Đề cương câu hỏi địa lí tự nhiên đại cương

vậy gió Đông Nam thổi từ biển vào lại là thứ gió mát Aûnh höôûng cuûa gioù muøa ñeán thôøi tieát Những đợt gió mùa Đông Bắc khá mạnh thường gây ra sương muối ở vùng núi. Cây cối hoa màu lạnh quá không chịu nổi, lá đen đi và bị chết. Ngoài gió mạnh và rét, gió mùa Đông Bắc còn gây ra mưa như mưa phùn trong tháng 2 và 3 và mưa rào kèm theo sấm chớp vào tháng 5 và 6 dương lịch. Mỗi khi gió mùa Đông Bắc tràn về, gió mạnh lên đột ngột, trong đất liền sức gió có khi đến cấp 6, ngoài khơi tới cấp 7, cấp 8 sóng biển cao rất nguy hiểm cho thuyền bè. Gió Lào gây ra những thiệt hại đáng kể đối với đời sống và sản xuất. Trời nóng quá làm việc mau mệt mỏi. Cây cối hoa màu do phát tán hơi nước nhiều nên bị héo khô. Lúa trổ gặp nhiệt độ cao quá dễ bị thui chột. Gió Lào đôi khi gây ra hạn hán kéo dài, đất nứt nẻ, dễ xảy ra hoả hoạn. Caâu 2 : Nguyeân taéc vaø keát quaû phaân loaïi khí haäu cuûa Alixov vaø Koppen. Ñaëc tröng caùc kieåu khí haäu mieàn nhieät ñôùi theo phaân loaïi cuûa Koppen Phaân loaïi khí haäu cuûa Alixov Nguyeân taéc phaân chia Alixov nhaø baùc hoïc ngöôøi Nga ñaõ caên cöù vaøo hoaøn löu chung cuûa khí quyeån ñeå phaân loaïi vaø phaân ñôùi khí haäu. Treân moãi baùn caàu, Alixov chia ra boán ñôùi khí haäu chính. Ñaëc ñieåm cuûa caùc ñôùi khí haäu chính laø quanh naêm chæ coù moät khoái khí thoáng trò. Giöõa hai ñôùi khí haäu chính laø ñôùi chuyeån tieáp, treân moãi baùn caàu coù 3 ñôùi chuyeån tieáp. Ñaëc ñieåm cuûa ñôùi chuyeån tieáp laø trong naêm coù hai khoái khí thoáng trò. Muøa haï laø khoái khí gaàn xích ñaïo traøn leân, muøa ñoâng laø khoái khí xa xích ñaïo hôn traøn xuoáng. Moãi ñôùi khí haäu Alixov laïi chia ra 4 kieåu : ñaïi döông vaø luïc ñòa phaân theo ñaëc ñieåm nhieät ñoä, ñoä aåm, do aûnh höôûng cuûa beà maët ñeäm. Kieåu bôø ñoâng vaø kieåu bôø taây luïc ñòa, phaân bieät theo ñaëc ñieåm hoaøn löu khí quyeån vaø doøng bieån Keát quaû phaân loaïi Caùc ñôùi chính ñôùi phuï vaø caùc kieåu bao goàm Ñôùi khí haäu xích ñaïo (ñôùi chính) Kieåu khí haäu xích ñaïo luïc ñòa Kieåu khí haäu xích ñaïo ñaïi döông AÙ ñôùi caän xích ñaïo (Ñôùi phuï) Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo luïc ñòa Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo ñaïi döông Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo bôø taây Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo bôø ñoâng Ñôùi khí haäu nhieät ñôùi (ñôùi chính) Kieåu khí haäu nhieät ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu nhieät ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu nhieät ñôùi bôø taây Kieåu khí haäu nhieät ñôùi bôø ñoâng Ñôùi khí haäu caän nhieät ñôùi (ñôùi phuï) Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi bôø taây Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi bôø ñoâng Ñôùi khí haäu oân ñôùi (ñôùi chính) Kieåu khí haäu oân ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu oân ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu oân ñôùi bôø taây luïc ñòa Kieåu khí haäu oân ñôùi bôø ñoâng luïc ñòa Ñôùi khí haäu aù baéc cöïc vaø aù nam cöïc (ñôùi phuï) Kieåu khí haäu aù baéc cöïc luïc ñòa Kieåu khí haäu aù baéc cöïc vaù aù nam cöïc ñaïi döông Ñôùi khí haäu cöïc (ñôùi chính) Kieåu khí haäu cöïc luïc ñòa Kieåu khí haäu cöïc ñaïi döông Phaân loaïi khí haäu cuûa Koppen Nguyeân taéc phaân loaïi Nhaø khí haäu hoïc Koppen ñaõ döïa vaøo nhieät ñoä, löôïng möa trung bình thaùng vaø naêm ñaõ ño ñöôïc ôû caùc ñaøi traïm treân ñòa caàu ñeå phaân loaïi khí haäu vaø oâng ñaõ phaân khí haäu toaøn theá giôùi thaønh naêm loaïi, thoáng trò treân naêm ñôùi laø : nhieät ñôùi (A) , aù nhieät ñôùi (B), oân ñôùi (C) , haøn ñôùi (D)vaø cöïc ñôùi (E). Trong caùc ñôùi A,C,D röøng phaùt trieån maïnh, coøn ñôùi B thì ñoàng coû vaø hoang maïc chieám öu theá. Trong caùc ñôùi A, B, C, D taùc giaû laïi caên cöù vaøo bieán trình naêm (nhö aåm caû naêm, khoâ muøa haï, khoâ muøa ñoâng) ñeå phaân chia caùc kieåu khí haäu. Nguyeân taéc phaân chia cuï theå: Nhieät ñôùi aåm/ ñaïi nhieät (A) : nhieät ñoä thaùng laïnh nhaát khoâng thaáp hôn 180C. Löôïng möa khoâng ít hôn 750mm. Nhieät ñôùi khoâ (B) : laø ñôùi khoâ noùng. Nhieät ñoä trung bình thaùng noùng nhaát lôùn hôn 200C. löôïng möa trung bình naêm tính baèng cm khoâng quaù 2 (T +7), nhöõng naêm möa nhieàu nhaát : muøa haï khoâng quaù 2 (T + 14), muøa ñoâng khoâng vöôït quaù 2T (T nhieät ñoä trung bình naêm) OÂân ñôùi (C) : nhieät ñoä thaùng laïnh nhaát thaáp hôn 180C nhöng cao hôn -30C. löôïng möa naêm khi lôùn nhaát : muøa haï lôùn hôn 2 (T + 14), muøa ñoâng nhoû hôn 2T. Haøn ñôùi (D) : nhieät ñoä trung bình thaùng aám nhaát cao hôn 100C, thaùng laïnh nhaát nhoû hôn -30C, muøa ñoâng tuyeát phuû lieân tuïc. Cöïc ñôùi (E) : laø ñôùi baêng tuyeát, nhieät ñoä cuûa thaùng aám nhaát cuõng thaáp hôn 100C Keát quaû phaân loaïi Khí haäu nhieät ñôùi aåm (A) Nhieät ñôùi aåm (Af) Nhieät ñôùi gioù muøa (Am) Nhieät ñôùi savan (Aw) Khí haäu khoâ haïn (B) Hoang maïc caän nhieät (Bwh) Hoang maïc oân ñôùi (Bwk) Ñoàng coû caän nhieät (BSh) Ñoàng coû oân ñôùi (BSk) Khí haäu vó ñoä trung bình oân hoøa (C) Caän nhieät aåm, khoâng coù muøa khoâ (Cfa) Caän nhieät aåm, muøa ñoâng khoâ (Cwa, Cwb) Khí haäu bôø taây, khoâng coù muøa khoâ (Cfb, Cfc) Ñòa Trung Haûi, muøa heø khoâ (Csa, Csb) Khí haäu vó ñoä trung bình khaéc nghieät – haøn ñôùi (D) Luïc ñòa aåm, khoâng coù muøa khoâ (Dfa, Dfb) Luïc ñòa aåm, muøa ñoâng khoâ (Dwa, Dwb) Caän cöïc, khoâng coù muøa khoâ (Dfc, Dfd) Caän cöïc, muøa ñoâng khoâ (Dwc, Dwd) Khí haäu cöïc (E) Ñaøi nguyeân (ET) Baêng giaù (Ef) Khí haäu nuùi cao (H) Ñaëc tröng caùc kieåu khí haäu mieàn nhieät ñôùi theo phaân loaïi cuûa Koppen Khí hậu rừng mưa nhiệt đới (Af): Tất cả 12 tháng có lượng giáng thủy trung bình ít nhất là 60 mm (2,36 inch). Khí hậu kiểu này thông thường diễn ra trong phạm vi 5-10° xung quanh xích đạo. Ở một số khu vực bờ biển phía đông, nó có thể mở rộng tới 25° từ đường xích đạo. Khí hậu kiểu này bị chi phối bởi hệ thống áp suất thấp đới lặng gió xích đạo quanh năm, và vì thế không có các mùa một cách rõ ràng. Các ví dụ là Singapore hay Belém (Brasil). Một số khu vực có kiểu khí hậu này trên thực tế là ẩm thấp đều đều và đơn điệu quanh năm (ví dụ, bờ biển phía Thái Bình Dương của tây bắc Nam Mỹ và Trung Mỹ, từ Ecuador tới Costa Rica, như ở Andagoya, Colombia), nhưng trong nhiều trường hợp thì trong khoảng thời gian mặt trời lên cao hơn và ngày dài hơn là ẩm thấp nhất (như tại Palembang, Indonesia) hoặc ngược lại khi trong khoảng thời gian mặt trời thấp hơn và ngày ngắn hơn lại có thể có nhiều mưa (như tại Sitiawan, Malaysia). Một vài khu vực với kiểu khí hậu này có thể thấy ngoài phạm vi nhiệt đới, gần như chỉ có ở Nam bán cầu; một ví dụ là Santos, Brasil. Lưu ý rằng thuật ngữ không mùa được hiểu như là sự thiếu hụt trong khu vực nhiệt đới các khác biệt lớn về khoảng thời gian ban ngày và nhiệt độ trung bình tháng (hay ngày) trong cả năm. Có các biến đổi mang tính chu kỳ hàng năm tại khu vực nhiệt đới, khó dự báo hơn như các biến đổi tại khu vực ôn đới, mặc dù không liên quan tới nhiệt độ nhưng liên quan tới khả năng cung cấp nước như mưa, sương mù, nước bề mặt và nước ngầm. Phản ứng của thực vật (ví dụ vật hậu học), động vật (ăn uống, di cư, sinh sản v.v) và các hoạt động của con người (gieo trồng, thu hoạch, săn bắn, đánh cá v.v) cũng tuân thủ theo tính chất mùa vụ này. Trên thực tế, tại khu vực nhiệt đới Nam Mỹ và Trung Mỹ, mùa mưa (hay mùa nước cao) được gọi là invierno hay inverno, mặc dù nó xảy ra trong mùa hè của Bắc bán cầu; và tương tự, mùa khô (hay mùa nước thấp) được gọi là verano hay verão và diễn ra vào mùa đông của Bắc bán cầu. Khí hậu gió mùa nhiệt đới (Am): Kiểu khí hậu này, phổ biến nhất ở miền nam châu Á và Tây Phi, được tạo ra từ các luồng gió mùa thay đổi hướng phù hợp với các mùa. Khí hậu này có tháng khô nhất (diễn ra gần như ngay thời điểm hay chỉ ngay sau khi có đông chí cho nửa đó của đường xích đạo) với lượng giáng thủy ít hơn 60 mm/tháng, nhưng lớn hơn (100 − [tổng lượng giáng thủy (mm)/25]).Ví dụ như tại Conakry (Guinea), Chittagong (Bangladesh), Miami (Florida). Cũng tồn tại kịch bản khác mà theo đó một số khu vực là phù hợp với tiêu chí này; nó được nhắc tới như là khí hậu duyên hải gió mậu dịch do các luồng gió từ hướng đông mang đủ lượng giáng thủy trong các tháng "mùa đông" để ngăn không cho khí hậu trở thành khí hậu ẩm và khô nhiệt đới. Jakarta (Indonesia) và Nassau (Bahamas) là những ví dụ về các khu vực như vậy. Khí hậu ẩm và khô nhiệt đới hay khí hậu xavan (Aw): Kiểu khí hậu này có mùa khô rõ rệt, với tháng khô nhất có lượng giáng thủy nhỏ hơn 60 mm và cũng nhỏ hơn (100 − [tổng lượng giáng thủy (mm)/25]).Các ví dụ: Bangalore (Ấn Độ), Veracruz (Mexico), Townsville (Australia). Phần lớn các khu vực có kiểu khí hậu này đều nằm tại các ranh giới ngoài của miền nhiệt đới, nhưng đôi khi cũng nằm bên trong khu vực nhiệt đới (ví dụ San Marcos, Antioquia, Colombia). Trên thực tế, vùng bờ biển Caribe, về phía đông từ vịnh Urabá ở biên giới Colombia-Panamá tới vùng châu thổ sông Orinoco, trên Đại Tây Dương (khoảng 4.000 km), có thời kỳ khô hạn kéo dài (cực đại là khí hậu BSh (xem dưới đây), được đặc trưng bằng lượng giáng thủy rất thấp, không chắc chắn, tồn tại trong các khu vực rộng như ở bán đảo Guajira, Coro, miền tây Venezuela, các bán đảo ở xa về phía bắc nhất của Nam Mỹ, là các khu vực nhận được ít hơn 300 mm tổng lượng giáng thủy hàng năm, thực tế chỉ diễn ra trong 2-3 tháng). Điều kiện như vậy trải dài tới Tiểu Antilles và Đại Antilles tạo thành cái gọi là vành đai khô hạn vòng quanh Caribe. Độ dài và tính khắc nghiệt của mùa khô giảm dần về phía nội địa (phía nam); ở vĩ độ của sông Amazon (chảy theo hướng đông, ngay phía nam của đường xích đạo) thì khí hậu là Af (rừng mưa nhiệt đới). Về phía đông của dãy núi Andes, nằm giữa khu vực khô hạn Caribe và khu vực ẩm ướt Amazon là các llano (các đồng cỏ xavan) ven sông Orinocor, mà từ đó kiểu khí hậu này được đặt tên. Đôi khi As được sử dụng thay cho Aw nếu như mùa khô diễn ra trong thời gian mặt trời cao hơn và ngày dài hơn. Đây là trường hợp của Hawaii (Honolulu), Đông Phi (Mombasa, Kenya) và Sri Lanka (Trincomalee) v.v. Tuy nhiên, ở phần lớn các khu vực có kiểu khí hậu ẩm và khô nhiệt đới thì mùa khô diễn ra vào khoảng thời gian mặt trời thấp hơn và ngày ngắn hơn do các hiệu ứng bóng mưa diễn ra trong 'nửa mặt trời cao' của năm. Caâu 3 : Phaân tích caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh vaø bieán ñoåi khí haäu Traùi Ñaát. Nguyeân nhaân vaø heä quaû Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán quaù trình hình thaønh vaø bieán ñoåi khí haäu Traùi Ñaát Nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh vaø bieán ñoåi khí haäu treân Traùi Ñaát tröôùc heát laø do thaønh phaàn cuûa heä thoáng khí haäu thay ñoåi nhö böùc xaï Maët Trôøi vaø ñaëc ñieåm cuûa beà maët ñeäm vaø nhöõng nhaân toá vuõ truï. Caùc taùc nhaân vuõ truï Nhaân toá Maët Trôøi, moái töông quan giöõa Maët Trôøi vaø Traùi Ñaát Trong thôøi kì toàn taïi cuûa Traùi Ñaát, löôïng böùc xaï cuûa Maët Trôøi thay ñoåi, taát nhieân khí haäu bieán ñoåi. Löôïng böùc xaï Maët trôøi vaø söï phaân boá cuûa noù treân beà maët Traùi Ñaát, khoâng theå khoâng thay ñoåi. Taâm sai cuûa quyõ ñaïo Traùi Ñaát dao ñoäng vôùi chu kì 92.000 naêm vaø do ñoù khoaûng caùch giöõa traùi ñaát vaø maët trôøi cuõng bieán ñoåi theo. Truïc traùi ñaát nghieâng vôùi maët phaúng hoaøng ñaïo vôùi chu kì laø 42.000 naêm : ñoä nghieâng caøng nhoû thì böùc xaï maët trôøi tôùi vuøng cöïc caøng nhoû. Caâu 4 : Phaân tích sô ñoà hoaøn löu chung cuûa khí quyeån Nhöõng quy luaät cô baûn cuûa hoaøn löu chung khí quyeån Trong caùc quaù trình quy moâ lôùn chuyeån ñoäng ngang chieám öu theá so vôùi chuyeån ñoäng thaúng ñöùng, tröø quaù trình ñoái löu quy moâ nhoû nhöng laïi coù toác ñoä thaúng ñöùng lôùn. Caùc doøng khí vó höôùng (doïc theo vuøng vó tuyeán) chieám öu theá so vôùi caùc doøng khí kinh höôùng. Caùc chuyeån ñoäng cuûa khí quyeån phaàn lôùn coù ñaëc tính xoaùy vaø thöôøng keøm theo nhöõng chuyeån ñoäng soùng. Caùc chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí trong khí quyeån coù ñaëc tính baát oån ñònh, coù söï bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa hoaøn löu chung khí quyeån vaø caùc phaàn töû caáu truùc cuûa chuùng : front, khoái khí, xoaùy. Caùc doøng khí bieán ñoåi töø lôùp naøy sang lôùp kia cuûa khí quyeån, ñoäng naêng phaân boá khoâng ñoàng ñeàu theo chieàu naèm ngang vaø chieàu thaúng ñöùng. Caùc doøng khí bieán ñoåi theo muøa, tuøy thuoäc vaøo thoâng löôïng böùc xaï maët trôøi, nhaát laø ôû baéc baùn caàu, nôi luïc ñòa chieám dieän tích lôùn hôn so vôùi nam baùn caàu Hoaøn löu khí quyeån treân maët ñaát. Cheá ñoä nhieät cuûa maët ñaát cuøng vôùi ñoäng löïc cuûa khoâng khí ôû phaàn döôùi cuûa taàng ñoái löu ñaõ taïo neân caùc voøng ñai khí aùp cao, thaáp xen keõ nhau ñoù laø ñai aùp thaáp nhieät löïc ôû xích ñaïo, ñai aùp cao ñoäng löïc ôû 30 – 350 vó tuyeán baéc vaø nam, ñai aùp thaáp ñoäng löïc ôû 60 – 650 vó tuyeán baéc vaø nam, ñai aùp cao nhieät löïc ôû baéc cöïc vaø nam cöïc. Gradien khí aùp naèm ngang xuaát hieän laøm khoâng khí chuyeån ñoäng töø nôi aùp cao ñeán nôi aùp thaáp (theo höôùng kinh tuyeán). Töø rìa höôùng veà phía xích ñaïo cuûa aùp cao caän nhieät hai baùn caàu gioù thoåi veà phía ñôùi aùp thaáp xích ñaïo. Hai ñôùi gioù naøy laø hai ñôùi tín phong. Tín phong baéc baùn caàu coù höôùng ñoâng baéc coøn tín phong nam baùn caàu coù höôùng ñoâng nam do taùc duïng cuûa löïc Coriolis veà phía phaûi chuyeån ñoäng ôû baùc baùn caàu vaø veà phía traùi chuyeån ñoäng ôû nam baùn caàu. Töø rìa höôùng veà phía cöïc cuûa aùp cao caän nhieät khoâng khí nhieät ñôùi thoåi veà mieàn oân ñôùi coøn khoâng khí laïnh khoâ mieàn oân ñôùi thoåi veà phía caän nhieät vaø nhieät ñôùi. Töø aùp cao cöïc veà mieàn oân ñôùi laø gioù ñoâng baéc ôû baéc cöïc vaø ñoâng nam ôû nam cöïc. Hoaøn löu chung cuûa khí quyeån treân cao Mieàn ñaát xung quanh xích ñaïo quanh naêm nhaän ñöôïc löôïng nhieät lôùn cuûa aùng saùng maët trôøi neân hình thaønh vuøng aùp thaáp. Gioù tín phong hoäi tuï taïi xích ñaïo keát hôïp vôùi ñoäng naêng cuûa vuøng aùp thaáp ôû ñaây ñaåy khoâng khí leân cao, ñeán ñoä cao 2 – 4 km toûa ra hai phía ñi veà caùc vó ñoä cao coù höôùng ngöôïc vôùi höôùng gioù tín phong goïi laø gioù phaûn tín phong ôû baùn caàu baéc coù höôùng taây nam, ôû baùn caàu nam coù höôùng taây baéc vaø chuyeån ñoäng ñi xuoáng ôû 30 – 350 ñoä vó tuyeán baéc vaø nam. Ñoù laø nguyeân nhaân hình thaønh ñai aùp cao ñoäng löïc ôû ñaây vaø thöïc hieän ñöôïc voøng tuaàn hoaøn vaät chaát naêng löôïng trong khu vöïc nhieät ñôùi. Voøng tuaàn hoaøn vaät chaát vaø naêng löôïng giöõa khu vöïc gioù taây oân ñôùi vaø cöïc ñôùi ôû hai baùn caàu cuõng xuaát hieän do daûi hoäi tuï giöõa gioù taây oân ñôùi vôùi gioù ñoâng cöïc ñôùi keát hôïp vôùi ñoäng naêng cuûa vuøng aùp thaáp ñoäng löïc oân ñôùi ñaåy khoâng khí ñi leân, ñeán ñoä cao 2 – 3km toûa ra hai phía roài ñi xuoáng taêng cöôøng cho ñai aùp cao ñoäng löïc ôû 30 – 350 vó baéc vaø nam vaø ñai aùp cao nhieät löïc ôû cöïc baéc vaø nam Caâu 5 : Nguyeân taéc vaø keát quaû phaân loaïi khí haäu cuûa Alixov vaø Koppen. So saùnh sô ñoà phaân loaïi khí haäu cuûa hai taùc giaû treân Phaân loaïi khí haäu cuûa Alixov Nguyeân taéc phaân chia Alixov nhaø baùc hoïc ngöôøi Nga ñaõ caên cöù vaøo hoaøn löu chung cuûa khí quyeån ñeå phaân loaïi vaø phaân ñôùi khí haäu. Treân moãi baùn caàu, Alixov chia ra boán ñôùi khí haäu chính. Ñaëc ñieåm cuûa caùc ñôùi khí haäu chính laø quanh naêm chæ coù moät khoái khí thoáng trò. Giöõa hai ñôùi khí haäu chính laø ñôùi chuyeån tieáp, treân moãi baùn caàu coù 3 ñôùi chuyeån tieáp. Ñaëc ñieåm cuûa ñôùi chuyeån tieáp laø trong naêm coù hai khoái khí thoáng trò. Muøa haï laø khoái khí gaàn xích ñaïo traøn leân, muøa ñoâng laø khoái khí xa xích ñaïo hôn traøn xuoáng. Moãi ñôùi khí haäu Alixov laïi chia ra 4 kieåu : ñaïi döông vaø luïc ñòa phaân theo ñaëc ñieåm nhieät ñoä, ñoä aåm, do aûnh höôûng cuûa beà maët ñeäm. Kieåu bôø ñoâng vaø kieåu bôø taây luïc ñòa, phaân bieät theo ñaëc ñieåm hoaøn löu khí quyeån vaø doøng bieån Keát quaû phaân loaïi Caùc ñôùi chính ñôùi phuï vaø caùc kieåu bao goàm Ñôùi khí haäu xích ñaïo (ñôùi chính) Kieåu khí haäu xích ñaïo luïc ñòa Kieåu khí haäu xích ñaïo ñaïi döông AÙ ñôùi caän xích ñaïo (Ñôùi phuï) Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo luïc ñòa Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo ñaïi döông Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo bôø taây Kieåu aù ñôùi caän xích ñaïo bôø ñoâng Ñôùi khí haäu nhieät ñôùi (ñôùi chính) Kieåu khí haäu nhieät ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu nhieät ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu nhieät ñôùi bôø taây Kieåu khí haäu nhieät ñôùi bôø ñoâng Ñôùi khí haäu caän nhieät ñôùi (ñôùi phuï) Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi bôø taây Kieåu khí haäu aù nhieät ñôùi bôø ñoâng Ñôùi khí haäu oân ñôùi (ñôùi chính) Kieåu khí haäu oân ñôùi luïc ñòa Kieåu khí haäu oân ñôùi ñaïi döông Kieåu khí haäu oân ñôùi bôø taây luïc ñòa Kieåu khí haäu oân ñôùi bôø ñoâng luïc ñòa Ñôùi khí haäu aù baéc cöïc vaø aù nam cöïc (ñôùi phuï) Kieåu khí haäu aù baéc cöïc luïc ñòa Kieåu khí haäu aù baéc cöïc vaù aù nam cöïc ñaïi döông Ñôùi khí haäu cöïc (ñôùi chính) Kieåu khí haäu cöïc luïc ñòa Kieåu khí haäu cöïc ñaïi döông Phaân loaïi khí haäu cuûa Koppen Nguyeân taéc phaân loaïi Nhaø khí haäu hoïc Koppen ñaõ döïa vaøo nhieät ñoä, löôïng möa trung bình thaùng vaø naêm ñaõ ño ñöôïc ôû caùc ñaøi traïm treân ñòa caàu ñeå phaân loaïi khí haäu vaø oâng ñaõ phaân khí haäu toaøn theá giôùi thaønh naêm loaïi, thoáng trò treân naêm ñôùi laø : nhieät ñôùi (A) , aù nhieät ñôùi (B), oân ñôùi (C) , haøn ñôùi (D)vaø cöïc ñôùi (E). Trong caùc ñôùi A,C,D röøng phaùt trieån maïnh, coøn ñôùi B thì ñoàng coû vaø hoang maïc chieám öu theá. Trong caùc ñôùi A, B, C, D taùc giaû laïi caên cöù vaøo bieán trình naêm (nhö aåm caû naêm, khoâ muøa haï, khoâ muøa ñoâng) ñeå phaân chia caùc kieåu khí haäu. Nguyeân taéc phaân chia cuï theå: Nhieät ñôùi aåm/ ñaïi nhieät (A) : nhieät ñoä thaùng laïnh nhaát khoâng thaáp hôn 180C. Löôïng möa khoâng ít hôn 750mm. Nhieät ñôùi khoâ (B) : laø ñôùi khoâ noùng. Nhieät ñoä trung bình thaùng noùng nhaát lôùn hôn 200C. löôïng möa trung bình naêm tính baèng cm khoâng quaù 2 (T +7), nhöõng naêm möa nhieàu nhaát : muøa haï khoâng quaù 2 (T + 14), muøa ñoâng khoâng vöôït quaù 2T (T nhieät ñoä trung bình naêm) OÂân ñôùi (C) : nhieät ñoä thaùng laïnh nhaát thaáp hôn 180C nhöng cao hôn -30C. löôïng möa naêm khi lôùn nhaát : muøa haï lôùn hôn 2 (T + 14), muøa ñoâng nhoû hôn 2T. Haøn ñôùi (D) : nhieät ñoä trung bình thaùng aám nhaát cao hôn 100C, thaùng laïnh nhaát nhoû hôn -30C, muøa ñoâng tuyeát phuû lieân tuïc. Cöïc ñôùi (E) : laø ñôùi baêng tuyeát, nhieät ñoä cuûa thaùng aám nhaát cuõng thaáp hôn 100C Keát quaû phaân loaïi Khí haäu nhieät ñôùi aåm (A) Nhieät ñôùi aåm (Af) Nhieät ñôùi gioù muøa (Am) Nhieät ñôùi savan (Aw) Khí haäu khoâ haïn (B) Hoang maïc caän nhieät (Bwh) Hoang maïc oân ñôùi (Bwk) Ñoàng coû caän nhieät (BSh) Ñoàng coû oân ñôùi (BSk) Khí haäu vó ñoä trung bình oân hoøa (C) Caän nhieät aåm, khoâng coù muøa khoâ (Cfa) Caän nhieät aåm, muøa ñoâng khoâ (Cwa, Cwb) Khí haäu bôø taây, khoâng coù muøa khoâ (Cfb, Cfc) Ñòa Trung Haûi, muøa heø khoâ (Csa, Csb) Khí haäu vó ñoä trung bình khaéc nghieät – haøn ñôùi (D) Luïc ñòa aåm, khoâng coù muøa khoâ (Dfa, Dfb) Luïc ñòa aåm, muøa ñoâng khoâ (Dwa, Dwb) Caän cöïc, khoâng coù muøa khoâ (Dfc, Dfd) Caän cöïc, muøa ñoâng khoâ (Dwc, Dwd) Khí haäu cöïc (E) Ñaøi nguyeân (ET) Baêng giaù (Ef) Khí haäu nuùi cao (H) So saùnh söï phaân loaïi Phaân loaïi khí haäu cuûa Alixov Nhöõng öu ñieåm Söï phaân loaïi khí haäu naøy döïa treân ñieàu kieän cuûa caùc khoái khí vaø caùc front thònh haønh vôùi söï di chuyeån theo muøa cuûa chuùng. Taäp hôïp caùc mieàn cuøng chòu nhöõng taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá thieân vaên vaø nhaân toá ñòa lí nhö nhau thaønh moät mieàn khí haäu. Sô ñoà phaân loaïi ñôn giaûn, deã quan saùt, thuaän tieän cho quaù trình giôùi thieäu vaø giaûng daïy ôû caùc caáp hoïc phoå thoâng Nhöõng nhöôïc ñieåm Ñoái vôùi sô ñoà phaân loaïi khí haäu döïa treân hoaøn löu khí quyeån ta khoâng theå söû duïng caùc phöông phaùp ñaùnh giaù ñònh löôïng, khoâng theå ñaëc tröng baèng caùc giaù trò trung bình vaø giôùi haïn. Dieän tích caùc mieàn khí haäu trong phöông phaùp phaân loaïi naøy raát lôùn vaø khoâng phaân hoùa ñöôïc caùc kieåu thaønh phaàn chi tieát Trong nhoùm phaân loaïi phaùt sinh caùc kieåu khí haäu khoâng coù quaù nhieàu caùc kieåu khí haäu do chæ giôùi haïn ôû hoaøn löu khí quyeån. Sô ñoà chæ mang tính toång quaùt khoâng thuaän lôïi cho vieäc nghieân cöùu thöïc tieãn. Phaân loaïi khí haäu cuûa Koppen Nhöõng öu ñieåm Sô ñoà ñöôïc hoaøn thaønh döïa treân neàn nhieät ñoä, löôïng möa trung bình thaùng vaø naêm, lôùp phuû thöïc vaät coù tính caû hoaøn löu chung cuûa khí quyeån. Sô ñoà mang tính chi tieát cao, coù taùc duïng thöïc teá Sô ñoà döïa vaøo phaûn öùng cuûa theá giôùi thöïc vaät ñoái vôùi khí haäu vaø coù chuù yù ñeán caùc hoaøn löu ñöôïc ñaëc tröng baèng nhöõng phöùc theå. Heä thoáng ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø ñöôïc hoaøn thieän nhieàu laàn do chính Koppen vaø do caùc nhaø khí haäu hoïc khaùc. Nhöõng nhöôïc ñieåm Sô ñoà khí haäu phöùc taïp, khoù nhôù, caùc giôùi haïn maø Koppen ñöa ra chæ gaàn ñuùng Giôùi haïn cuûa khí haäu vaø giôùi haïn cuûa lôùp phuû thöïc vaät khoâng hoaøn toaøn truøng nhau bôûi vì söï tieán hoùa cuûa caùc heä sinh thaùi khoâng chæ phuï thuoäc vaøo khí haäu vaø caùc heä thoáng naøy laïi bieán ñoåi treân quy moâ thôøi gian haøng trieäu naêm do ñoù sô ñoà phaân loaïi coøn coù ít sai leäch . PHẦN IV THỦY QUYỂN Caâu 1 : Phaân tích voøng tuaàn hoaøn nöôùc. Vai troø cuûa chuùng ñoái vôùi töï nhieân vaø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Vaán ñeà caàn quan taâm vaø baûo veä taøi nguyeân nöôùc? Voøng tuaàn hoaøn nöôùc Caùc giai ñoaïn tuaàn hoaøn Voøng tuaàn hoaøn nöôùc baét nguoàn chuû yeáu töø nöôùc trong caùc bieån vaø ñaïi döông Boác thoaùt hôi Döôùi taùc duïng cuûa böùc xaï Maët trôøi, nöôùc boác hôi töø beà maët ñaïi döông, hoà ñaàm, soâng ngoøi, … vaø caû töø beà maët ñaát aåm. Ngoaøi ra, sinh vaät, ñaëc bieät laø röøng caây cuõng thoaùt ra moät löôïng hôi nöôùc lôùn ñeå ñieàu hoøa moâi tröôøng soáng. Hôi nöôùc toàn taïi trong khí quyeån khoâng nhieàu laém vaø tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän nhieät ñoä, coù theå ôû caùc daïng hôi, maây, söông muø,… Nöôùc rôi. Khi nhieät ñoä cuûa khoâng khí haï thaáp, hôi nöôùc seõ ngöng tuï thaønh haït lôùn vaø döôùi taùc duïng cuûa troïng löïc seõ rôi xuoáng maët ñaát taïo thaønh nöôùc rôi. Nöôùc rôi coù theå ôû daïng loûng laø möa hay ôû daïng xoáp laø tuyeát vaø thaäm chí caû ôû daïng raén : möa ñaù Doøng chaûy Khi nöôùc rôi tôùi beà maët ñaát, ñaïi boä phaän seõ tham gia vaøo caùc quaù trình boác hôi. Phaàn nhoû coøn laïi seõ taäp trung taïi caùc daûi truõng vaø chaûy thaønh doøng, ñoù laø caùc doøng chaûy. Phaàn lôùn caùc doøng chaûy toàn taïi ôû daïng loûng : ñoù laø doøng soâng, suoái; moät phaàn khaùc seõ ôû daïng raén : ñoù laø baêng haø. Haàu heát caùc doøng chaûy ñeàu ñoå ra bieån vaø ñaïi döông. Ngaám Treân maët ñaát ngoaøi moät soá ít nöôùc chaûy treân maët, phaàn coøn laïi ngaám xuoáng ñaát thaønh nöôùc döôùi ñaát. Ñoù laø nöôùc ngaàm Nöôùc ngaàm chaûy theo ñaát doác vaø cuoái cuøng loä ra beà maët ñeå cung caáp nöôùc cho ngoøi, döôùi daïng suoái Caùc voøng tuaàn hoaøn Tuøy theo soá löôïng caùc giai ñoaïn maø nöôùc ñaõ tham gia ngöôøi ta chia ra Voøng tuaàn hoaøn nhoû Soá löôïng nöôùc tham gia voøng tuaàn hoaøn chieám 92% toång löôïng nöôùc tuaàn hoaøn, song chæ traûi qua hai giai ñoaïn : boác hôi vaø nöôùc rôi. Quaûng ñöôøng ñi raát ngaén Voøng tuaàn hoaøn theå hieän nhö sau : nöôùc boác hôi, ngöng tuï thaønh maây, gaây möa taïi choã, roài laïi boác hôi… Voøng tuaàn hoaøn lôùn Khoái löôïng nöôùc tham gia voøng tuaàn hoaøn chæ chieám 8% löôïng nöôùc, song laïi nhieàu tôùi 3 giai ñoaïn neáu nöôùc chaûy ngay vaøo soâng ngoøi vaø ñeán 4 giai ñoaïn neáu nöôùc thaám xuoáng ñaát, sau ñoù laïi cung caáp cho soâng ngoøi. Voøng tuaàn hoaøn theå hieän nhö sau : nöôùc bieån, ñaïi döông boác hôi, ngöng tuï thaønh maây, gioù thoåi maây gaây möa vaøo luïc ñòa, gaây möa, nöôùc möa rôi xuoáng ñaát theo soâng suoái hoaëc thaám xuoáng ñaát theo doøng chaûy ngaàm veà laïi bieån vaø ñaïi döông, roài tieáp tuïc boác hôi,… Tuaàn hoaøn lôùn coù vai troø quan troïng ñoái vôùi quaù trình trao ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng vaø goùp phaàn duy trì vaø phaùt trieån söï soáng treân Traùi Ñaát Vai troø cuûa nöôùc ñoái vôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi Vai troø cuûa nöôùc ñoái vôùi töï nhieân Ñoái vôùi khí haäu Vai troø cuûa nöôùc laø cung caáp ñoä aåm cho khí quyeån. Löôïng hôi nöôùc tuy raát nhoû (0,04%) nhöng coù taùc duïng lôùn : taïo ñoä aåm, maây, möa, … cuõng trong quaù trình toàn taïi vaø bieán ñoåi, hôi nöôùc coøn cung caáp moät löôïng nhieät cho khoâng khí (3.1023 calo/naêm), goùp phaàn taïo hieäu öùng nhaø kính, thay ñoåi khí haäu, El Nino, La Nina Do nhieät dung rieâng lôùn neân nöôùc taïo ra caùc gioù ñòa phöông : gioù muøa, gioù ñaát vaø gioù bieån Ñoái vôùi ñòa maïo Nöôùc laø nhaân toá ñaëc bieät trong quaù trình hình thaønh caùc daïng ñòa maïo khaùc nhau : thung luõng soâng ngoøi, ñòa hình baêng haø vaø nhaát laø caùc daïng ñòa hình Karst Nöôùc cuõng laøm bieán ñoåi ñòa hình nhö taïo neân ñòa hình ñaát xaáu (babland). Ñoái vôùi ñòa chaát Nöôùc goùp phaàn chuû ñaïo taïo neân caùc loaïi ñaù traàm tích vaø hình thaønh caùc moû noäi sinh. Ñoái vôùi thoå nhöôõng Nöôùc tham gia vaøo quaù trình hình thaønh caùc loaïi ñaát : laterit, podsol, … hoaëc laøm bieán ñoåi ñaát :glay hoùa, maën hoùa,… Ñoái vôùi sinh vaät Nöôùc laø moâi tröôøng soáng neân ñoùng vai troø quyeát ñònh ñoái vôùi sinh vaät. Nöôùc laø thaønh phaàn cuûa cô theå sinh vaät, taïo neân caùc phaûn öùng sinh hoùa ñeå cung caáp nguoàn dinh ñöôõng cho söï soáng. Vai troø cuûa nöôùc ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa con ngöôøi Ñoái vôùi noâng nghieäp Trong saûn xuaát noâng nghieäp, thuûy lôïi laø bieän phaùp haøng ñaàu Nöôùc caàn cho troàng troït laãn chaên nuoâi vì saûn xuaát 1kg luùa mì caàn 1500 lít nöôùc, 1kg luùa gaïo caàn 4500 lít nöôùc. Ñeå saûn xuaát 1 taù tröùng caàn 10.000 lít nöôùc vaø saûn xuaát 1 kg thòt lôïn caàn 30.000 lít nöôùc. Trong coâng taùc thuûy lôïi, ngoaøi nöôùc töôùi coøn coù taùc duïng toång hôïp : choáng luõ, tieâu nöôùc vuøng laày, caûi taïo ñaát. Nöôùc coù vai troø quan troïng trong vieäc nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuyû haûi saûn Ñoái vôùi coâng nghieäp Trong coâng nghieäp, möùc ñoä söû duïng nöôùc raát lôùn, nhaát laø caùc ngaønh coâng nghieäp khaùt nöôùc. Ví duï : ñeå saûn xuaát 1 taán than saïch caàn 3 – 5m3 nöôùc, 1 taán theùp caàn 150m3, 1 taán giaáy caàn 2000m3,… Ñoái vôùi giao thoâng Giao thoâng ñöôøng thuûy bao goàm 2 ngaønh laø ñöôøng soâng vaø ñöôøng bieån Tuy toác ñoä vaän chuyeån chaäm nhöng laïi chôû ñöôïc nhieàu haøng naëng, coàng keành laïi coù chi phí reû. Ñoái vôùi du lòch Du lòch ñöôøng soâng phaùt trieån Ñoái vôùi sinh hoaït haèng ngaøy Nöôùc raát caàn thieát chi sinh hoaït haèng ngaøy cuûa con ngöôøi, laø moät nhu caàu khoâng theå thieáu Vaán ñeà caàn quan taâm vaø baûo veä taøi nguyeân nöôùc Toång löôïng nöôùc treân traùi ñaát laø 1,3 – 1,4 nghìn tæ km3, trong ñoù 96,7 – 97,3% laø nöôù ñaïi döông, nöôùc ngoït chæ chieám 2,5 – 2,7%. Nöôùc ngoït phaân phoái raát khoâng ñeàu treân traùi ñaát. Phaàn lôùn caùc nöôùc Trung Ñoâng vaø chaâu Phi, moät phaàn Trung Mó vaø Taây Hoa Kì bò thieáu nöôùc traàm troïng. Vieäc söû duïng nöôùc khoâng ngöøng taêng leân do daân soá taêng nhanh vaø söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa caùc ngaønh kinh teá caàn nöôùc. Vieäc söû duïng nöôùc töôùi coøn keùm hieäu quaû do phaàn lôùn nöôùc bò boác hôi vaø ngaám xuoáng ñaát. Ngoaøi ra do söû duïng nöôùc vaøo töôùi tieâu coù theå laøm caïn kieät nguoàn nöôùc cuûa soâng töï nhieân, soâng ñoåi doøng. Vieäc söû duïng phaân boùn, thuoác tröø saâu trong noâng nghieäp cuõng laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc nhaát laø nöôùc ngaàm Caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán laø nhöõng cô sôû gaây oâ nhieãm nöôùc lôùn, gaây aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng vaø ñôøi soáng cuûa con ngöôøi laãn sinh vaät Vieäc thaát thoaùt nöôùc lôùn trong söû duïng sinh hoaït gaây thieáu nöôùc treân dieän roäng aûnh höôûng lôùn ñeán ñôøi soáng. Nöôùc sinh hoaït bò nhieãm baån ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra soâng chính gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc PHẦN V THỔ NHƯỠNG QUYỂN Caâu 1 : Phaân tích caùc nhaân tích hình thaønh ñaát. Quy luaät ñòa ñôùi theå hieän nhö theá naøo trong söï hình thaønh vaø phaân boá ñaát Caùc nhaân toá hình thaønh ñaát Nhaân toá ñaù meï Taát caû caùc loaïi ñaát ñeàu ñöôïc hình thaønh töø nhöõng saûn phaåm phong hoùa cuûa ñaù goác. Nhöõng saûn phaåm phong hoùa ñoù ñöôïc goïi laø ñaù meï. Ñaù meï coù taàm quan troïng lôùn lao trong vieäc thaønh taïo ñaát : tröôùc heát, ñaù meï ñaõ taïo neân boä khung cuûa ñaát thoâng qua vieäc cung caáp caùc khoaùng vaät cho ñaát. Ñaù meï coù taùc duïng chi phoái caùc tính chaát hoùa lí cuûa ñaát. Ñaát hình thaønh töø nhöõng saûn phaåm phong hoùa (ñaù meï) cuûa caùc loaïi ñaù chua nhö granit, rioâlit, pocphia thaïch anh, .. thì seõ raát chua; ñaát phaát trieån treân caùc saûn phaåm phong hoùa cuûa caùc loaïi ñaù kieàm nhö bazan, gabro, diabazo, … thì seõ mang tính kieàm…. Maøu saéc cuûa ñaát cuõng ñöôïc quyeát ñònh bôûi ñaù meï. Ñaát phaùt trieån treân ñaù seùt thöôøng coù maøu naâu tím, ñaát phaùt trieån treân ñaù caùt keát thöôøng coù maøu vaøng nhaït, … Nhaân toá ñòa hình ÔÛû vuøng nuùi cao, nhieät ñoä thaáp, quaù trình phaù huûy ñaù xaûy ra chaäm, laøm cho quaù trình hình thaønh ñaát chaäm Ñòa hình doác, ñaát deã bò xoùi moøn, taàng ñaát thöôøng moûng. Nôi baèng phaúng, quaù trình boài tuï chieám öu theá, taàng ñaát thöôøng daøy vaø giaøu chaát dinh döôõng hôn. Ñòa hình aûnh höôûng ñeán khí haäu, töø ñoù taïo ra caùc vaønh ñai ñaát khaùc nhau theo chieàu cao Löôïng böùc xaï maët trôøi do caùc höôùng söôøn nhaän ñöôïc cuõng khaùc nhau do ñoù nhieät ñoä cuõng khaùc nhau. Söï khaùc bieät veà nhieät ñoä vaø ñoä aåm do höôùng söôøn taïo neân aûnh höôûng roõ reät caû maët tröïc tieáp laãn giaùn tieáp tôùi quaù trình hình thaønh ñaát. Nhaân toá khí haäu Nhaân toá khí haäu giöõ vai troø tieân phong trong quaù trình hình thaønh ñaát. Chính nhieät ñoä, möa vaø caùc chaát khí (oxi, carbonic, nitô) ñaõ phaù huûy ñaù goác thaønh caùc saûn phaåm phong hoùa – vaät lieäu cô baûn, töø ñoù ñaát ñöôïc hình thaønh. Trong caùc khu vöïc nhieät ñôùi aåm, xích ñaïo coù ñoä aåm vaø nhieät ñoä cao, quaù trình hình thaønh ñaát dieãn ra maïnh meõ ñaõ taïo neân lôùp voû phong hoùa vaø lôùp voû thoå nhöôõng daøy. Traùi laïi, ôû sa maïc hoaëc ôû ñaøi nguyeân, lôùp ñaát moûng, thoâ vì yeáu toá nhieät vaø aåm khoâng thuaän lôïi do ñoù quaù trình hình thaønh ñaát yeáu, vì theá lôùp voû phong hoùa vaø ñaát raát moûng. Khi ñaát ñaõ hình thaønh, nhieät vaø aåm coøn aûnh höôûng tôùi söï hoøa tan, röûa troâi hoaëc tích tuï vaät chaát, ñoàng thôøi taïo moâi tröôøng ñeå vi sinh vaät toång hôïp vaø phaân giaûi chaát höõu cô trong ñaát. Nhaân toá sinh vaät Thöïc vaät xanh cung caáp ñaïi boä phaän vaät chaát höõu cô cho ñaát. Nhôø khaû naêng ñoàng hoùa carbon cuûa thöïc vaät xanh, haøng naêm chuùng coù theå taïo ra moät soá löôïng khoång loà vaät chaát höõu cô. Trong quaù trình soáng, moãi loaøi thöïc vaät coù khaû naêng löïa choïn thöùc aên caàn thieát cho hoaït ñoäng soáng cuûa noù vaø khi cheát ñi, xaùc cuûa chuùng coù tæ leä thaønh phaàn khaùc nhau veà caùc chaát höõu cô vaø tro. Taùc ñoäng khaùc nhau cuûa thöïc vaät cuøng vôùi moâi tröôøng ñaõ coù vai troø quyeát ñònh tôùi chieàu höôùng cuûa quaù trình hình thaønh ñaát, do ñoù ñaát seõ coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng bieät cuûa noù Vai troø cuûa vi sinh vaät trong söï hình thaønh ñaát theå hieän ôû söï phaân huûy vaø toång hôïp chaát höõu cô. Vi sinh vaät phaân huûy caùc taøn tích höõu cô, laáy thöùc aên ñeå toång hôïp neân caùc chaát höõu cô trong cô theå chuùng. Nhôø vaäy, caùc taøn tích ñoù môùi bò phaù huûy thaønh nhöõng chaát ñôn giaûn, nhöõng chaát höõu cô môùi ñoù chính laø muøn. Ñaát laø moâi tröôøng soáng cuûa nhieàu loaïi coân truøng vaø nhieàu loaøi ñoäng vaät soáng trong ñaát… vaø nhieàu nguyeân sinh vaät. Nhôø hoaït ñoäng ñaøo bôùi maø ñaát ñöôïc xaùo troän vaø do coù nhöõng hang hoác ñoäng vaät trong ñaát maø ñaát trôû neân deã thaám nöôùc vaø khí hôn, laøm taêng toác ñoä hình thaønh keát caáu ñaát Nhaân toá thôøi gian Toaøn boä caùc quaù trình vaø hieän töôïng xaûy ra trong ñaát ñeàu caàn ñeán thôøi gian. Ngay caû aûnh höôûng cuûa ngoaïi caûnh cuõng caàn coù thôøi gian ñeå bieåu loä taùc ñoäng cuûa chuùng vôùi söï hình thaønh ñaát. Tuoåi cuûa ñaát ñöôïc tính töø khi moät loaïi ñaát ñöôïc hình thaønh cho tôùi ngaøy nay. Ñoù laø tuoåi tuyeät ñoái cuûa ñaát. Nhaân toá con ngöôøi Taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi (thoâng qua caùc hoaït ñoäng kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi) tôùi ñaát ngaøy caøng maïnh meõ, tuy nhieân, chæ coù moät soá raát ít loaïi ñaát, nhaân toá con ngöôøi coù vai troø quan troïng trong söï hình thaønh chuùng : ñaát troàng luùa nöôùc, ñaát baïc maøu, ñaát soùi moøn trô soûi ñaù. Ñoái vôùi chuùng con ngöôøi ñaõ laøm thay ñoåi quaù trình hình thaønh, bieån ñoåi noù töø loaïi naøy sang loaïi khaùc Ña soá caùc loaïi ñaát khaùc, taùc ñoäng con ngöôøi chæ ôû möùc haïn cheá hoaëc taêng cöôøng caùc quaù trình, caùc hieän töôïng xaûy ra trong ñaát Qui luaät ñòa ñôùi theå hieän trong söï hình thaønh vaø phaän boá ñaát Moät soá loaïi ñaát treân theá giôùi ñöôïc phaân boá theo ñôùi (ít nhieàu song song theo chieàu vó tuyeán). Caùc ñôùi phaûn aùnh söï khaùc nhau veà ñieàu kieän nhieät – aåm vaø bieåu hieän qui luaät ñòa ñôùi theo chieàu ngang ÔÛû mieàn cöïc : söï hình thaønh thoå nhöôõng tieán trieån vôùi söï tham gia raát yeáu ôùt cuûa vi sinh vaät, ñieån hình laø caùc ñôùi ñaát Baéc Cöïc vaø ñaøi nguyeân, lôùp phuû thoå nhöôõng moûng (khoâng quaù 40 – 50cm) vaø khoâng lieân tuïc, ñaát ñaøi nguyeân aåm hôn, coù chöùa than buøn vaø glaây ôû treân maët. ÔÛ mieàn caän cöïc : laø caùc loaïi ñaát caän cöïc coù röøng vaø caän cöïc ñoàng coû, ñaát ñoâng keát coù röøng taiga vaø ñaát potzon. Ñaát ôû vuøng oân ñôùi laïnh laø caùc loaïi ñaát potzon xaùm xaãm vaø naâu xaùm ÔÛ vuøng thaûo nguyeân oân ñôùi laø ñaát secnoziom, vuøng baùn hoang maïc phoå bieán ñaát haït deû maøu saùng hoaëc naâu saãm, caùc loaïi ñaát ít muøn vaø muoái khoaùng phoå bieán. Trong khí haäu aåm cuûa vuøng caän nhieät, nhieät ñôùi, phoå bieán ñaát ñoû vaøng vaø vaøng ñoû do quaù trình feralit hoùa. Trong ñieàu kieän khí haäu nöûa khoâ haïn phoå bieán ñaát naâu vaø naâu xaùm. ÔÛû vuøng khí haäu noùng aåm, trong naêm coù söï xen keõ giöõa muøa khoâ vaø muøa aåm, hình thaønh ñaát Ñaát mieàn Baéc Cöïc vaø ñaøi nguyeân Ñaát Baéc cöïc vaø ñaøi nguyeân phaân boá ôû baùn caàu baéc, chuû yeáu töø vó tuyeán 600 - 800 Ñaát Baéc Cöïc Ñaát ñöôïc hình thaønh trong ñieàu kieän baêng giaù quanh naêm, thöïc vaät raát ngheøo naøn vaø thöa thôùt. Quaù trình hình thaønh ñaát môùi ôû traïng thaùi phoâi thai, caùc quaù trình sinh – hoùa xaûy ra heát söùc chaäm chaïp, quaù trình phong hoùa vaät lyù laø chuû ñaïo. Ñaát raát moûng, raát ngheøo chaát dinh döôõng. Ñaát ñaøi nguyeân Khí haäu vuøng ñaøi nguyeân raát khaéc nghieät, thôøi gian tuyeát phuû keùo daøi. Quaù trình hình thaønh ñaát dieãn ra trong ñieàu kieän thöøa nöôùc vaø nhieät ñoä thaáp. Hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät raát chaäm chaïp do khí haäu raát laïnh vaø thöøa aåm. Ñaëc ñieåm hình thaønh ñaát vaø söï tích luõy muøn thoâ ñaõ taïo ñieàu kieän phaùt trieån cho kieåu ñaát glay ñaøi nguyeân Ñaát mieàn oân ñôùi Ñaát potzon Ñaát potzon phaân boá chuû yeáu ôû Baéc AÙ, Baéc Aâu vaø Baéc Mó trong giôùi haïn töø 450 ñeán 600 - 650 vó ñoä baéc thuoäc vuøng oân ñôùi laïnh coù thöïc vaät laø röøng laù kim Quaù trình hình thaønh ñaát ôû ñaây laø quaù trình potzon hoùa : ñaát ñöôïc hình thaønh döôùi röøng caây laù kim trong ñieàu kieän khí haäu laïnh giaù coù ñoä boác hôi nhoû vaø löôïng nöôùc thaám lôùn. Do thaûm thöïc vaät röøng laù kim ngheøo, ñaát ít tính kieàm neân ñoä phaân giaûi cuûa vi khuaån haïn cheá, caùc saûn phaåm phaân giaûi thöôøng coù tính axit. ÔÛ ñieàu kieän ñuû vaø thöøa aåm, caùc hôïp chaát axit thaám xuoáng döôùi, röûa troâi caùc hôïp chaát deã tan, caùc phaàn töû seùt vaø sau ñoù phaù huûy caùc khoaùng vaät beàn vöõng. Ñaát xaùm ñôùi röøng oân ñôùi Ñaát xaùm hình thaønh döôùi röøng caây laù roäng cuûa mieàn oân ñôùi aám coù tính chaát chuyeån tieáp töø khí haäu oân ñôùi haûi döông sang luïc ñòa Khi ñoàng coû thay theá cho röøng, vaø quaù trình phaùt trieån ñaát xaùm döôùi röøng laù roäng ñi theo höôùng bieán ñoåi töø ñaát potzon sang ñaát xaùm sau ñoù chuyeån sang ñaát secnodizom Ñaát naâu ñôùi röøng oân ñôùi Ñaát naâu ñöôïc thaønh taïo ôû ñôùi khí haäu oân ñôùi ñaïi döông aám vaø aåm Trong ñieàu kieän khí haäu oân ñôùi aám vaø aåm, quaù trình sialit ñaõ taïo neân ñaát naâu ñôùi röøng oân ñôùi laù roäng. Quaù trình phaân huûy caùc khoaùng nguyeân sinh khaù maïnh, do ñoù taïo neân caùc seùt thöù sinh, giaûi pgoùng caùc oxit saét. Ñaát chöùa nhieàu seùt. Ñaát ñen ñôùi thaûo nguyeân oân ñôùi – secnidizom Ñaát secnodizom ñöôïc thaønh taïo ôû ñôùi khí haäu oân ñôùi luïc ñòa nöûa khoâ haïn coù muøa haï khoâ vaø noùng. Quaù trình hình thaønh ñaát chuû yeáu laø quaù trình hình thaønh muøn, vì ñaát secnodizom laø coù söï tích luõy muøn lôùn. Trong ñieàu kieän thaûo nguyeân, söï phaân giaûi chaát höõu cô daãn ñeán vieäc hình thaønh axit humíc, lieân keát chaëc cheõ vôùi canxi döôùi daïng “gel” laøm cho ñaát coù caáu töôïng beàn Ñaát ñen preri Ñaát ñöôïc hình thaønh ôû vuøng thaûo nguyeân luïc ñòa coù muøa haï noùng, muøa ñoâng laïnh. Thöïc vaät chuû yeáu laø coû raâu, coû loâng chim, coû baêng,… Söï phong phuù cuûa thöïc vaät hoï hoøa thaûo ôû mieàn ñoâng ñaõ coù aûnh höôûng lôùn tôùi quaù trình tuaàn hoaøn sinh vaät, song do löôïng möa khaù lôùn, neân quaù trình röûa troâi khoù roõ reät, haøm löôïng muøn thaáp hôn so vôùi ñaát secnodizom. Tuy vaäy quaù trình hình thaønh ñaát chuû yeáu vaãn laø quaù trình hình thaønh muøn Ñaát mieàn caän nhieät ñôùi Ñaát ñoû vaø ñôùi röøng caän nhieät aåm Ñaát phaân boá ôû caùc vuøng caän nhieät ñôùi aåm thuoäc Ñoâng AÙ Trong ñieàu kieän khí haäu töông ñoái noùng vaø coù ñoä aåm lôùn, quaù trình phong hoùa vaø hình thaønh ñaát dieãn ra maïnh. Ñoä aåm lôùn gaây ra söï röûa troâi caùc muoái deã hoøa tan, ñoàng thôøi taïo ñieàu kieän tích luõy nhöõng saûn phaåm keùm di ñoäng nhö silic, hydroxit saét, nhoâm. Moät phaàn hydroxit trôû thaønh keo ñaát, moät phaàn keát tinh laïi thaønh khoaùng thöù sinh laøm cho ñaát coù maøu ñoû hoaëc vaøng Ñaát ñoû vaø vaøng khaùc nhau ôû möùc ñoä ngaäm nöôùc. Ñaát ñoû hình thaønh ôû nhöõng nôi coù thôøi kì khoâ roõ reät. Ñaát naâu ñôùi röøng – caây buïi caän nhieät Ñaát ñöôïc hình thaønh ôû khu vöïc khí haäu caän nhieät Ñòa Trung Haûi coù muøa ñoâng aám aåm möa nhieàu vaø muøa haï khoâ noùng. Söï phaân giaûi caùc taøn tích thöïc vaät, quaù trình phong hoùa khoaùng nguyeân sinh hình thaønh seùt thöù sinh xaûy ra maïnh meõ vaøo thôøi kì aåm vaø töông ñoái aám cuûa muøa ñoâng. Caùc saûn phaåm phong hoùa bò röûa troâi tröôùc heát laø caùc muoái clorit, sunfat… coøn carbonat canxi khoù hoaø tan hôn thì tích tuï ôû phía treân Muøa haï laø thôøi kì noùng vaø khoâ, quaù trình phong hoùa giaûm, söï phaân giaûi caùc taøn tích thöïc vaät xaûy ra yeáu, taïo ñieàu kieän cho vieäc tích luõy muøn Ñaát mieàn nhieät ñôùi Ñaát ñoû vaøng ñôùi röøng nhieät ñôùi aåm Söï phong phuù veà löôïng nhieät vaø aåm cuûa vuøng ñaõ ñaûm baûo cho söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa thaûm thöïc vaät röøng. Ñaù goác hình thaønh ñaát noùi chung taát ña daïng. Lôùp voû phong hoùa raát daøy do ñieàu kieän nhieät aåm thuaän lôïi cho caùc quaù trình phong hoùa hoùa hoïc vaø sinh hoïc. Caùc ñaù vaø khoaùng, nhaát laø khoaùng vaät nhoùm silicat bò phong hoùa maïnh meõ thaønh caùc khoaùng thöù sinh (nhö seùt). Moät phaàn seùt cuõng coù theå tieáp tuïc bò phaù huûy taïo neân caùc oxit saét, nhoâm, silic ñôn giaûn. Cuøng vôùi söï phaù huûy ñoù, caùc chaát bazô vaø moät phaàn oxit silic cuõng bò röûa troâi, laøm cho tæ leä phaàn traêm cuûa Fe(OH)3 vaø Al(OH)3 so vôùi caùc chaát khaùc trong ñaát taêng leân. Quaù trình tích luõy töông ñoái Fe vaø Al naøy ñöôïc goïi laø quaù trình Feralit, quaù trình naøy taïo neân caùc loaïi ñaát ñoû vaøng mieàn nhieät ñôùi aåm do haøm löôïng saét cao, phaàn lôùn döôùi daïng caùc oxit khaùc nhau. Ñaát savan nhieät ñôùi Ñaát phaân boá trong mieàn gioù muøa caän xích ñaïo cuûa hai baùn caàu baéc vaø nam Vaøo thôøi kì möa, coû phaùt trieån maïnh. Sinh khoái toång coäng khoaûng 600 – 700 taï/ha, löôïng vaät chaát rôi ruïng khoaûng 100taï/ha. Quaù trình phaân giaûi xaùc höõu cô xaûy ra maïnh. Trong ñaát ñoû savan, quaù trình feralit ñaõ laøm cho ñaát naøy raát giaøu caùc hydroxit saét vaø nhoâm. Thaønh phaàn seùt chuû yeáu laø kaolinit PHẦN VI SINH QUYỂN - CẢNH QUAN – QUI LUẬT ĐỊA LÍ Caâu 1 : Phaân tích nguyeân nhaân, phaïm vi bieåu hieän cuûa qui luaät ñòa ñôùi vaø phi ñòa ñôùi. Quy luaät ñòa ñôùi vaø phi ñòa ñôùi theå hieän nhö theá naøo trong söï phaân hoùa caûnh quan Quy luaät ñòa ñôùi Nguyeân nhaân Söï thay ñoåi coù quy luaät cuûa caùc thaønh phaàn ñòa lí vaø caûnh quan theo vó ñoä (töø xích ñaïo ñeán cöïc). Ñaây laø quy luaät phoå bieán roäng raõi nhaát cuûa töï nhieân trong lôùp voû ñòa lí. Nhöõng nguyeân nhaân caên baûn cuûa tính ñòa ñôùi laø daïng hình khoái caàu cuûa Traùi Ñaát vaø vò trí cuûa noù so vôùi maët trôøi, laøm cho söï roïi chieáu cuûa tia saùng maët trôøi ñeán beà maët traùi ñaát döôùi moät goùc caøng nhoû daàn khi ñi veà phía hai cöïc. Do ñoù, chæ coù nhöõng hieän töôïng phuï thuoäc moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp vaøo söï thay ñoåi goùc nhaäp xaï tôùi beà maët ñaát môùi coù theå xeáp chính xaùc vaøo caùc hieän töôïng ñòa ñôùi Bieåu hieän cuûa qui luaät Töø xích ñaïo veà hai cöïc coù 7 voøng ñai nhieät (voøng ñai noùng, 2 voøng ñai oân hoøa, 2 voøng ñai laïnh, 2 voøng ñai baêng giaù vónh cöûu). ÔÛ beà maët traùi ñaát, khí aùp ñöôïc phaân thaønh 7 ñai khaùc nhau. Treân traùi ñaát coù 6 ñôùi gioù chuû yeáu (2 ñôùi gioù Ñoâng Cöïc, 2 ñôùi gioù Taây Oân Ñôùi, 2 ñôùi gioù Tín Phong). ÔÛ moãi baùn caàu coù 7 ñôùi khí haäu (cöïc, caän cöïc, oân ñôùi, caän nhieät ñôùi, nhieät ñôùi, caän xích ñaïo vaø xích ñaïo) Caùc thaûm thöïc vaät coù söï thay ñoåi töø cöïc veà xích ñaïo Nhieät ñoä beà maët vaø tình chaát cuûa caùc doøng bieån coù söï thay ñoåi töø cöïc veà xích ñaïo Töø cöïc veà xích ñaïo laàn löôït coù caùc loaïi ñaát : ñaát cöïc, ñaøi nguyeân, potzon, thaûo nguyeân, hoang maïc, ñoû vaøng caän nhieät vaø ñoû vaøng Qui luaät ñòa ñôùi trong söï phaân hoùa caûnh quan Qui luaät ñòa ñôùi theå hieän roõ neùt trong söï phaân boá caûnh quan. Döïa vaøo söï phaân boá nhieät vaø khí haäu theo vó ñoä coù caùc ñôùi caûnh quan töông öùng. Ñôùi caûnh quan cöïc Ñôùi hoang maïc cöïc Ñôùi ñaøi nguyeân Ñôùi caûnh quan vuøng oân hoøa Ñôùi röøng taiga Ñôùi röøng hoãn hôïp vaø röøng laù roäng Ñôùi thaûo nguyeân röøng Ñôùi thaûo nguyeân Ñôùi nöûa hoang maïc Ñôùi hoang maïc mieàn khí haäu oân hoøa Ñôùi caûnh quan voøng ñai caän nhieät Ñôùi röøng laù cöùng caän nhieät Ñòa Trung Haûi Ñôùi röøng hoãn hôïp caän nhieät thöôøng xanh Ñôùi hoang maïc vaø nöûa hoang maïc caän nhieät Ñôùi caûnh quan cuûa voøng ñai noùng Ñôùi röøng nhieät ñôùi Ñôùi savan nhieät ñôùi Ñôùi hoang maïc nhieät ñôùi Ñôùi röøng xích ñaïo aåm öôùt xanh quanh naêm Caùc ñôùi caûnh quan treân traùi ñaát ñöôïc hình thaønh treân neàn caùc voøng ñai ñòa lí, laø bieåu hieän toång hôïp cuûa söï thay ñoåi mang tính ñòa ñôùi cuûa taát caû caùc thaønh phaàn cuûa caûnh quan. Trong moãi voøng ñai ñòa lí coù moät boä heä soá töông quan nhieät aåm töø aåm öôùt ñeán khoâ haïn. Söï laëp laïi cuûa trò soá K (chæ soá khoâ haïn theo böùc xaï) trong caùc voøng ñai ñòa lí khaùc nhau chính laø bieåu hieän tuaàn hoaøn cuûa qui luaät ñòa ñôùi. Teân goïi caùc ñôùi caûnh quan thöôøng phoûng theo daáu hieäu ñòa thöïc vaät ñaëc tröng, bôûi vì thaûm thöïc vaät laø bieåu thò beân ngoaøi cuûa caûnh quan vaø raát nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi cuûa caùc thaønh phaàn töï nhieân Tính ñòa ñôùi cuûa voû caûnh quan bò phöùc taïp bôûi chính nhöõng ñaëc ñieåm cuûa traùi ñaát cuõng nhö söï khaùc nhau veà maët vò trí ñòa lí cuûa töøng khu vöïc. Tính ñòa ñôùi cuõng chæ ñöôïc theå hieän roõ reät ôû lôùp beà maët ñaát. Caøng caùch xa lôùp beà maët ñoù, tính ñòa ñôùi caøng yeáu daàn Qui luaät phi ñòa ñôùi Nguyeân nhaân Qui luaät phaân boá khoâng phuï thuoäc vaøo tính chaát phaân boá theo ñòa ñôùi cuûa caùc thaønh phaàn ñòa lí vaø caûnh quan. Nguoàn naêng löôïng cuûa quaù trình phi ñòa ñôùi chính laø naêng löôïng trong loøng traùi ñaát. Nguoàn naêng löôïng naøy ñaõ gaây ra nhöõng vaän ñoäng cuûa voû traùi ñaát, gaây ra hieän töôïng bieån tieán, bieån thoaùi, hình thaønh caùc neáp uoán, caùc daõy nuùi, caùc ñöùt gaõy, … laøm thay ñoäi söï phaân boá cuûa luïc ñòa vaø ñaïi döông Theo kinh tuyeán, caùc ñôùi ngang bò phaân caét bôûi ñoä cao luïc ñòa vaø taïi caùc vuøng nuùi, söï hình thaønh heä thoáng caùc vaønh ñai theo ñoä cao coù bieåu hieän gaàn nhö laø söï laëp laïi cuûa caùc ñôùi ngang theo chieàu thaúng ñöùng Bieåu hieän cuûa qui luaät Ñòa oâ Söï phaân boá ñaát lieàn vaø bieån laøm cho khí haäu phaân hoùa töø ñoâng sang taây (höôùng kinh tuyeán) Tuøy theo möùc ñoä caùch xa ñaïi döông maø taàn suaát thaâm nhaäp cuûa caùc khoái khí haûi döông caøng giaûm ñi, tính chaát luïc ñòa cuûa khí haäu caøng taêng – löôïng möa caøng vaøo saâu trong luïc ñòa caøng giaûm vaø möùc ñoä cheânh leäch cuûa nhieät ñoä giöõa caùc muøa trong naêm caøng lôùn. Nhöõng thay ñoåi veà nhieät vaø aåm daãn ñeán nhöõng thay ñoåi cuûa caùc thaønh phaàn töï nhieân khaùc : theo möùc ñoä caùch xa bôø dieãn ra söï thay theá hôïp quy luaät cuûa caùc ñaëc ñieåm thuûy vaên, ñaát, snh vaät Ñai cao Taïi caùc vuøng nuùi, tính ñòa ñôùi trôû neân phöùc taïp hôn bôûi tính vaønh ñai theo ñoä cao. Söï thay ñoåi tình traïng caân baèng nhieät theo ñoä cao laø nguyeân nhaân cuûa tính vaønh ñai. Nhieät ñoä giaûm daàn theo ñoä cao laø nguyeân nhaân tröïc tieáp taïo neân söï thay ñoåi caûnh quan vaø thoå nhöôõng. Tính vaønh ñai theo ñoä cao ôû caùc mieàn nuùi hình thaønh khoâng phaûi chæ ñôn giaûn döôùi aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi ñoä cao, maø coøn döôùi aûnh höôûng cuûa caùc daïng ñòa hình cuï theå Tính vaønh ñai coøn theå hieän theo ñoä saâu cuûa caùc caûnh quan döôùi nöôùc ôû ñaïi döông theá giôùi, ñöôïc taïo neân do söï thay ñoåi nhieät ñoä, ñoä chieáu saùng vaø do tính hoùa lí cuûa taàng nöôùc Qui luaät phi ñòa ñôùi trong söï phaân hoùa caûnh quan Ñòa oâ Söï phaân boá caùc ñôùi caûnh quan chuû yeáu theo chieàu taây ñoâng Do söï cheânh leäch veà nhieät vaø aåm giöõa noäi ñòa vaø ven bieån neân caøng vaøo saâu trong ñaát lieàn khí haäu caøng khoâ haïn vaø khaéc nghieät neân daãn ñeán söï thay ñoåi caûnh quan roõ neùt töø öa aåm sang chòu haïn vaø cuoái cuøng laø caûnh quan hoang maïc. Tuøy theo tính chaát bôø ñoâng vaø bôø taây luïc ñòa laïi theâm aûnh höôûng cuûa caùc doøng bieån noùng vaø laïnh cuõng aûnh höôûng ñeán löôïng nhieät vaø aåm laøm cho caûnh quan cuõng coù söï thay ñoåi khaùc nhau giöõa bôø ñoâng vaø bôø taây luïc ñòa Ñai cao Caøng leân cao nhieät vaø aåm thay ñoåi nhanh choùng ñaõ daãn ñeán hình thaønh caùc vaønh ñai caûnh quan khaùc nhau gioáng nhö söï phaân boá caùc vaønh ñai caûnh quan theo qui luaät ñòa ñôùi treân maët ñaát. Tuyø vaøo vò trí ñòa lí ñòa hình thuoäc mieàn khí haäu naøo maø söï phaân boá caùc vaønh ñai caûnh quan theo ñai cao coù khaùc nhau. Khu vöïc khí haäu noùng thöôøng coù nhieàu vaønh ñai caûnh quan phaân theo ñai cao hôn khu vöïc khí haäu oân hoøa neáu ñòa hình coù cuøng ñoä cao Ngoaøi ra, caùc höôùng söôøn khaùc nhau cuõng nhaän ñöôïc löôïng nhieät - aåm vaø cheá ñoä chieáu saùng khaùc nhau, do ñoù aûnh höôûng tôùi ñoä cao nôi baét ñaàu vaø keát thuùc cuûa caùc vaønh ñai caûnh quan khaùc nhau Caâu 2 : Phaân tích voøng tuaàn hoaøn Carbon vaø vai troø cuûa chuùng ñoái vôùi töï nhieân. Phong hoùa vaø nuùi löûa Hoâ haáp vaø phaân raõ – thaûi CO2 Quang hôïp thu Co2 Choân vuøi vaø hoùa ñaù sinh vaät Choân vuøi vaø hoaù ñaù caùc sinh vaät Ñoát röøng laøm giaûmöa3 hoâ haáp. Ñoát chaùy nhieân lieäu hoùa thaïch KHÍ QUYEÅN CON NGÖÔØI THUÛY QUYEÅN THAÏCH QUYEÅN SINH QUYEÅN Hoaø tan Boác hôi Phaân tích voøng tuaàn hoaøn carbon Carbon trong thieân nhieän ôû döôùi daïng khí CO2 hoaëc hoøa tan trong nöôùc laø nguoàn carbon cô baûn ñeå ñieàu cheá caùc chaát höõu cô cuûa cô theå soáng Thöïc vaät laáy CO2 trong quaù trình quang hôïp vaø chuyeån hoùa thaønh ñöôøng, caùc quaù trình khaùc chuyeån hoùa thaønh protit, lipit,… CO2 + nöôùc + aùnh saùng Maët Trôøi ® Ñöôøng + oxy Caùc chaát naøy laø nguoàn dinh döôõng ñoái vôùi ñoäng vaät vaø thöïc vaät khoâng coù dieäp luïc. Sinh vaät hoâ haáp laïi thaûi CO2 vaøo khí quyeån. Khi sinh vaät cheát, caùc sinh vaät hoaïi sinh vaø sinh vaät tieâu thuï phaân huûy hoaëc khoaùng hoùa xaùx cheát taïo thaønh chuoãi dinh döôõng, cuoái cuøng carbon laïi ñi vaøo chu trình döôùi daïng CO2 Hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi trong coâng nghieäp, ñoát chaùy caùc khoaùng vaät nhieân lieäu hoùa thaïch vaø ñoát röøng cuõng laøm taêng löôïng CO2 trong khí quyeån ® Löôïng CO2 trong khí quyeån taêng nhanh laø nguyeân nhaân chính gaây ra hieäu öùng nhaø kính treân Traùi Ñaát Aûnh höôûng ñeán töï nhieân PHẦN VII TỔNG HỢP Caâu 1 : Nguyeân taùc, chæ tieâu, heä thoáng phaân vò vaø phöông phaùp phaân vuøng ñòa lí töï nhieân Heä thoáng phaân vò Do taùc ñoäng cuûa qui luaät ñòa ñôùi vaø phi ñòa ñôùi maø lôùp voû caûnh quan coù söï phaân chia thaønh caùc kieåu khaùc nhau. Nhieäm vuï phaân vò : phaûn aùnh moät caùch khaùch quan söï phaân chia caûnh quan. Nguyeân taéc phaân vò. Ñaûm baûo tính khaùch quan Nguyeân taéc phaân vò töø treân xuoáng hoaëc töø döôùi leân Chæ tieâu phaân vò : Tuyø theo caùc baäc phaân vò khaùc nhau maø coù chæ tieâu phaân vò khaùc nhau (ñai ñòa lí ® nhieät ñoä ® xöù ñòa lí ® ñòa maïo caûnh quan) Yeâu caàu khi xaây döïng heä thoáng phaân vò