Hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam

quan hÖ nμy trë thμnh dÔ dμng h¬n. In® «nªsia ThÞ trö êng. TÊt c¶ c¸c thμnh viª n tham gia thÞ trö êng nμy ®ö îc HiÖp héi Vèn m¹o hiÓm In®«nª sia xem nhö c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Ngμnh nμy b¾t ®Çu vμo n¨m 1991 vμ ®Õn cuèi n¨m 1996 ®· cã 46 c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®¨ng ký víi Bé Tμi chÝnh. Mét sè quü khu vùc cã trô së t¹i Singapore vμ Hång C«ng còng cã thÓ ®Çu tö ë In®«nª sia. § a sè c¸c c«ng ty trong nö íc lμ c«ng ty nhá vμ ®ö îc sù tμi trî cña ChÝnh phñ. Theo mét b×nh luËn viª n, 24 c«ng ty khu vùc lμ c¸c c«ng ty mμ viÖc ph©n bæ ®Çu tö ®ö îc chÝnh trÞ ho¸ mét c¸ch m¹nh mÏ. Theo dù tÝnh, cã chö a ®Çy 10 quü néi ®Þa ho¹t ®éng theo c¸c nguyª n t¾c quèc tÕ. M«i trö êng chÕ ®Þnh. C¸c chÕ ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®· ®ö îc ban hμnh vμo th¸ng 12 n¨m 1988, nhö lμ mét bé phËn cña hÖ thèng c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c tæ chø c tμi chÝnh phi ng©n hμng. C¸c quy ®Þnh nμy ®· ®ö îc söa ®æ i vμo n¨m 1994 nh»m khuyÕn khÝch h¬n n÷a së h÷u cña nö íc ngoμi (®ö îc phÐp t¨ng tõ 85% lª n 100%) vμ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng b»ng c¸ch xo¸ bá c¸c quy ®Þnh vÒ quy m« vμ ph¹m vi ®Çu tö . C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vÒ thuÕ còng ®ö îc ®ö a ra cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm trong nö íc. § èi víi nhiÒu ngμnh, c¸c kho¶n thu nhËp vèn tõ viÖc b¸n c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö vμ cæ tø c tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö ®ö îc miÔn thuÕ. M«i trö êng ph¸p lý vμ kÕ to¸n. § · tån t¹i mét m«i trö êng ph¸p lý v÷ng ch¾c. Nhö ng theo ý kiÕn cña mét sè thμnh viª n tham gia thÞ trö êng, th× c¸c v¨n 7 b¶n “cã thÓ ®· ®ö îc so¹n th¶o mét c¸ch chi tiÕt nhö ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc thi”. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n lμ hîp lý, nhö ng viÖc ¸p dông vμ gi¸m s¸t kh«ng ®Çy ®ñ. Cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh gÇn ®©y ®· lμm béc lé nhiÒu vô viÖc ghi sæ s¸ch vμ b¸o c¸o rÊt kÐm chÊt lö îng. Nhu cÇ u vÒ vèn m¹o hiÓm. Tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 1996, c¸c doanh nh©n cμng ngμy cμng nh×n nhËn vèn m¹o hiÓm chØ lμ mét nguån vèn kh¸c cã c¸c ®iÒu kiÖn sö dông ®¸nh gi¸ chiÕu theo thÞ trö êng cæ phiÕu vμ tr¸i phiÕu. C¸c nhμ qu¶n lý kh«ng muèn chia sÎ th«ng tin vμ nhö êng quyÒn kiÓm so¸t. Thu håi vèn ®Ç u tö . § a sè c¸c kho¶n ®Çu tö ®ö îc thu håi th«ng qua thÞ trö êng chø ng kho¸n. N¨m 1988, c¸c ®iÒu kiÖn niª m yÕt trª n së giao dÞch chø ng kho¸n Jakarta ®· ®ö îc ®¬n gi¶n ho¸ vμ mét thÞ trö êng phi tËp trung (OTC) ®· ®ö îc thμnh lËp. ThÞ trö êng ®ång hμnh nμy ®· ®ö îc c¬ cÊu l¹i vμo n¨m 1996 nh»m thóc ®Èy viÖc ph¸t hμnh chø ng kho¸n cña c¸c c«ng ty võa vμ nhá. ThÞ trö êng th«n tÝnh vμ s¸p nhËp (M&A) kh«ng cã tÝnh thanh kho¶n. Malaysia ThÞ trö êng. MÆc dï chÝnh thø c ra ®êi vμo n¨m 1984, cho ®Õn 1989 vÉn cã Ýt thμnh viª n tham gia thÞ trö êng. Vμo cuèi n¨m 1996, ®· cã 22 c«ng ty ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n vμ c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®Æt ë Malaysia. C¸c quü khu vùc nhö c¸c quü ë H«ng C«ng vμ Singapore còng ®· ®Çu tö ë Malaysia. Mét thμnh viª n tham gia b×nh luËn r»ng chØ cã kho¶ng 5 c«ng ty cã c¬ së ë Malaysia thùc sù ho¹t ®éng. Ngμnh nμy ®· ®ö îc khëi ®Çu b»ng lö îng vèn ban ®Çu ChÝnh phñ vμo n¨m 1991, khi 115 triÖu ringgÝt ®ö îc ph©n bæ cho viÖc t¹o nguån vèn m¹o hiÓm cã liª n quan tíi khu vùc c«ng nghÖ. Thª m vμo ®ã, ChÝnh phñ ®· thμnh lËp mét c«ng ty ®Ó chuyª n cung cÊp vèn m¹o hiÓm cho c¸c doanh nh©n tiÒm n¨ng ngö êi M· Lai. ChÝnh phñ tiÕp tôc cÊp vèn cho mét sè c«ng ty vèn m¹o hiÓm. M«i trö êng chÕ ®Þnh. M«i trö êng chÕ ®Þnh ®ö îc xem lμ æ n ®Þnh vμ thuËn lîi. C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuÕ ®· ®ö îc ¸p dông cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm trõ trö êng hîp thuÕ ®¸nh vμo c¸c kho¶n thu nhËp vèn vμ cæ tø c ph¸t sinh tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö trong mét sè trö êng hîp nhÊt ®Þnh. Mét sè kho¶n chi phÝ ph¸t sinh cña c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm còng ®ö îc gi¶m thuÕ. M«i trö êng ph¸p lý vμ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®é kÕ to¸n chö a chÝn muåi. C¸c hîp ®ång ph¸p lý chö a ®ö îc coi lμ c¬ së cña viÖc cö ìng chÕ thùc hiÖn c¸c tháa thuËn. V× lý do ®ã, c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång Ýt khi ®ö îc kiÓm chø ng t¹i tßa ¸n. Tö ¬ng tù nhö vËy, c¸c th«ng lÖ kiÓm to¸n thö êng kh«ng ®ö îc thùc hiÖn 8 nghiª m ngÆt. Mét thμnh viª n ®· ®ö a ra mét vÝ dô vÒ trö êng hîp mét gi¸m ®èc ®· ph©n bæ lîi nhuËn thu ®ö îc tõ mét c«ng ty con nhËn vèn m¹o hiÓm sang mét c«ng ty con kh¸c trong cïng mét hÖ thèng kinh doanh b»ng c¸ch sö dông c¬ chÕ gi¸ chuyÓn giao. Do nh÷ng khã kh¨n trong viÖc kiÓm so¸t sau ®Çu tö , c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm chñ yÕu dö ¹ vμo thÈm ®Þnh chi tiÕt, ®Æc biÖt lμ dùa vμo tËp hîp c¸c th«ng tin tham kh¶o vÒ mét doanh nh©n tiÒm n¨ng th«ng qua c¸c quan hÖ vμ trao ®æ i c¸ nh©n. Nhu cÇ u vÒ vèn m¹o hiÓm. Nhu cÇu vÒ vèn ®ö îc xem lμ cao. Trö íc kia, nhiÒu c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö thuéc c¸c hÖ thèng kinh doanh do mét gia ®×nh kiÓm so¸t, trong c¸c hÖ thèng nμy ®· cã sù ph©n chia quyÒn kiÓm so¸t mét c¸ch miÔn cö ìng. Do vËy, dï cã nhu cÇu vÒ vèn nhö ng chö a ph¶i lμ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó cã ®ö îc nguån vèn m¹o hiÓm nhö thö êng thÊy. Mét thμnh viª n tham gia ®· b×nh luËn r»ng c¸c gi¸m ®èc c«ng ty ngμy cμng trë thμnh chuyª n nghiÖp. Nh÷ng s¸ng lËp viª n cña c¸c tæ chø c kinh doanh sÏ nghØ hö u vμ sè lö îng lín ngö êi Malaysia ®ö îc ®μo t¹o ë nö íc ngoμi quay vÒ nö íc ®iÒu hμnh c¸c c«ng ty ®ang t¨ng lª n. Do vËy, sù ph¸t triÓn trong tö ¬ng lai cña ngμnh nμy sÏ lμm t¨ng cö êng mèi quan hÖ gi÷a vèn m¹o hiÓm víi c¸c gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty nhËn vèn ®ö îc ®μo t¹o tõ c¸c trö êng kinh doanh nμy. Thu håi vèn ®Ç u tö . Së giao dÞch chø ng kho¸n Kuala Lumpur ®· ra ®êi sím h¬n nhiÒu n¨m so víi thÞ trö êng cæ phÇn tö nh©n vμ thÞ trö êng vèn m¹o hiÓm. § a sè c¸c kho¶n ®Çu tö ®ö îc thu håi th«ng qua thÞ trö êng chø ng kho¸n. Vμ sau ®ã kh«ng l©u mét thÞ trö êng phi tËp trung (OTC) ®· ra ®êi víi c¸c ®iÒu kiÖn niª m yÕt kÐm phÇn nghiª m ngÆt h¬n. Th¸i Lan ThÞ trö êng. ThÞ trö êng b¾t ®Çu ho¹t ®éng vμo n¨m 1987 víi viÖc thμnh lËp cña mét c«ng ty cã nguån vèn trong nö íc. Vμo cuèi n¨m 1996, ®· cã 10 c«ng ty. Mét sè c¸c quü khu vùc ë Hång C«ng vμ Singapore cã thÓ ®Çu tö ë Th¸i Lan. Kh«ng gièng nhö In®«nª sia vμ Malaysia, c¸c quü khu vùc nμy ®· vμ ®ang ho¹t ®éng ë Th¸i Lan. Mét thμnh viª n cho r»ng cã Ýt nhÊt 20 quü ®ang ho¹t ®éng trª n thÞ trö êng nμy. M«i trö êng chÕ ®Þnh. M«i trö êng chÕ ®Þnh ®ö îc xem lμ æ n ®Þnh vμ thuËn lîi. Kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p ö u ®· i ®Æc biÖt vÒ thuÕ dμnh cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm, nhö ng trong mét sè ngμnh nhÊt ®Þnh mμ c¸c c«ng ty nμy ®Çu tö ®· cã mét sè c¸c ö u ®· i vÒ thuÕ. 9 M«i trö êng ph¸p lý vμ kÕ to¸n. HÖ thèng ph¸p lý æ n ®Þnh vμ ®· cã mét bé luËt thö ¬ng m¹i æ n ®Þnh. Tuy vËy, quy tr×nh khiÕu n¹i qu¸ dμi dßng vμ lμ mét trë ng¹i ®èi víi viÖc khëi kiÖn ra trö íc c¸c tßa ¸n. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n cã tån t¹i, nhö ng vÉn chö a theo kÞp c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ. ViÖc tu©n thñ c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n chö a nghiª m ngÆt. Mét thμnh viª n cña thÞ trö êng cho r»ng hiÖn tö îng cã nhiÒu hÖ thèng sæ s¸ch trong c¸c c«ng ty lμ phæ biÕn. Nhu cÇ u vÒ vèn m¹o hiÓm. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c c«ng ty ®· cã thÓ thu hót ®ö îc c¸c nguån vèn víi chi phÝ thÊp tõ c¸c nguån kh¸c nhau, kÓ c¶ tõ c¸c c«ng ty tμi chÝnh vμ c¸c ng©n hμng. C¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm ®· ph¶i c¹nh tranh víi c¸c nguån vèn kh¸c. C¸c gi¸m ®èc c¸c c«ng ty nhËn vèn rÊt kh«ng muèn ®Ó cho c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm tiÕp cËn c¸c th«ng tin vμ thùc hiÖn quyÒn kiÓm so¸t. Víi c¸c nguån vèn kh¸c nhau s½n cã ®Ó lùa chän, c¸c gi¸m ®èc ®· cã ®ö îc vÞ thÕ ®μm ph¸n ®¸ng kÓ. Mét thμnh viª n thÞ trö êng ®· nhËn ®Þnh r»ng “c¸c gi¸m ®èc chØ nghe lêi c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm khi hä buéc ph¶i nghe theo”. Sau cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh, vÞ thÕ ®μm ph¸n cña c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm lín ®· t¨ng lª n nhiÒu. C¸ch thu håi ®Ç u tö . HÇu hÕt c¸c kho¶n ®Çu tö ®Òu ®ö îc thu håi th«ng qua thÞ trö êng chø ng kho¸n chÝnh, Së giao dÞch chø ng kho¸n Th¸i Lan. Mét thÞ trö êng phi tËp trung dμnh cho c¸c c«ng ty võa vμ nhá ®· ra ®êi vμo n¨m 1995. 11 D. Cung vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam Tãm t¾t B¶ng 2 tãm t¾t c¸c yÕu tè chÝnh cña 4 quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Phô lôc 1 sÏ ®ö a thª m c¸c chi tiÕt vÒ c¸c quü nμy. B¶ng nμy cho thÊy tæ ng vèn ®Çu tö hiÖn cã lμ 68 triÖu USD. Trong ®ã lö îng vèn ®Çu tö cho c¸c c«ng ty trong nö íc lμ 18 triÖu USD, v× c¸c quü Beta vμ Vietnam Frontier sÏ kh«ng ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty trong nö íc. 12 th¸ng trö íc ®©y cã 6 quü ho¹t ®éng ë ViÖt Nam nhö ng quü Lazard ®· kÕt thóc ho¹t ®éng vμ quü Templeton ®· chuyÓn träng t©m ho¹t ®éng sang c¸c thÞ trö êng kh¸c trong khu vùc. Vμo thêi gian nμy, nhiÒu quü khu vùc ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi thÞ trö êng ViÖt Nam nhö ng kh«ng thÓ xem lμ c¸c quü nμy ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Khi trao ®æ i víi c¸c thμnh viª n ë Th¸i Lan vμ Singapore, hä ®· nãi r»ng c¸c thÞ trö êng kh¸c trong khu vùc § «ng Nam ¸ thuËn lîi h¬n nhiÒu so víi thÞ trö êng ViÖt Nam vÒ mÆt c¸c c¬ héi ®Çu tö vμ mø c ®é dÔ dμng trong ®Çu tö . B¶ng 2: C¸c quü ® ang ho¹t ® éng ë ViÖt Nam Tª n quü Ngμy lËp quü Quy m« quü (triÖu USD) Sè vèn ®· ®Çu tö (triÖu USD) Sè kho¶n ®Çu tö trong nö íc 2 Sè kho¶n ®Çu tö vμo DNCV§ TNN 3 Quy m« ®Çu tö (triÖu USD) Beta 1993/4 80 50 0 17 1- 5 VEIL1 1994 27, 5 18, 6 6 4 0,5 - 2 VN Frontier 1994 50 30 0 9 1- 5 Viet Nam 1991 51 42 6 5 > 1 Nguån: Pháng vÊn gi¸m ®èc c¸c quü. Ghi chó: 1- Do Dragon Capital qu¶n lý. 2- C¸c kho¶n ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty trong nö íc. 3- C¸c kho¶n ®Çu tö vμo c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tö nö íc ngoμi (DNCV§ TNN) nhö lμ c¸c c«ng ty liª n doanh vμ c¸c c«ng ty nö íc ngoμi së h÷u. Ho¹t ®éng cña 4 quü nμy chö a tèt. Sau ®©y lμ mét sè nguyª n nh©n cã thÓ 12 g©y ra hiÖn tö îng ho¹t ®éng kÐm cña c¸c quü nμy: · Kh«ng cã mét thÞ trö êng chø ng kho¸n. § èi víi mét sè kho¶n ®Çu tö tö ¬ng ®èi cã hiÖu qu¶, viÖc chö a cã mét thÞ trö êng chø ng kho¸n ®· lμm c¸c quü kh«ng thÓ thu håi vèn ®Çu tö , mμ ë c¸c nö íc kh¸c trong khu vùc, thÞ trö êng chø ng kho¸n l¹i lμ mét c¸ch chÝnh ®Ó thu håi vèn. · Khu vùc tö nh©n bÞ chÌn Ðp.Trong mét vμi n¨m qua, chÝnh s¸ch chÝnh thø c ®· ö u tiª n c¸c DNNN nhiÒu h¬n so víi c¸c c«ng ty tö nh©n vÒ c¸c mÆt, vÝ dô nhö c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch vμ c¸c hîp ®ång c«ng céng. M«i trö êng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n bÞ bao bäc bëi tÖ quan liª u, s¸ch nhiÔu vμ c¸c chÕ ®Þnh kh«ng râ rμng lu«n lu«n thay ®æ i. M«i trö êng nμy ®· h¹n chÕ c¸c c¬ héi ®Çu tö cña c¸c quü. · Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i. TÊt c¶ c¸c quü ®Òu dùa trª n c¬ së ®ång ®«la Mü vμ ®ö îc huy ®éng tõ c¸c nhμ ®Çu tö quèc tÕ. Ngay c¶ khi c¸c c«ng ty ®Çu tö ho¹t ®éng tèt ë trong nö íc, th× phÇn lín thu nhËp vÉn cã thÓ bÞ triÖt tiª u bëi sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn ViÖt Nam so víi ®ång ®«la Mü. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i cã thÓ ®ö îc bï ®¾p mét phÇn nμo b»ng c¸ch ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty cã tû träng thu nhËp b»ng ®ång ®«la Mü cao, c¸ch nμy ®· ®ö îc mét sè quü thö ¸p dông. · C¸c h¹n chÕ vÒ ®Çu tö cña c¸c c«ng ty trong nö íc. Cho ®Õn th¸ng 4 n¨m 1998, LuËt § Çu tö trong nö íc míi cho phÐp ngö êi nö íc ngoμi ®Çu tö víi mø c tèi ®a 30% vμo c¸c c«ng ty trong nö íc, c¸c quü ®Çu tö (trõ c¸c trö êng hîp ®Æc biÖt nhö c¸c ng©n hμng cæ phÇn) bÞ h¹n chÕ trong viÖc ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nö íc. C¸c quü nμy ®· t×m c¸c c¸ch vμ c¸c phö ¬ng tiÖn ®Ó ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam. C¸c quy chÕ riª ng ®· cho phÐp c¸c quü ®Çu tö nö íc ngoμi ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty liª n doanh vμ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nö íc ngoμi. · HÇu hÕt c¸c nhμ qu¶n lý cao cÊp ®Òu lμ ngö êi nö íc ngoμi. Kh¶ n¨ng tËn dông c¸c c¬ héi bÞ h¹n chÕ bëi kh«ng cã c¸c nhμ chuyª n m«n ViÖt Nam trong c¸c ®éi ngò c¸c chuyª n gia qu¶n lý. · Kinh nghiÖm bÞ h¹n chÕ. Nãi chung, c¸c chuyª n gia ®iÒu hμnh c¸c quü ë ViÖt Nam cã kinh nghiÖm rÊt Ýt vÒ ho¹t ®éng cña vèn m¹o hiÓm. · ThiÕu c¸c chiÕn lö îc träng ®iÓm. TÊt c¶ c¸c quü ®Çu tö tr¶i réng ra nhiÒu ngμnh theo c¸c thêi c¬ cô thÓ. KiÓu ®Çu tö nμy ®ö îc xem lμ thô ®éng chø kh«ng ph¶i lμ chñ ®éng. 13 Hai lý do ®Çu tiª n, thiÕu mét thÞ trö êng chø ng kho¸n vμ mét khu vùc tö nh©n bÞ chÌn Ðp, chÝnh lμ c¸c ®Æc trö ng cña m«i trö êng kinh doanh. Rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i vμ c¸c h¹n chÕ ph¸p lý lμ c¸c hËu qu¶ cña viÖc lùa chän c¬ cÊu cña quü nö íc ngoμi. Ba nguyª n nh©n sau cïng lμ do c¸c bé m¸y qu¶n lý cô thÓ cña c¸c quü nμy. LÞch sö c¸c quü ® Çu tö Quü Beta Quü nμy ®ö îc qu¶n lý ë ViÖt Nam bëi 2 nh©n viª n kÕ to¸n ngö êi Anh vμ 1 luËt sö ngö êi Mü. KÓ tõ khi ra ®êi vμo n¨m 1993, quü nμy ®· cã mét sè thay ®æ i vÒ c¸c nhμ qu¶n lý cao cÊp. Môc tiª u hiÖn t¹i cña quü lμ chØ ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty do ngö êi nö íc ngoμi qu¶n lý. Quü nμy kh«ng xem xÐt viÖc ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty ®ang trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp vμ c¸c c«ng ty trong nö íc. Dö êng nhö quü nμy sÏ kh«ng t¨ng cö êng ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty liª n doanh cã vèn ®Çu tö nö íc ngoμi n÷a, v× diÔn biÕn võa qua lμ kh«ng tÝch cùc. Gi¸m ®èc Quü Beta cho r»ng c¸c ®éng c¬ cña mét ®èi t¸c c«ng nghiÖp nö íc ngoμi kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®éng c¬ cña mét tæ chø c do Nhμ nö íc ViÖt Nam së h÷u. Gi¶i ph¸p ®Çu tö lμ chíp thêi c¬. Mét khi mét kho¶n ®Çu tö ®ö îc xem lμ hÊp dÉn, th× dö êng nhö sÏ xuÊt hiÖn mét gi¶i ph¸p thÈm ®Þnh kh¸ chi tiÕt theo m« h×nh Mü - Anh. Vietnam Enterprise Investments Ltd (Dragon Capital) Dragon Capital, tæ chø c sö dông quü, ®ö îc qu¶n lý bëi 3 ngö êi ViÖt Nam vμ 3 chuyª n gia chÝnh ngö êi Anh ë ViÖt Nam. Ba ngö êi Anh nμy ®· cã kinh nghiÖm trª n c¸c thÞ trö êng chø ng kho¸n phæ th«ng ë ch©u ©u vμ ch©u ¸. V× sù ra ®êi cña thÞ trö êng chø ng kho¸n ViÖt Nam bÞ ®×nh ho· n nª n chiÕn lö îc kinh doanh chª nh lÖch gi¸ gi÷a thÞ trö êng h¹n chÕ (private market) vμ thÞ trö êng phæ th«ng (public market) còng bÞ ho· n l¹i theo. Nh÷ng nhμ qu¶n lý quü nμy ®ang tõng bö íc t¨ng dÇn ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty trong nö íc, lμ n¬i mμ sù thuÇn thôc cña c¸c nhμ qu¶n lý Dragon t¹i ViÖt Nam ®· ®ãng gãp gióp ®ì tiÕp cËn c¸c nhμ qu¶n lý ngö êi ViÖt Nam. Dragon ®· thÓ hiÖn mét ®éng lùc kinh doanh lín trong viÖc thiÕt lËp c¸c giao dÞch, vÝ dô hä ®· dμn xÕp vμ ®Çu tö vμo tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æ i ®Çu tiª n ë ViÖt Nam. Vμ mø c ®é can thiÖp trùc tiÕp vμo qu¶n lý sau khi thùc hiÖn ®Çu tö lμ rÊt Ýt. Vietnam Frontier Quü nμy do Finasa, mét ng©n hμng thö ¬ng m¹i cã trô së ë B¨ng Cèc, qu¶n 14 lý. Sau ®ît gi¶m quy m« ho¹t ®éng ë ViÖt Nam gÇn ®©y cña quü, quü nμy ®ö îc hai gi¸m ®èc cÊp thÊp qu¶n lý t¹i ViÖt Nam. C¸c chuyª n gia qu¶n lý cao cÊp ®· chuyÓn vÒ B¨ng Cèc vμ c¸c quyÕt ®Þnh quan träng sÏ ®ö îc ®ö a ra tõ B¨ng Cèc. Tö ¬ng tù nhö Quü Beta, Vietnam Frontier chØ ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty do gi¸m ®èc ngö êi nö íc ngoμi qu¶n lý. C¸c c«ng ty liª n doanh kh«ng n»m ngoμi danh s¸ch c¸c c«ng ty ®ö îc ®Çu tö . Víi viÖc gi¶m bít c¸c nh©n viª n ë ViÖt Nam gÇn ®©y, râ rμng lμ c¸c nhμ qu¶n lý cao cÊp cho r»ng sÏ kh«ng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu tö cho quü. Vietnam Fund S¸u ngö êi nö íc ngoμi, tõ c¸c nö íc kh¸c nhau, ®ang ®iÒu hμnh quü nμy ®Òu lμ nh÷ng ngö êi cã nhiÒu kiÕn thø c nÒn t¶ng bao gåm; kiÕn thø c vÒ kÕ to¸n, ng©n hμng vμ c«ng nghiÖp. Quü nμy ®· ®Çu tö vμo c¶ c¸c c«ng ty trong nö íc vμ nö íc ngoμi vμ sÏ hç trî c¸c c«ng ty nö íc ngoμi qu¶n lý vμ c¸c c«ng ty ViÖt Nam qu¶n lý. Do vËy, ph¹m vi cña quü nμy tö ¬ng tù nhö ph¹m vi cña quü Vietnam Enterprise Investments. ChiÕn lö îc ®Çu tö mμ quü nª u ra lμ tËp trung vμo quy tr×nh thÈm ®Þnh chi tiÕt ®ö îc thùc hiÖn trong quü. Tuy vËy, c¸c chuyª n gia qu¶n lý cho r»ng viÖc thu thËp c¸c th«ng tin ®¸ng tin cËy tõ c¸c c«ng ty trong nö íc lμ rÊt khã kh¨n. ViÖc c¸c chuyª n gia qu¶n lý dung hßa kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vμ thùc hμnh nhö thÕ nμo còng chö a râ rμng. Quü nμy lμ quü cã thêi gian ho¹t ®éng l©u nhÊt trong sè bèn quü ®ang häat ®éng ë ViÖt Nam, víi sè vèn chö a ®Çu tö chØ cßn 9 triÖu ®«la Mü. Do vËy, mét môc tiªu ö u tiª n chÝnh vμ còng ®Çy th¸ch thø c cho n¨m tíi lμ ph¶i huy ®éng vèn nhiÒu h¬n . 15 E. Nhu cÇ u vÒ vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam Tãm t¾t Nãi chung, khu vùc kinh doanh cña ViÖt Nam bao gåm 6.000 DNNN, 3.000 hîp t¸c x· , 2 triÖu doanh nghiÖp hé gia ®×nh vμ 24.000 c«ng ty tö nh©n ®· ®¨ng ký. Trong sè 24.000 c«ng ty tö nh©n cã 7.000 c«ng ty ®ö îc h×nh thμnh dö íi h×nh thø c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc c«ng ty cæ phÇn, c¸c c«ng ty nμy cã thÓ lμ c¸c c«ng ty cã quy m« vμ lo¹i h×nh mμ c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm quan t©m. H¬n n÷a, theo gi¶ thiÕt ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã kho¶ng 1.500 - 1.700 DNNN ®ö îc cæ phÇn hãa. NÕu môc tiª u ®ã ®ö îc thùc hiÖn, th× c¸c doanh nghiÖp nμy sÏ lμ c¸c ®èi tö îng ®Çu tö ®Çy tiÒm n¨ng. C¸c c«ng ty ViÖt nam cã c¸c lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngμnh. VÝ dô, ngμnh chÕ t¹o hö íng xuÊt khÈu lμ mét ngμnh t¨ng trö ëng nhanh. Bª n c¹nh ®ã, thÞ trö êng trong nö íc réng lín, mμ trö íc ®©y ®· bÞ tö íc mÊt do sù ®éc quyÒn, sÏ t¹o ra nhu cÇu lín h¬n vÒ c¸c lo¹i hμng hãa vμ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lª n. Tuy vËy, hÖ thèng quy t¾c ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ®Çu tö trong nÒn kinh tÕ thÞ trö êng vÉn chö a tån t¹i ë ViÖt Nam. ChÝnh sù thiÕu v¾ng nμy ®· ®Æt ra mét trë ng¹i nghiª m träng cho ho¹t ®éng ®Çu tö tiÒm tμng. Thùc tr¹ng c¸c c«ng ty tö nh© n ViÖt Nam hiÖn nay Khu vùc tö nh©n chÝnh thø c cña ViÖt Nam bao gåm ba lo¹i h×nh c«ng ty chÝnh: doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vμ c«ng ty cæ phÇn. · Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u/doanh nghiÖp tö nh©n: c«ng ty cã duy nhÊt mét chñ së h÷u ®· ®¨ng ký. · C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n: Mét c«ng ty cã tèi ®a 7 chñ së h÷u ®¨ng ký, quyÒn së h÷u ®ö îc ®¨ng ký theo tû lÖ phÇn tr¨m, kh«ng ph¸t hμnh cæ phiÕu.ViÖc b¸n hay chuyÓn nhö îng mét phÇn së h÷u ph¶i ®ö îc tÊt c¶ c¸c chñ së h÷u ®¨ng ký chÊp thuËn. · C«ng ty cæ phÇn: Mét c«ng ty do c¸c cæ ®«ng së h÷u. Cæ phiÕu cã thÓ ®ö îc mua b¸n tù do vμ c«ng khai. Sè lö îng c¸c c«ng ty thuéc tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh trª n t¨ng rÊt nhanh kÓ tõ ®Çu thËp niª n 90, sau khi LuËt c«ng ty vμ LuËt Doanh nghiÖp tö nh©n ®ö îc th«ng qua vμ ®ö îc x¸c nhËn trong HiÕn ph¸p. HiÖn nay cã h¬n 24.000 c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam ®· ®¨ng ký kinh doanh. 16 B¶ng 3: Sè lö îng c¸c c«ng ty theo tõng lo¹i h×nh 1993 1994 1995* 1996 1997 Tæ ng sè c«ng ty tö nh©n ®· ®¨ng ký 6.808 10.881 15.276 18.894 24.067 Doanh nghiÖp mét chñ së h÷u/doanh nghiÖp tö nh©n 5.182 7.794 10.916 12.464 17.163 C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n 1.607 2.968 4.242 6.303 6.746 C«ng ty cæ phÇn 19 119 118 127 158 * Sè liÖu vÒ c¸c c«ng ty tö nh©n n¨m 1995 bao gåm c¸c lo¹i h×nh kh«ng ®ö îc thèng kª trong c¸c n¨m kh¸c trong c¸c ngμnh tμi chÝnh, c«ng nghÖ, bÊt ®éng s¶n, thÓ thao v¨n hãa. Nguån: Tæ ng côc thèng kª . Cã 44% c¸c c«ng ty ®· ®¨ng ký ®ãng t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ Hμ Néi, 61% trong tæ ng sè c¸c c«ng ty lμ ë c¸c tØnh phÝa nam, mét nöa trong sè ®ã lμ ë thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ mét nöa ë vïng tËp trung d©n cö cña ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Ba phÇn tö trong sè ®ã lμ doanh nghiÖp mét chñ së h÷u, lo¹i h×nh ph¸p lý ®¬n gi¶n nhÊt. Kho¶ng hai phÇn ba sè ®ã tham gia c¸c ho¹t ®éng thö ¬ng m¹i vμ mét phÇn ba tham gia c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp. Trong sè c¸c c«ng ty tham gia ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, mét nöa tham gia c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn thùc phÈm. Xem b¶ng 4 ®Ó cã thªm th«ng tin vÒ ph©n bè c¸c c«ng ty theo ngμnh. B¶ng 4: C¸c c«ng ty tö nh© n ViÖt Nam ph© n bè theo ngμnh 1993 1994 1995 1996 1997 Tæ ng sè c¸c c«ng ty tö nh©n 6.808 10.881 15.276 18.894 24.067 Khai th¸c má kh«ng cã sè liÖu 22 55 60 kh«ng cã sè liÖu C«ng nghiÖp 3.322 4.392 5.006 5.767 kh«ng cã sè liÖu X©y dùng 462 892 1.294 371 kh«ng cã sè liÖu Thö ¬ng m¹i 1.835 3.894 7.645 12.696 kh«ng cã sè liÖu VËn t¶i kh«ng cã sè liÖu 169 293 kh«ng cã sè liÖu kh«ng cã sè liÖu C¸c ngμnh kh¸c 1.189 1.512 983 kh«ng cã sè liÖu kh«ng cã sè liÖu Nguån: Tæ ng côc thèng kª . 17 Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp Nhμ nö íc Bª n c¹nh khu vùc tö nh©n, hiÖn nay, khu vùc Nhμ nö íc cã 6.000 doanh nghiÖp. § Çu thËp niª n 90 cã kho¶ng 12.000 DNNN, nhö ng trong mét chö ¬ng tr×nh c¶i c¸ch cña ChÝnh phñ, kho¶ng 2.000 doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ vμ kho¶ng 4.000 ®ö îc s¸p nhËp. C¸c DNNN nμy do chÝnh quyÒn trung ö ¬ng, chÝnh quyÒn ®Þa phö ¬ng hoÆc c¸c tæ ng c«ng ty nhμ nö íc së h÷u. Vμo n¨m 1997 cã 1.140 doanh nghiÖp trong sè 6.020 DNNN trùc thuéc c¸c tæ ng c«ng ty nhμ nö íc chiÕm 47% tæ ng sè lao ®éng vμ 74% tæ ng lîi nhuËn cña khu vùc Nhμ nö íc. C¸c DNNN ®· t¹o ra 64% tæ ng s¶n lö îng c«ng nghiÖp ViÖt Nam. GÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh l¹i cam kÕt thùc hiÖn cæ phÇn hãa c¸c DNNN. KÓ tõ 1992 cho ®Õn nay, míi chØ cã 37 doanh nghiÖp thùc hiÖn xong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æ i, Nhμ nö íc ®· ®Æt ra c¸c môc tiª u míi víi nhiÒu tham väng lμ sÏ tiÕn hμnh cæ phÇn hãa tõ 150 ®Õn 200 DNNN trong n¨m nay, vμ 400 ®Õn 500 trong n¨m sau vμ hμng ngh×n c¸c doanh nghiÖp kh¸c vμo n¨m 2000. § a sè c¸c c«ng ty ®· cæ phÇn hãa sÏ chuyÓn thμnh c¸c c«ng ty cæ phÇn. C¸c ® èi tö îng doanh nghiÖp tiÒm n¨ ng C¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vμ c«ng ty cæ phÇn cã thÓ sÏ lμ c¸c môc tiª u cña c¸c nhμ ®Çu tö . Theo c¸c sè liÖu thèng kª , sÏ cã kho¶ng 7.000 doanh nghiÖp vμ ®Õn cuèi n¨m 2000 sÏ cã thª m 1.500 ®Õn 1.700 c«ng ty míi ®ö îc cæ phÇn hãa nÕu c¸c môc tiª u cæ phÇn hãa ®ö îc thùc hiÖn. Kinh nghiÖm cña MPDF trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô dù ¸n ph¸t triÓn cho thÊy r»ng hiÖn nay mét sè c¸c c«ng ty ®ö îc qu¶n lý tèt vμ cã tiÒm n¨ng t¨ng trö ëng cao ®ang t×m kiÕm vèn ®Çu tö . Nh×n chung, c¸c c«ng ty tö nh©n quy m« võa cña ViÖt Nam hiÖn ®ang thiÕu vèn ®Çu tö vμ cÇn më réng c¬ së vèn cæ phÇn cña hä. Thª m vμo ®ã, hÇu hÕt c¸c c«ng ty ®ang cßn trong t×nh tr¹ng ®¬n gi¶n vμ cã thÓ thμnh c«ng nhê hç trî vËt chÊt vμ tö vÊn tõ c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm. Hai trong sè c¸c quü ®Çu tö h¶i ngo¹i ®· thùc hiÖn 12 dù ¸n ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty trong nö íc. C¸c c«ng ty ViÖt Nam cã c¸c lîi thÕ so s¸nh trong mét sè ngμnh nhê cã nguån tμi nguyª n thiª n nhiª n víi lùc lö îng lao ®éng lμnh nghÒ chi phÝ thÊp. HiÖn nay khu vùc s¶n xuÊt hö íng xuÊt khÈu ®ang t¨ng trö ëng nhanh, nhö ng ViÖt nam còng cã mét thÞ trö êng néi ®Þa réng lín cã nhu cÇu vÒ nhiÒu lo¹i hμng hãa vμ dÞch vô khi thu nhËp thùc tÕ t¨ng lª n. C¸c c«ng ty t¨ng trö ëng nhanh sÏ lμ c¸c môc tiª u cña c¸c nhμ ®Çu tö , vÝ dô; ®ã lμ c¸c c«ng ty cã thÓ tiÕp nhËn c¸c c«ng nghÖ tiª n tiÕn hoÆc c¸c m« h×nh kinh doanh míi. C¸c c«ng ty nμy cã thÓ lμ c¸c c«ng ty tö 18 nh©n hoÆc lμ c¸c c«ng ty cæ phÇn ho¸. C¸c doanh nghiÖp môc tiª u cña c¸c nhμ ®Çu tö nãi chung ®Òu cÇn ph¶i cã tiÒm n¨ng ®Ó ®ö îc niª m yÕt trª n së giao dÞch chø ng kho¸n. C¸c h¹n chÕ trong viÖc ® Çu tö vμo doanh nghiÖp môc tiªu Quü m¹o hiÓm dùa vμ mét hÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®Þnh ®Ó ®ö a ra c¸c quy t¾c ®Ó quü nμy ®Çu tö vμo mét c«ng ty môc tiª u, gi¸m s¸t vμ lÊy l¹i vèn ®Çu tö trong trö êng hîp cã vi ph¹m tho¶ thuËn. ë c¸c nö íc § «ng Nam ¸ kh¸c, nhö ®ö îc ®Ò cËp trong phÇn 4, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty ®· ®ö îc h×nh thμnh, cho dï trª n thùc tÕ hÖ thèng nμy chö a thÓ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c chø c n¨ng. ë ViÖt Nam, hÖ thèng chÕ ®Þnh vÒ c«ng ty kh«ng ®Çy ®ñ, viÖc khiÕu kiÖn vμ cö ìng chÕ thi hμnh ph¸p luËt (so víi khiÕu kiÖn vμ cö ìng chÕ thi hμnh c¸c biÖn ph¸p hμnh chÝnh lμ ®iÒu ®· thμnh chuÈn) dö êng nhö lμ mét ®iÒu vÉn cßn m¬ hå. C¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quèc tÕ vÉn chö a ®ö îc sö dông, c¸c c«ng ty ViÖt Nam còng chö a ph¶i tu©n thñ c¸c yª u cÇu ph¸p lý vÒ kiÓm to¸n. Mét ®iÒu quan träng cÇn ghi nhí lμ ë ViÖt Nam, n¬i khu vùc tö nh©n chØ tån t¹i mét c¸ch chÝnh thø c kÓ tõ ®Çu thËp niª n 90, m«i trö êng ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n rÊt khã kh¨n. C¸c chÝnh s¸ch chÝnh thø c ®Òu ö u ®· i c¸c DNNN h¬n c¸c doanh nghiÖp tö nh©n vÒ c¬ héi tiÕp cËn tÝn dông, ®Çu tö nö íc ngoμi, giÊy phÐp, h¹n ng¹ch, c¸c hîp ®ång víi nhμ nö íc vμ hÇu hÕt c¸c h×nh thø c hç trî chÝnh thø c. Bª n c¹nh viÖc ph¶i ®èi mÆt víi tÖ quan liª u qu¸ lín, c¸c c«ng ty tö nh©n ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh thö êng xuyª n thay ®æ i, kh«ng râ rμng, m©u thuÉn vμ hä ph¶i ®èi mÆt víi th¸i ®é thï ®Þch vμ ho¹t ®éng trôc lîi trª n quy m« nhá. Trong mét m«i trö êng nhö vËy, c¸c c«ng ty tö nh©n cè g¾ng co m×nh l¹i vμ viÖc nμy ®· c¶n trë mø c ®é c«ng khai vμ tÝnh minh b¹ch, nh÷ng ®iÒu mμ c¸c quü m¹o hiÓm t×m kiÕm trong c¸c mèi quan hÖ cña hä víi c¸c doanh nghiÖp mμ hä muèn ®Çu tö . Mét h¹n chÕ kh¸c cã thÓ lμ sù s½n sμng cña c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam trong viÖc chÊp nhËn c¸c nhμ ®Çu tö bª n ngoμi. C¸c c«ng ty võa vμ nhá cña ViÖt Nam chñ yÕu ®ö îc qu¶n lý theo kiÓu gia ®×nh. VÊn ®Ò kiÓm so¸t thö êng quan träng ®èi víi c¸c chñ gia ®×nh vμ hiÖn tö îng nμy dÉn tíi viÖc ®Çu tö theo h×nh thø c cho vay ®ö îc ö a chuéng h¬n so víi h×nh thø c gãp vèn cæ phÇn. Nh÷ng h¹n chÕ nμy cho thÊy c¸c trë ng¹i ®Æt ra cho c¸c nhμ ®Çu tö nö íc ngoμi lín h¬n so víi c¸c nhμ ®Çu tö trong nö íc, nh÷ng ngö êi cã ®ö îc hÖ thèng quan hÖ ®Ó cã ®ö îc th«ng tin vμ c¸c kª nh thu håi ®Çu tö kh«ng chÝnh thø c trong 19 trö êng hîp cã sù vi ph¹m tho¶ thuËn. 21 F. HÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®Þnh Nh÷ng th¶o luËn sau ®©y dùa vμo c¬ së c¸c cuéc pháng vÊn riª ng víi ba luËt sö quèc tÕ t¹i Hμ Néi. HÖ thèng chÕ ® Þnh Kh«ng cã mét hÖ thèng c¸c quy ®Þnh cô thÓ nμo ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Tuy vËy, ChÝnh phñ ®· cã c¸c kÕ ho¹ch ban hμnh c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chø c tμi chÝnh phi ng©n hμng trong 12 th¸ng tíi. Cã thÓ lμ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý nμy sÏ ®Ò cËp tíi vèn m¹o hiÓm. HiÖn nay ®ang cã mét b¶n dù th¶o kh¸c vÒ tËp hîp c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh chø ng kho¸n. C¸c quy ®Þnh cuèi cïng cã thÓ sÏ ®Ò cËp tíi viÖc së h÷u c¸c chø ng kho¸n kh«ng niª m yÕt, vμ cã thÓ c¸c quy ®Þnh nμy sÏ ¸p dông ®ö îc víi c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm. LuËt c¸c Tæ chø c tÝn dông cã thÓ còng sÏ cã t¸c ®éng tíi c¸c quü trong tö ¬ng lai. V× c¸c quy ®Þnh liª n quan tíi khu vùc tμi chÝnh ®ang ph¸t triÓn dÇn nª n cã mét mø c ®é bÊt tr¾c nhÊt ®Þnh trong bÊt cø kÕ ho¹ch nμo thμnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm míi. Kh«ng cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ, th× viÖc thμnh lËp c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm nª n cã ®ö îc sù phª chuÈn cña c¸c c¬ quan thÈm quyÒn. C¸c c¬ quan thÈm quyÒn nμy cã thÓ bao gåm Ng©n hμng Nhμ nö íc ViÖt Nam, Bé Tμi chÝnh vμ V¨n phßng ChÝnh phñ. HÖ thèng ph¸p lý Cã hai luËt chÝnh ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam. Thø nhÊt, LuËt § Çu tö nö íc ngoμi ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. LuËt nμy quy ®Þnh râ c¸c tæ chø c mμ c¸c nhμ ®Çu tö nö íc ngoμi cã thÓ mua cæ phiÕu, chñ yÕu lμ cña c¸c c«ng ty liª n doanh vμ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nö íc ngoμi. Ho¹t ®éng ®Çu tö vμo c¸c lÜnh vùc ®ö îc xem lμ ®e do¹ an ninh quèc gia vμ m«i trö êng ®Òu bÞ cÊm. Bé luËt chÝnh thø hai lμ LuËt C«ng ty (®ö îc söa ®æ i theo LuËt § Çu tö trong nö íc). LuËt nμy ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty trong nö íc. C¸c doanh nghiÖp do nö íc ngoμi së h÷u ®ö îc phÐp mua tèi ®a 30% cæ phiÕu cña mét c«ng ty tö nh©n trong nö íc nhûng ph¶i ®ö îc sù chÊp thuËn cña Thñ tö íng. LuËt nμy ®ö a ra c¸c hö íng dÉn vÒ c¸c ®iÒu kho¶n trong ®iÒu lÖ thμnh lËp cña c¸c c«ng ty trong nö íc. Nh÷ng Bé luËt nμy ®ang ph¸t triÓn vμ do ®ã c¸c ý kiÕn tö vÊn ph¸p lý lu«n cÇn ph¶i cã sù b¶o lö u nhÊt ®Þnh. 22 21 G. C¬ cÊu cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ë ViÖt Nam PhÇn nμy nghiª n cø u hai c¬ cÊu tr¸i ngö îc nhau cho c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm vμ lêìn lö ît xem xÐt c¸c ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña hai c¬ cÊu nμy. C¬ cÊu thø nhÊt lμ c¬ cÊu do c¸c c«ng ty ®Çu tö hiÖn ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam sö dông vμ sau ®©y ®ö îc gäi lμ “Quü h¶i ngo¹i”. Dï ®ö îc tÊt c¶ c¸c quü ë ViÖt Nam hiÖn sö dông nhö ng c¬ cÊu nμy vÉn chö a ®ö îc coi lμ mét c¬ cÊu lý tö ëng. C¬ cÊu thø hai, “Quü néi ®Þa” lμ mét lèi tho¸t cã nhiÒu hø a hÑn nhö ng vÉn chö a ®ö îc kiÓm chø ng. § iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña tõng c¬ cÊu sÏ ®ö îc xem xÐt sau nh÷ng phÇn m« t¶ ng¾n gän sau ®©y: Quü h¶i ngo¹i C¬ cÊu nμy ®ö îc thiÕt kÕ chñ yÕu nh»m tho¶ m· n c¸c nhμ ®Çu tö vμ c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn quèc tÕ, th«ng qua ®ã ®¶m b¶o vèn cña hä ë nö íc ngoμi n»m trong c¸c hÖ thèng ph¸p chÕ trong ®ã c¸c chÕ ®é ph¸p lý vμ chÕ ®é kÕ to¸n t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn tèi ö u cho c¸c nhμ ®Çu tö vμ c¸c chuyª n gia qu¶n lý quü. Khi c¸c c¬ héi ®Çu tö ®· ®ö îc ®Þnh râ , tiÒn mÆt tõ c¸c nhμ ®Çu tö sÏ ®ö îc c«ng ty qu¶n lý C«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn liªn doanh cæ phÇn ho¸ C¸c nhμ ®Çu tÖ quèc tÕ C«ng ty quü ngo¹i quèc C«ng cô ®Æc dông (h¶i ngo¹i) 22 huy ®éng vμo quü. Sau cïng, mét c«ng ty nö íc ngoμi (c«ng ty qu¶n lý quü) sÏ thuª c¸c chuyª n gia qu¶n lý quü. Sè tiÒn nμy dïng ®Ó mua c¸c cæ phiÕu theo C«ng cô ®Æc dông (SPV), cã mét môc tiª u duy nhÊt lμ ®Çu tö vμo doanh nghiÖp ViÖt Nam. Kho¶n ®Çu tö nμy cã thÓ tËp trung vμo c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty tö nh©n ViÖt Nam, cô thÓ lμ dö íi h×nh thø c c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liª n doanh cã ®èi t¸c lμ ngö êi nö íc ngoμi hoÆc mét phÇn cña c«ng ty cæ phÇn ho¸. C«ng cô § Æc dông nμy thö êng lμ mét c«ng ty ®ö îc h×nh thμnh ë Liª n hiÖp Anh. Do vËy khi quü muèn thu håi kho¶n ®Çu tö nμy, th× hä ph¶i b¸n c¸c cæ phiÕu cña C«ng cô § Æc dông. Trong trö êng hîp nμy toμn bé giao dÞch ®ö îc thùc hiÖn ë nö íc ngoμi. HÇu hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n ®Çu tö mμ c¸c quü ®ang ho¹t ®éng tiÕn hμnh ®Òu tËp trung vμo c¸c lo¹i h×nh kinh doanh ®ö îc LuËt § Çu tö nö íc ngoμi cho phÐp. § ã lμ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn nö íc ngoμi, c¸c c«ng ty liª n doanh vμ c¸c hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. Theo LuËt § Çu tö trong nö íc míi th«ng qua gÇn ®©y, c¸c kho¶n ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nö íc cã thÓ lª n tíi 30% nhö ng ph¶i cã sù chÊp thuËn cña Thñ tö íng. Quü néi ® Þa YÕu tè then chèt lμ quü néi ®Þa sÏ huy ®éng vèn trong nö íc ®Ó ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty trong nö íc vμ c¸c quü do c¸c chuyª n gia ngö êi ViÖt Nam qu¶n lý lμ chÝnh. C¸c nhμ ®Çu tÖ c¸c nhμ ®Çu tÖ viÖt nam nÖí c ngoμi (®a sè) (thiÓu sè) C«ng ty quü néi ®Þa c«ng ty qu¶n lý c«ng cô ®Æc dông (néi ®Þa) c«ng ty c«ng ty c«ng ty cæ phÇn tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cæ phÇn hã a 23 Vèn cña quü néi ®Þa chñ yÕu sÏ ®ö îc huy ®éng tõ c¸c tæ chø c trong nö íc. Ngö êi ta tin r»ng cã mét sè c«ng ty ViÖt Nam cã dö tiÒn mÆt (c¸c DNNN lín), vμ ®èi víi c¸c c«ng ty nμy, kh¶ n¨ng tiÕp cËn mét danh môc ®Çu tö bao gåm c¸c c«ng ty t¨ng trö ëng nhanh sÏ lμ rÊt hÊp dÉn. C¬ cÊu chi phÝ cña c«ng ty quü néi ®Þa vμ c«ng ty qu¶n lý sÏ quyÕt ®Þnh quy m« tèi thiÓu phï hîp cña quü. Sau ®ã cã thÓ thùc hiÖn mét cuéc ®iÒu tra ban ®Çu vÒ c¸c nhμ ®Çu tö cã tiÒm n¨ng ®Ó ®¸nh gi¸ nguån vèn cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp cËn. Cuéc th¨m dß ý kiÕn ban ®Çu víi mét ®¹i diÖn cÊp cao cña mét tæ chø c tμi chÝnh ViÖt Nam cho thÊy ®Ó huy ®éng vèn trong nö íc, cÇn cã ®ö îc sù gãp vèn cña c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ næ i tiÕng, ®Ó tõ ®ã c¸c nhμ ®Çu tö trong nö íc cã ®ñ lßng tin ®Ó ®Çu tö vμo quü néi ®Þa ®Çu tiª n. Sè vèn nμy sÏ ®ö îc chuyÓn vμo mét c«ng ty quü néi ®Þa. H×nh thø c tæ chø c nμy chö a ®ö îc chÝnh thø c cho phÐp theo chÕ ®é ph¸p lý hiÖn hμnh. NhÊt ®Þnh, cÇn ph¶i cã sù phª chuÈn cña Ng©n hμng Nhμ nö íc, Bé Tμi chÝnh, V¨n phßng ChÝnh phñ. Theo ®Ò nghÞ, quü néi ®Þa nª n do c¸c chuyª n gia qu¶n lý ngö êi ViÖt Nam qu¶n lý lμ chÝnh, víi gi¸m ®èc lμ mét doanh nh©n næ i tiÕng cña ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña quü, sù hç trî kü thuËt cña c¸c chuyª n gia qu¶n lý quèc tÕ cã kinh nghiÖm sÏ ®ãng mét vai trß rÊt quan träng. C¸c quü nμy sÏ ®em l¹i nh÷ng lîi Ých sau: · Huy ®éng vèn trong nö íc sÏ dÔ dμng h¬n. · ThÈm ®Þnh chi tiÕt chñ yÕu dùa vμo sù ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c cña doanh nh©n. ë ViÖt Nam víi thÞ trö êng míi næ i lª n, thÈm ®Þnh sÏ tèt h¬n nÕu th«ng qua c¸c quan hÖ c¸ nh©n. · S¸ng kiÕn nμy sÏ ®ö îc duy tr× l©u bÒn h¬n víi sù tham gia tèi ®a cña ngö êi ViÖt Nam. Quü néi ®Þa sÏ mua c¸c cæ phiÕu cña c¸c C«ng cô § Æc dông trong nö íc, c¸c C«ng cô § Æc dông l¹i n¾m gi÷ c¸c cöí phiÕu cña c¸c c«ng ty trong nö íc (c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vμ c¸c c«ng ty cæ phÇn). Kh«ng gièng nhö quü h¶i ngo¹i, quü néi ®Þa cã thÓ sÏ ®Çu tö vμo sè lö îng cæ phÇn lín. Ho¹t ®éng cña quü néi ®Þa sÏ do LuËt C«ng ty ®iÒu chØnh. Cho dï chö a cã mét quü néi ®Þa nμo ®ö îc thμnh lËp, nhö ng hiÖn nay ®· cã Ýt 24 nhÊt hai s¸ng kiÕn thμnh lËp ®ang ®ö îc nghiª n cø u. § ã lμ: · AIG / B¶o ViÖt. AIG ®ang cè g¾ng thμnh lËp mét quü néi ®Þa (víi sè vèn ®ö îc b¸o c¸o lμ 100 triÖu ®«la) cïng víi C«ng ty b¶o hiÓm nhμ nö íc (B¶o ViÖt). Quü nμy sÏ ®ö îc thμnh lËp víi ®iÒu kiÖn lμ AIG ph¶i ®ö îc phÐp cung cÊp c¸c dÞch vô b¶o hiÓm ë ViÖt Nam. Cho ®Õn nay chö a c«ng ty nö íc ngoμi nμo ®ö îc cÊp lo¹i giÊy phÐp nμy ë ViÖt Nam. · ADB / C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa. Ng©n hμng Ph¸t triÓn ch©u ¸, cïng víi ®èi t¸c lμ C«ng ty Ph¸t triÓn Trung Hoa cña § μi Loan ®ang tiÕn hμnh nghiª n cø u tiÒm n¨ng thμnh lËp mét quü ®Çu tö cæ phiÕu. § iÓm m¹nh vμ ® iÓm yÕu cña hai m« h×nh C¸c ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu cña hai m« h×nh ®ö îc thÓ hiÖn nhö sau: Quü h¶i ngo¹i § iÓm m¹nh: · Cã thÓ thu hót lö îng vèn lín tõ nö íc ngoμi. · M«i trö êng thuÕ vμ ph¸p chÕ æ n ®Þnh. · C¬ cÊu ph¸p lý ®· ®ö îc kiÓm nghiÖm vμ cho phÐp ë ViÖt Nam. § iÓm yÕu: · HiÖn nay, ngö êi nö íc ngoμi chö a quan t©m ®ö a vèn vμo ViÖt Nam. · H¹n chÕ vÒ kª nh ®Çu tö . · ChØ ®Çu tö vμo cæ phiÕu thiÓu sè cña c¸c c«ng ty trong nö íc. · Kh«ng cã “c¶m gi¸c” néi ®Þa. Quü néi ®Þa § iÓm m¹nh: · Huy ®éng vèn trong nö íc · Tr¸nh ®ö îc rñi ro tû gi¸ hèi ®o¸i trong ®Çu tö trong nö íc · Ph¸t triÓn n¨ng lùc trong nö íc · Cã thÓ ®Çu tö mua cæ phiÕu ®a sè cña mét c«ng ty · C«ng ty trong nö íc Ýt bÞ h¹n chÕ h¬n c«ng ty nö íc ngoμi § iÓm yÕu: · Kh«ng ch¾c lμ nguån vèn dμi h¹n trong nö íc cã ®ñ kh«ng · CÇn nhiÒu thêi gian ®Ó thμnh lËp (h¬n mét n¨m) · CÇn cã sù chÊp thuËn chÝnh thø c cña nhiÒu c¬ quan · Cã thÓ cÇn ®Õn “vèn h¹t gièng” tõ IFI. · C¬ cÊu ph¸p lý chö a ®ö îc 25 · Cã c¬ héi giao dÞch nhiÒu h¬n, v× lμ c«ng ty “néi ®Þa” · Cã ®ö îc thÈm ®Þnh chi tiÕt cao h¬n th«ng qua c¸c nhμ qu¶n lý cao cÊp kiÓm nghiÖm. H. KÕt luËn vμ kiÕn nghÞ ë c¸c nö íc § «ng Nam ¸ l¸ng giÒng, mét sè ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®· xuÊt hiÖn trö íc khi c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm ®ö îc thμnh lËp, ®ã lμ mét thÞ trö êng chø ng kho¸n, mét hÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®Þnh phï hîp, khu vùc tö nh©n lín m¹nh. ë ViÖt Nam chö a thÓ cã ®ö îc nh÷ng yÕu tè ®ã, ë ®©y thÞ trö êng chø ng kho¸n chö a ra ®êi sÏ lμ mét trë ng¹i nghiª m träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh nh÷ng trë ng¹i liª n quan ®Õn mét m«i trö êng cho mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm sÏ ®ö îc gi¶i quyÕt trong thêi gian trung h¹n, víi nh÷ng lîi Ých mμ c«ng ty vèn m¹o hiÓm cã thÓ ®em l¹i, chóng t«i ®Ò nghÞ tiÕn hμnh nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo ®Ó thμnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm néi ® Þa ë ViÖt Nam. Nª n dμnh sù ö u tiª n cho ý tö ëng vÒ mét quü néi ®Þa v× tÇm quan träng cña viÖc thμnh lËp mét quü néi ®Þa vμ v× nh÷ng bÊt lîi vèn cã cña m« h×nh quü h¶i ngo¹i ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. § Ó theo ®uæ i ý tö ëng nμy, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò lín. Sau ®©y lμ c¸c vÊn ®Ò ®ã vμ nh÷ng kiÕn nghÞ c¸ch vÒ c¸ch gi¶i quyÕt. · Sù tån t¹i cña thÞ trö êng chøng kho¸n ho¹t ® éng ® óng chøc n¨ ng t¹o ra mét kªnh thu håi vèn ® Çu tö . Mét thÞ trö êng chø ng kho¸n ho¹t ®éng tèt vμ cã tÝnh thanh kho¶n cao sÏ lμ c¸ch ®Ó thu håi vèn chñ yÕu cho Quü ®Çu tö m¹o hiÓm. Gi¶ ®Þnh r»ng trong thêi gian 1998/1999 thÞ trö êng chø ng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng víi tö c¸ch lμ mét kª nh thu håi vèn ®Çu tö thÝch hîp. Tuy nhiª n, vÒ mÆt nμy cã mét mø c ®é an toμn nhÊt ®Þnh ®ö îc tÝnh s½n. Quü sÏ s¾n sμng ®ãng cöa, nÕu sau khi më cöa 18 th¸ng mμ thÞ trö êng chø ng kho¸n vÉn chö a ho¹t ®éng (xem phô lôc 2, thêi gian biÓu t¹m thêi). NÕu trong kho¶ng thêi gian 18 th¸ng nμy, mμ thÊy râ thÞ trö êng chø ng kho¸n kh«ng thÓ ho¹t ®éng, th× kÕ ho¹ch vÒ thêi gian ®ãng cöa cã thÓ ®ö îc xem xÐt l¹i. ThÞ trö êng chø ng kho¸n kh«ng ph¶i lμ c¸ch duy nhÊt ®Ó thu håi vèn ®Çu tö . C¸c kho¶n ®Çu tö cã thÓ ®ö îc c¬ cÊu sao cho vèn ®ö îc gãp dö íi h×nh thø c c¸c c«ng cô cã thÓ hoμn tr¶, vèn cæ phÇn hoÆc nî vay. Sè vèn nμy cã thÓ ®ö îc hoμn l¹i cho quü, trong khi c«ng ty nhËn vèn vÉn do quü së h÷u. TÊt nhiª n, ®Ó hoμn tr¶ cÇn ph¶i cã mét mø c lîi nhuËn vμ lö îng tiÒn mÆt ®ö îc t¹o ra mμ rÊt Ýt c¸c c«ng ty 26 nhËn vèn cã thÓ thu ®ö îc trong nh÷ng n¨m ®Çu ho¹t ®éng. Do vËy, kh«ng nª n xem ®©y lμ phö ¬ng c¸ch chñ yÕu. · Cã c¸c nhμ ® Çu tö ® Þa phö ¬ng nhiÒu tiÒn vμ lμm c¸ch nμo ® Ó khuyÕn khÝch hä tham gia. ViÖc thμnh lËp mét quü néi ®Þa dùa trª n gi¶ ®Þnh r»ng c¸c tæ chø c ®Çu tö nhö c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c ng©n hμng vμ c¸c tæ ng c«ng ty cã mét lö îng tiÒn d«i ra vμ hä s½n sμng ®Çu tö . Gi¶ ®Þnh nμy cÇn ph¶i ®ö îc kiÓm chø ng. Cã thÓ cã mét lö îng tiÒn h÷u h¹n ë c¸c tæ chø c nμy, hoÆc hä cã thÓ ®ang mong muèn ®Çu tö vμo nh÷ng ho¹t ®éng cã lîi nhuËn cao vμ rñi ro thÊp. Chóng t«i thÊy r»ng khi c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ lín, ch¼ng h¹n nhö IFC, tham gia mét phÇn vμo quü th× c¸c nhμ ®Çu tö tiÒm n¨ng sÏ tham gia nhiÒu h¬n vμo quü. CÇn ph¶i tiÕn hμnh nhiÒu viÖc tiÕp theo ®Ó x¸c ®Þnh c¸c nhμ ®Çu tö cã tæ chø c tiÒm n¨ng vμ t×m kiÕm sù tham gia cña c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ. Chóng t«i ®· thÊy r»ng cã thÓ tõ c¸c c¬ quan ph¸t triÓn còng cã c¸c nguån vèn. C¸c nguån vèn nμy cã thÓ b¶o ®¶m c¸c chi phÝ thμnh lËp vμ mét phÇn hoÆc toμn bé c¸c chi phÝ qu¶n lý. Cã thÓ cã nguån vèn ®Çu tö vμo Quü ®Çu tö m¹o hiÓm mμ chØ ®ßi hái mø c lîi nhuËn thÊp h¬n mø c lîi nhuËn trª n thÞ trö êng. · Häc hái c¸c kÜ n¨ ng vμ kinh nghiïåm cÇn thiÕt ® Ó ® iÒu hμnh quü. Cho dï hiÖn nay sè ngö êi ViÖt Nam cã tr×nh ®é vμ kinh nghiÖm chÝnh thø c vÒ lÜnh vùc tμi chÝnh ®ang t¨ng lª n, nhö ng vèn m¹o hiÓm lμ mét lÜnh vùc míi. ViÖc t×m kiÕm mét ®éi ngò c¸c chuyª n gia qu¶n lý quü cã tr×nh ®é thö ¬ng m¹i cao vμ c¸c kü n¨ng tμi chÝnh sÏ lμ vÊn ®Ò quan träng, nhö ng nh÷ng tö vÊn cña c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm (cã thÓ tõ c¸c c«ng ty næ i tiÕng trong khu vùc) còng kh«ng kÐm phÇn quan träng. DÞch vô tö vÊn nμy cã thÓ ®ö îc tμi trî theo mét ng©n s¸ch hç trî kü thuËt, cung cÊp th«ng qua mét quü tÝn th¸c cña IFC. · Chö a cã mét hÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ® Þnh cho viÖc thμnh lËp quü. Cho ®Õn nay, vÉn chö a cã luËt hoÆc quy ®Þnh nμo ®iÒu chØnh c¸c tæ chø c tμi chÝnh phi ng©n hμng hoÆc c¸c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm, do vËy vÉn cÇn ph¶i cã nh÷ng sù phª chuÈn ®Æc biÖt. Nh÷ng phª chuÈn ®Æc biÖt nμy cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn mét sè vÊn ®Ò phø c t¹p, ch¼ng h¹n c¸c vÊn ®Ò thuÕ, vμ do vËy cã thÓ mÊt nhiÒu thêi gian. · ThiÕu mét khu«n khæ qu¶n lý c«ng ty. HiÖn nay, c¸c quy chÕ ph¸p lý vμ quy chÕ kÕ to¸n ®iÒu chØnh viÖc ®iÒu hμnh c¸c c«ng ty vÉn kÐm ph¸t triÓn. VÝ dô tho¶ thuËn cña cæ ®«ng Ýt khi ®ö îc sö dông vμ chØ mét sè Ýt Kïët luêån vaâ kiïën nghõ 27 c«ng ty cho tiÕn hμnh kiÓm to¸n thö êng xuyª n. § ©y kh«ng chØ lμ mét vÊn ®Ò vÒ quy ®Þnh mμ cßn lμ vÊn ®Ò thùc hμnh; nhö ®· ®Ò cËp trong c¸c phÇn trö íc, m«i trö êng kinh doanh kh«ng khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty ho¹t ®éng trª n c¬ së minh b¹ch vμ c«ng khai. Mét khi ®· thμnh lËp mét c«ng ty vèn m¹o hiÓm th× cÇn ph¶i x©y dùng c¸c thñ tôc h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o gi¸m s¸t c¸c c«ng ty nhËn ®Çu tö . · Lμm thÕ nμo ® Ó x© y dùng c¬ cÊu quü mét c¸ch tèi ö u, xÐt theo tÝnh chÊt thÞ trö êng. C¸c chuyª n gia qu¶n lý quü sÏ ph¶i ®ö a ra mét sè c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu vμ chiÕn lö îc, ®ã lμ: - Träng t©m ®Çu tö ; quü nªn theo hö íng chñ ®éng - Thêi gian ho¹t ®éng cña quü - Cã t¸ch biÖt quü nμy khái c¸c nhμ qu¶n lý quü kh«ng - C¬ cÊu tæ chø c (sÏ cã mét héi ®ång thÈm ®Þnh ®Çu tö néi bé hoÆc bª n ngoμi) - Mø c phÝ qu¶n lý - C¬ chÕ khuyÕn khÝch c¸c nh©n viª n ®iÒu hμnh quü Nh÷ng quyÕt ®Þnh nμy sÏ ®ö îc ®ö a ra sau khi mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n liª n quan ®Õn hÖ thèng ph¸p lý vμ chÕ ®Þnh, c¸c nhμ ®Çu tö , sù hç trî tõ c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ vμ sù ra ®êi cña thÞ trö êng chø ng kho¸n ®· ®ö îc gi¶i quyÕt. 29 I. C¸c bÖíc tiÕp theo Bö íc 1: LiÖu MPDF/IFC cã muèn tiÕp tôc n÷a kh«ng ? Trª n c¬ së tæ ng quan nμy, MPDF vμ/ hoÆc IFC cã cho r»ng cã c¬ héi cho ý tö ëng vÒ quü néi ®Þa kh«ng? NÕu cã, th× c¸c tæ chø c nμy cã muèn tiÕp tôc tiÕn hμnh kh«ng vμ liÖu cã thÓ huy ®éng ®ö îc nguån vèn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kh«ng? Bö íc 2: Nghiªn cøu kh¶ thi. Mét nghiª n cø u kh¶ thi sÏ liª n quan tíi c¸c khÝa c¹nh sau: · Kh¶o s¸t 10 nhμ ®Çu tö tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Cuéc kh¶o s¸t sÏ x¸c ®Þnh liÖu cã c¸c tæ chø c trong nö íc cã tiÒn ®Ó ®Çu tö hay kh«ng vμ hä sÏ s½n sμng ®Çu tö trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nμo, lö îng vèn hä cã thÓ ®Çu tö lμ bao nhiª u. · Th¶o luËn s¬ bé víi c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ: V× tÝnh chÊt tiª n phong cña ®Ò ¸n nª n sÏ rÊt cÇn ®Õn sù hç trî cña mét hoÆc vμi tæ chø c quèc tÕ. Bª n c¹nh viÖc cÊp mét lö îng vèn h¹t gièng (ch¼ng h¹n 30% tæ ng gi¸ trÞ quü) c¸c tæ chø c quèc tÕ cßn cã thÓ cung cÊp c¸c hç trî kü thuËt cÇn thiÕt cho viÖc thμnh lËp vμ khëi ®éng quü. Nghiª n cø u nª n chØ râ mø c ®é mμ c¸c tæ chø c tμi chÝnh thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä tíi viÖc tham gia quü. · Kh¶o s¸t c¸c c«ng ty trong nö íc ®Ó ®¸nh gi¸ cÇu vÒ vèn: Cuéc kh¶o s¸t sÏ ®ö îc thùc hiÖn bëi mét c«ng ty tö vÊn trong nö íc nh»m x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vμ mø c cÇu vèn m¹o hiÓm ë cÊp doanh nghiÖp vμ c«ng ty cæ phÇn ho¸. · § ¸nh gi¸ s¬ bé vÒ c¸c chuyª n gia qu¶n lý cao cÊp tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam: Thμnh c«ng cña quü, tíi mét mø c ®é nμo ®ã, sÏ phô thuéc vμo tr×nh ®é cña c¸c chuyª n gia qu¶n lý cao cÊp ViÖt Nam. Hä sÏ gióp ®¶m b¶o vèn tõ c¸c nhμ ®Çu tö trong nö íc vμ hä sÏ lμ nh÷ng ngö êi quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng giao dÞch vμ quan hÖ vμ trong viÖc theo dâ i ho¹t ®éng cña quü. Nª n tiÕn hμnh viÖc ®¸nh gi¸ c¸c ø ng cö viª n tiÒm n¨ng trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh, thêi ®iÓm mø c ®é ch¾c ch¾n cña ®Ò ¸n chö a cao, th× ®iÒu quan träng lμ kh«ng nª n ®ö a ra c¸c ®ßi hái qu¸ cao vÒ n¨ng lùc cña chuyª n gia. · Thêi gian biÓu cho sù ra ®êi cña mét thÞ trö êng chø ng kho¸n: XÐt tíi 30 tÇm quan träng cña mét thÞ trö êng chø ng kho¸n ho¹t ®éng ®óng chø c n¨ng ®èi víi sù thμnh c«ng cña quü vöën m¹o hiÓm, nghiª n cø u ph¶i nª u ®ö îc râ rμng vÒ thêi gian thÞ trö êng chø ng kho¸n sÏ b¾t ®Çu ho¹t ®éng vμ nãi râ c¸ch thø c Quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ phèi hîp víi thÞ trö êng chø ng kho¸n. · Tö vÊn tõ mét luËt sö nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu ph¸p lý: V× thiÕu c¸c quy ®Þnh ph¸p lý cô thÓ vÒ c¸c tæ chø c tμi chÝnh phi ng©n hμng, nª n ý kiÕn tö vÊn ph¸p lý vÒ sù lùa chän mét c¬ cÊu ph¸p lý cho quü néi ®Þa vμ c«ng ty qu¶n lý quü lμ rÊt cÇn thiÕt. Trong ý kiÕn tö vÊn cÇn nª u bËt c¸c khÝa c¹nh cña viÖc thμnh lËp cÇn cã sù chÊp thuËn ®Æc biÖt. · § iÒu tra c¸c vÊn ®Ò thuÕ víi c¸c kÕ to¸n viª n: Quü vμ c¸c nhμ ®Çu tö cña quü cã thÓ ph¶i chÞu hai lÇn tr¸ch nhiÖm thuÕ thu nhËp vèn, lÇn thø nhÊt lμ khi hä b¸n c¸c cæ phiÕu hä n¾m gi÷ cña c¸c c«ng ty nhËn ®Çu tö vμ lÇn thø hai lμ khi quü hoμn l¹i sè tiÒn cho c¸c nhμ ®Çu tö . ë c¸c nö íc l©n cËn, ch¼ng h¹n nhö Malaysia, trong trö êng hîp nμy cã cho miÔn thuÕ. C¸c chuyª n gia thuÕ còng cÇn ph¶i x©y dùng mét m«i trö êng thuÕ nhö vËy ë ViÖt Nam vμ nª u râ xem cã ¸p dông h×nh thø c miÔn thuÕ cô thÓ hay kh«ng. Mét vÊn ®Ò n÷a liª n quan tíi thuÕ cÇn ph¶i ®iÒu tra lμ tr¸ch nhiÖm nép thuÕ c¸ nh©n cña c¸c nh©n viª n ®iÒu hμnh quü ®èi víi kho¶n tiÒn thö ëng ho¹t ®éng, mét th«ng lÖ trong ngμnh vèn m¹o hiÓm. ChÕ ®é thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®èi víi c¸c c«ng d©n ViÖt Nam lμ rÊt kh¾t khe khi mø c lö ¬ng cao h¬n so víi mø c lö ¬ng c¬ b¶n. · Th¶o luËn s¬ bé víi c¸c c¬ quan thÈm quyÒn liª n quan: Dùa trª n ý kiÕn cña luËt sö , cÇn ph¶i gÆp gì c¸c c¬ quan thÈm quyÒn cã liª n quan ®Ó th¶o luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò vÒ thμnh lËp vμ c¸c phª chuÈn ®Æc biÖt cÇn thiÕt. Cã thÓ ph¶i th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò nμy víi Ng©n hμng Nhμ nö íc, Bé Tμi chÝnh, Uû ban Chø ng kho¸n Nhμ nö íc, V¨n phßng ChÝnh phñ. · Ph¸t triÓn mét phö ¬ng ¸n kinh doanh: KÕt qu¶ cña nghiª n cø u kh¶ thi sÏ lμ mét v¨n kiÖn dù ¸n bao gåm tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò trª n vμ nª u chi tiÕt vÒ mét phö ¬ng ¸n kinh doanh. § ©y sÏ lμ mét tμi liÖu cÇn thiÕt ®Ó giμnh ®ö îc sù cam kÕt vμ nhÊt trÝ tõ phÝa c¸c nhμ ®Çu tö tiÒm n¨ng, c¸c c¬ quan thÈm quyÒn vμ c¸c tæ chø c tμi chÝnh quèc tÕ. Bö íc 3. C¸c vÊn ® Ò thμnh lËp. Gi¶ sö nghiª n cø u kh¶ thi ®· thu hót ®ö îc nh÷ng sù hç trî cÇn thiÕt, c¸c 31 bö íc tiÕn tíi thμnh lËp mét quü ®Çu tö m¹o hiÓm sÏ lμ: · T×m kiÕm c¸c chuyª n gia qu¶n lý quü cao cÊp vμ ®éi ngò c¸c chuyª n gia qu¶n lý ngö êi ViÖt Nam. · T×m kiÕm c¸c chuyª n gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã kinh nghiÖm ®Ó tö vÊn vμ hç trî cho ®éi ngò c¸c chuyª n gia qu¶n lý. · X¸c ®Þnh c¬ cÊu vμ chiÕn lö îc cña quü vμ phö ¬ng ¸n kinh doanh. · B¾t ®Çu huy ®éng vèn. 33 Phô lôc 1 c¸c quü ®Çu tÖ Tªn quü C«ng ty qu¶n lý Quy m« quü Sè tiÒn ®· ®Çu tö Ngμy huy ®éng vèn C¸c nguån vèn C¬ cÊu quü Sè kho¶n ®Çu tö Sè lÇn thu håi vèn Sè lö îng c¸c nhμ chuyª n m«n Träng t©m ®Çu tö C¸c trë ng¹i ®· gÆp C¸c dù ¸n ®Çu tö Beta Vietnam vμ Beta Mekong Indochina Asset Managemant 80 triÖu ®«la Mü 50 triÖu ®«la Mü 1993 vμ 1994 Chñ yÕu lμ c¸c tæ chø c ®Çu tö ch©u ©u, phÇn cßn l¹i lμ cña Mü vμ ch©u ¸ Quü d¹ng ®ãng ®ö îc niª m yÕt t¹i Dublin. 17 0 4 ngö êi (1 ë B¨ng Cèc vμ 3 ngö êi ViÖt Nam) C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vμo cæ phiÕu thiÓu sè cña c¸c c«ng ty nö íc ngoμi qu¶n lý. Tr¸nh ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty ®ang h×nh thμnh vμ c¸c c«ng ty trong nö íc. · ThiÕu c¸ch thø c ®Ó thu håi ®Çu tö . · ThiÕu tÝnh minh b¹ch. · Qu¸ Ýt chuyª n gia giái trong nö íc. Apex International Ltd. Anziol Iddison Group Viet Nam Indotel Vietnam Industrial Investment Frontier Petroleum C«ng ty s¶n phÈm x©y dùng Indochina Finance 34 C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n nö íc hoa qu¶ Indochina Kh¸ch s¹n vμ khu nghØ Beta C©u l¹c bé G«n Palace § μl¹t vμ C©u l¹c bé G«n Phan ThiÕt C«ng ty traách nhiÖm h÷u h¹n gi¶i trÝ Mª C«ng. Bio Asia Beta Vietnam Textile Industries Ltd. Vina Taxi Ltd. Greater Indochina Investment Ltd. Indochina Leasing Lö u ý: Danh môc dù ¸n ®Çu tö kh«ng tÝnh ®Õn ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty kh«ng ho¹t ®éng ë ViÖt Nam, kh«ng bao gåm c¸c chø ng kho¸n nî hiÖn quü ®ang n¾m gi÷. 35 Tªn quü C«ng ty qu¶n lý Quy m« quü Sè tiÒn ®· ®Çu tö Ngμy huy ®éng vèn C¸c nguån vèn C¬ cÊu quü Sè dù ¸n ®Çu tö Sè lÇn thu håi vèn Sè lö îng c¸c nhμ chuyª n m«n Träng t©m ®Çu tö C¸c trë ng¹i ®· gÆp C¸c dù ¸n ®Çu tö Vietnam Enterprise Investment Ltd. Dragon Capital Ltd. 27,5 triÖu ®«la Mü 18,6 triÖu ®«la Mü 1994 C¸c tæ chø c ®Çu tö ë ch©u ¢ u, Mü vμ ch©u ¸ Quü d¹ng ®ãng, ®ö îc niª m yÕt ë Dublin 10 (6 vμo c¸c c«ng ty trong nö íc) chiÕm 75 % vèn ®· ®Çu tö . 0 C¸c chuyª n gia nö íc ngoμi vμ 3 ngö êi ViÖt Nam (10 nh©n viª n cã liª n quan kh¸c). C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 0,5 -2 triÖu ®«la Mü vμo tèi ®a 30% cæ phÇn. § ang tËp trung h¬n n÷a vμo c¸c c«ng ty trong nö íc. · ThiÕu kª nh thu håi vèn ®Çu tö . · ThiÕu vèn ®Çu tö . · M«i trö êng chÕ ®Þnh kh«ng æ n ®Þnh. Ng©n hμng cæ phÇn thö ¬ng m¹i ngoμi quèc doanh (VP Bank) C«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh Commercial Property Vietnam Industrial Investment Cμ phª § akman Ng©n hμng Thö ¬ng m¹i ¸ ch©u C«ng ty X©y dùng TOGI Thanh My Xim¨ng ViÖt - Trung TÊm lîp ®Æc biÖt 36 Tªn quü C«ng ty qu¶n lý Quy m« quü Sè tiÒn ®· ®Çu tö Ngμy huy ®éng vèn C¸c nguån vèn C¬ cÊu quü Sè dù ¸n ®Çu tö Sè lÇn thu håi vèn Sè lö îng c¸c nhμ chuyª n m«n Träng t©m ®Çu tö C¸c trë ng¹i ®· gÆp C¸c dù ¸n ®Çu tö Vietnam Frontier Finansa 50 triÖu ®«la Mü 30 triÖu ®«la Mü 1994 C¸c tæ chø c ®Çu tö ë Mü, ch©u ¢ u vμ NhËt B¶n. Quü d¹ng ®ãng, ®ö îc niª m yÕt ë Dublin 9 1 (cæ phiÕu cña c«ng ty khai th¸c vμng, niª m yÕt nhö ng kh«ng b¸n). 4 (2 ngö êi ë B¨ng Cèc, 2 ngö êi ë ViÖt Nam) C¸c dù ¸n ®Çu tö gi¸ trÞ 1-5 triÖu ®«la Mü vμo c¸c doanh nghiÖp cã vèn nö íc ngoμi ®Çu tö vμ c¸c c«ng ty liª n doanh cã ngö êi nö íc ngoμi qu¶n lý. Öu tiª n c¸c c¸c c«ng ty cã nguån thu ngo¹i tÖ m¹nh. · C¸c c«ng ty trong nö íc thiÕu vèn, c«ng nghÖ vμ ho¹t ®éng marketing kÐm · ThiÕu c¸ch thu håi ®Çu tö · C¸c c¬ héi gi¶m ®i lμm ho¹t ®éng kinh doanh ®ang bÞ thu hÑp. TËp ®oμn Barlile Northbridge Communities Indotel Indochina Building Supplies Viet Nam Industrial Investment Tuk Tuk Viet Nam C«ng ty XD thuû ®iÖn Qu¶ng Nam-§ μ N½ng Ng©n hμng Thö ¬ng m¹i Cæ phÇn Hμng h¶i S©n g«n Indochina 37 Tªn quü C«ng ty qu¶n lý Quy m« quü Sè tiÒn ®· ®Çu tö Ngμy huy ®éng vèn C¸c nguån vèn C¬ cÊu quü Sè dù ¸n ®Çu tö Sè lÇn thu håi vèn Sè lö îng c¸c nhμ chuyª n m«n Träng t©m ®Çu tö C¸c trë ng¹i ®· gÆp C¸c dù ¸n ®Çu tö Vietnam Fund Vietnam Fund Management Com. 51 triÖu ®«la Mü 42 triÖu ®«la Mü 1991 Chñ yÕu lμ c¸c tæ chø c ®Çu tö ë ch©u ¢ u, mét sè ë Mü vμ Australia. Quü d¹ng ®ãng, ®ö îc niª m yÕt ë Dublin. 11 (6 vμo c¸c c«ng ty trong nö íc). 2 6 chuyª n gia vμ 4 ngö êi ViÖt Nam. C¸c dù ¸n ®Çu tö trª n 1 triÖu ®«la Mü vμo c¸c c«ng ty trong nö íc vμ liª n doanh, ö u tiª n c¸c c«ng ty trong khu vùc xuÊt khÈu cã kim ng¹ch 4-10 triÖu ®«la Mü. · ThiÕu th«ng tin vμ tÝnh minh b¹ch tõ c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö . · Tû lÖ ®ßn bÈy (nî trª n vèn gãp) cña c¸c c«ng ty trong nö íc cao. · Nh÷ng h¹n chÕ theo tho¶ thuËn cña c¸c cæ ®«ng lμ ®iÒu xa l¹ ®èi víi c¸c nhμ qu¶n lý trong nö íc. Dragon Properties Asia Holdings Anglo - Vietnam Sugar Investment C«ng ty Huy Hoμng C«ng ty X©y dùng ViÖt Hoa Ng©n hμng Thö ¬ng m¹i Cæ phÇn ngoμi quèc doanh. VF-CGZ C«ng ty Hun San Ng©n hμng Hμng h¶i Johnson Suisse (Ch©u ¸) Agravina 38 Ng©n hμng Thö ¬ng m¹i ¸ ch©u Phô lôc 2 Thêi gian biÓu t¹m thêi NhiÖm vô Th¶o luËn víi IFC ®Ó ®¸nh gi¸ sù quan t©m Nghiª n cø u kh¶ thi (xem phÇn C¸c bö íc tiÕp theo). IFC/IFI thÓ hiÖn sù ®ång ý tμi trî Giíi thiÖu cho c¸c nhμ ®Çu tö tiÒm n¨ng GÆp gì c¸c nhμ ®Çu tö C¸c nhμ ®Èu tö ®ång ý trª n nguyª n t¾c H×nh thμnh c¸c thùc thÓ ph¸p lý Xin chÊp thuËn chÝnh thø c. S¾p xÕp hËu cÇn (trô së, nh©n viª n cÊp dö íi). Kho¸ sæ quü lÇn thø nhÊt Thêi gian (th¸ng, tõ th¸ng 0) 0 0-3 4 7-9 9-11 10-13 12-18? 12-18? 14-18 19 Lö u ý: 1- V× c¬ cÊu ph¸p lý cña quü néi ®Þa chö a ®ö îc kiÓm chø ng, nª n thêi gian cho qu¸ tr×nh phª chuÈn lμ chö a ch¾c ch¾n. § ¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò nμy cã thÓ ®ö îc thùc hiÖn sau khi hoμn thμnh nghiª n cø u kh¶ thi. Cã thÓ nª n b¾t ®Çu qu¸ tr×nh xin phª chuÈn sím h¬n so víi thêi gian biÓu. 2- Trong khi tiÕn hμnh qu¸ tr×nh, th«ng thö êng cã sù c©n nh¾c l¹i nhiÒu lÇn gi÷a c¸c nhμ ®Çu tö vÒ c¬ cÊu vμ triÓn väng. Trong trö êng hîp nμy, qu¸ tr×nh phª chuÈn cã thÓ dÉn tíi c¸c söa ®æ i vÒ c¬ cÊu trong ®ã cÇn cã sù trao ®æ i thª m víi c¸c nhμ 39 ®Çu tö .