Chất chỉ điểm ung thư

CHẤT CHỈ ĐIỂM UNG THƯ Mục tiêu: 1. Trình bày được những khái niệm cơ bản về bệnh ung thư 2. Nêu được bản chất, phân loại và tiêu chuẩn của các chất chỉ điểm ung thư 3. Trình bày được nguyên tắc của kỹ thuật xác định các chất chỉ điểm ung thư 4. Trình bày được ý nghĩa của việc xác định một số chất chỉ điểm ung thư trong chẩn đoán, theo dõi và tiên lượng bệnh. I. ĐẠI CƯƠNG Ung thư là bệnh trong đó xảy ra sự tăng sinh một cách lộn xộn của một dòng (clone) tế bào bất thường, với một tốc độ cao dẫn đến hậu quả tạo ra trong cơ thể một tổ chức lạ, gồm những tế bào non, chuyển hoá mạnh, lấn át những tổ chức xung quanh và tranh chấp các chất dinh dưỡng . Thực chất của ung thư là sự thoát ly khỏi việc kiểm soát của các cơ chế điều hoà tự động có trong các tế bào, làm mất ổn định về tốc độ cũng như về số lượng và chất lượng của các quá trình chuyển hoá. Bệnh ung thư không được chẩn đoán sớm chắc chắn dẫn đến tử vong, tất cả những biện pháp điều trị hiện nay (ngoại khoa, hoá trị liệu, trị liệu phóng xạ .) nếu thực hiện ở giai đoạn muộn, đều có những hạn chế đáng kể. Hiện nay trên thế giới, tỷ lệ tử vong của ung thư rất lớn, đứng hàng thứ hai sau tỷ lệ tử vong của bệnh tim mạch. 1. Nguyên nhân gây ung thư 1.1. Hoá chất Nhiều hóa chất gây nên bệnh ung thư: - 2-Naphtylamin: một sản phẩm phụ của công nghệ nhuộm có khả năng gây ung thư trên người. - Aflatoxin: độc tố do nấm Aspergillus flavus tạo ra khi chúng mọc trên lạc, gạo . không được bảo quản tốt. Chất này gây ung thư gan nguyên phát với tỷ lệ rất cao. - Benzopyren: chất gây ô nhiễm môi trường, được tạo nên bởi sự đốt cháy không hoàn toàn, gây ung thư trên động vật thực nghiệm và cả trên người. 1.2. Virus Các virus sau đây gây bệnh ung thư đã được biết: - Virus gây bệnh bạch cầu dòng lympho T - Virus viêm gan B (HBV) và C (HCV): gây ung thư gan nguyên phát. - Virus Epstein Barr (EBV): virus này xâm nhập tế bào lympho B và tế bào biểu mô gây bệnh nhiễm trùng tế bào đơn nhân (mononucleose infectieuse) và ung thư vòm họng. - Virus gây u mào gà ở người (Human papilloma virus HPV) 2. Quan điểm hiện đại về bệnh sinh ung thư Người ta đã phát hiện ra các gen gây ung thư được gọi là oncogen. Nghiên cứu ở người bình thường, người ta đã xác định được rằng trong các tế bào bình thường của cơ thể khoẻ mạnh có các gen Proto - oncogen, chúng là dạng gen tiền ung thư, có chức năng kiểm soát và điều hoà quá trình sinh sản của tế bào để phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cơ thể. Có một số yếu tố có khả năng tác động đến gen này, gây ra những thay đổi chuyển vị ở ADN, từ đó các Proto oncogen chuyển thành các oncogen. Các yếu tố đó có thể là yếu tố vật lý, hoá học hay sinh học: các chất phóng xạ, các chất hoá độc học, các gốc tự do, các Retro virus . kết quả là các quá trình điều hoà bị rối loạn, khả năng kiểm soát sự sinh sản tế bào bị mất, để các tế bào sinh sản và phát triển một cách vội vã vô tổ chức. Những tổ chức ung thư mới này sản sinh ra các chất đặc trưng gọi là các kháng nguyên ung thư. Các kháng nguyên ung thư này được gọi là những chất chỉ điểm đặc hiệu. Dựa vào sự có mặt hay không có mặt chất này trong máu, có thể khẳng định là có tồn tại tế bào ung thư trong cơ thể hay không. Việc phát hiện kháng nguyên được thực hiện bằng phản ứng miễn dịch với kháng thể đặc hiệu, nhờ đặc tính về độ nhạy cao của phản ứng nên có khả năng phát hiện ung thư khi mới chỉ có một số tế bào ác tính xuất hiện (giai đoạn trước u).