Giáo trình máy điện và truyền động điện

n tö më m¸y, d©y quÊn xÕp 2 líp. Chó ý: §æi chiÒu quay vµ tèc ®é ®éng c¬ 1 pha. V× mét lý do nµo ®ã mµ ®éng c¬ mét pha ®iÖn dung quay ng­îc hoÆc ta muèn thay ®æi chiÒu quay cña ®éng c¬ th× ta ph¶i ®æi ®Çu 1 trong 2 cuén d©y lµm viÖc hoÆc khëi ®éng, nÕu ®æi ®Çu ®Çu cuén lµm viÖc thµnh ®Çu cuèi cuén lµm viÖc vµ ®Çu cuèi cuén lµm viÖc thµnh ®Çu ®Çu cuén lµm viÖc th× cuén khëi ®éng ph¶i gi÷ nguyªn.Cßn nÕu ®æi ®Çu ®Çu cuén khëi ®éng thµnh ®Çu cuèi cuén khëi ®éng vµ ®Çu cuèi cuén khëi ®éng thµnh ®Çu ®Çu cuén khëi ®éng th× cuén lµm viÖc ph¶i gi÷ nguyªn, th«ng th­êng ng­êi ta ®æi cuén d©y lµm viÖc. Thay ®æi tèc ®é quay cña ®éng c¬ mét pha ®iÖn dung th× ta ph¶i thay ®æi ®iÖn ¸p ®Æt vµo cuén d©y, th­êng ta hay sö dông ph­¬ng ph¸p gi¶m ®iÖn ¸p ®Æt vµo cuén d©y b»ng c¸ch t¨ng thªm ®iÖn trë, ®iÖn kh¸ng hay dïng biÕn ¸p gi¶m ¸p. 7. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©y quÊn phÇn øng m¸y ®iÖn 1 chiÒu. Bé d©y PhÇn øng m¸y ®iÖn 1chiÒu kh¸ phøc t¹p vµ ®a d¹ng. Sù hiÓu biÕt vÒ d©y quÊn phÇn øng m¸y ®iÖn 1chiÒu kh«ng nh÷ng gióp häc viªn cã c¬ së ®Ó söa ch÷a bé d©y cña m¸y ph¸t ®iÖn mµ cßn hiÓu biÕt thªm vÒ d©y quÊn ®éng c¬ v¹n n¨ng vµ d©y quÊn r« to cña ®«ng c¬ ®iÖn 1 chiÒu.Do vËy viÖc quÊn l¹i bé d©y phÇn øng m¸y ®iÖn 1 chiÒu lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng hµnh nghÒ cho häc viªn sau ra tr­êng. D©y quÊn m¸y ®iÖn mét chiÒu thùc chÊt lµ d©y quÊn m¸y ®iÖn xoay chiÒu kÕt hîp víi vµnh ®æi chiÒu ®Ó chØnh l­u søc ®iÖn ®éng xoay chiÒu thµnh mét chiÒu. Trªn thùc tÕ d©y quÊn nµy h×nh thµnh do ®Êu nèi tiÕp c¸c bèi d©y xÕp hay sãng theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vµ lµm thµnh m¹ch vßng kÝn, hai ®Çu cña hai bèi d©y nèi vµo 2 phiÕn ®æi chiÒu. §Ó gi¶m bít sè r·nh so víi sè phÇn tö, cã thÓ chÕ t¹o bèi d©y gåm U = 1, 2, 3...vv, nh­ vËy khi ®Æt bèi d©y vµo r·nh ®Ó thµnh d©y quÊn 2 líp, trong r·nh sÏ cã 2U c¹nh t¸c dông lªn 1 r·nh, thùc tÕ cã thÓ chia thµnh U r·nh nguyªn tè (h×nh vÏ), tæng sè r·nh nguyªn tè lµ: Znt = U.Z a ) b ) Bèi d©y vµ r·nh m¸y mét chiÒu: a- bèi d©y 3 phÇn tö. b- r·nh thùc cã U = 1, 2, 3 r·nh nguyªn tè. Gi÷a sè phÇn tö s cña d©y quÊn, sè r·nh nguyªn tè Znt vµ sè phiÕn gãp G còng cã mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh, v× mçi phÇn tö cã 2 ®Çu nèi víi 2 phiÕn gãp, ®ång thêi ë mçi phiÕn gãp l¹i nèi 2 ®Çu cña 2 phÇn tö l¹i víi nhau nªn sè phÇn tö S ph¶i b»ng sè phiÕn gãp G, ta cã: S = G Do mçi r·nh nguyªn tè ®Æt 2 c¹nh t¸c dông mµ mçi phÇn tö còng cã hai c¹nh t¸c dông nªn ta cã quan hÖ. Znt = S = G Quy luËt nèi c¸c phÇn tö ®Ó t¹o thµnh d©y quÊn ®­îc x¸c ®Þnh b»ng bèn lo¹i b­íc d©y quÊn sau ®©y. B­íc d©y thø nhÊt Y1. Lµ kho¶ng c¸ch gi÷a 2 c¹nh t¸c dông cña mét phÇn tö ®o b»ng sè r·nh nguyªn tè. §ã còng lµ kho¶ng c¸ch cña mét b­íc cùc nh­ ë d©y quÊn cña m¸y ®iÖn xoay chiÒu. Y1 = ± є (Sè nguyªn) Khi є = 0 ta cã d©y quÊn b­íc ®ñ, khi є # 0, víi dÊu ( - ) víi d©y quÊn b­íc ng¾n, dÊu ( + ) víi d©y quÊn b­íc dµi. C¸c b­íc d©y quÊn: a- D©y quÊn xÕp; b- D©y quÊn sãng; B­íc d©y quÊn thø hai Y2: Lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¹nh t¸c dông thø 2 cña phÇn tö thø nhÊt víi c¹nh t¸c dông thø nhÊt cña phÇn tö nèi tiÕp sau ®ã tÝnh b»ng sè r·nh nguyªn tè. B­íc d©y tæng hîp Y: Lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai c¹nh t­¬ng øng cña hai phÇn tö liªn tiÕp nhau ®o b»ng r·nh nguyªn tè. B­íc trªn cæ gãp Yg: lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai phiÕn gãp nèi víi hai c¹nh t¸c dông cña cïng mét phÇn tö ®o b»ng phiÕn gãp. D©y quÊn m¸y ®iÖn mét chiÒu th­êng ®­îc ph©n thµnh c¸c lo¹i sau. 7.1. D©y quÊn xÕp cã b­íc trªn vµnh gãp. YG = 6m Khi m = 1 Ta cã d©y quÊn xÕp ®¬n. Khi m = 2 ta cãd©y quÊn xÕp phøc. DÊu (+)trong biÓu thøc øng víi c¸ch quÊn ph¶i ho¾c quÊn tiÕn, dÊu(-) øng víi c¸ch quÊn tr¸i hoÆc lïi. a)- D©y quÊn phøc t¹p quÊn ph¶i; b)- D©y quÊn xÕp ®¬n quÊn tr¸i LÊy mét vÝ dô vÒ d©y quÊn xÕp ®¬n ®Ó minh ho¹. Cã d©y quÊn xÕp víi Z = Znt = S = G = 16; 2p = 4; YG = + 1 B­íc d©y thø nhÊt. Y1 = 6 є = = 4, D©y quÊn b­íc ®ñ. YG = +Y2 = +1, ta cã d©y quÊn quÊn ph¶i. Tr×nh tù nèi c¸c phÇn tö trong r·nh nh­ sau. c¸c c¹nh phÇn tö líp trªn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1 c¸c c¹nh phÇn KhÐp kÝn tö líp d­íi 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1 2 3 4 Ta cã d©y quÊn 2 líp, gi¶n ®å khai triÓn cña d©y quÊn nh­ h×nh vÏ. S¬ ®å triÓn khai d©y quÊn 2 líp LÇn l­ît ta ®Æt 16 phÇn tö vµo 16 r·nh b¾t ®Çu tõ ®Çu c¹nh thø nhÊt cña phÇn tö thø nhÊt nèi víi phiÕn ®æi chiÒu thø nhÊt ®Æt vµo r·nh thø nhÊt ë líp trªn (nÐt liÒn trªn h×nh vÏ) vµ c¹nh thø 2 cña phÇn tö thø nhÊt ®­îc ®Æt ë líp d­íi cña r·nh sè 5 (®­êng nÐt ®øt trªn h×nh vÏ) vµ nèi víi phiÕn ®æi chiÒu thø 2 råi tiÕp tôc sang c¸c phÇn tö tiÕp theo, ®Õn phÇn tö thø 16 ta trë vÒ phiÕn ®æi chiÒu sè 1 vµ ®­îc mét m¹c khÐp kÝn 16 phÇn tö víi b­íc cùc t ®­îc ®Æt d­íi 4 cùc tõ b¾c nam xen kÏ nhau, víi chiÒu quay cña phÇn øng nh­ trªn th× chiÒu søc ®iÖn ®éng cña c¸c phÇn tö 2, 3, 4, vµ 10, 11, 12 d­íi 2 cùc N ng­îc chiÒu víi chiÒu ®i vßng, cßn chiÒu cña c¸c phÇn tö 6, 7, 8 vµ 14, 15, 16 d­íi 2 cùc s thuËn theo chiÒu ®i vßng, c¸c chæi than ph¶i ng¾n m¹ch c¸c phÇn tö cã søc ®iÖn ®éng b»ng 0 lµ c¸c phÇn ®æi chiÒu1, 2, 5, 6, 9, 10, 13, 14, nghÜa lµ ®øng d­íi c¸c cùc tõ, tõ ngoµi chæi than nh×n vµo cã thÓ biÓu thÞ d©y quÊn b»ng s¬ ®å ký hiÖu nh­ h×nh vÏ. Tõ s¬ ®å ký hiÖu ta thÊy d©y quÊn xÕp t­¬ng ®­¬ng nh­ 4 m¹ch ®iÖn song song øng víi 4 cùc tõ, v× vËy víi d©y quÊn xÕp ®¬n cã ®«i m¹ch song song b»ng sè ®«i cùc tõ: a= p cïng lËp luËn nh­ vËy, víi ®«i m¹ch nh¸nh song song cña d©y quÊn xÕp phøc b»ng: a = mp. D©y quÊn xÕp phøc kh¸c d©y quÊn xÕp ®¬n ë b­íc trªn vµnh cæ gãp: YG =m, trong ®ã th­êng = 2. VÝ dô: Znt = Z = S = G = 24 víi c¸c b­íc d©y quÊn nh­ sau. Y1 = Znt/2p ± e = 24/4 = 6 , d©y quÊn b­íc ®ñ. YG = Y + 2 d©y quÊn ph¶i. Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c bèi d©y theo thø tù sau ®©y. C¸c c¹nh phÇn tö líp trªn 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 1 khÐp kÝn C¸c c¹nh phÇn tö 7 9 11 13 15 17 19 21 23 1 3 5 líp d­íi. C¸c c¹nh phÇn tö líp trªn. 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 khÐp kÝn C¸c c¹nh phÇn tö 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 2 4 6 líp d­íi. V× G chia hÕt cho m = 2 nªn d©y quÊn nµy hîp bëi hai d©y quÊn xÕp ®¬n øng víi hai m¹ch khÐp kÝn. C¸ch bè trÝ cùc tõ vµ chæi ®iÖn nh­ ë d©y quÊn xÕp ®¬n chØ kh¸c lµ bÒ réng chæi ®iÖn Ýt nhÊt ph¶i b»ng bÒ réng 2 phiÕn ®æi chiÒu ®Ó cã thÓ tiÕp xóc víi c¶ hai d©y quÊn xÕp ®¬n. ChiÒu quay phÇn øng. 7.2. D©y quÊn sãng. ë d©y quÊn sãng, hai phÇn tö nèi tiÕp nhau ®­îc ®Æt c¸ch nhau kho¶ng mét ®«i cùc d­íi c¸c cùc tõ cïng cùc tÝnh vµ vÞ trÝ gÇn gièng nhau trong tõ tr­êng ®Ó søc ®iÖn ®éng cña chóng cïng chiÒu vµ céng víi nhau ®­îc, nÕu m¸y cã p ®«i cùc th× khi quÊn vßng quanh bÒ mÆt phÇn øng mét vßng ph¶i cã p phÇn tö vµ trë vÒ c¸ch phÇn tö ®Çu tiªn m r·nh nguyªn tè ®Ó l¹i quÊn sang vßng thø 2 vµ cø thÕ tiÕp tôc vßng sau c¸ch vßng tr­íc m r·nh nguyªn tè cho ®Õn khi khÐp kÝn m¹ch. Nh­ vËy víi m¹ch vßng quanh phÇn øng ph¶i cã: 2pY = Znt ± m. Vµ b­íc trªn phÇn øng: Y1 = Znt ± m/2p. b­íc trªn vµnh gãp: YG = Y = G ± m/p. Khi m = 1 ta cã d©y quÊn sãng ®¬n, khi m ³ 2 ta cã d©y quÊn sãng phøc. DÊu (-) øng víi d©y quÊn tr¸i, dÊu (+) øng víi d©y quÊn ph¶i. VÝ dô: Znt = S = G = 15, 2p = 4, m = 1. Ta cã c¸c b­íc d©y quÊn nh­ sau. Y1 = Znt = m/2p = (15 – 3)/4 = 3. ta chän b­íc ng¾n Y= YG = 15-1/2 = 7. Ta cã d©y quÊn tr¸i Thø tù c¸c phÇn tö nh­ sau: Líp trªn. 1 8 15 7 14 6 13 5 12 4 11 3 10 2 9 1 khÐp Líp d­íi. 4 11 3 10 2 9 1 8 15 7 14 6 13 5 12 ChiÒu quay phÇn øng Céng vÐc t¬ søc ®iÖn ®éng cña c¸c phÇn tö nèi tiÕp nhau ta chØ ®­îc mét ®a gi¸c søc ®iÖn ®éng, mét nöa ®a gi¸c gåm c¸c vÐc t¬ søc ®iÖn ®éng c¸c phÇn tö 1, 8, 15, 7, 14, 6, 13 n»m d­íi c¸c cùc N, c¸c vÐc t¬ søc ®iÖn ®éng c¸c phÇn tö 12, 4, 11, 3, 10, 2, 9 n»m d­íi c¸c cùc S, v× vËy quy luËt nèi d©y cña d©y quÊn sãng ®¬n lµ tr­íc hÕt nèi tiÕp tÊt c¶ c¸c phÇn tö d­íi c¸c cùc cïng cùc tÝnh, tiÕp ®Õn tÊt c¶ c¸c phÇn tö d­íi c¸c cùc kh¸c cùc tÝnh cho ®Õn khi khÐp kÝn m¹ch, ë ®©y d©y quÊn sãng ®¬n chØ cã mét ®«i m¹ch song song hay a = 1. Còng lý luËn nh­ trªn d©y quÊn sãng phøc sÏ cã m m¹ch vßng khÐp kÝn vµ do ®ã sè ®«i m¹ch nh¸nh song song sÏ lµ a = m D©y quÊn sãng phøc sÏ cã m = 2, 3, 4...vv VÝ dô vÒ d©y quÊn sãng phøc: Znt = Z = S = G = 18, 2p = 4 vµ YG = m = 2. C¸c b­íc d©y quÊn. Y1 = Znt/2p ± m/2p = 18/4 – 2/4 = 4. ta cã d©y quÊn b­íc ng¾n. YG = Y = G ± m/p = 18 – 2/2 = 8. ta cã d©y quÊn quÊn ph¶i. Tr×nh tù nèi c¸c phÇn tö: Líp trªn 1 9 17 7 15 5 13 3 11 1 Líp d­íi 15 13 3 11 1 9 17 7 15 Líp trªn 2 10 18 8 16 6 14 4 12 2 Líp d­íi 6 14 4 12 2 10 18 8 16 S¬ ®å khai triÓn. BÒ réng chæi than Ýt nhÊt b»ng 2 phiÕn ®æi chiÒu ®Ó lÊy ®iÖn ë c¸c m¹ch nh¸nh ghÐp song song. C©u hái «n tËp ch­¬ng 6 C©u 1. Anh/ChÞ h·y nªu c¸c ®¹i l­îng ®Æc tr­ng vÒ danh tõ cña d©y quÊn stato ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé ba pha vµ mét pha? C©u 2. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn 3 pha lo¹i d©y quÊn 1 líp? C©u 3. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn 3 pha lo¹i d©y quÊn 2 líp? C©u 4 . Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©y quÊn stato ®éng c¬ ®iÖn K§B 1 pha? C©u 5. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn stato ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé 1 pha khëi ®éng b»ng tô ®iÖn (§iÖn dung) cã sè r·nh lµm viÖc b»ng sè r·nh khëi ®éng: ZA = ZB? C©u 6. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn stato ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé 1 pha khëi ®éng b»ng tô ®iÖn, lo¹i cã phÇn tö më m¸y: ZA = 2ZB. (sè r·nh pha A b»ng 2 sè r·nh pha B). C©u 7. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©y quÊn phÇn øng M¸y ®iÖn 1 chiÒu? C©u 8. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn xÕp cã b­íc trªn vµnh gãp: YG = 6m cña m¸y ®iÖn mét chiÒu? C©u 9. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy tr×nh tù c¸c b­íc thiÕt lËp gi¶n ®å d©y quÊn sãng cña m¸y ®iÖn mét chiÒu? Ch­¬ng 7 Phô t¶i vµ phÇn c¬ khÝ cña truyÒn ®éng ®iÖn 1. PhÇn c¬ khÝ cña truyÒn ®éng ®iÖn. PhÇn c¬ khÝ cña truyÒn ®éng ®iÖn n»m trong hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn, bao gåm c¸c yÕu tè nh­. ThiÕt bÞ truyÒn lùc (hay gäi lµ c¬ cÊu truyÒn lùc). Dïng ®Ó truyÒn lùc tõ trôc ®éng c¬ ®iÖn ®Õn c¬ cÊu s¶n xuÊt, hay ®Ó biÕn ®æi d¹ng chuyÓn ®éng (chuyÓn ®éng quay thµnh tÞnh tiÕn, chuyÓn ®éng quay thµnh chuyÓn ®éng l¾c...vv), hoÆc ®Ó lµm phï hîp vÒ tèc ®é, m« men, lùc...vv. C¬ cÊu s¶n xuÊt Dïng ®Ó thùc hiÖn c¸c thao t¸c s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ (gia c«ng chi tiÕt, n©ng h¹ t¶i träng, dÞch chuyÓn vÞ trÝ...vv). ThiÕt bÞ ®iÒu khiÓn Dïng ®Ó ®iÒu khiÓn bé biÕn ®æi, ®éng c¬ ®iÖn, thiÕt bÞ truyÒn lùc...vv. 2. Phô t¶i cña truyÒn ®éng ®iÖn. Lµ c¸c c¬ cÊu s¶n xuÊt hay c¬ cÊu lµm viÖc, thùc hiÖn c¸c thao t¸c s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ, gia c«ng s¶n phÈm. 3. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn vµ cña m¸y s¶n xuÊt. 3.1. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn lµ quan hÖ gi÷a tèc ®é quay (hoÆc n) cña ®éng c¬ vµ m« men c¬ M cña nã: =f1 (M) hoÆc n = φ1 (M). Ph©n lo¹i ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn cã hai lo¹i lµ ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn vµ ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o. §Æc tÝnh c¬ tù nhiªn lµ quan hÖ =f1 (M) cña ®éng c¬ khi c¸c th«ng sè nguån cung cÊp nh­ ®iÖn ¸p, tÇn sè lµ ®Þnh møc, ®éng c¬ ®iÖn ®­îc nèi d©y theo s¬ ®å b×nh th­êng vµ kh«ng cã ®iÖn trë phô trªn c¸c m¹ch cña ®éng c¬. §Æc tÝnh nh©n t¹o lµ quan hÖ =f1 (M cña ®éng c¬ khi c¸c th«ng sè nguån cung cÊp kh¸c víi ®Þnh møc, hoÆc khi cã ®iÖn trë phô trªn c¸c m¹ch cña ®«ng c¬, ®Êu d©y ®éng c¬ theo s¬ ®å ®Æc biÖt. §é cøng cña ®­êng ®Æc tÝnh c¬. HÖ sè ®é cøng cña ®­êng ®Æc tÝnh c¬ β ®­îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc. HÖ sè ®é cøng cã gi¸ trÞ cµng lín th× tèc ®é ®«ng c¬ cã gi¸ trÞ cµng Ýt biÕn ®æi, khi m« men ®éng c¬ thay ®æi. C¨n cø vµo ta chia ®éng c¬ ra lam 3 lo¹i. §éng c¬ cã ®Æc tÝnh c¬ tuyÖt ®èi cøng. Tèc ®é kh«ng biÕn ®æi theo m« men = cost VÝ dô ®Æc tÝnh cña ®éng c¬ kh«ng ®ång bé (®­êng 1). §éng c¬ cã ®Æc tÝnh c¬ cøng. Tèc ®é ®éng c¬ thay ®æi Ýt khi m« ω ω0 0 M 1 2 4 b 3 5 a c men biÕn ®æi 100- 10. VD ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp (®­êng 2). §éng c¬ cã ®Æc tÝnh mÒm. Tèc ®é biÕn ®æi nhiÒu khi m« men biÕn ®æi, <10. VÝ dô ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ 1 chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp (®­êng 3) vµ ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ 1 chiÒu kÝch tõ hçn hîp (®­êng 4). §Æc biÖt ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé cã ®é cøng thay ®æi theo ®iÓm lµm viÖc cña nã cã c¶ gi¸ trÞ d­¬ng vµ ©m. ab lµ ®o¹n ®Æc tÝnh c¬ cøng, cã lín vµ ©m ; bc lµ ®o¹n ®Æc tÝnh c¬ cã d­¬ng Khi ®é cøng >0 nÕu m« men t¨ng th× tèc ®é còng t¨ng theo. Trong thùc tÕ ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé chØ lµm viÖc æn ®Þnh trªn ®o¹n ab cña ®­êng ®Æc tÝnh c¬. . §Æc tÝnh c¬ cña c¬ cÊu s¶n xuÊt. Lµ quan hÖ gi÷a tèc ®é quay víi m« men trªn trôc. BiÓu thøc tæng qu¸t: Mc = Mo + (Mc®m - Mo)()x Trong ®ã: Mc: Lµ m« men cña c¬ cÊu s¶n xuÊt øng v¬i tèc ®é nµo ®ã. Mo: Lµ m« men tæn thÊt do ma s¸t trong c¸c bé phËn chuyÓn ®éng cña m¸y. Mc®m: Lµ m« men øng v¬i tèc ®é ®Þnh møc ®m; x : Lµ sè mò, ®Æc tr­ng cho lo¹i phô t¶i; C¨n cø vµo trÞ sè cña sè mò x trong ph­¬ng. tr×nh trªn ®Æc tÝnh c¬ cña c¸c c¬ cÊu s¶n xuÊt ra thµnh 4 nhãm. §Æc tÝnh c¬ cã m« men Mc kh«ng M®mm M0 Mc ®m 0 4 3 2 1 ®m phô thuéc vµo tèc ®é, sè mò x = 0 (®­êng1 trªn h×nh vÏ). VÝ dô ®Æc tÝnh c¬ cña m¸y n©ng, cña thang m¸y, cña c¬ cÊu n©ng trong cÈu trôc, cÇn trôc vv… §Æc tÝnh c¬ cã m« men phô thuéc bËc nhÊt víi tèc ®é, sè mò x= 1 (®­êng 2 trªn h×nh vÏ). VÝ dô ®Æc tÝnh c¬ cña m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp víi phô t¶i lµ ®iÖn trë thuÇn. C¸c d¹ng ®Æc tÝnh cña c¬ cÊu s¶n xuÊt §Æc tÝnh c¬ cã m« men Mc tû lÖ bËc 2 víi tèc ®é, cã sè mò x = 2 cã d¹ng ®­êng cong Parabol (®­êng 3 trªn h×nh vÏ). VÝ dô ®Æc tÝnh c¬ cña qu¹t giã, b¬m ly t©m, ch©n vÞt tµu thuû vv… §Æc tÝnh c¬ cã m« men Mc tû lÖ nghÞch víi tèc ®é cã x = - 1 (®­êng 4 trªn h×nh vÏ). VÝ dô ®Æc tÝnh c¬ cña truyÒn ®éng chÝnh mét sè m¸y c¾t lim lo¹i nh­ m¸y tiÖn, phay, mµi, khoan vv… 3.3. §Æc tÝnh phèi hîp cña ®éng c¬ ®iÖn vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt. Nh­ trªn ®· biÕt hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn lµm viÖc víi tèc ®é æn ®Þnh khi. M§ = MC nghÜa lµ M§ - MC =0. Dùa vµo c¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn vµ cña c¬ cÊu s¶n xuÊt, ta cã thÓ x¸c ®Þnh tèc ®é lµm viÖc æn ®Þnh cña hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn. VÝ dô Mét hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn dïng ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ®Ó kÐo mét c¬ cÊu s¶n xuÊt cã m« men c¬ kh«ng phô thuéc vµo tèc ®é . Trªn nöa bªn ph¶i cña hÖ to¹ ®é (,M) vÏ ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn (®­êng 1), trªn nöa bªn tr¸i cña hÖ to¹ ®é ®ã vÏ ®Æc tÝnh c¬ cña m¸y s¶n xuÊt (®­êng 2). Céng ®¹i sè 2 ®Æc tÝnh c¬ theo trÞ sè m« men t¹i c¸c trÞ sè tèc ®é t­¬ng øng, ta ®­îc ®Æc tÝnh M®g(ω) = M§ (ω) - MC(ω) = f3 (ω). §­êng ®Æc tÝnh nµy gäi lµ ®Æc tÝnh phèi hîp cña ®éng c¬ ®iÖn vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt (®­êng 3). §Æc tÝnh phèi hîp c¾t trôc tung ë hai ®iÓm cã tèc ®é ωXL1 vµ ωXL1. §ã lµ hai gi¸ trÞ tèc ®é lµm viÖc x¸c lËp cña hÖ thèng. NÕu hÖ thèng lµm viÖc x¸c lËp víi ωXL1, khi tèc ®é t¨ng qu¸ ωXL1 m« men cña ®éng c¬ M nhá h¬n m« men c¶n MC hÖ thèng cã xu h­íng gi¶m tèc ®é trë vÒ trÞ sè ωXL1 . Khi tèc ®é gi¶m thÊp h¬n ωL1, m« men ®éng c¬ M lín h¬n m« men c¶n MC . HÖ thèng cã xu h­íng t¨ng tèc ®é vÒ trÞ sè ωXL1, ωXL1 gäi lµ tèc ®é lµm viÖc æn ®Þnh cña hÖ thèng Víi c¸ch lý luËn t­¬ng tù ta thÊy ωXL2 lµ trÞ sè tèc ®é lµm viÖc kh«ng æn ®Þnh. ë tèc ®é ωXL1®é cøng cña ®­êng ®Æc tÝnh phèi hîp cã trÞ sè ©m vµ ë tèc ®é ωXL2 ®é cøng cã trÞ sè d­¬ng . VËy ®iÒu kiÖn ®Ó hÖ thèng truyÒn ®éng cã tèc ®é lµm viÖc æn ®Þnh lµ ë tèc ®é Êy ®­êng ®Æc tÝnh phèi hîp cã ®é cøng β ©m hoÆc lµ ®é cøng β cña ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ph¶i nhá h¬n ®é cøng β cña ®Æc tÝnh c¬ m¸y s¶n xuÊt. β§ < βC ë ®©y β§ - ®é cøng cña ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬; βC - ®é cøng cña ®Æc tÝnh c¬ cña m¸y s¶n xuÊt; §Ó ®¬n gi¶n, ta cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tèc ®é lµm viÖc æn ®Þnh cña hÖ thèng. VÏ ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn vµ ®Æc tÝnh c¬ cña c¬ cÊu s¶n xuÊt lªn cïng phÝa ph¶i cña trôc tung nh­ h×nh vÏ. Giao ®iÓm cña hai ®­êng ®Æc tÝnh c¬ nµy lµ ®iÓm lµm viÖc cña hÖ thèng. Víi c¸ch x¸c ®Þnh nµy ta võa biÕt ®­îc trÞ sè tèc ®é lµm viÖc, võa biÕt ®­îc trÞ sè m« men. 4. C¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc cña truyÒn ®éng ®iÖn. Trong hÖ truyÒn ®éng ®iÖn, bao giê còng cã qu¸ tr×nh biÕn ®æi n¨ng l­îng ®iÖn - c¬ chÝnh qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy quyÕt ®Þnh tr¹ng th¸i lµm viÖc cña truyÒn ®éng ®iÖn. §Þnh nghÜa truyÒn ®éng ®iÖn. Dßng c«ng suÊt ®iÖn P®iÖn cã gi¸ trÞ d­¬ng nÕu nh­ nã cã chiÒu truyÒn tõ nguån ®Õn ®éng c¬ vµ tõ ®éng c¬ biÕn ®æi c«ng suÊt ®iÖn thµnh c«ng suÊt c¬ Pc¬ = Mw cÊp cho m¸y s¶n xuÊt. C«ng suÊt c¬ nµy cã gi¸ trÞ d­¬ng nÕu nh­ m« men ®éng c¬ sinh ra cã cïng chiÒu víi tèc ®é quay. Ng­îc l¹i. Dßng c«ng suÊt ®iÖn P®iÖn cã gi¸ trÞ ©m nÕu nh­ nã cã chiÒu truyÒn tõ ®éng c¬ vÒ nguån, c«ng suÊt c¬ cã gi¸ trÞ ©m khi truyÒn tõ m¸y s¶n xuÊt vÒ ®éng c¬ vµ m«men ®éng c¬ sinh ra ng­îc chiÒu víi tèc ®é quay. M«men cña m¸y s¶n xuÊt ®­îc gäi lµ m«men phô t¶i hay m«men c¶n, nã còng ®­îc ®Þnh nghÜa dÊu ©m vµ d­¬ng, ng­îc l¹i víi dÊu m«men cña ®éng c¬. Ph­¬ng tr×nh c©n b»ng c«ng suÊt cña hÖ truyÒn ®éng lµ. P® =Pc + DP Trong ®ã: P® - c«ng suÊt ®iÖn; Pc – c«ng suÊt c¬; DP – tæn thÊt c«ng suÊt; Tuú thuéc vµo sù biÕn ®æi n¨ng l­îng trong hÖ mµ ta c¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc cña ®éng c¬ gåm. Tr¹ng th¸i ®éng c¬ vµ tr¹ng th¸i h·m. Tr¹ng th¸i ®éng c¬ bao gåm chÕ ®é cã t¶i vµ chÕ ®é kh«ng t¶i. Tr¹ng th¸i h·m bao gåm h·m kh«ng t¶i, h·m t¸i sinh, h·m ng­îc vµ h·m ®éng n¨ng. H·m t¸i sinh: P®iÖn < 0, Pc¬ < 0, c¬ n¨ng biÕn thµnh ®iÖn n¨ng tr¶ vÒ l­íi ®iÖn. H·m ng­îc: P®iÖn > 0, Pc¬ < 0 , ®iÖn n¨ng vµ c¬ n¨ng chuyÓn thµnh tæn thÊt DP. H·m ®éng n¨ng: P®iÖn = 0, Pc¬ < 0 , c¬ n¨ng biÕn thµnh c«ng suÊt tæn thÊt DP. C©u hái «n tËp ch­¬ng 7 C©u 1. Anh/ChÞ h·y nªu ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn vµ cña m¸y s¶n xuÊt? C©u 2. Anh/ChÞ h·y nªu c¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc cña hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn? Ch­¬ng 8 C¸c ®Æc tÝnh vµ c¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc cña mét sè ®éng c¬ ®iÖn 1. C¸c ®Æc tÝnh cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. ë ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp, cuén kÝch tõ ®­îc cÊp ®iÖn mét nguån ®iÖn ngoµi ®éc lËp víi nguån ®iÖn cÊp cho roto ( cuén øng ) . + u1 - + - IKT KT§ RKT IKT KT§ RKT RP E I­ I­ E RP + - U2 H×nh 8.1: s¬ ®å nguyªn lý nèi d©y ®éng H×nh 8.2: s¬ ®å nguyªn lý nèi d©y ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp c¬ ®iÖn 1 chiÒu kÝch tõ song song NÕu cuén kÝch tõ vµ cuén øng ®­îc cÊp ®iÖn bëi cïng mét nguån ®iÖn th× ®éng c¬ lµ lo¹i kÝch tõ song song. Tr­êng hîp nµy mµ nguån ®iÖn cã c«ng suÊt rÊt lín so víi c«ng suÊt ®éng c¬ th× tÝnh chÊt ®éng c¬ sÏ t­¬ng tù nh­ ®éng c¬ kÝch tõ ®éc lËp. 1.1. Ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬. Khi ®éng c¬ lµm viÖc, roto mang cuén øng quay trong tõ tr­êng cña cuén c¶m nªn trong cuén øng l¹i xuÊt hiÖn mét søc ®iÖn ®éng c¶m øng ( hay cßn gäi lµ søc ph¶n ®iÖn ®éng ) cã chiÒu ng­îc víi ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn øng ®éng c¬. Ph­¬ng tr×nh ®iÖn ¸p ë m¹ch roto sÏ lµ. U= E +I­R­å trong ®ã:U - ®iÖn ¸p l­íi (V); E - søc ®iÖn ®éng cña ®éng c¬; I­ - dßng ®iÖn phÇn øng cña ®éng c¬ (A); R­å - ®iÖn trë toµn bé m¹ch phÇn øng (W); R­å = R­ + Rp Rp - ®iÖn trë phô trong m¹ch phÇn øng (W); R­ - ®iÖn trë m¹ch phÇn øng (W); R­ = r­ + rct +rcb + rcp R­ - ®iÖn trë cuén d©y phÇn øng (W); rct - ®iÖn trë tiÕp xóc gi÷a chæi than vµ phiÕn gãp (W); rcb - ®iÖn trë cuén bï (W); rcp - ®iÖn trë cuén phô (W); Søc ®iÖn ®éng phÇn øng lµ tû lÖ víi tèc ®é quay cña roto: E = kfw (*) Trong ®ã: - tõ th«ng qua mét cùc tõ (Wb); w - tèc ®é gãc cña roto () ; k - hÖ sè, phô thuéc vµo kÕt cÊu cña ®éng c¬; k= p - sè ®«i cùc tõ chÝnh; N - sè thanh dÉn t¸c dông cña cuén øng; a - sè m¹ch nh¸nh song song cña cuén øng. Nhê lùc tõ tr­êng t¸c dông vµo d©y dÉn phÇn øng khi cã dßng ®iÖn, roto quay d­íi t¸c dông cña m« men quay. M= kfI­ Tõ hÖ 3 ph­¬ng tr×nh trªn ta cã thÓ t×m ®­îc ph­¬ng tr×nh biÓu thÞ mèi quan hÖ w = f(M). Rót tõ I­ ta cã: w = - .M Ph­¬ng tr×nh biÓu thÞ quan hÖ tèc ®é w lµ hµm cña m« men M gäi lµ ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. NÕu tÝnh tèc ®é roto theo vßng/phót. v× w = nªn E = ke fn H×nh 3: §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp 1.2. §­êng ®Æc tÝnh c¬. Ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ cã d¹ng w hµm bËc nhÊt y = B + Ax, nªn ®­êng biÓu diÔn trªn hÖ to¹ ®é MOw (h×nh 3) lµ mét ®­êng th¼ng víi tèc ®é ©m. §­êng ®Æc tÝnh c¬ c¾t trôc tung Ow t¹i ®iÓm cã tung ®é: w = Tèc ®é wo lµ tèc ®é øng víi Mc = 0, nghÜa lµ: khi kh«ng cã lùc c¶n nµo c¶. §ã lµ tèc ®é lín nhÊt cña ®éng c¬ mµ kh«ng thÓ ®¹t ®­îc ë chÕ ®é ®éng c¬ v× kh«ng bao giê x¶y ra Mc = 0 ( do lùc ma s¸t lu«n tån t¹i khi ®éng c¬ quay). Tèc ®é wo ®­îc gäi lµ tèc ®é kh«ng t¶i lý t­ëng. Khi toµn bé c¸c th«ng sè ®iÖn cña ®éng c¬ lµ ®Þnh møc nh­ thiÕt kÕ ( ®­îc ghi trªn nh·n ®éng c¬) vµ kh«ng m¾c thªm ®iÖn trë phô vµo m¹ch ®éng c¬ th× R­å = R­ vµ ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ sÏ lµ. w = - . M §­êng ®Æc tÝnh c¬ lóc nµy gäi lµ ®­êng ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn. §­êng biÓu diÔn ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn nh­ trªn h×nh 4. Khi phô t¶i t¨ng dÇn tõ Mc = 0 ®Õn Mc = M®m . (DMc = M®m – 0) th× tèc ®é ®éng c¬ gi¶m dÇn tõ wo xuèng w®m (Dw =Do - Dw®m). §iÓm A ( M®m’ w®m ) gäi lµ ®iÓm lµm viÖc ®Þnh møc. H×nh 4: §Æc tÝnh c¬ tù nhiªn cña ®éng Ph­¬ng tr×nh cã thÓ viÕt d­íi d¹ng ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc l w =wo - Dw Víi ®é sôt tèc tû lÖ víi m« men t¶i. DM= .M Râ rµng, ®­êng th¼ng ®Æc tÝnh c¬ cã thÓ vÏ ®­îc nhê 2 ®iÓm wo vµ A. Còng cã thÓ dïng 1 trong 2 ®iÓm ®ã kÕt hîp víi ®iÓm kh¸c thø 3 lµ ®iÓm c¾t cña ®Æc tÝnh c¬ víi trôc hoµnh OM. §iÓm nµy cã tung ®é w = o vµ hoµnh ®é suy tõ. M = Mnm = kf®m = kf®m Inm Trong ®ã: Inm = M« men Mnm vµ dßng ®iÖn Inm lµ m« men ng¾n m¹ch vµ dßng ®iÖn ng¾n m¹ch. §ã lµ gi¸ trÞ m« men lín nhÊt vµ dßng ®iÖn lín nhÊt cña ®éng c¬ khi ®­îc cung cÊp ®iÖn ®Çy ®ñ mµ tèc ®é b»ng 0. Tr­êng hîp nµy x¶y ra khi b¾t ®Çu më m¸y vµ khi ®éng c¬ ®ang ch¹y mµ bÞ dõng l¹i v× bÞ kÑt hoÆc t¶i qu¸ lín kh«ng kÐo ®­îc. Dßng ®iÖn Inm nµy lín vµ th­êng b»ng. Inm = (10 ¸ 20)I®m Nã cã thÓ g©y ch¸y háng ®éng c¬ nÕu hiÖn t­îng tån t¹i kÐo dµi. Do vËy, khi më m¸y ph¶i thªm ®iÖn trë phô Rp vµo m¹ch roto ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn më m¸y vµ khi ®éng c¬ ®ang ch¹y bÞ dõng l¹i, cÇn ph¶i nhanh chãng c¾t ®iÖn. 1.3. ¶nh h­ëng cña c¸c th«ng sè ®iÖn ®èi víi ®Æc tÝnh c¬. C¸c ph­¬ng tr×nh trªn cho thÊy, ®­êng ®Æc tÝnh c¬ bËc nhÊt w = f(M) phô thuéc vµo c¸c hÖ sè cña ph­¬ng tr×nh , trong ®ã cã chøa c¸c th«ng sè ®iÖn U, R­å vµ f. Ta xÐt ¶nh h­ëng cña tõng th«ng sè nµy. Tr­êng hîp thay ®æi ®iÖn ¸p phÇn øng. U = var ; R ­å = const ; f = const V× ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn øng kh«ng thÓ v­ît qu¸ gi¸ trÞ ®Þnh møc nªn ta chØ cã thÓ thay ®æi vÒ phÝa gi¶m. Tr­êng hîp nµy, ®é dèc ( hay ®é cøng ) cña ®Æc tÝnh c¬ kh«ng thay ®æi. = const cßn tèc ®é kh«ng t¶i lý t­ëng wo thay ®æi tû lÖ thuËn víi ®iÖn ¸p. w = = v Nh­ vËy, khi thay ®æi ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn øng, ta ®­îc mét hä c¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬ song song víi ®­êng ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn (h×nh 5). C¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬ nµy gäi lµ c¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o (nt). Tr­êng hîp thay ®æi ®iÖn trë m¹ch phÇn øng. R­å = var U = const ; f = const V× R­å = R­ + Rp nªn ®iÖn trë m¹ch phÇn øng chØ cã thÓ thay ®æi vÒ phÝa t¨ng Rp tr­êng hîp nµy, tèc ®é kh«ng t¶i gi÷ nguyªn. w w0 w01 w02 w03 w04 U®m U1 U2 U3 U4 IKT®m KTD U = Var E wo = .Const I­ tn nt1 nt2 nt4 H×nh 5: Hä ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp khi gi¶m ®iÖn ¸p phÇn øng. cßn ®é dèc ( hay ®é cøng ) thay ®æi tû lÖ thuËn theo R­å . = var Nh­ vËy, khi t¨ng ®iÖn trë Rp trong m¹ch phÇn øng, ta ®­îc mét hä c¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o cïng ®i qua ®iÓm (0,wo) (h×nh 6). H×nh 6: Hä ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp khi t¨ng ®iÖn trë trong m¹ch phÇn øng. b) a) H×nh 7: Hä ®Æc t×nh c¬ nh©n t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp khi gi¶m tõ th«ng. Tr­êng hîp thay ®æi tõ th«ng kÝch tõ. f = var ; R­å = const ; U = const §Ó thay ®æi tõ th«ng f, ph¶i thay ®æi dßng kÝch tõ nhê biÕn trë Rkt m¾c ë m¹ch cuén c¶m (h×nh 7 a). V× chØ cã thÓ t¨ng Rkt nªn tõ th«ng kÝch tõ chØ cã thÓ thay ®æi vÒ phÝa gi¶m. Tr­êng hîp nµy, c¶ tèc ®é kh«ng t¶i lý t­ëng vµ tèc ®é ®Æc tÝnh c¬ ®Òu thay ®æi. wo= = var - = var Khi gi¶m tõ th«ng, wo t¨ng, cßn ®é dèc th× gi¶m m¹nh. Hä ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn kÝch tõ ®éc lËp khi ®¶o chiÒu ChiÒu tõ lùc t¸c dông vµo dßng ®iÖn ®­îc x¸c ®Þnh theo quy t¾c bµn tay tr¸i. Khi ®¶o chiÒu tõ th«ng hay ®¶o chiÒu dßng ®iÖn th× tõ cã chiÒu ng­îc l¹i. VËy, muèn ®¶o chiÒu quay cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu cã thÓ thùc hiÖn mét trong hai c¸ch. HoÆc ®¶o chiÒu tõ th«ng ( qua ®¶o chiÒu dßng ®iÖn kÝch tõ ) HoÆc ®¶o chiÒu dßng ®iÖn phÇn øng. §­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ khi quay thuËn vµ quay ng­îc lµ ®èi xøng nhau qua gèc to¹ ®é. Ph­¬ng ph¸p ®¶o chiÒu tõ th«ng thùc hiÖn nhÑ nhµng v× m¹ch tõ th«ng cã c«ng suÊt nhá h¬n m¹ch phÇn øng.Tuy vËy, v× cuén kÝch tõ cã sè vßng d©y lín, hÖ sè tù c¶m lín, do ®ã thêi gian ®¶o chiÒu t¨ng lªn nªn ph­¬ng ph¸p nµy Ýt dïng. Ngoµi ra, dïng ph­¬ng ph¸p ®¶o chiÒu tõ th«ng th× khi tõ th«ng qua trÞ sè 0 cã thÓ lµm tèc ®é t¨ng qu¸, kh«ng tèt. 2. Khëi ®éng ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. Nh­ ta ®· nªu ë môc ®­êng ®Æc tÝnh c¬ lóc b¾t ®Çu ®ãng ®iÖn cho ®éng c¬, tèc ®é ®éng c¬ cßn b»ng 0 nªn dßng ®iÖn ®éng c¬ Inm rÊt lín, t¹o ra m« men ng¾n m¹ch còng rÊt lín vµ cã thÓ g©y ra c¸c hËu qu¶ xÊu. Dßng ®iÖn lóc më m¸y. Inm = Inm = = (10÷20)I®m §èi víi ®éng c¬ cã c«ng suÊt cµng lín th× R­ th­êng cã gi¸ trÞ cµng nhá vµ dßng Inm cµng lín. §iÒu nµy lµm xÊu chÕ ®é chuyÓn m¹ch trong ®éng c¬, ®èt nãng m¹nh ®éng c¬ vµ g©y sôt ¸p l­íi ®iÖn. T×nh tr¹ng cµng xÊu h¬n nÕu hÖ T§§ th­êng ph¶i më m¸y, ®¶o chiÒu, h·m ®iÖn th­êng xuyªn nh­ ë m¸y trôc, m¸y c¸n ®¶o chiÒu, thang m¸y lªn xuèng ... M« men më m¸y qu¸ lín sÏ t¹o ra c¸c xung lùc ®éng lµm hÖ T§ bÞ giËt, l¾c, kh«ng tèt vÒ mÆt c¬ häc, h¹i m¸y vµ cã thÓ g©y ra nguy hiÓm nh­: g·y trôc, vì b¸nh r¨ng, ®øt c¸p, ®øt xÝch... Mmm = Mnm = kf®m Imm VËy, ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ®éng c¬ vµ c¸c c¬ cÊu truyÒn ®éng còng nh­ tr¸nh ¶nh h­ëng xÊu tíi l­íi ®iÖn, ph¶i h¹n chÕ dßng ®iÖn khi më m¸y, kh«ng cho v­ît qu¸ gi¸ trÞ. Imm = (1,5÷ 2,5) I®m nghÜa lµ cÇn ph¶i thªm ®iÖn trë phô Rp ( h×nh 2.17a ) vµo m¹ch phÇn øng sao cho. Imm = = = (1,5÷ 2,5) I®m C«ng suÊt ®éng c¬ lín th× chän Imm nhá. Trong qu¸ tr×nh më m¸y, tèc ®é ®éng c¬ w t¨ng dÇn, søc ®iÖn ®éng cña ®éng c¬ E = kfw còng t¨ng dÇn vµ dßng ®iÖn ®éng c¬ gi¶m dÇn. I = do ®ã m« men ®éng c¬ còng gi¶m. NÕu cø gi÷ nguyªn Rp trong m¹ch phÇn øng th× khi tèc ®é t¨ng, m« men ®éng c¬ gi¶m tõ Mmm xuèng b»ng m« men c¶n Mc’ ®éng c¬ sÏ quay æn ®Þnh víi tèc ®é thÊp wb. Do vËy, khi m« men gi¶m ®i mét møc nµo ®ã th× ph¶i c¾t ®iÖn trë phô Rp trong m¹ch phÇn øng nhê ®ãng tiÕp ®iÓm K ®Ó ®éng c¬ trë vÒ lµm viÖc ( hay tiÕp tôc më m¸y ) trªn ®Æc tÝnh tù nhiªn. Lóc nµy m« men ®éng c¬ l¹i lín h¬n nhiÒu m« men t¶i Mc nªn ®éng c¬ tiÕp tôc t¨ng tèc nhanh. Tíi ®iÓm A nµo ®ã th× M® = Mc vµ ®éng c¬ sÏ ch¹y æn ®Þnh víi tèc ®é wA trªn ®­êng ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn. L­u ý r»ng, khi ®ãng tiÕp ®iÓm K ®Ó c¾t ®iÖn trë phô Rp ra khái m¹ch roto th× ngay lËp tøc, ®éng c¬ chuyÓn tõ ®iÓm lµm viÖc trªn ®Æc tÝnh c¬ nh©n t¹o sang lµm viÖc trªn ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn. Do qu¸n tÝnh c¬, khi chuyÓn ®Æc tÝnh tèc ®é ®éng c¬ kh«ng kÞp thay ®æi trong mét thêi gian qu¸ ng¾n nªn ®o¹n chuyÓn ®æi cã ®Æc tÝnh c¬ n»m ngang. Thùc tÕ, ®Ó gi¶m bít sù biÕn ®éng m« men vµ thêi gian lóc më m¸y, ®éng c¬ th­êng ®­îc më m¸y qua vµi cÊp ®iÖn trë phô, víi c¸c ®Æc tÝnh c¬ t­¬ng øng. C¸c ®iÖn trë phô ®­îc tÝnh chän sao cho c¸c ®Æc tÝnh c¬ më m¸y cã c¸c ®iÓm chuyÓn ®æi øng víi c¸c m« men . M1» (2÷2,5)M®m M2» (1,1÷1,3)M®m Tãm l¹i, ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn qu¸ lín lóc më m¸y ph¶i thªm ®iÖn trë vµo m¹ch phÇn øng. Trong qu¸ tr×nh ®éng c¬ t¨ng tèc, ph¶i lo¹i bá dÇn c¸c ®iÖn trë më m¸y ra khái m¹ch phÇn øng. 3. C¸c tr¹ng th¸i h·m cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. Lµ qu¸ tr×nh tõ lóc ®éng c¬ ®ang lµm viÖc ë chÕ ®é ®Þnh møc (§éng c¬ mang t¶i ®Þnh møc hoÆc kh«ng mang t¶i) cho ®Õn khi ®éng c¬ dõng h¼n. Th«ng dông cã 3 ph­¬ng ph¸p h·m ®éng c¬ nh­ sau. 3.1. H·m ®éng n¨ng. Muèn thùc hiÖn h·m ®éng n¨ng ph¶i c¾t ®éng c¬ ra khái l­íi ®iÖn xoay chiÒu vµ ®­a ®iÖn mét chiÒu vµo cuén d©y Stato. Dßng ®iÖn mét chiÒu ch¹y trong cuén d©y Stato t¹o nªn tõ tr­êng ®øng yªn. Trong lóc míi c¾t ®iÖn vµo Stato th× r«to vÉn cßn ®µ quay nh÷ng thanh "lång sãc" trªn r«to ®ang quay c¾t ®­êng søc cña tõ tr­êng tÜnh ë stato sÏ xuÊt hiÖn dßng ®iÖn c¶m øng víi vßng ng¾n m¹ch. T¸c dông cña dßng ®iÖn r«to víi tõ tr­êng stato t¹o nªn m« men ®iÖn tõ lµm r«to ®øng l¹i . §iÖn mét chiÒu th­êng lÊy tõ dßng xoay chiÒu qua chØnh l­u hoÆc lÊy ngay c¶ ë r«to nÕu lµ ®éng c¬ kh«ng ®ång bé cã r«to d©y quÊn (h·m kÝch tõ). H·m ®éng n¨ng cã ­u ®iÓm lµ tèn Ýt n¨ng l­îng, ®éng c¬ th­êng xuyªn ®ãng më, ®æi chiÒu quay th­êng ¸p dông c¸ch h·m nµy. Tèc ®é cµng lín, lùc h·m cµng m¹nh, m« men h·m gi¶m theo tèc ®é n= 0 th× m« men h·m còng b»ng 0. CÇn cÈu, m¸y n©ng ë vÞ trÝ h¹ hµng cã t¶i th­êng ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy. 3.2. H·m t¸i sinh. Khi nµo ®éng c¬ ®ang quay n lín h¬n tèc ®é ®ång bé cña nã (n>n1) th× sÏ cã h·m t¸i sinh. Trong thùc tÕ th­êng ¸p dông h·m t¸i sinh cho ®éng c¬ 2 tèc ®é. Gi¶ sö 1 ®éng c¬ ®ang lµm viÖc ë tèc ®é cao nc øng víi sè ®«i cùc p Ýt, ®em c¾t ®iÖn råi chuyÓn ngay sang sè ®«i cùc p nhiÒu nt th× ®éng c¬ nµy sÏ cã h·m t¸i sinh v× nc > nt. ChÕ ®é h·m t¸i sinh th­êng ®­îc dïng trong nh÷ng m¸y c¾t kim lo¹i . 3.3 H·m ng­îc. §éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha ®ang quay, nÕu ®em ®æi thø tù 2 pha vµo ®éng c¬ th× sÏ cã h·m ng­îc v× r«to lóc nµy quay chiÒu tõ tr­êng stato. H·m ng­îc lµ mét ph­¬ng ph¸p h·m m¹nh; m« men h·m lín nh­ng ®éng c¬ bÞ nãng nhiÒu nªn th­êng cã ®iÖn trë nèi tiÕp víi cuén d©y stato ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn khi h·m. Khi r«to ®· ngõng, ph¶i c¾t ®éng c¬ ra khái l­íi ®iÖn ®Ó tr¸nh ®éng c¬ quay ng­îc. Ngoµi ra cßn cã thÓ h·m ®éng c¬ b»ng c¸ch ®Æt ®iÖn ¸p ng­îc vµo r«to d©y quÊn hoÆc mét tÇn sè thÊp h¬n 50Hz vµo stato. 4. c¸c ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp. U Ikt CKT E I­ Rf §éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp cã cuén kÝch tõ m¾c nèi tiÕp víi cuén d©y phÇn øng, nªn cuén d©y kÝch tõ cã tiÕt diÖn d©y lín, ®iÖn trë nhá, sè vßng Ýt, chÕ t¹o dÔ rµng. S¬ ®å nguyªn lý ë h×nh vÏ. V× dßng kÝch tõ còng lµ dßng phÇn øng nªn tõ th«ng cña ®éng c¬ biÕn ®æi theo dßng ®iÖn phÇn øng. 4.1. Ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬. Ta cã: U­ = E­ + I­R­ = KKT + I­R­ Víi: R­ = r­ + rCTf + rCT +rKT Sau khi biÕn ®æi ta nhËn ®­îc: w = U­/Kf - (R­/Kf).I­ w =U­/Kf - R­/(Kf)2 .M Trong c¸c ph­¬ng tr×nh trªn tõ th«ng F biÕn ®æi phô thuéc dßng ®iÖn trong m¹ch kÝch tõ theo ®Æc tÝnh tõ ho¸ (h×nh vÏ trªn). §Ó ®¬n gi¶n khi thµnh lËp ph­¬ng tr×nh c¸c ®Æc tÝnh ta gi¶ thiÕt tõ th«ng phô thuéc tuyÕn tÝnh víi dßng ®iÖn kÝch tõ nh­ ®­êng 2. F = ClKT Víi C lµ hÖ sè tØ lÖ. nÕu ph¶n øng phÇn øng ®­îc bï ®ñ th×. F = Cl­. ThÕ vµo ph­¬ng tr×nh: w = U­/RF - R­/KF.I­ ta nhËn ®­îc. w = U­/KCI­ - R/KC = A1/I – B Trong ®ã ®Æt A1 = U­/KC, B = R/KC ta còng cã. I­ = . Thay vµo I­ = vµo w = U­/KCI­ - R/KC = A1/I – B ta ®­îc. w = - B = -B Trong ®ã A2 = A1 BiÓu thøc w = U­/KCI­ - R/KC = A1/I – B lµ ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ ®iÖn cña ®éng c¬ vµ ph­¬ng tr×nh w = - B = -B lµ ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬. Gi¶ thiÕt ®éng c¬ kh«ng t¶i (I = 0 hay M = 0) th× tèc ®é kh«ng t¶i sÏ v« cïng lín, nh­ng thùc tÕ do ma s¸t vµ c¸c tæn thÊt phô vµ ®éng c¬ cã tõ d­: Fd­ = (2 ¸ 10).F®m. nªn khi kh«ng t¶I th× tèc ®é ®éng c¬ vÉn cã mét gi¸ trÞ lµ: w0t = Tèc ®é w0t nµy th­êng rÊt lín so víi tèc ®é ®Þnh møc, nªn thùc tÕ kh«ng cho phÐp ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp lµm viÖc ë chÕ ®é kh«ng t¶i. Ngoµi ra nh×n vµo ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp vµ cÊu t¹o cña nã ta cã nhËn xÐt sau. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp mÒm vµ ®é cøng thay ®æi theo phô t¶i, do ®ã th«ng qua tèc ®é cña ®éng c¬ ta cã thÓ biÕt ®­îc sù thay ®æi cña phô t¶i, tuy nhiªn kh«ng nªn sö dông ®éng c¬ nµy cho nh÷ng truyÒn ®éng cã yªu cÇu æn ®Þnh cao mµ nªn sö dông nã cho nh÷ng truyÒn ®éng cã yªu cÇu tèc ®é thay ®æi theo phô t¶i. §éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi cã kh¶ n¨ng qu¸ t¶i lín vÒ m« men. Nhê cuén kÝch tõ nèi tiÕp nªn ë vïng dßng ®iÖn phÇn øng lín h¬n ®Þnh møc th× tõ th«ng ®éng c¬ lín h¬n ®Þnh møc, do ®ã m«men cña nã t¨ng nhanh h¬n so víi sù t¨ng cña dßng ®iÖn. Nh­ vËy víi møc ®é qu¸ dßng ®iÖn nh­ nhau th× ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp cã kh¶ n¨ng qu¸ t¶i vÒ m«men vµ kh¶ n¨ng khëi ®éng tèt h¬n ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. Nhê ­u ®iÓm ®ã mµ ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp rÊt thÝch hîp cho nh÷ng truyÒn ®éng lµm viÖc th­êng cã qu¸ t¶i lín vµ yªu cÇu m«men khëi ®éng lín nh­ m¸y n©ng vËn chuyÓn, m¸y c¸n thÐp. ®m A 0 MC®m M V× tõ th«ng cña ®éng c¬ chØ phô thuéc vµo dßng ®iÖn phÇn øng nªn kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña ®éng c¬ kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi sù sôt ¸p cña l­íi ®iÖn. Lo¹i ®éng c¬ nµy thÝch hîp cho nh÷ng truyÒn ®éng dïng trong ngµnh giao th«ng cã ®­êng d©y cung cÊp ®iÖn dµi. 4.2. §­êng ®Æc tÝnh c¬. H×nh vÏ biÓu diÔn ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp . Thùc tÕ ®éng c¬ th­êng ®­îc thiÕt kÕ ®Ó lµm viÖc víi m¹ch tõ b·o hoµ ë vïng t¶i ®Þnh møc, do vËy khi t¶i nhá ®Æc tÝnh c¬ cã d¹ng nh­ ®­êng Hyperbol bËc 2 vµ mÒm, cßn khi t¶i lín (trªn ®Þnh møc) ®Æc tÝnh c¬ cã d¹ng gÇn th¼ng ®øng vµ cøng h¬n v× m¹ch tõ ®· b·o hoµ. Khi Mc = 0 (I­ = 0) th× trÞ sè w sÏ v« cïng lín . Thùc tÕ do lu«n cã Mc ¹ 0 v× kh«ng thÓ kh«ng cã lùc ma s¸t ë cæ trôc ®éng c¬ vµ m¹ch tõ khi Kkt = 0 vÉn cßn cã tõ d­ (fd­ ¹ 0) nªn khi kh«ng t¶i Mc ¹ 0, tèc ®é ®éng c¬ sÏ lµ: w = . Tèc ®é nµy kh«ng ph¶i lín v« cïng nh­ng do tõ d­ (fd­) nhá nªn wo còng lín h¬n nhiÒu so víi trÞ sè ®Þnh møc (5÷6)w®m vµ cã thÓ g©y h¹i vµ nguy hiÓm cho hÖ T§§. V× vËy, kh«ng ®­îc ®Ó ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp lµm viÖc ë chÕ ®é kh«ng t¶i. hoÆc r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng t¶i. Kh«ng dïng ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp víi c¸c bé truyÒn ®ai hoÆc ly hîp ma s¸t...vv. Th«ng th­êng, t¶i tèi thiÓu cña ®éng c¬ lµ kho¶ng (10÷20)% ®Þnh møc. ChØ nh÷ng ®éng c¬ céng suÊt rÊt nhá (vµi chôc Watt) míi cã thÓ cho phÐp ch¹y kh«ng t¶i. M®m w M tn nt1 nt2 RP2 RP = 0 RP1 Do ®­êng ®Æc tÝnh c¬ mÒm nªn tèc ®é ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp biÕn ®éng m¹nh theo phô t¶i. ë vïng t¶i lín th× ®é cøng ®Æc tÝnh c¬ lín h¬n, do ®ã tèc ®é Ýt bÞ thay ®æi m¹nh theo t¶i. 5. Khëi ®éng ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp. Lóc më m¸y ®éng c¬, ph¶i ®­a thªm ®iÖn trë më m¸y vµo m¹ch ®éng c¬ ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn më m¸y trong giíi h¹n kh«ng qu¸ 2,5 I®m. Trong qu¸ tr×nh ®éng c¬ t¨ng tèc, ph¶i c¾t dÇn ®iÖn trë më m¸y vµ khi kÕt thóc qu¸ tr×nh më m¸y, ®éng c¬ sÏ lµm viÖc trªn ®­êng ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn kh«ng cã ®iÖn trë më m¸y. E I­ Kt R1 R2 K2 K1 Ikt E I­ KT§ Rkt KT§ RP w 0 w03 w0 w®m M®m M 3 4 2 1 w 0 wA wd wb d A b Mc M2 tn RP = 0 (R1) 1 M1 = Mmm(R1+R2) e c a S¬ ®å më m¸y ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp S¬ ®å nguyªn lý ®éng c¬ qua 2 cÊp ®iÖn trë (a) vµ c¸c ®Æc tÝnh më m¸y (b). kÝch tõ hçn hîp (a) vµ ®Æc tÝnh c¬ (b) H×nh vÏ biÓu diÔn s¬ ®å më m¸y ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp qua 2cÊp ®iÖn trë. Khi ®éng c¬ ®­îc cÊp ®iÖn, c¸c tiÕp ®iÓm K1 vµ K2 më ®Ó nèi c¸c ®iÖn trë R1 vµ R2 vµo m¹ch ®éng c¬. Dßng ®iÖn qua ®éng c¬ ®­îc h¹n chÕ trong giíi h¹n cho phÐp øng víi m« men më m¸y. Mmm = M1 = ( 2÷2,5)M®m §éng c¬ b¾t ®Çu t¨ng tèc theo ®Æc tÝnh c¬ 1 (h×nh 2.24b) tõ ®iÓm a tíi b. Cïng víi qu¸ tr×nh t¨ng tèc, m« men cña ®éng c¬ gi¶m dÇn. Tíi ®iÓm b, tèc ®é ®éng c¬ lµ wb vµ m« men lµ : M2 = (1,1÷1,3) M®m th× tiÕp ®iÓm K2 ®ãng l¹i, c¾t ®iÖn trë më m¸y R2 ra khái m¹ch ®éng c¬. §éng c¬ chuyÓn tõ ®Æc tÝnh c¬ 1 sang lµm viÖc t¹i ®iÓm c trªn ®Æc tÝnh c¬ 2. Thêi gian chuyÓn ®Æc tÝnh v« cïng ng¾n nªn tèc ®é ®éng c¬ coi nh­ gi÷ nguyªn. §o¹n bc song song víi trôc hoµnh OM . lóc nµy, m« men ®éng c¬ l¹i t¨ng tõ M2 lªn M1, ®éng c¬ tiÕp tôc t¨ng tèc nhanh theo ®Æc tÝnh c¬ 2. Khi m« men ®éng c¬ gi¶m xuèng cßn M2 ( øng víi tèc ®é wd ) th× ®iÖn trë më m¸y R1 cßn l¹i ®­îc c¾t nèt ra khái m¹ch ®éng c¬ nhê ®ãng tiÕp ®iÓm K1. §éng c¬ chuyÓn sang lµm viÖc t¹i ®iÓm e trªn ®Æc tÝnh c¬ tù nhiªn vµ l¹i t¨ng tèc theo ®Æc tÝnh nµy tíi ®iÓm lµm viÖc A. T¹i ®©y, m« men ®éng c¬ M§ c©n b»ng víi m« men c¶n Mc nªn ®éng c¬ sÏ quay æn ®Þnh víi tèc ®é wA. 6. C¸c tr¹ng th¸i h·m cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp. Do ®Æc ®iÓm cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp cã tèc ®é w0t rÊt lín nªn ®éng c¬ chØ thùc hiÖn h·m ng­îc vµ h·m ®éng n¨ng chø kh«ng cã tr¹ng th¸i h·m t¸i sinh. Ph­¬ng tr×nh h·m ng­îc vµ h·m ®éng n¨ng cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp còng gièng nh­ ë ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp. d w 0 M a b c Mc 6.1. Tr¹ng th¸i h·m ng­îc. H·m ng­îc b»ng c¸ch ®­a ®iÖn trë Rf lín vµo ®éng c¬, ®Æc tÝnh c¬ khi h·m w wh® Mc M Mc a b c d chÝnh lµ ®Æc tÝnh biÕn trë. øng víi t¶i thÕ n¨ng, ®o¹n ®Æc tÝnh cd chÝnh lµ ®Æc tÝnh h·m ng­îc, dßng ®iÖn h·m ng­îc ®­îc tÝnh nh­ sau. ih =U®m + Kfw/R­ + Rf §Æc tÝnh c¬ h·m ng­îc víi Rf trong m¹ch ®­îc tr×nh bÇy nh­ trªn h×nh vÏ H·m ng­îc b»ng ®¶o chiÒu ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn øng. S¬ ®å nguyªn lý ®­îc biÓu diÔn nh­ h×nh vÏ d­íi ®©y. Rf E I IKT CKT + b) a) a): S¬ ®å nguyªn lý h·m ng­îc ®¶o chiÒu ®iÖn ¸p ®Æt vµo phÇn øng ®éng c¬. b): §Æc tÝnh c¬ h·m ng­îc b»ng ®¶o chiÒu cùc tÝnh ®Æt vµo ®éng c¬. Chó ý r»ng khi thùc hiÖn h·m, chiÒu dßng ®iÖn kÝch tõ cÇn gi÷ nguyªn, ng­êi ta sö dông tr¹ng th¸i h·m nµy ®Ó h·m dõng m¸y. §o¹n bc trªn ®Æc tÝnh c¬ lµ ®Æc tÝnh h·m ng­îc, dßng ®iÖn h·m. Ih = Ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ lµ. w = - .M Rf ®­îc tÝnh sao cho dßng ®iÖn h·m ban ®Çu n»m trong giíi h¹n cho phÐp (Ih £ 2,5 I®m). 6.2. Tr¹ng th¸i h·m ®éng n¨ng. E Ih Rh Kt Rfkt IKt®m + w w¤® wh® c 0 Mc M b a a) b) Khi ®éng c¬ ®ang quay, muèn thùc hiÖn h·m ta c¾t phÇn øng ®éng c¬ khái nguån ®iÖn mét chiÒu vµ ®ãng vµo ®iÖn trë h·m, cßn cuén kÝch tõ ®ãng vµo l­íi ®iÖn víi mét ®iÖn trë phô sao cho dßng kÝch tõ lóc nµy cã chiÒu nh­ cò vµ trÞ sè kh«ng ®æi b»ng dßng IKT®m. Tr¹ng th¸i h·m nµy gièng nh­ ë m¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp, s¬ ®å vµ ®Æc tÝnh ®­îc thÓ hiÖn trªn h×nh vÏ d­íi ®©y. a): S¬ ®å nguyªn lý h·m ®éng n¨ng ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp. b): §Æc tÝnh c¬ h·m ®éng n¨ng kÝch tõ ®éc lËp cña ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp. Ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬ khi h·m lµ: w = M Trong ®ã: R,­ = r­ + rctf + rct. Vµ tõ th«ng kÝch tõ gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh h·m ®éng n¨ng tù kÝch. 7. C¸c ®Æc tÝnh vµ tr¹ng th¸i lµm viÖc ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ hçn hîp. §éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ hçn hîp Ýt gÆp h¬n c¸c lo¹i ®éng c¬ ®· xÐt ë c¸c môc trªn. Trong ®éng c¬ lo¹i nµy, tõ th«ng ®­îc t¹o ra do t¸c dông ®ång thêi cña 2 cuén kÝch tõ: Mét cuén song song ( KT§ss) vµ mét cuén nèi tiÕp ( KT§nt). Do vËy ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ hçn hîp. Ph©n bè gi÷a ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ mét chiÒu kÝch tõ song song vµ ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp. NÕu tõ tr­êng cña cuén song song t¹o ra m¹nh h¬n tõ tr­êng cña cuén nèi tiÕp th× ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch tõ hçn hîp (®­êng 3) gÇn ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch tõ song song h¬n. NÕu tõ tr­êng cña cuén nèi tiÕp t¹o ra m¹nh h¬n tõ tr­êng cña cuén song song th× ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch tõ hçn hîp gÇn ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kÝch tõ nèi tiÕp h¬n. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®«ng c¬ kÝch tõ hçn hîp lµ cã ®Æc tÝnh c¬ mÒm, cã thÓ ch¹y ë chÕ ®é kh«ng t¶i v× tèc ®é kh«ng t¶i cã gi¸ trÞ giíi h¹n. C©u hái «n tËp ch­¬ng 8. C©u 1. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy c¸c ®Æc tÝnh cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp? C©u 2. Anh/ChÞ h·y nªu c¸c tr¹ng th¸i khëi ®éng vµ h·m cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp? C©u 3. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy c¸c ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp? C©u 4. Anh/ChÞ h·y nªu c¸c tr¹ng th¸i khëi ®éng vµ h·m cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp? C©u 5. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy c¸c ®Æc tÝnh vµ tr¹ng th¸i lµm viÖc ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ hçn hîp? Ch­¬ng 9 §iÒu khiÓn tèc ®é truyÒn ®éng ®iÖn Ngµy nay, tuyÖt ®¹i ®a sè c¸c m¸y s¶n xuÊt tõ nhá ®Õn lín, tõ ®¬n lÎ ®Õn c¶ mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®Òu sö dông truyÒn ®éng ®iÖn (T§§). §Ó ®¶m b¶o nh÷ng ®ßi hái cña c¸c c«ng nghÖ phøc t¹p kh¸c nhau, w n©ng cao møc ®é tù ®éng còng b1 w01 nh­ n¨ng suÊt, c¸c hÖ T§§ th­êng ph¶i ®iÒu chØnh tèc ®é, tøc lµ cÇn ph¶i ®iÒu chØnh ®­îc tèc ®é m¸y theo yªu cÇu c«ng nghÖ. w02 b Cã thÓ ®iÒu chØnh tèc ®é m¸y b»ng Mnm2 wmin ph­¬ng ph¸p c¬ khÝ hoÆc b»ng ph­¬ng ph¸p ®iÖnqua viÖc ®iÒu chØnh tèc ®é Mc ®éng c¬ ®iÖn,nguån ®éng lùc cña hÖ T§§. sù thay ®æi tèc ®é ®éng c¬ khi t¶i ë ®©y, ta chØ xem xÐt viÖc ®iÒu chØnh tèc ®é theo ph­¬ng ph¸p ®iÖn. §iÒu chØnh tèc ®é mét ®éng c¬ ®iÖn kh¸c víi viÖc tù thay ®æi tèc ®é cña ®éng c¬ ®ã thay ®æi vµ sù ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ víi cïng mét m« men t¶i §©y kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng tù thay ®æi (gi¶m) tèc ®é do m« men c¶n t¨ng lªn mµ lµ sù ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ (®iÒu chØnh gi¶m) trong khi m« men c¶n vÉn gi÷ nguyªn. §iÓm lµm viÖc chuyÓn tõ ®Æc tÝnh c¬ nµy sang ®Æc tÝnh c¬ kh¸c do thay ®æi th«ng sè cña m¹ch ®iÖn ®éng c¬. cã rÊt nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬.Tuú theo m¸y s¶n xuÊt, ta chän mét ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é cho phï hîp ,®¶m b¶o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc thuËn lîi, n©ng cao chÊt l­îng vµ n¨ng suÊt . §iÒu chØnh tèc ®é b»ng ph­¬ng ph¸p ®iÖn sÏ ®¬n gi¶n ®­îc rÊt nhiÒu kÕt cÊu c¬ khÝ cña m¸y. ChÊt l­îng cña mét ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®­îc ®¸nh gi¸ qua mét sè chØ tiªu d­íi ®©y. 1. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l­îng ®iÒu chØnh tèc ®é. 1.1. D¶i ®iÒu chØnh tèc ®é. D¶i ®iÒu chØnh tèc ®é (hay ph¹m vi ®iÒu chØnh tèc ®é) lµ tû sè gi÷a c¸c trÞ gi¸ tèc ®é lµm viÖc lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña hÖ T§§ øng víi mét m« men t¶i ®· cho. D = D¶i ®iÒu chØnh tèc ®é cña mét hÖ T§§ cµng lín cµng tèt . Mçi m¸y s¶n xuÊt yªu cÇu mét d¶i ®iÒu chØnh nhÊt ®Þnh vµ mçi mét ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®ä chØ ®¹t ®­îc mét d¶i ®iÒu chØnh nµo ®ã. NhiÒu m¸y s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ®ßi hái d¶i ®iÒu chØnh tíi D = 1000 : 1 vµ h¬n n÷a 1.2. §é b»ng ph¼ng khi ®iÒu chØnh tèc ®é. §é b»ng ph¼ng (®é tr¬n) khi ®iÒu chØnh ®­îc biÓu thÞ bëi tû sè gi÷a 2 gi¸ trÞ tèc ®é cña 2 cÊp kÕ tiÕp trong d¶i ®iÒu chØnh. g = trong ®ã : wi - tèc ®é æn ®Þnh ë cÊp i; wi+1 - tèc ®é æn ®Þnh ë cÊp kÕ tiÕp i + 1; Trong mét d¶i ®iÒu chØnh tèc ®é, sè cÊp tèc ®é cµng lín th× sù chªnh lÖch tèc ®é gi÷a 2 cÊp kÕ tiÕp cµng Ýt vµ ®é b»ng ph¼ng cµng tèt. Khi sè tèc ®é rÊt lín (k®¥) th× ®é b»ng ph¼ng g® 1. Tr­êng hîp nµy hÖ ®iÒu chØnh gäi lµ ®iÒu chØnh v« cÊp vµ cã thÓ cã mäi gi¸ trÞ tèc ®é trong toµn bé d¶i ®iÒu chØnh . 1.3. §é cøng cña ®Æc tÝnh c¬. §Ó hiÓu râ vai trß cña ®é cøng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬. Gi¶ sö khi m« men c¶n lµ Mc th× 2 ®Æc tÝnh ®Òu øng víi tèc ®é wA t¹i ®iÓm lµm viÖc A. NÕu m« men c¶n gia t¨ng mét l­îng DM (Mc’ = Mc + DM ) th× ®iÓm lµm viÖc trªn ®Æc tÝnh 1 sÏ chuyÓn tíi ®iÓm B øng víi tèc ®é wB , cßn trªn ®Æc tÝnh 2 lµ B’ øng víi tèc ®é wB’ . V× ®Æc tÝnh c¬ 2 mÒm h¬n ®Æc tÝnh c¬ 1 nªn ta thÊy ngay wB’ Dw1) øng víi cïng mét l­îng gia t¨ng m« men c¶n . Nãi c¸ch kh¸c, ®Æc tÝnh c¬ cµng cøng th× sù thay ®æi tèc ®é cña hÖ cµng Ýt khi phô t¶i thay ®æi nhiÒu. Do ®ã, sai lÖch tèc ®é cµng nhá vµ hÖ lµm viÖc cµng æn ®Þnh, ph¹m vi ®iÒu chØnh tèc ®é sÏ réng h¬n. VËy, hÖ ®iÒu chØnh tèt lµ gi÷ nguyªn hoÆc n©ng cao ®é cøng cña c¸c ®­êng ®Æc tÝnh c¬. 1.4. TÝnh kinh tÕ. HÖ ®iÒu chØnh cã tÝnh kinh tÕ khi vèn ®Çu t­ nhá, tæn hao n¨ng l­îng Ýt, phÝ tæn vËn hµnh kh«ng nhiÒu... C¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é qua m¹ch phÇn øng lu«n cã tæn hao n¨ng l­îng lín h¬n ®iÒu chØnh tèc ®é qua m¹ch kÝch tõ. 1.5. Sù phï hîp gi÷a ®Æc tÝnh ®iÒu chØnh vµ ®Æc tÝnh t¶i. Khi chän hÖ ®iÒu chØnh tèc ®é víi ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh nµo ®ã cho mét m¸y s¶n xuÊt cÇn l­u ý sao cho c¸c ®Æc tÝnh ®iÒu chØnh b¸m s¸t yªu cÇu ®Æc tÝnh cña t¶i m¸y s¶n xuÊt. Nh­ vËy hÖ lµm viÖc sÏ ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu chÊt l­îng, ®é æn ®Þnh... Ngoµi c¸c chØ tiªu trªn, tuú tõng tr­êng hîp cô thÓ mµ ta cã thÓ cã nh­ng ®ßi hái kh¸c buéc hÖ ®iÒu chØnh tèc ®é cÇn ph¶i ®¸p øng. 2. §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp ( song song ). Khi xem xÐt ph­¬ng tr×nh ®Æc tÝnh c¬, ta ®· biÕt quan hÖ w = f(M) phô thuéc c¸c th«ng sè ®iÖn U , f, R­å . Sù thay ®æi c¸c th«ng sè nµy sÏ cho nh÷ng hä ®Æc tÝnh c¬ kh¸c nhau. V× vËy, víi mét m« men t¶i nµo ®ã, tèc ®é ®éng c¬ sÏ kh¸c nhau, ë c¸c ®Æc tÝnh c¬ kh¸c nhau. VËy, ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp (hay kÝch tõ song) cã thÓ ®iÒu chØnh tèc ®é qua c¸c ph­¬ng ph¸p sau ®©y. 2.1. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn ¸p phÇn øng. S¬ ®å nguyªn lý nèi d©y nh­ nh­ ®· xÐt ë phÇn trªn . Tõ th«ng ®éng c¬ ®­îc gi÷ kh«ng ®æi. §iÖn ¸p phÇn øng ®­îc cÊp tõ mét bé biÕn ®æi (®­îc ®Ò cËp ë ch­¬ng 4). Khi thay ®æi ®iÖn ¸p U cÊp cho cuén d©y phÇn øng, ta cã hä c¸c ®Æc tÝnh c¬ øng víi c¸c tèc ®é kh«ng t¶i kh¸c nhau, song song nhau (cïng ®é cøng) §iÖn ¸p U chØ cã thÓ thay ®æi vÒ phÝa gi¶m ( U £ U®m) nªn ph­¬ng ph¸p nµy chØ cho phÐp ®iÒu chØnh gi¶m tèc ®é. 2.2. §iÒu khiÓn tèc ®é nhê thay ®æi th«ng sè m¹ch cña m¸y ®iÖn. a. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn trë m¹ch phÇn øng. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch thÝch ®éc lËp khi thay ®æi ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng (nh­ h×nh vÏ). Ta thÊy ®iÖn trë phô trªn m¹ch phÇn øng cµng lín, ®Æc tÝnh c¬ cµng dèc. NÕu cã mét m« men phô t¶i kh«ng ®æi Mc = M®m , khi thay ®æi trÞ sè ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng theo tr×nh tù: R­ < R1 < R2 < R3 , ®éng c¬ sÏ lµm viÖc æn ®Þnh ë c¸c ®iÓm A,B,C ,D víi tèc ®é æn ®Þnh t­¬ng øng ω®m ω1 , ω2 , ω3 .Nh­ vËy víi phô t¶i kh«ng ®æi khi t¨ng ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng, ®éng c¬ sÏ lµm viÖc æn ®Þnh víi tèc ®é cµng thÊp , thËm trÝ ë c¸c phô t¶i mang tÝnh chÊt thÕ n¨ng ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng lín ®Õn mét trÞ sè nµo ®ã, ®éng c¬ sÏ quay ng­îc l¹i (nh­ ®­êng øng víi R4) §iÒu chØnh tèc ®é b»ng ph­¬ng ph¸p nµy cã hai khuyÕt ®iÓm c¬ b¶n lµ . 1- Lµm gi¶m ®é cøng cña ®Æc tÝnh c¬. 2- tæn thÊt c«ng suÊt khi ®iÒu chØnh kh¸ lín, tØ lÖ víi trÞ sè ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng . §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ b»ng ph­¬ng ph¸p thay ®æi ®iÖn trë trªn m¹ch phÇn øng chØ thu ®­îc c¸c cÊp tèc ®é bÐ h¬n tèc ®é ®Þnh møc ω®m , ph¹m vi ®iÒu chØnh phô thuéc vµo trÞ sè phô t¶i. b. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi tõ th«ng cña ®éng c¬. Nh×n vµo h×nh vÏ ta thÊy khi thay ®æi tõ th«ng cña ®éng c¬ ph¶i thay ®æi dßng ®iÖn ch¹y qua cuén d©y kÝch tõ Ikt nghÜa lµ thay ®æi ®iÖn trë trªn m¹ch cuén d©y kÝch tõ Rkt . §­êng ®Æc tÝnh tèc ®é vµ ®­êng ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn khi thay ®æi tõ th«ng cña ®éng c¬ nh­ h×nh vÏ. Khi lµm viÖc m« men phô t¶i Mc £ M®m nghÜa lµ ®iÓm lµm viÖc cña ®éng c¬ th­êng ë bªn tr¸i giao ®iÓm cña c¸c ®Æc tÝnh c¬. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi tõ th«ng lµ mét ph­¬ng ph¸p tinh tÕ nhÊt bëi v× qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh thùc hiÖn trong m¹ch kÝch tõ mµ trÞ sè dßng ®iÖn kÝch tõ b»ng tõ 1% ®Õn 10% dßng ®iÖn ®Þnh møc phÇn øng . Nh­ng ph­¬ng ph¸p nµy cã mét giíi h¹n ®­îc quy ®Þnh b»ng ®é bÒn c¬ häc cña phÇn øng vµ bëi ®iÒu kiÖn ®æi chiÒu dßng ®iÖn trªn cæ gãp ®éng c¬, kh«ng cho ®éng c¬ lµm viÖc qu¸ tèc ®é lín nhÊt cho phÐp. 2.3. §iÒu khiÓn tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn ¸p nguån. §Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu lµ khi thay ®æi ®iÖn ¸p lªn phÇn øng ®«ng c¬ ta cã thÓ dïng mét trong c¸c bé nguån sau. Bé nguån cña m¸y ph¸t mét chiÒu, bé nguån cña bé chØnh l­u cã ®iÒu khiÓn bé khuÕch ®¹i tõ. C¸c ®Æc tÝnh c¬ cña ®iÒu khiÓn nh÷ng hÖ thèng nµy ®­îc xÐt ë phÇn sau. 3. §iÒu khiÓn tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn K§B b»ng c¸ch thay ®æi th«ng sè nguån. 3.1. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch cho ®iÖn trë phô vµo m¹ch R«to. (®éng c¬ r«to d©y quÊn). §©y lµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®¬n gi¶n nhÊt ®­îc øng dông réng r·i ®èi víi c¸c ®éng c¬ ®iÖn r«to d©y quÊn, víi trÞ sè phô t¶i kh«ng ®æi Rf cµng lín ®éng c¬ lµm viÖc víi tèc ®é cµng thÊp . §Æc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ chØ thu ®­îc nh÷ng tèc ®é thÊp h¬n tèc ®é ®Þnh møc tæn hao n¨ng l­îng nhiÒu tû lÖ nghÞch víi tèc ®é 3.2. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi nguån cung cÊp. (nghÜa lµ thay ®æi tÇn sè l­íi ®iÖn ). ¦u ®iÓm: TiÕt kiÖm n¨ng l­îng ®iÖn, t¹o ra ®­îc c¸c ®é lín tõ 18000 ®Õn 30.000 vßng/ phót. Nh­îc ®iÓm: Ph¶i dïng nguån ®iÖn cã tÇn sè thay ®æi ®­îc. M¸y biÕn tÇn ®ång bé, kh«ng ®ång bé, biÕn tÇn b¸n dÉn vv… 3.3. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi sè ®«i cùc tõ cña ®éng c¬. C¸ch ®iÒu chØnh nµy kh«ng ®iÒu chØnh ®­îc tèc ®é b»ng ph¼ng mµ chØ ®iÒu chØnh tèc ®é cã cÊp, th­êng ë mét sè m¸y c¾t gät kim lo¹i, m¸y c­a, m¸y xÎ, cÇn trôc x©y dùng nhµ cöa . * §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn 1 pha gia dông. C¸c ®éng c¬ ®iÖn 1 pha ®iÒu chØnh tèc ®é sö dông trong sinh ho¹t th­êng lµ qu¹t bµn, qu¹t trÇn, m¸y xay sinh tè …vv §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn 1 pha qu¹t bµn: B»ng ph­¬ng ph¸p t¨ng ®iÖn trë vµo d©y quÊn ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p ®Æt vµo cuén d©y. + Qu¹t vßng chËp: Dïng linh kiÖn b¸n dÉn nh­ ®iÖn trë ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p. + Qu¹t bµn cña Liªn X« sö dông biÕn ¸p hoÆc m¹ch b¸n dÉn ®Æt ë ®Õ qu¹t + Qu¹t bµn th«ng dông hiÖn nay th­êng sö dông cuén d©y sè göi trªn STATO ®éng c¬, môc ®Ých còng nh»m t¨ng ®iÖn trë d©y quÊn ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p vµo cuén d©y quÊn §iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn 1 pha qu¹t trÇn: Dïng biÕn ¸p ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p vµo d©y quÊn. M¸y xay sinh tè th­êng sö dông m¹ch b¸n dÉn hoÆc biÕn ¸p ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p. C©u hái «n tËp ch­¬ng 9 C©u 1. Anh/ChÞ h·y nªu c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l­îng ®iÒu chØnh tèc ®é? C©u 2. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp ( song song )? C©u 3. Anh/ChÞ h·y tr×nh bÇy c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé b»ng c¸ch thay ®æi th«ng sè nguån. Tµi liÖu tham kh¶o: 1. Gi¸o tr×nh m¸y ®iÖn - §Æng V¨n §µo, TrÇn Kh¸nh Hµ, NguyÔn Hång Thanh. Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc - 2003. 2. Gi¸o tr×nh kü thuËt ®iÖn ®¹i c­¬ng - Hoµng H÷u ThËn. Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc vµ gi¸o dôc chuyªn nghiÖp - 1991. 3. Gi¸o tr×nh TruyÒn §éng ®iÖn - PGS ,TS Bïi §×nh TiÕu. Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc - 2006.