Cơ sở hoàn thiện các qui định về thời hạn trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam

Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, Tp 32, S 2 (2016) 34-43 C s hoàn thi n các qui nh v th i h n trong Lu t t t ng hình s Vi t Nam Nguy n Ng c Chí* Khoa Lu t, HQGHN, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam Nh n ngày 15 tháng 2 n m 2016 Ch nh s a ngày 30 tháng 3 n m 2016; Ch p nhn ng ngày 21 tháng 6 n m 2016 Tóm t t: Th i h n t t ng hình s là n i dung quan tr ng c a pháp lu t t t ng hình s , ng th i là b ph n c u thành c a th t c t hình s hi n di n trong t t c các mô hình t t ng trên th gi i, xuyên su t quá trình l ch s . Th i h n t t ng trong quá trình gi i quy t v án hình s ph thu c vào nhi u y u t , nh ưng quan tr ng nh t v n là tính hi u qu c a th c ti n u tranh, x lý t i ph m và b o m quy n con ng ưi v i ý ngh a vi c quy nh th i h n t t ng hình s h p lý, khoa hc s có tác ng tích c c trong vi c th c hi n m c ích c a t t ng t ng hình s , t ng c ưng trách nhi m c a các c quan có th m quy n ti n hành t t ng, ng ưi có th m quy n ti n hành t tng. tài tp trung gi i quy t nh ng v n lý lu n là c s cho vi c ánh giá, xem xét và ư a ra gi i pháp hoàn thi n và nâng cao hi u qu áp d ng pháp lu t t t ng hình s Vi t Nam v th i hn t t ng hình s . T khóa: Th i h n t ng nh s . 1. t v n ∗ Th nh t, th i hn t t ng hình s có vai trò quan tr ng trong vi c gi i quy t v án hình Hoàn thi n th i h n t t ng hình s trong s nhanh chóng, khách quan, công b ng góp quá trình gi i quy t v án ang là v n ưc ph n gi v ng an ninh chính tr , tr t t an toàn quan tâm nghiên c u hi n nay, nh t là các c xã h i, t o môi tr ưng n nh cho s phát tri n quan l p pháp và t ư pháp c ng nh ư các c kinh t , h i nh p qu c t , ng th i b o v các quan nghiên c u và c s ào t o lu t. Nh ng quy n con ng ưi và l i ích h p pháp c a công nghiên c u này ưc th hi n các tài, các dân. B Chính tr ã ban hành các Ngh quy t hi th o, các sách chuyên kh o và bài trên t p v c i cách t ư pháp vi m c tiêu “xây d ng n n chí, các lu n án, lu n v n các c s ào t o tư pháp trong s ch, v ng m nh, dân ch , lu t. Tuy nhiên, các nghiên c u, trong và ngoài nghiêm minh, b o v công lý ho t ng t ư nưc ch ưa áp ng ưc c s khoa h c c a c i pháp mà tr ng tâm là ho t ng xét x ưc cách t ư pháp nói chung và hoàn thi n pháp lu t ti n hành có hi u qu và có hi u l c cao”[1]. Vì v th i h n t t ng hình s nói riêng n ưc ta vy, nghiên c u xây d ng các lu n c khoa h c hi n nay. Do ó, vi c nghiên c u là c n thi t và tri n khai, th c hi n chi n l ưc c i cách t ư mang tính c p bách b i các lý do sau: pháp c a ng là h t s c c n thi t, c bi t trong th i im s a i các lu t t ch c và lu t _______ ∗ t t ng hình s . T.: 84-4-37547512 Email: chinn@vnu.edu.vn 34 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 35 Th hai , th i h n qui nh trong B lu t t xét x s th m và th i h n ph i m phiên toà tng hình s nm 2003 ã t ra có nhi u h n qui nh ti a (bao g m c th i h n gia h n) ch , nh ư: a)Vi c qui nh th i h n trong B lu t i v i t i ít nghiêm tr ng là 75 ngày, t i t t ng hình s da vào nhi u tiêu chí nh ưng nghiêm tr ng là 90 ngày, t i r t nghiêm tr ng là vn ch y u d a vào vi c phân lo i t i ph m 120 ngày, t i c bi t nghiêm tr ng là 150 ca B lu t hình s n m 1999. Các tiêu chí liên ngày. Quy nh này ch ưa góp ph n thúc y các quan n quy mô t i ph m, iu ki n a lý n i c quan ti n hành t tng (c quan xét x ) y xy ra t i ph m, tính ch t ph c t p c a v án nhanh ti n gi i quy t v án; d) M t s lo i v.v... ch ưa ưc chú tr ng khi thi t k các quy th i h n t t ng trong B lu t t t ng hình s nh v th i h n t t ng t ư ng ng; b) Th i h n nm 2003 quy nh không rõ ho c chung chung t t ng trong B lu t t t ng hình s n m 2003 nên vi c áp d ng trong th c ti n ch ưa th ng ưc quy nh t ư ng i a d ng nh ưng v n nh t d d n n cách v n d ng tu ti n nh ư: chưa quy nh y , c th , chi ti t i v i Quy nh Tòa án g i “ngay” các quy t nh mt s th i h n t t ng, nh ư: ch ưa quy nh các ư a v án ra xét x , quy t nh ình ch , quy t lo i th i h n giám nh, cm i kh i n i c ư trú, nh t m ình ch v án cho Vi n ki m sát; Toà bo l nh, t ti n ho c tài s n có giá tr b o án g i “ ngay” cho b can, b cáo, Vi n ki m sát m; th i h n các c quan ti n hành t t ng, cùng c p, tr i t m giam n i b can, b cáo ang ng ưi ti n hành t t ng ph i tr l i, ph i gi i b t m giam quy t nh áp d ng, thay i ho c quy t ngh , yêu c u c a ng ưi b t m gi , b hu b bi n pháp ng n ch n...; e) B lu t t can, b cáo, ng ưi bào ch a; th i h n iu tra tng hình s 2003 có m t iu lu t riêng ( iu truy t , xét x các v án ph i yêu c u n ưc 96) quy nh v cách tính th i h n t t ng theo ngoài t ư ng tr t ư pháp ho c d n t i ngày; tính th i h n theo tháng; tính th i h n ph m...; c) Mt s th i h n trong B lu t t trong tr ưng h p h t th i h n t t ng r i vào tng hình s nm 2003 quy nh ch ưa phù h p ngày ngh , trong tr ưng h p g i tài li u t t ng vi th c t gi i quy t v án nên ã gây áp l c qua ưng b ưu in v.v... Tuy nhiên, qui nh cho các c quan ti n hành t t ng trong quá này còn nhi u b t h p lý. trình gi i quy t v án và không kh thi trong Th ba, trong th c t có nhi u th i h n b th c ti n áp d ng ho c qui nh m t s th i h n các c quan ti n hành t t ng vi ph m; tình t t ng còn dài, ch ưa áp ng yêu c u “nhanh tr ng t m gi , t m giam quá h n lu t nh v n chóng” phát hi n và x lý t i ph m nh ư nhi m còn x y ra; có tình tr ng ch m tr , quá h n v mà B lu t t t ng hình s nm 2003 t trong vi c gi i quy t các yêu c u, ngh c a ra. Ch ng h n: Mt s th i h n quy nh quá ng ưi b t m gi , b can, b cáo, ng ưi bào ng n nh ư: Quy nh th i h n gi i quy t t giác, ch a; i v i các v án ph i yêu c u n ưc tin báo t i ph m và ki n ngh kh i t t i a là ngoài t ư ng tr t ư pháp ho c d n t i ph m hai tháng là ch ưa phù h p, nh t là i v i th ưng có tình tr ng vi ph m th i h n t t ng. tr ưng h p i t ưng ang n ưc ngoài ho c Tr ưc nhu c u c p thi t này, m t tài vng m t t i n i c ư trú ho c c n tr ưng c u giám nghiên c u khoa h c c p i h c qu c gia Hà nh; quy nh th i h n C quan iu tra g i Ni ã ưc tri n khai do t p th các tác gi là bn k t lu n iu tra cho b can, ng ưi bào ch a các cán b gi ng d y, nghiên c u, th c ti n là 02 ngày; Th i h n Vi n ki m sát giao các trong và ngoài i h c Qu c gia Hà N i ti n quy t nh ưc ban hành trong giai on truy hành[2]. tài t ra m c tiêu làm rõ nh ng t cho b can là 03 ngày v.v... là ch ưa phù h p, cn c khoa h c c a vi c qui nh th i h n t nh t là i v i nh ng v án ph c t p, v án có tng trong lu t t t ng Vi t Nam tr ưc yêu c u nhi u b can, có b can xa ho c c ư trú nh ng ci cách t ư pháp, xây d ng Nhà n ưc pháp tnh mi n núi, giao thông i l i khó kh n... Mt quy n, trên c s ánh giá h th ng pháp lu t s th i h n trong B lu t t t ng hình s n m và th c tr ng áp d ng th i h n t t ng trong B 2003 quy nh còn dài nh ư: th i h n chu n b lu t t t ng hình s n m 2003. th c hi n 36 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 mc tiêu này, tài l a ch n ti p c n c a ch a. Tính khách quan c a th i h n T t ng ngh a duy v t bi n ch ng, t ư t ưng H Chí hình s . M i b ưc, c ng nh ư toàn b quá trình Minh và các quan im ch tr ư ng c i cách t ư t t ng c n m t kho ng th i gian nh t nh pháp c a ng và Nhà n ưc Vi t Nam, cách các ch th tham gia t t ng th c hi n các bi n ti p c n trên c s quy n con ng ưi. pháp c n thi t khôi ph c l i s th t khách quan ca v án, làm c s cho vi c x lý t i ph m. Vì v y, th i h n t t ng hình s t n t i nh ư là 2. K t qu nghiên c u ã gi i quy t ưc mt qui lu t khách quan, iu ki n c n c a quá Th i h n t t ng hình s có v trí và vai trò trình nh n th c v các di n bi n v án. Tuy quan tr ng trong quá trình gi i quy t v án hình nhiên, v n t ra, th i h n bao nhiêu s là s, n u ưc quy nh h p lý, khoa h c, k t cho m i ho t ng, m i b ưc và cho toàn b hp m t cách h p lý gi a các tiêu chí v phân quá trình t t ng. Hàng lo t v n ưc t ra lo i t i ph m, tính ch t, m c ph c t p c a khi tr l i câu h i này liên quan n các iu v án, kh n ng gi i quy t v án hình s ca ki n kinh t , xã h i, pháp lu t, n ng l c c a các ch th ti n hành t t ng s góp ph n quan ng ưi có th m quy n ti n hành t t ng, ng ưi tr ng thúc y các ch th ti n hành t t ng y tham gia t t ng c ng nh ư các iu ki n khác nhanh ti n gi i quy t v án hình s nh ưng v trang thi t b , c s v t ch t áp ng cho cng b o m th i gian c n thi t th c vi c ch ng minh làm rõ t i ph mT t c hi n các ho t ng, hành vi t t ng nh m nâng nh ng câu h i ưc nhà làm lu t tr l i thông cao hi u qu u tranh phòng, ch ng t i ph m; qua các qui nh v th i h n t t ng trong các ti t ki m th i gian, công s c, ti n b c c a Nhà vn b n pháp lu t t t ng hình s c a nhà n ưc nưc và nh ng ng ưi tham gia t t ng khác; khi ưc ban hành. bo m quy n và l i ích h p pháp c a Nhà b. Th i h n t t ng hình s là m t b ph n nưc, c a t ch c và cá nhân, c bi t là quy n ca th t c t t ng c a quá trình gi i quy t v ca ng ưi b t m gi , b can, b cáo. Vi c quy án, có m i liên h và thu c vào th m quy n, nh ch t ch , y các th i h n th c hi n các trình t , th t c ti n hành t t ng các giai ho t ng, hành vi t t ng và th i h n áp d ng on t t ng. Th i h n t t ng vì th cùng v i các bi n pháp ng n ch n cao tinh th n trách các qui nh khác c a lu t t t ng hình s có ý nhi m các ch th ti n hành t t ng, ng n ch n ngh a quan tr ng trong vi c xác nh s th t s ch m tr , s tùy ti n trong vi c gi i quy t v khách quan c a v án, tính hi u qu c a ho t án hình s , góp ph n th c hi n m c tiêu, nhi m ng t t ng và trong vi c b o m quy n v c a lu t t t ng hình s trong công cu c xây con ng ưi. dng và hoàn thi n Nhà n ưc pháp quy n Vi t c. Do nh ng c im v yu t con ng ưi, Nam xã h i ch ngh a. Vì v y, làm rõ c s lý lch s, kinh t, chính tr , vn hóa, xã hi, tình lu n v th i h n t t ng hình s c ng nh ư ánh hình ti ph m và truy n th ng pháp lu t ca giá th c tr ng pháp lu t và th c ti n áp d ng th i mi qu c gia khác nhau nên vi c qui nh th i hn t t ng trong quá trình gi i quy t v án có ý hn t t ng hình s c ng khác nhau d a trên ngh a quan tr ng trong vi c x lý t i ph m khách vi c xác nh m c ích c a t t ng hình s ưu quan, công b ng, b o m quy n con ng ưi khi tiên cho vi c ki m soát t i ph m hay tôn tr ng ti n hành t t ng. ph m giá con ng ưi, t do, bình ng, b o m 1. Th i h n t t ng hình s là mt khái quy n ti p c n công lý c a ng ưi dân. ni m khoa h c ưc xây d ng trên c s ch T nh ng phân tích trên có th ưa ra khái nh v th i h n ưc qui nh trong lu t t ni m th i h n t t ng hình s nh ư sau: Th i h n tng hình s v i các m i quan h bên trong và t t ng hình s là kho ng th i gian ưc lu t t bên ngoài trong quá trình phát tri n. Trên c s tng hình s gi i h n cho toàn b quá trình gi i ti p c n t ng th , bi n ch ng có th ch ra n i quy t v án và cho m i giai on, m i ho t hàm c a khái ni m th i h n t t ng hình s , ó là: ng, m i bi n pháp, m i hành vi t t ng c a N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 37 các ch th liên quan h ưng t i nh ng m c giai on ó và trong t ng giai on có các th i tiêu, yêu c u c th nh t nh. hn t t ng c th g n v i t ng ho t ng t t ng. 2. Khái ni m nêu trên ã ch ra c im S phân chia th i gian t ư ng ng v i m i giai ca th i h n t t ng hình s , thông qua ó làm on theo yêu c u, nhi m v t ra ph i gi i quy t rõ b n ch t c a ch nh th i h n t t ng hình trong th i gian ó là cách th c t i ưu hóa ti n s v i t ư cách là m t b ph n h p thành c a th trình gi i quy t v án hình s . Trong m i th i tc t t ng hình s . Nh ng c im ó là: hn t t ng hình s khác nhau có ho t ng, hành vi t t ng c tr ưng, in hình ưc th c a. Th i h n t t ng hình s v a mang tính hi n. M i th i h n t t ng hình s t ra cho khách quan, v a mang tính ch quan. Quy nh các ch th m c tiêu riêng c n t ưc, t ra ca pháp lu t ph n ánh t t c nh ng c tr ưng trình t , th t c, n i dung nhi m v và yêu c u ca m t hi n t ưng xã h i phát sinh và phát c th c n gi i quy t trong th i h n ó. tri n trong nh ng iu ki n l ch s và hi n tưng xã h i theo quy lu t khách quan. Th i c. Các th i h n t t ng hình s n m trong hn t t ng hình s c ng n m trong quy lu t ó, mt ch nh th th ng nh t, có m i quan h ch t nó ưc tính toán trên c s các iu ki n kinh ch v i nhau . Mi th i h n t t ng hình s ưc t, chính tr , xã h i, áp ng yêu cu u tranh xác nh b ng th i im b t u và th i im phòng, ch ng t i ph m trong t ng th i k l ch kt thúc và u là m t ph n c l p t ư ng i s thông qua quá trình gi i quy t các v án hình trong ti n trình T t ng hình s . Tuy nhiên, các s v i các c im lo i t i ph m ã th c hi n, th i h n t t ng hình s n m trong m t ch nh quy mô, tính ch t, m c ph c t p c a v án th th ng nh t c a th i h n t t ng hình s nói kt h p v i s l ưng, ch t l ưng c a các ch chung - th i h n gi i quy t v án hình s , ưc th ti n hành t t ng, t ó xác nh kho ng bt u t khi có t giác, tin báo v t i ph m th i gian v t ch t c n thi t cho vi c th c hi n n khi ra b n án, quy t nh có hi u l c pháp các ho t ng t t ng, b o m tính kh thi c a lu t c ng nh ư ra quy t nh thi hành án. Các các quy nh v th i h n t t ng hình s , phù th i hn T t ng hình s n m trong m t chu hp v i th c t khách quan. Nhà làm lu t th trình, dây chuy n khép kín, ng b , n i ti p hi n ý chí c a nhân dân thông qua vi c xác nh nhau, k t thúc th i h n này thì ng th i c ng nh ng th i h n c n thi t ti n hành các ho t m ra m t th i h n khác. Th i h n giai on ng t t ng hình s . Tuy nhiên, quy nh v tr ưc là iu ki n làm phát sinh th i h n giai th i h n t t ng hình s không ch là v n on sau, th i h n ti p theo ch ưc b t u nh n th c mà là v n th c ti n xây d ng pháp khi th i h n tr ưc ã k t thúc, th i h n sau lu t, trong ó vi c xác nh các nguyên t c pháp h a th i h n tr ưc . lý k t h p úng n gi a tính khách quan d. M i lo i th i h n t t ng hình s ưc áp vi ch quan, v a ph n ánh ưc nh ng quy dng i v i nh ng ch th xác nh, bu c lu t c a th c ti n xã h i, n m ngoài ý chí ch nh ng ch th này ph i th c hi n các ho t quan và do ó con ng ưi nh t thi t ph i tuân ng, hành vi t t ng trong th i h n lu t nh. theo. Ch khi nào th i h n t t ng hình s ưc Ho t ng t t ng hình s , phân chia các th i xây d ng trên n n t ng nh n th c c a nhà l p hn t t ng không ch n thu n là xác nh pháp v nh ng quy lu t khách quan và nh ng nhi m v c a m t ch th mà còn làm rõ quy n iu ki n tác ng, chi ph i nó trong t t ng và trách nhi m c a các ch th trong vi c th c hình s thì ho t ng t t ng hình s m i có hi n các ho t ng, hành vi t t ng c ng nh ư th em l i nh ng k t qu mong i. ư a ra các v n b n t t ng phù h p trong t ng b. M i th i h n t t ng hình s t ra yêu giai on c a quá trình gi i quy t v án hình s . cu ho t ng, hành vi t t ng i v i vi c gi i Bi quá trình gi i quy t v án hình s ph i do quy t nhi m v nh t nh. Quá trình t t ng nhi u c quan, nhi u ng ưi ti n hành t t ng hình s ưc th c hi n qua các giai on v i th c hi n v i s tham gia c a nh ng ng ưi các th i h n t t ng khác nhau t ra cho t ng tham gia t t ng, ph i tr i qua các giai on v i 38 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 th i h n t t ng t ư ng ng ưc áp d ng i ch n u có th ưc gia h n. ây là s linh vi ch th c tr ưng, t ư ng ng trong giai ho t và m m d o c a th i h n t t ng hình s , on ó, ch ng h n, trong giai on kh i t , bo m cho vi c gi i quy t các v án hình s th i h n gi i quy t t giác, tin báo v t i ph m có c n c , hp lý, h p pháp. ưc áp d ng i v i ch th c tr ưng là c h. Th i h n t t ng hình s ưc Nhà n ưc quan iu tra, theo ó, c quan iu tra trong bo m th c hi n. Toàn b quá trình gi i quy t ph m vi trách nhi m c a mình ph i ki m tra, v án hình s ph i tuân th nghiêm ch nh các xác minh ngu n tin và quy t nh kh i t ho c quy nh c a pháp lu t t tng hình s, nh t là không kh i t án hình s . các quy nh v th i hn t tng, bo m gi i e. M i th i h n t t ng hình s ưc k t quy t nhanh chóng, kp th i các v án hình s thúc b ng hành vi, quy t nh t t ng khác nh ưng ph i bo m quy n và li ích hp pháp nhau. Có nhi u lo i th i h n t t ng hình s , ca con ng ưi, ca công dân. ây chính là mi tuy nhiên có th phân chia thành th i h n gi i quan tâm ln th ưng t ra i vi bt k nưc quy t v án hình s và th i h n áp d ng các nào khi xây dng trình t, th tc t tng hình bi n pháp ng n ch n. Do các bi n pháp ng n s. Do vy, vi tính ch t là mt c quan công ch n liên quan n quy n t do c a ng ưi b quy n, các c quan ti n hành t tng có nh ng tm gi , b can, b cáo nên th i h n này ưc quy n hn nh t nh th c thi ch c trách ca quy nh c th , rõ ràng trong quy t nh áp mình, tích cc ti n hành xem xét, gi i quy t các dng. Xu t phát t nguyên t c nhân o, b o v án hình s trong th i hn lu t nh, ng m quy n con ng ưi trong t t ng hình s , th i iu ch nh và x lý các vi ph m th i hn t iu lu t quy nh khi ra quy t nh t m gi , tng hình s. tm giam, c quan ti n hành t t ng ph i ghi rõ 3. Phân lo i th i h n t t ng hình s . Th i trong l nh t m gi , t m giam th i gian b t u hn t t ng hình s là khái ni m có tính khái và th i im kt thúc. Trong tr ưng h p trong quát, chung nh t trong khi ó quá trình gi i lnh t m giam ch ghi b ng n v o th i gian quy t v án hình s li òi h i nh ng qui nh (tu n, tháng, n m) thì ph i xác nh th i im c th v th i l ưng cho m i lo i ho t ng, bt u ghi trong l nh và tính theo n v o mi lo i bi n pháp ưc áp d ng và nh ư v y s lưng n v ó. i v i th i h n gi i quy t v xu t hi n khái ni m th i h n c a các b ph n án hình s , do không ưc th hi n trong quy t cu thành trong th i h n chung ó. Vì v y, vi c nh t t ng nh ưng ưc tính theo quy nh c a phân lo i th i h n t t ng hình s là c n thi t B lu t t t ng hình s nên ch có th xác nh cho c quá trình xây d ng và th c thi pháp lu t th i im k t thúc c a lo i th i h n này b ng t t ng hình s . Phân lo i th i h n t t ng hình các quy t nh t t ng c a các c quan ti n s ưc d a trên các c n c sau ây: hành t t ng có th m quy n ban hành trong quá a. C n c vào tính ch t, ph m vi c a t t ng trình gi i quy t v án hình s , ch ng h n th i hình s có th phân chia th i h n t t ng hình hn trong giai on kh i t ưc k t thúc b ng s thành: thi h n gi i quy t v án hình s , th i quy t nh kh i t ho c không kh i t v án hn c a các giai on t t ng, th i h n c a các hình s . bi n pháp c ưng ch t t ng hình s . g. Th i h n t t ng hình s ưc quy nh b. C n c vào các giai on t t ng hình s dng t i a và có th gia h n, ph c h i. Do tính có th phân chia thành th i h n t t ng c a các ph c tp c a ho t ng ch ng minh, thu th p giai on t t ng hình s , theo ó có: Th i h n ch ng c , pháp lu t t t ng hình s ã t o cho giai on kh i t , th i h n giai on iu tra, các ch th t t ng s ch ng v m t th i th i h n giai on truy t , thi h n giai on xét gian tri n khai các công vi c khi quy nh x và th i h n c a giai on thi hành án. hu h t các th i hn t t ng hình s d ng t i a. Ngoài ra, h u h t các th i h n gi i quy t v c. Cn c vào ho t ng ca các c quan có án hình s , th i h n áp d ng các bi n pháp ng n th m quy n ti n hành t t ng th c hi n ch c N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 39 nng, nhi m v theo lu t nh gi i quy t v 5. Trong l ch s pháp lut t t ng hình s án . Vi c phân chia các giai on t tng ưc Vi t Nam t n m 1945 cho n tr ưc khi ban th c hi n ch yu theo trình t th i gian và các hành B lu t t t ng hình s nm 2003, ch ho t ng t tng ưc th c hi n. nh th i h n t t ng ưc hình thành, phát d. C n c vào mc ích áp dng ca th i tri n và t ng b ưc ưc hoàn thi n áp ng yêu hn t t ng hình s có th phân chia th i hn t cu u tranh phòng, ch ng t i ph m. Giai on tng hình s thành th i hn gi i quy t v án, t n m 1945 n tr ưc khi ban hành B lu t t th i hn áp dng các bi n pháp ng n ch n và tng hình s nm 1988, các v n b n pháp lu t th i hn liên quan n các quy n t do cá nhân. quy nh v th i h n t t ng còn s sài, t n mn, ch ưa có h th ng, h u h t ch quy nh v e. C n c vào nh lưng v th i gian có th th i h n t m gi , th i h n t m giam và th i h n phân chia thành: th i hn t t ng hình s tính ư a v án ra xét x . Quy nh các th i h n này theo gi , ngày, tháng, nm; th i hn t t ng da trên c n c phân lo i t i ph m ho c c n c hình s v a tính theo ngày va tính theo tháng; vào m c hình ph t v i m c ích nh m b o m và thi hn t t ng hình s không xác nh. quy n t do thân th c a công dân. Ch nh 4. Vi c qui nh th i h n t t ng hình s th i h n t t ng ã th hi n s phát tri n trong trong lu t t t ng hình s không ph i là s tùy B lu t t t ng hình s n m 1988 v i m t h hng, ng u nhiên mà ph i d a trên nh ng c s th ng th i h n ưc quy nh t ư ng ng v i khoa h c, nh ng c n c th c ti n u tranh x các giai on t t ng, g n li n v i các ho t lý t i ph m. Có nh ư v y th i h n t t ng hình ng c a các ch th ti n hành t t ng, t o c s m i bo m các ch th tin hành t s pháp lý quan tr ng cho u tranh phòng, tng có th i gian cn thi t th c hi n các ho t ch ng t i ph m có hi u qu . Th i h n t t ng ng, hành vi t tng, ng th i ng n ng a vi c trong B lu t này ưc xác nh c th d a trên lm dng ho c áp dng tùy ti n, phù h p v i cn c phân lo i t i ph m, có tính n tính ch t th c ti n gi i quy t v án. Do ó, khi xây dng ph c t p c a v án gi i quy t v án nhanh các quy nh v th i hn t t ng hình s ph i chóng, k p th i, ch ng tùy ti n và xâm ph m t chúng trong mi quan h hp lý vi tt c n quy n và l i ích h p pháp c a Nhà n ưc, t các vn liên quan n vi c th c hi n chúng ch c, công dân. Tuy nhiên, xét th y trong giai trong th c ti n. Yêu cu bo m tính kh thi on này do iu ki n khách quan và ch quan ch t ưc khi các quy nh v th i hn t ca các ch th ti n hành t t ng còn m c tng hình s ưc t trong tng th v: kh hn ch nên các th i h n t t ng hình s ưc nng iu tra, x lý ti ph m; trình dân trí, quy nh t ư ng i dài, to thu n l i cho các ch trình vn hóa, ý th c pháp lu t, nn dân ch th này mà ch ưa chú tr ng n b o m quy n trong xã hi nói chung và trong tư pháp hình s con ng ưi trong t t ng hình s . nói riêng; các thi t ch v hành chính và tư 6. Do nh ng c im khác nhau v l ch s , pháp, h th ng các c quan công quy n v t vn hóa, quan ni m o c và truy n th ng ch c, nng lc, trình , ph m ch t o c ngh pháp lu t, pháp lu t t t ng hình s ca m i nghi p ca i ng cán b các c quan ti n hành qu c gia có nh ng quy nh riêng v th i h n t t tng; ph ư ng ti n nghi p v mà các ch th tng phù h p v i iu ki n c th c a n ưc t tng ưc Nhà nưc trang b. Do vy, khi mình. Qua nghiên c u pháp lu t t t ng hình s thi t k th i hn t tng hình s ph i cn c vào các n ưc cho th y, m t s n ưc nh ư Nga, các yu t sau ây: Mt là, cn c vào phân lo i Trung Qu c u có quy nh v các th i h n ti ph m; Hai là, cn c vào tính ch t ph c tp gn v i các giai on, ho t ng t t ng. Tuy ca v án hình s; Ba là, cn c vào kh nng nhiên, các n ưc Pháp, c, Anh và X Wales, gi i quy t các v án hình s; Bn là, cn c vào Hoa K và Nh t B n u không quy nh th i th tc t tng, vào nhi m v t ra cho các giai hn c th cho các ho t ng t t ng mà nh n on t tng . Nm là, cn c vào y u t v n mnh n vi c các c quan ti n hành t t ng hóa, thói quen pháp lý. 40 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 th c hi n các ho t ng t t ng m t cách có gi i quy t xong v án hình s , b o m cho m i hi u qu và nhanh nh t tránh b ràng bu c do ho t ng, hành vi t t ng u ưc ràng bu c các th i h n lu t nh c ng nh ư không t o s c bi th i h n. Các th i h n t t ng trong B lu t ép cho vi c thu th p ch ng c và vi c chu n b ưc quy nh ch t ch , có im b t u, im bào ch a c a b can, b cáo và lu t s ư. Pháp lu t kt thúc, n i ti p nhau ã ràng bu c trách nhi m t t ng hình s các n ưc này ch quy nh các các các ch th ti n hành t t ng trong vi c th i h n t t ng liên quan n quy n và l i ích th c hi n các ho t ng, hành vi t t ng, h n hp pháp c a b can, b cáo, ó là các th i h n ch s l m d ng và tùy ti n, b o m quy n và tm gi , th i h n t m giam, th i h n ti n hành li ích h p pháp c a b can, b cáo và nh ng hi cung i v i b can, b cáo, th i h n chuy n ng ưi tham gia t t ng khác. Bên c nh ó, B giao các tài li u, ch ng c liên quan n vi c lu t ã t o cho các ch th ti n hành t t ng s bào ch a, th i h n kháng cáo, kháng ngh i ch ng r t l n v m t th i gian khi quy nh vi b n án, quy t nh c a tòa án. M c dù, các th i h n t t ng d ng t i a. Ngoài ra, không có các quy nh v th i h n iu tra, truy trong các giai on t t ng, h u h t các th i h n t, xét x nh ưng pháp lu t các n ưc này c ng u ưc gia h n do tính ph c t p c a v án. thi t lp các c ch t t ng và phi t t ng khác Tuy nhiên, chính các quy nh v vi c gia h n b o m ti n trình t t ng ưc ti n hành th i h n trên v a có m t tích c c là t o iu nhanh chóng, áp ng òi h i c a công chúng, ki n cho ch th ti n hành t t ng có th i ng th i tránh nh ng khó kh n v m t ch ng gian thu th p, ánh giá y , toàn di n các c có th xu t hi n do vi c kéo dài quá trình gi i chng c , v a có m t h n ch là vi c gia h n quy t các v án hình s . th i h n d b l m d ng, t o ra s th ng, d a Ci cách t ư pháp hưng t i m c tiêu xây dm, l i c a chính các ch th ti n hành t dng m t n n t ư pháp trong s ch, v ng m nh, tng, gia t ng nh ng thi t h i, b t l i cho ng ưi dân ch , nghiêm minh, b o v công lý, t ng b nghi th c hi n t i ph m và s lãng phí v bưc hi n i, ph c v nhân dân, ph ng s T ngu n l c con ng ưi, thi gian, ti n c a khi gi i qu c Vi t Nam xã h i ch ngh a, u tranh có quy t v án hình s kéo dài. Ngoài ra, B lu t hi u qu i v i các lo i t i ph m và vi ph m t t ng hình s nm 2003 còn b c l m t s h n pháp lu t, tôn tr ng và b o v quy n con ng ưi ch c n ưc kh c ph c nh ư c n c phân nh thì vi c hoàn thi n các quy nh v th i h n t th i h n t t ng ch y u d a vào tiêu chí phân tng hình s cn k th a nh ng quy nh truy n lo i t i ph m, ch ưa quy nh th i h n cho m t th ng ã phát huy tác d ng trong l ch s pháp s th t c t t ng, m t s th i h n t t ng quy lu t t t ng hình s Vi t Nam, ti p thu, b sung nh còn dài làm cho ho t ng t t ng kéo dài, nh ng im tích c c, ti n b v th i h n t t ng không c n thi t, trong khi ó m t s th i h n l i trong pháp lu t t t ng hình s ca m t s n ưc quá ng n, gây áp l c cho các ch th ti n hành in hình trên th gi i phù h p v i iu ki n t t ng, h n ch ch t l ưng gi i quy t v án th c ti n c a Vi t Nam. hình s , nh h ưng n quy n và l i ích c a ng ưi tham gia t t ng, nh t là quy n và l i ích 7. B lu t t t ng hình s nm 2003 ưc hp pháp c a ng ưi b t m gi , b can, b cáo. xây d ng trên c s k th a nh ng nguyên t c truy n th ng trong l ch s pháp lu t t t ng 8. Th c ti n áp d ng th i h n t t ng hình hình s Vi t Nam, ti p thu nh ng nguyên t c t s th i gian qua cho th y v c b n các ch th tng hình s m i, ti n b , tham kh o có ch n ti n hành t t ng trong quá trình phát hi n, x lc các quy nh v t t ng hình s c a m t s lý t i ph m ã y nhanh ti n gi i quy t các nưc trên th gi i. B lu t ã quy nh m t h v án hình s , a s các lo i th i h n t t ng th ng th i h n t t ng t ư ng ng v i các giai ưc tuân th trong th c ti n. Vi vi c tuân th on t t ng, g n li n v i các ho t ng, hành các th i h n t t ng ã ch ng minh tính hi u vi t t ng c a các ch th ti n hành t t ng, t qu c a b máy t t ng hình s , ch ng minh ý khi có t giác, tin báo v t i ph m cho n khi th c trách nhim, tính tích c c, ch ng c a N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 41 các b ph n trong b máy t t ng hình s trong quá trình gi i quy t v án hình s luôn ti m n vi c y nhanh ti n gi i quy t các v án hình nguy c nh h ưng n quy n con ng ưi, s, kh c ph c tình tr ng "ch m ch p" trong quy n công dân nên th i h n c n ưc qui nh công vi c c a nh ng ng ưi ti n hành t t ng ch t ch và giám sát nghiêm ng t khi ti n hành cng nh ư ph n ánh tính khoa h c, tính phù h p t t ng. “ ây luôn là n i dung ưc cân nh c ca nhi u th i h n t t ng trong pháp lu t t mi khi s a i B lu t t t ng hình s , m c dù tng hình s hi n hành v i th c ti n áp d ng. rt khó b i l ph i áp ng c hai yêu c u: M t Bên c nh nh ng k t qu ã t ưc, vi c là, b o m m c cao nh t quyn con các ch th ti n hành t t ng vi ph m th i h n ng ưi, quy n công dân; Hai là, kh n ng th c t t t ng hình s trong quá trình gi i quy t các v ca các c quan t t ng xét trên t ng th v án hình s vn còn xy ra, ti n gi i quy t nng l c, biên ch , th c t u t ư trang thi t b , mt s v án còn ch m, gây ra nh ng h u qu phư ng ti n. Không gây áp l c cho các c quan nghiêm tr ng v nhi u m t, xâm h i m c ti n hành t t ng trong qu trình gi i quy t v áng k n quy n và l i ích h p pháp c a con án nh ưng ph i thi t ch t c quan này ng ưi, ca công dân, làm gi m sút ni m tin c a trong trng thái luôn luôn ph i n l c, ch ng qu n chúng nhân dân vào các c quan b o v hoàn thành nhim v trong th i gian s m pháp lu t, nh h ưng n hi u qu u tranh nh t” [3]. phòng, ch ng t i ph m c ng nh ư công tác i Nh ng n i dung s a i v th i h n t t ng ni, i ngo i c a t n ưc. Nguyên nhân c a hình s c a B lu t T t ng hình s nm 2015 tình tr ng này có th ưc lý gi i nhi u góc tp trung nh ng im sau ây: khác nhau nh ưng t u chung l i có hai nhóm a. B sung qui nh th i h n áp d ng i nguyên nhân chính là nguyên nhân khách quan vi mt s bi n pháp ng n ch n mà B lu t t và nguyên nhân ch quan. Nh ng nguyên nhân tng hình s nm 2003 ch ưa qui nh nh m b o ch quan có th kh c ph c b ng các gi i pháp m tính ch t ch c a th i h n t t ng. B lu t phù h p nh ư vi c u t ư nhi u th i gian, công t t ng hình s nm 2003 ch ưa qui nh th i sc c a các c quan ti n hành t t ng c ng nh ư hn áp d ng i v i m t s bi n pháp ng n có s ph i h p, h tr c a các c quan nhà ch n nên nh h ưng t i quy n con ng ưi, gây nưc khác, các t ch c chính tr và chính tr - khó kh n khi áp d ng các bi n pháp này i v i xã h i và toàn th nhân dân. Nguyên nhân các c quan ti n hành t t ng trong quá trình khách quan, trong ó có các b t c p, h n ch v gi i quy t v án. B lu t t t ng hình s n m th i h n t t ng hình s c n kh c ph c b ng 2015 ã kh c ph c nh ng h n ch này b ng vi c ưa ra nh ng ki n ngh phù h p trên c s vi c qui nh t i iu 121, kho n 5 v bi n k th a các quy nh v th i h n t t ng trong pháp b o l nh: “Th i h n b o l nh không ưc lch s pháp lu t t t ng hình s Vi t Nam, ti p quá th i h n iu tra, truy t ho c xét x theo thu có ch n l c các quy nh v th i h n t t ng qui nh c a B lu t này. Th i h n b o l nh i trong pháp lu t t t ng hình s mt s n ưc trên vi ng ưi b k t án ph t tù không quá th i h n th gi i hoàn thi n các quy nh v th i h n k t khi tuyên án cho n khi ng ưi ó ph i i t t ng hình s áp ng yêu c u c i cách t ư ch p hành hình ph t tù”. Theo qui nh này thì pháp và h i nh p qu c t. th i h n áp d ng bi n ng n ch n b o l nh 9. B lu t T t ng hình s nm 2015 trên tư ng ng v i th i h n c a các giai on iu tinh th n c a các Ngh quy t v c i cách t ư tra, tuy t và xét x i v i v án, tr tr ưng pháp, Hi n pháp n m 2013 ã có nhi u qui nh hp ng ưi ang b áp d ng bi n pháp b o l nh mi so v i B lu t t t ng hình s nm 2003 có quy t nh h y b ho c thay th bi n pháp th hi n ưc chính sách pháp lu t t t ng hình ng n ch n c a ng ưicó th m quy n. ng th i, s ca ng và Nhà n ưc ta giai on hi n nay. iu lu t c ng qui nh th i h n i v i tr ưng Nh ng qui nh v th i h n t t ng hình s hp ng ưi b tuyên hình ph t tù nh ưng b n án không có s thay i nhi u m c dù ã xác nh ch ưa có hi u l c pháp lu t ho c ch ưa có quy t 42 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 nh thi hành án c a tòa án có th m quy n theo th i h n gi i quy t t cáo c a công dân t 60 các th i h n c a các ho t ng t t ng t ư ng ngày xu ng còn 30 ngày. ng cho n khi h i ch p hành hình ph t tù. 10. Ngh quy t s 08-NQ/TW ngày Tư ng t nh ư v y, các bi n pháp ng n ch n t 02/01/2002 c a B chính tr v m t s nhi m ti n b o m, bi n pháp ng n ch n c m i v tr ng tâm c a công tác t ư pháp trong th i kh i n i c ư trú, bi n pháp ng n ch n t m hoãn gian t i ã dt ra yêu c u ti p t c c i cách m nh xu t c nh c ng có qui nh v th i h n. iu m các ho t ng t ư pháp trong iu ki n xây 122, kho n 4 qui nh:“Th i h n t ti n b o dng Nhà n ưc pháp quy n Vi t Nam xã h i m không ưc quá th i h n iu tra, truy t ch ngh a và h i nh p qu c t , l y c i cách ho t ho c xét x theo qui nh c a B lu t này. Th i ng xét x làm tr ng tâm, tng c ưng tranh hn t ti n b o m i v i ng ưi b k t án tng, tng c ưng công t trong ho t ng iu ph t tù không quá th i h n k t khi tuyên án tra, th c hi n c ch công t g n v i ho t ng cho n khi ng ưi ó ph i i ch p hành hình iu tra thì ch nh th i h n t t ng hình s ph t tù; iu 123, kho n 4 qui nh: “Th i h n cn ưc ti p t c hoàn thi n. Do ó, ti p t c cm i kh i n i c ư trú không ưc quá th i h n hoàn thi n các quy nh v th i h n t t ng trên iu tra, truy t ho c xét x theo qui nh c a c s th c ti n thi hành B lu t t t ng hình s B lu t này. Th i h n c m i kh i n i c ư trú hin hành, ti p t c k th a và phát huy hi u qu i v i ng ưi b k t án ph t tù không quá th i nh ng quy nh v th i h n t t ng ang có tác hn k t khi tuyên án cho n khi ng ưi ó dng tích c c trong u tranh phòng, ch ng t i ph i i ch p hành hình ph t tù”; iu 124, ph m, kh c ph c m t cách c n b n nh ng kho n 3 qui nh: “Th i h n t m hoãn xu t vưng m c, b t c p trong th c ti n áp d ng th i cnh không ưc quá th i h n g i quy t ngu n hn t t ng, ng th i ti p thu có ch n l c kinh tin v t i ph m, kh i t , iu tra, truy t ho c nghi m t t ng hình s ca m t s n ưc trên xét x theo qui nh c a B lu t này. Th i h n th gi i, phù h p v i truy n th ng v n hóa, tm hoãn xu t c nh i v i ng ưi b k t án ph t iu ki n chính tr , kinh t , xã h i c th c a tù không quá th i h n k t khi tuyên án cho Vi t Nam. Bên c nh ó, ph i k p th i xây d ng n khi ng ưi ó ph i i ch p hành hình ph t tù”. và hoàn thi n h th ng các v n b n h ưng d n Rút ng n th i h n áp d ng i v i m t s thi hành các quy nh v th i h n t t ng trong bi n pháp ng n ch n và ho t ng t t ng hình B lu t t t ng hình s , trong ó t p trung gi i s. C th là: Th nh t, iu 110 B lu t t quy t, tháo g nh ng khó kh n, v ưng m c c tng hình s nm 2015 qui nh rút ng n th i th trong quá trình áp d ng th i h n t t ng. hn t 24 gi theo qui nh c a B lu t t t ng ng th i, nâng cao hi u qu áp d ng th i h n hình s nm 2003 xu ng 12 gi i v i ho t t t ng hình s trên c s c i cách b máy các ng l y l i khai và xem xét tr t do cho c quan t ư pháp theo h ưng tinh g n, ho t ng ng ưi b t m gi trong tr ưng h p kh n c p n u có hi u l c, hi u qu ; i ng cán b , công không c n c ; Th hai, iu 119 B lu t t ch c c a các c quan t ư pháp ph i ưc t ng tng hình s nm 2015 qui nh rút ng n th i cưng v s l ưng, b o m v ch t l ưng; phát hn áp d ng bi n pháp t m giam. Theo ó, rút huy ưc s tham gia ông o c a các c quan ng n 01 tháng i v i t i nghiêm tr ng, 02 nhà n ưc, t ch c xã h i và nhân dân vào ho t tháng i v i t i nghiêm tr ng và 04 tháng i ng t t ng hình s , tng c ưng s ki m tra, vi t i c bi t nghiêm tr ng; Th ba, iu 419 giám sát i v i các ho t ng c a c quan t ư B lu t t t ng hình s nm 2015 qui nh rút pháp, c a cán b , công ch c t ư pháp. Các c ng n th i h n t m giam i v i ng ưi ch ưa quan t ư pháp c n ưc tng c ưng c s v t thành niên. Theo ó, th i h n ch còn hai ph n ch t, trang thi t b , công c , ph ư ng ti n làm vi c ba so v i các th i h n t ư ng ng c a B lu t t phù h p v i iu ki n th c ti n c a Vi t Nam. tng hình s nm 2003; Th t ư, iu 481 B Vic hoàn thi n ch nh th i h n t t ng lu t t t ng hình s nm 2015 qui nh rút ng n hình s ph i trên c s lý lu n và kinh nghi m N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43 43 th c ti n ã ưc úc rút, t ng k t qua các th i hn v i trách nhi m. Công tác thanh tra, ki m tra, k, k th a các quy nh hi n hành ang phát giám sát ph i ưc t ng c ưng, i m i, ưc huy hi u qu , có ti p thu, b sung nh ng im th c hi n th ưng xuyên, liên t c, k p th i phát tích c c, ti n b c a các n ưc trên th gi i phù hi n nh ng vi ph m th i h n t t ng hình s hp v i iu ki n th c ti n c a n ưc ta. Vi c un n n, x lý nghiêm minh theo quy nh c a hoàn thi n ch nh th i h n t t ng hình s cn pháp lu t. T ng c ưng u t ư, cung c p y ưc t trong b i c nh th c hi n ng b các c s v t ch t, trang thi t b , công c , ph ư ng nhi m v c i cách chính tr , kinh t , hành chính, ti n làm vi c, b o m cho ho t ng t t ng vn hóa, xã h i nói chung, c i cách t ư pháp nói ưc th c hi n trôi ch y, nh p nhàng, hi u qu , riêng, b o m tính ng b , phù h p v i vi c áp ng ưc yêu c u u tranh phòng, ch ng t i i m i t ch c b máy các c quan t ư pháp, ph m và b o m quy n con ng ưi trong t t ng i m i các th t c t t ng t ư pháp hình s hình s . trong tình hình m i. các quy nh v th i hn t t ng hình s ưc th c hi n nghiêm ch nh, phát huy hi u qu trong th c ti n áp Tài li u tham kh o dng c n ph i th c hi n ng b các gi i pháp, bo m s l ưng và nâng cao ch t l ưng i [1] Ngh Quy t 49, n m 2005 c a B Chính tr v Chi n l ưc c i cách t ư pháp n n m 2020. ng cán b , nâng cao vai trò, tinh th n trách [2] tài NCKH “Th i h n t t ng trong Lu t t nhi m, ý th c ch ng, t giác, tích c c trong tng hình s Vi t Nam”, mã s QG.14.55 do ho t ng t t ng c a ng ưi ti n hành t t ng PGS.TS Nguy n Ng c Chí ch nhi m. vi ph ư ng pháp làm vi c khoa h c, sáng t o, [3] PGS. TS Nguy n Hòa Bình, trong sách “Nh ng chuyên nghi p. i m i ph ư ng th c t ch c ni dung m i trong B lu t t t ng hình s n m ch o, iu hành và th t c hành chính - t ư 2015”, NXB Chính tr Qu c gia, n m 2016, tr. 52. pháp theo h ưng nhanh g n, hi u l c, hi u qu ; phân công, phân c p h p lý, c th , g n quy n The Basis of Perfecting the Stipulations on the Duration in Vietnam Criminal Procedure Law Nguyen Ngoc Chi VNU School of Law, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam Abstract: The duration of criminal proceeding is an important content of the criminal procedure law. It is also a componential part of the criminal proceedings appearing in all proceeding models in the world throughout the process of history. The duration of criminal proceeding in the process of settling the criminal cases depends on many factors; however, the effectiveness of the practical fight, handling crime and ensuring human rights is the most important. The reasonable and scientific duration of criminal procedure will have positive impact to implement the purpose of criminal proceeding, strengthening the responsibility of the competent procedure-conducting agencies as well as competent procedure-conducting people. The Research focus on solving theoretical issues as the basis for the assessment, reviewing, giving the solution to perfect the provisions on criminal proceedings in the Viet Nam criminal procedure law. Keywords: Duration of Criminal Proceedings. 44 N.N. Chí / Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 2 (2016) 34-43