Dành cho người mới bắt đầu: Cách chữa trị ổ cứng - Phần 1

Những điều bạn cần biết… trước khi chiếc ổ cứng của bạn qua đời, đem theo toàn bộ những dữ liệu quý giá của bạn xuống mồ. Đã đến lúc phải cứu vớt những chiếc ổ cứng này rồi! Ổ cứng chính là thành phần quan trọng nhất đứng sau khả năng hoạt động của một chiếc máy tính cá nhân, dù ở nhà hay tại nơi làm việc. Khả năng lưu trữ khối lượng lớn dữ liệu bên trong máy tính hơn là buộc phải chuyển những dữ liệu này sang các phương tiện lưu trữ ngoài đã khiến ổ cứng trở thành một nhân tố không thể thiếu đối với PC. Từ khi ra đời cho đến nay, dung lượng ổ cứng đã liên tục phát triển, và sẽ còn tiếp tục tăng trong tương lai, trong khi tỉ lệ giá tiền/mỗi MB liên tục giảm. Nhưng có vẻ như công nghệ ổ cứng vẫn không thay đổi là mấy, tức là vẫn tồn tại những nhược điểm cơ bản. Thực tế đơn giản là: ổ cứng là những thiết bị cơ học với các bộ phận chuyển động không ngừng, và chẳng sớm thì muộn cũng sẽ không thể làm việc được nữa. Còn phần lớn các thiết bị máy tính đều là đồ điện tử, các thành phần của chúng chẳng bao giờ chuyển động, nên chúng có tuổi đời vô tận. Chắc chắn cũng có lúc những bộ phận này bị hỏng, nhưng chúng không thể mòn đi được. Chúng chỉ ngừng hoạt động do một yếu tố ngoại vi nào đó, như chập điện chẳng hạn. Còn ổ cứng thì sẽ dần dần cũ đi, ngay cả trong môi trường kín, và cuối cùng là ngừng hoạt động sau một khoảng thời gian định trước. Đây chính là lý do mà tất cả những công ty nào có bộ phận kỹ thuật đều phải lưu trữ dự phòng những dữ liệu nhạy cảm. Bởi ai mà biết được lúc nào thì ổ cứng của họ sẽ sập hoàn toàn. Khi đó, có vẻ như các hãng sản xuất ổ cứng là người thu lợi nhiều nhất từ việc cấp bảo hành và thay thế các thiết bị hỏng hóc, nhưng chẳng ai trong số họ chịu trách nhiệm về thiệt hại dữ liệu do sản phẩm của mình gây ra cho khách hàng. May mắn thay, đối với người dùng gia đình, những người không được hỗ trợ 24/24 bởi một đội ngũ kỹ sư máy tính hùng hậu, họ vẫn có những cách để phân tích và phát hiện những dấu hiệu bất thường của ổ cứng trước khi chúng ngừng hoạt động vĩnh viễn. Trong bài báo này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những nguyên nhân làm hỏng ổ cứng, cùng những dấu hiệu cần chú ý. Chúng tôi cũng sẽ gợi ý cho bạn một danh sách những tiện ích miễn phí chuyên về phân tích ổ cứng và phát hiện bất kỳ lỗi nào có khả năng gây hại cho thiết bị của bạn. Song song với việc bảo trì ổ cứng, bạn nên thường xuyên lưu trữ dự phòng dữ liệu, bởi đây là việc không thể thiếu khi sử dụng máy tính. Tại sao ổ cứng lại hỏng? Có vô số lý do dẫn đến việc ổ cứng làm việc chập chờn, hoặc ngừng hoạt động vĩnh viễn. Lỗi phần cứng trong các bộ phận khác (đặc biệt là bộ nhớ), phần mềm chất lượng kém, virus và việc tắt máy tính không đúng cách đều có thể dẫn đến việc xáo trộn dữ liệu. Đó là lý do tại sao bạn nên thường xuyên lưu trữ dự phòng dữ liệu của mình. Tuy nhiên, trong tất cả các nguyên nhân trên, thì lỗi cơ học trên ổ cứng là lỗi phổ biến nhất và cũng nguy hiểm nhất. Ổ cứng ngừng hoạt động như thế nào? Một ổ cứng thường có một hoặc nhiều đĩa quay chứa các rãnh dữ liệu từ. Các đĩa này được đọc bằng đầu đọc/ghi nằm phía trên bề mặt đĩa, giữa một đệm khí được tạo ra do tốc độ quay của đĩa. Những đầu đọc này gắn với một trục kim loại giúp chúng di chuyển quanh bề mặt đĩa, năng lượng cung cấp bằng từ trường của một lõi từ. Toàn bộ hệ thống trên chuyển động rất nhanh và cực kỳ chính xác. Thường thì đĩa quay với tốc độ 5400 hoặc 7200 vòng/phút, gần như đồng thời với chuyển động của đầu đọc/ghi trên từng phần riêng biệt của đĩa. Việc ổ cứng bị hỏng chỉ là vấn đề thời gian, bởi chúng là các thiết bị cơ học, nên sẽ mòn dần theo tần suất hoạt động. Tuy nhiên, nếu một ổ cứng hỏng trước tuổi thọ thường gặp của nó, thì nhiều khả năng là do hư hại vật lý. Nếu một ổ cứng bị va chạm mạnh trong khi đang hoạt động (tức là khi đầu đọc/ghi đang đọc hoặc ghi dữ liệu lên bề mặt đĩa), đầu đọc có thể chạm vào bề mặt đĩa, kết quả là một lô vấn đề rắc rối xảy ra. Mỗi vụ va chạm như vậy có thể gây tổn hại cho cả đầu đọc lẫn bề mặt đĩa, thậm chí làm lệch đầu đọc và vô số những chuyện khó chịu khác. May mắn thay, các ổ cứng hiện đại đều được bảo vệ cẩn thận chống lại những kiểu va chạm như vậy. Tất cả các ổ cứng được sản xuất trong vòng 10 năm qua đều được tự bảo vệ trong quá trình đĩa quay bằng cách cố định đầu đọc, hoặc hạ thấp đầu đọc xuống vị trí an toàn trên bề mặt đĩa cố định. Khi ổ cứng đã được giữ cố định, nó rất ít khi bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài. Vì thế bạn nên tránh di chuyển máy tính khi nó đang hoạt động. Cũng vì lý do này mà ổ cứng máy tính xách tay thường được bảo vệ tốt hơn nhiều so với ổ cứng tiêu chuẩn trong máy tính để bàn, nhưng như thế không có nghĩa là chúng không phải chịu tác động của ngoại lực. Motor điện làm quay đĩa cũng có thể bị hỏng sau một thời gian dài sử dụng. Một lỗi trên motor hoặc giá đỡ đĩa quay cũng có thể làm chậm tốc độ đọc/ghi dữ liệu do đĩa quay chậm hơn bình thường. Các ổ cứng hiện đại đều được trang bị bộ lọc khí để đảm bảo môi trường khí nội bộ cần thiết giúp giữ đầu đọc nằm phía trên bề mặt đĩa. Khi bộ lọc khí có vấn đề, bụi có thể lọt vào ổ cứng, gây tổn thất dữ liệu nghiêm trọng. Tương tự, bất kỳ hư hại cơ học nào trên đĩa, hoặc các va chạm vật lý xảy ra đều gần như chắc chắn dẫn đến vấn đề về phần mềm lỗi nguyên nhân do cung từ kém ( Bad Sector ) . Cung từ kém ( Bad Sector ) nghĩa là gì? Một cung từ ( Sector ) kém tức là một cung từ trên đĩa không thể ghi dữ liệu lên được. Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng này, nhưng tất cả những gì bộ xử lý của bạn cần biết là nó không thể sử dụng phần đĩa đó được nữa. Nếu chiếc đĩa này chưa được sử dụng, hoặc đã được format lại, thì cung từ kém không gây ra tác hại gì cả. Tất cả các bộ xử lý hiện có trên thị trường đều đánh dấu phần cung từ kém trên đĩa và tránh khu vực này khi sử dụng đĩa. Các ổ cứng hiện đại đều có những cung từ ‘dự phòng’ để thay thế phần không gian thiếu do cung từ kém gây ra, cho phép bù lại bất kỳ tác hại nào, dù là nhỏ nhất. Khi format ổ đĩa, các cung từ kém sẽ được nhận diện và các cung từ ‘dự phòng’ sẽ được sử dụng nếu cần. Cung từ kém chỉ gây ảnh hưởng lớn khi một cung từ ‘sử dụng được’ gặp lỗi. Tất cả các dữ liệu trên những cung từ này đều có nguy cơ bị xoá. Khi đó hệ điều hành không có cách này tự động bù lại phần dữ liệu bị xoá này nữa, và hậu quả tất yếu là việc phá hủy dữ liệu xảy ra trên quy mô lớn hơn, dẫn đến đình trệ hệ thống nếu đó là những dữ liệu thiết yếu. Cung từ kém có thể xuất phát từ lỗi phần mềm, hoặc các lỗi nhỏ trong đầu đọc/ghi khiến dữ liệu nằm trên cung từ trở nên hoàn toàn không đọc được, một điều rất tệ đối với hệ điều hành. Tuy vậy, bạn có thể sửa loại cung từ ‘mềm’ này bằng cách xoá sạch đĩa (ghi một loạt số 0 lên từng cung từ). Còn cung từ kém do lỗi kỹ thuật lại có xu hướng sinh ra hàng loạt các cung từ kém khác. Bất kỳ tổn hại nào trên bề mặt đĩa do lỗi cơ học gây ra sẽ gây ra nhiều thiệt hại hơn khi chúng tiếp xúc với đầu đọc. Sau khi đã format, đĩa có cung từ ‘cứng’ sẽ sử dụng các cung từ dự phòng để thay thế triệt để các cung từ kém này. Tất nhiên, nếu các cung từ kém vẫn ngày một lan rộng do nhiễm bụi hoặc do va chạm vật lý, thì ổ cứng của bạn sẽ tiếp tục hoạt động chập chờn. Khi đó, ưu tiên duy nhất của bạn là cố cứu cho được càng nhiều dữ liệu càng tốt trước khi ổ đĩa sập hoàn toàn. Nhưng may là chúng ta vẫn còn nhiều cách đề khắc phục các cung từ này. Phương pháp kiểm tra và sửa ổ cứng Có ba cách chính để kiểm tra sửa chữa sự toàn vẹn của ổ cứng cũng như dữ liệu của bạn. Trong các phần sau, chúng tôi sẽ đề cập đến một số ứng dụng đảm nhiệm vai trò này. Kiểm tra lỗi là quá trình quét các file và thư mục trên đĩa nhằm phát hiện những file hỏng hoặc những file không nhất quán. Ví dụ như những file đã bị xoá nhưng vẫn được hệ thống file chứa đường kết nối, hoặc những file được tham chiếu hơn một lần. Quá trình này được thực hiện rất nhanh và có thể giúp bạn dọn dẹp các vấn đề về file gây ra tình trạng mất dữ liệu. Còn nếu bạn liên tục gặp lỗi khi đang thực hiện quá trình kiểm tra lỗi, thì có lẽ ổ cứng của bạn chẳng còn sống được bao lâu nữa, bởi các cung từ kém đang lan rộng với tốc độ ngày một cao. Quét bề mặt giúp kiểm tra chi tiết từng cung từ trên đĩa để nhận diện và đánh dấu các cung từ kém. Những khu vực này sẽ được hệ thống file sử dụng rất ít, thay vào đó là các cung từ dự phòng. Việc quét bề mặt thường tốn rất nhiều thời gian, nhưng là cách duy nhất không gây hại cho ổ đĩa mà vẫn giúp bạn phát hiện tất cả các cung từ kém mới xuất hiện kể từ lần cuối bạn format ổ đĩa. Kiểm tra chẩn đoán SMART: Một bài kiểm tra SMART sẽ kiểm định những thông tin SMART nội bộ (Tự quản lý, Phân tích và Báo cáo Công nghệ) trên ổ đĩa để đưa ra trạng thái hiện thời. Nói chung, đây giống như một buổi kiểm tra sức khoẻ cho chiếc ổ cứng của bạn vậy. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ nghiên cứu kỹ hơn lợi ích của việc sử dụng SMART, nhưng trước hết, bạn cần biết những triệu chứng của một ổ cứng có bệnh cái đã