Chính trị học - Chương VII: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới

Chương VII TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI I. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA 1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh a) Định nghĩa văn hoá của Hồ Chí Minh “ Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học tôn giáo, văn học nghệ thuật, nhưũng công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với những biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn” b) Quan điểm về xây dựng nền văn hoá mới 5 điểm lớn định hướng xây dựng nền văn hoá mới - Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường - Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình làm lợi cho quần chúng - Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp liên quan đến phúc lợi của nhân dân. - Xây dựng chính trị: dân quyền - Xây dựng kinh tế 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của văn hóa a) Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội - Văn hóa là đời sống tinh thần, thuộc kiến trúc thượng tầng + Trong quan hệ với chính trị xã hội: chính trị giải phóng sẽ mở đường cho văn hoá phát triển: Xã hội thế nào văn nghệ thế ấy.. + Trong quan hệ với kinh tế: kinh tế là cơ sở hạ tầng để xây dựng văn hoá: “ Văn hoá là một kiến trúc thượng tầng, nhưng cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết rồi văn hoá mới kiến thiết được và có đủ điều kiện phát triển” - Văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị phải phục vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế (ChÝnh trÞ vµ kinh tÕ ph¶i cã tÝnh v¨n ho¸, vh cã t¸c ®éng qua l¹i víi kinh tÕ vµ chÝnh trÞ). + Văn hoá có tính tích cực tác động thúc đẩy phát triển kinh tế và chính trị Vd: trình độ dân trí là cơ sở để xây dựng nền dân chủ và nhà nước mới XHCN + Văn hoá phải tham gia thực hiện những nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy và xây dựng kinh tế: “ Văn hóa cũng là một mặt trận” Văn hoá vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng b) Quan điểm về chức năng của văn hóa - Båi dìng t tëng ®óng ®¾n vµ t×nh c¶m cao ®Ñp:văn hoá phải làm cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do “ có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung”; có lòng yêu nước, thương dân, thương yêu con người, thuỷ chung, ghét những thói quen tật xấu - Mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí ( nâng cao dân trí là để nhân dân có thể tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hoá) - Bồi dìng nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp, híng con ngêi v¬n tíi ch©n, thiÖn, mü ®Ó kh«ng ngõng hoµn thiÖn m×nh: “ Phải làm thế nào cho văn hoá thấm sâu vào tâm lý quốc dân, nghĩa là văn hoá phải sửa đổi những tham nhũng, phù hoa xa xỉ văn hoá soi đường cho quốc dân đi ” c) Quan điểm về tính chất của nền văn hóa - Trong cách mạng dân tộc dân chủ: Dân tộc, khoa học và đại chúng - Trong cách mạng xã hội chủ nghĩa: Có tính chất dân tộc và nội dung xã hội chủ nghĩa. 3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa a) Văn hóa giáo dục - Mục tiêu của văn hóa giáo dục: Thực hiên ba chức năng của văn hóa - Nội dung giáo dục toàn diện - Phương châm, phương pháp giáo dục b) Văn hóa văn nghệ - Văn hóa - văn nghệ là một mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ - Văn nghệ phải gắn với thực tiễn của đời sống nhân dân - Phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới c) Văn hóa đời sống - Đạo đức mới - Lối sống mới - Nếp sống mới II. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức - §¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan t©m hµng ®Çu cña Hå ChÝ Minh trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng - Hå ChÝ Minh lµ nhµ t tëng, lµ l·nh tô bµn nhiÒu nhÊt vÒ vÊn ®Ò ®¹o ®øc. - Ph¬ng ph¸p diÔn ®¹t c« ®äng, hµm sóc, rÊt quen thuéc víi ngêi ViÖt Nam. - Ngêi võa lµ nhµ ®¹o ®øc häc lín, võa lµ tÊm g¬ng ®¹o ®øc trong s¸ng nhÊt, tiªu biÓu nhÊt ®· ®îc thÕ giíi thõa nhËn T tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh bắt nguồn từ truyền thống dân tộc kế thừa đạo đức Phương Đông và nhân loại - Hå ChÝ Minh ®· sö dông cã chän läc nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï cña t tëng ®¹o ®øc Nho gi¸o, t tëng d©n chñ, tù do, c«ng b»ng, b¸c ¸i tõ ph¬ng T©y, ®a vµo ®ã nh÷ng néi dung míi. - §ång thêi, Ngêi ®· bæ sung nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï cña thêi ®¹i míi. - Sù kÕt hîp gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a d©n téc vµ nh©n lo¹i còng lµ mét ®Æc trng næi bËt cña t tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh Hå ChÝ Minh đã mở đầu cho cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức mới ở Việt nam, x©y dùng nªn nÒn ®¹o ®øc míi mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, kÕt hîp nh÷ng truyÒn thèng ®¹o ®øc cña d©n téc vµ nh÷ng tinh hoa ®¹o ®øc nh©n lo¹i. Hå ChÝ Minh bµn vÒ ®¹o ®øc toµn diÖn §èi víi mäi ®èi tîng, Trªn mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi, Trªn mäi ph¹m vi, Trong c¶ ba mèi quan hÖ chñ yÕu cña mçi ngêi (víi chÝnh m×nh, víi ngêi, víi c«ng viÖc). Ngêi ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸n bé, ®¶ng viªn 1. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức a) Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức. - Đạo đức là nền tảng cơ bản của con người: “ Trời có bốn mùa, đất có bốn phươngngười có bốn đức” - Hồ Chí Minh coi đạo đức là sức mạnh, là tiêu chuẩn hàng đầu của người cách mạng “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Vì muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loài người là một công việc to tát, mà tự mình không có đạo đức, không có căn bản, tự mình đã hủ hoá, xấu xa thì còn làm nổi việc gì.” ( Tập 5, trang 252 – 253) - Đạo đức là những phẩm chất đòi hỏi mỗi con người phải phấn đấu để tham gia vào cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc và vì CNXH. Đạo đức được thể hiện ra là cái tâm, cái đức trong sáng trong quan hệ xã hội hàng ngày đối với dân, với nước, với đồng chí, với đồng nghiệp và với mọi người xung quanh. - Đạo đức tạo ra sức mạnh cho mỗi người, có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại chúng ta không bi quan, chán nản, lùi bước...; khi thắng lợi, chúng ta không kiêu căng, tự mãn, công thần... mà vẫn luôn giữ tinh thần khiêm tốn, vui vẻ, với quan điểm “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”. Đạo đức là thước đo lòng cao thượng của con người. Theo quan điểm của Người, mỗi người có tài năng, công việc và vị trí khác nhau, người làm việc to, người làm việc nhỏ, nhưng ai giữ được đạo đức cách mạng đều là người cao thượng. Người luôn luôn coi đức và tài, phẩm chất và năng lực phải kết hợp, phải đi đôi trong mỗi người, không thể có mặt này mà thiếu mặt kia. Tức là trong đức có tài, trong tài phải có đức. “” Nói về người có đức mà không có tài thì không làm hại ai cả, nhưng cũng không làm được việc gì. Ngược lại, nếu người có tài mà không có đức thì cũng chẳng khác gì một anh làm kinh doanh giỏi, đem lại nhiều lãi, nhưng lãng phí, tham ô, ăn cắp của công thì như vậy chỉ có hại cho dân, cho nước, còn sự nghiệp của bản thân sớm muộn cũng đổ vỡ. Trong mối quan hệ giữa đức và tài thì đức là gốc: người thực sự có đức thì bao giờ cũng cố gắng học tập, nâng cao trình độ, nâng cao năng lực, tài năng để hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Người có tài, càng phải ra sức tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức. Tài càng lớn thì đức càng phải cao. b) Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng - Trung với nước, hiếu với dân. §©y lµ phÈm chÊt quan träng nhÊt, bao trïm nhÊt Trung víi níc lµ trung thµnh víi sù nghiÖp gi÷ níc vµ x©y dùng ®Êt níc. HiÕu víi d©n lµ hÕt lßng phôc vô nh©n d©n, g¾n bã víi d©n, kÝnh träng d©n - Thương yêu con người, sống có tình nghĩa Yªu th¬ng con ngêi lµ bao dung, nh©n nghÜa T×nh c¶m réng lín giµnh cho nh©n d©n lao ®éng T×nh c¶m víi b¹n bÌ, ®ång chÝ - Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. CÇn: CÇn cï, siªng n¨ng Cã kÕ ho¹ch, s¸ng t¹o Kiªn tr× KiÖm: TiÕt kiÖm tiÒn cña, th× giê TiÕt kiÖm cña b¶n th©n m×nh, cña nh©n d©n TiÕt kiÖm tõ c¸i bÐ ®Õn c¸i lín Liªm: T«n träng vµ gi÷ g×n cña c«ng Kh«ng tham ®Þa vÞ, tiÒn tµi... ChØ ham häc, ham lµm, ham tiÕn bé ChÝnh: th¼ng th¾n, trung thùc §èi víi m×nh: Kh«ng tù cao, tù ®¹i; Häc ®iÒu hay, söa ®iÒu dë... §èi víi ngêi: Kh«ng nÞnh trªn, khinh díi Ch©n thµnh, khiªm tèn §èi víi viÖc: Coi träng viÖc chung, viÖc thiÖn ChÝ c«ng v« t: §em lßng chÝ c«ng v« t ®èi víi ngêi, víi viÖc "lo tríc c¸i lo cña thiªn h¹, vui sau c¸i vui cña thiªn h¹" Cần kiệm liêm chính, chí công vô tư có quan hệ mật thiết với nhau - Tinh thần quốc tế trong sáng - "Bèn ph¬ng v« s¶n còng lµ anh em" §ã lµ tinh thÇn ®oµn kÕt víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, víi nh©n d©n lao ®éng c¸c níc Sù ®oµn kÕt ®ã híng vµo môc ®Ých lín cña thêi ®¹i: lµ v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi; lµ hîp t¸c vµ h÷u nghÞ víi tÊt c¶ c¸c níc Theo Hå ChÝ Minh: Tinh thÇn yªu níc ch©n chÝnh g¾n liÒn víi tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n trong s¸ng Tinh thÇn quèc tÕ trong s¸ng lµ phÈm chÊt, lµ yªu cÇu ®¹o ®øc nh»m vµo mèi quan hÖ réng lín... c) Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới - Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức + §èi víi mçi ngêi, nãi ph¶i ®i ®«i víi lµm míi ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc cho chÝnh b¶n th©n m×nh vµ cã t¸c dông ®èi víi ngêi kh¸c. + Phải nêu gương về đạo đức: ViÖc lµm tèt, lµm hay, lµm ®óng trë thµnh nh÷ng tÊm g¬ng cho ngêi kh¸c vµ cã t¸c dông to lín "Mét tr¨m bµi diÔn v¨n hay kh«ng b»ng mét tÊm g¬ng sèng" + Hå ChÝ Minh coi träng viÖc nªu g¬ng tèt Kh«ng xem nhÑ mét tÊm g¬ng dï rÊt nhá TÊm g¬ng s¸ng ë trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc... - - Xây đi đôi với chống + Xây: Xây dựng các giá trị, các chuẩn mực đạo đức mới + Chống: Chống các biểu hiện, các hành vi vô đạo đức + Xây phải đi đôi với chống: ViÖc x©y dùng, båi dìng ®¹o ®øc lu«n lu«n ®i ®«i víi viÖc chèng nh÷ng biÓu hiÖn sai tr¸i, xÊu xa Con ngêi lu«n Èn chøa ®iÒu tèt vµ ®iÒu xÊu ®an xen, thêng trùc, "nguþ biÖn" kü, cã c¬ héi lµ ph¸t triÓn Ph¶i kiªn quyÕt, thêng xuyªn ®Êu tranh lo¹i bá.. §Ó “x©y" vµ "chèng" cã kÕt qu¶, ph¶i t¹o thành phong trào quần chúng rộng rãi - Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời + Tu dưỡng đạo đức như một cuộc cách mạng trường kỳ, gian khổ + Mỗi người cần phải nhìn thẳng vào mình, phải kiên trì rèn luyện, tu dưỡng suốt đời như công việc rửa mặt hàng ngày + Việc tu dưỡng đạo đức của mỗi người phải được thể hiện qua mọi hoạt động thực tiễn 2. Sinh viên học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh a) Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh - Xác định đúng vị trí, vai trò của đạo đức đối với cá nhân Tu dưỡng đạo đức theo các phẩm chất đạo đức Hồ Chí Minh + Yêu Tổ quốc, yêu nhân dân + Cần cù, sáng tạo trong học tập + Sống nhân nghĩa, có đạo lý - Tu dưỡng đạo đức theo các nguyên tắc đạo đức Hồ Chí Minh + Kiên trì tu dưỡng đạo đức cách mạng + Nói và làm đi đôi với nhau + Kết hợp cả xây đựng đạo đức mới với chống các biểu hiện suy thoái về đạo đức - Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh b) Nội dung học tập theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh - Phương pháp học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh - Điều kiện đảm bảo học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh III. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI Cã thÓ nh×n nhËn con ngêi trong t tëng Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn víi ba néi dung: + Sù c¶m nhËn, lßng yªu th¬ng v« h¹n ®èi víi con ngêi, th«ng c¶m s©u s¾c víi mäi khæ ®au cña con ngêi, + Cã niÒm tin m·nh liÖt vµo søc m¹nh, phÈm gi¸, kh¶ n¨ng v¬n lªn ch©n, thiÖn, mü cña con ngêi, dï nhÊt thêi hä thÊp bÐ, lÇm l¹c + Cã ý chÝ ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng con ngêi, ®em l¹i tù do, h¹nh phóc cho con ngêi 1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người a) Con người được nhìn nhận như một chỉnh thể - Con nguời trong một chỉnh thể thống nhất về tâm lực, thể, lực và các hoạt động của con người luôn huớng tới các giá trị chân, thiện, mỹ. - Con nguời được đặt trong cácc quan hệ dân tộc, giai cấp, tầng lớp, đồng bào, có tính cách đa dạng, hoàn cảnh sống, điều kiện và môi trường khác nhau - Con người được xem xét trong sự thống nhất 2 mặt thiện và ác, hay đở, tốt xâu, hiền dữ, do bản năng hay những ảnh hưởng của môi trường sống b) Hồ Chí Minh thường nói tới con người cụ thể, lịch sử. Kh¸i niÖm "con ngêi" trong t tëng Hå ChÝ Minh T tëng nh©n v¨n Hå ChÝ Minh lµ toµn bé suy nghÜ vÒ con ngêi, t×nh c¶m ®èi víi con ngêi ®· chi phèi cuéc ®êi cña Ngêi. Kh¸i niÖm "con ngêi" trong t tëng Hå ChÝ Minh ®îc hiÓu tríc hÕt lµ con ngêi cô thÓ "Ch÷ ngêi, theo nghÜa hÑp lµ gia ®×nh, anh em, hä hµng, bÇu b¹n. NghÜa réng lµ ®ång bµo c¶ níc. Réng h¬n lµ c¶ loµi ngêi" Kh¸i niÖm “con ngêi” cô thÓ ®îc g¾n víi tõng thêi ®iÓm lÞch sö g¾n víi tõng thêi kú c¸ch m¹ng: Ngêi b¶n xø, ngêi d©n mÊt níc, Ngêi bÞ bãc lét, ngêi v« s¶n ... Tªn thùc d©n, bän ¨n b¸m ... Ngêi lao ®éng trÝ ãc, lao ®éng ch©n tay Hå ChÝ Minh chØ dïng kh¸i niÖm “con ngêi" víi nghÜa kh¸i qu¸t trong mét sè trêng hîp h¹n h÷u Nh: PhÈm gi¸ con ngêi Gi¶i phãng con ngêi ... c) Hồ Chí Minh khẳng định bản chất con người mang tính xã hội. - Vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác – lênin về bản chất của con người - Để sinh tồn, con người phải lao động sản xuất. - Trong quá trình lao động, sản xuất các mối quan hệ được xác lập. - Con người vừa là chủ thể, vừa là sản phẩm của lịch sử, tổng hoà các quan hệ xã hội (từ hẹp đến rộng), chủ yếu các quan hệ anh em, họ hàng, bè bạn, đồng chí, đồng bào - 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người và chiến lược "trồng người" a) Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người. - Con người là vốn quý nhất: - Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng + Con ngêi lµ môc tiªu cña c¸ch m¹ng; Sù nghiÖp c¸ch m¹ng nh»m môc ®Ých gi¶i phãng con ngêi, khỏi áp bức, bất côngmäi chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng ®Òu nh»m vµo môc tiªu phôc vô cho con ngêi... + Con ngêi lµ ®éng lùc cña c¸ch m¹ng: LÞch sö do con ng- êi, do nh©n d©n s¸ng t¹o ra; cã nh©n d©n lµ cã tÊt c¶ b) Quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược "trồng người". - "Trồng người" là yêu cầu khách quan, một chiến lược vì: + Muèn cã chñ nghÜa x· héi tríc hÕt cÇn cã con ngêi x· héi chñ nghÜa: “Có đầu óc XHCN, mới có con người XHCN, có con người XHCN nước mình mới tiến lên CNXH được.” + Chñ nghÜa x· héi g¾n liÒn víi khoa häc – kü thuËt, vµ khoa häc kü thuËt lµ yÕu tè ®¶m b¶o cho chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi - Chiến lược "trồng người" là một trọng tâm, một bộ phận hợp thành của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội “ V× lîi Ých 10 n¨m trång c©y, v× lîi Ých tr¨m n¨m trång ngêi” KẾT LUẬN - Sáng tạo lý luận của Hồ Chí Minh + Đề cao vai trò của văn hoá, gắn văn hoá với phát triển + Xác lập hệ thống quan điểm có giá trị xây dựng nền văn hoá mới Việt Nam + Đề cao vai trò của đạo đức, gắn đạo đức với sự phát triển tiến bộ của xã hội + Xác lập hệ chuẩn giá trị đạo đức cho con người mới Việt Nam + Coi trọng con người và xây dựng con người - Ý nghĩa của việc học tập + Thấy rõ những cống hiến kiệt xuất của Hồ Chí Minh trong lĩnh vực văn hoá, đạo đức và xây dựng con người mới + Xác định rõ phương hướng, biện pháp học tập tư tưởng văn hoá, đạo đức, làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh + Nhận thức rõ biểu hiện cụ thể của chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh, đặc biệt là sự quan tâm đến con người + Xác định con đường phấn đấu để trở thành con người mới theo tư tưởng Hồ chí Minh.