 P.T.T. Thủy / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣ 31, Số 4 (2015) 56-64 Legal Forms of Social Enterprises: The Experience from the UK and some Suggestions for Vietnam Phan Thị Thanh Thủy VNU School of Law, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hanoi, Vietnam Abstract: Social enterprises, was recognized officially for the first time in the 2014 Law on Enterprise. To be established, a social enterprise must be registered under one of the legal forms prescribed in the law such as joint-stock company, limited liability company, partnership, and private enterprise. Those regulations have revealed their irrationalities, and need to be adapted. This journal article focuses on introducing and analyzing the legal models of social enterprises in the UK in comparison with those in Vietnam. It also makes recommendations to improve the present regulations on social enterprises in Vietnam. Keywords: Social enterprises, legal forms, joint-stock company, limited liability company, partnership, private enterprise, the UK, Vietnam.