3. Kết luận
Từ láy sử dụng sự lặp lại của âm thanh để “tượng thanh, tượng hình” - những phạm trù ý nghĩa mang tính gợi tả, biểu cảm, hình tượng và sắc thái, nó thông qua âm thanh sinh động để biểu thị ý nghĩa hình tượng, nó phản ánh
cấu tạo của từ láy là có nguyên li, chứ không | hoàn toàn võ đoán, đó là tính tương ứng,
tương tự giữa âm và nghĩa, giữa hình thức và | nội dung.
Con người sử dụng hiện tượng lặp ngữ ân để miêu tả chuỗi âm thanh lặp đi lặp lại trong | thế giới là hiện tượng rất tự nhiên và có mối
liên hệ trực tiếp với hiện thực. Hình thức ngữ âm của từ láy tượng thanh tượng trưng cho ý | nghĩa mà nó truyền tải • âm thanh của con
người hay thế giới là nguyên dạng, con người sử dụng phương pháp mô phỏng âm thanh để gắn cho “nguyên dạng” ấy một hình thức ngữ âm để nó biểu đạt.
Từ láy tượng hình thông qua sự lặp lại của ngữ âm, âm thanh của nó biểu trưng cho những hình ảnh, ý niệm mà nó thể hiện, âm thanh ấy kích thích tư duy hình tượng, nó khơi dậy những liên tưởng phong phú và những cảm nhận tinh tế của con người. Vì thế, so với từ láy tượng thanh thì từ láy tượng hình gần Với cảm xúc, tâm hồn của con người hơn. Mối tương quan giữa âm và nghĩa của từ láy tượng hình mang tính hàm ngôn và tinh tế.
7 trang |
Chia sẻ: yendt2356 | Lượt xem: 511 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Cấu tạo từ láy nhìn từ góc độ loại hình học và ngôm ngữ học tri nhân, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
14 NGON NGt* & B(n S 6 N G s l 1 (243)-2016
INGON NGU" HQC V A V I B T N G C H Q q
CAU TAO Ttr LAY NHIN TlT GOC DQ
LOAI HINH HOC VA NGON N G C HOC TRI NHAN
MORPHOLOGICAL REDUPLICATION IN THE PERSPECTfVES
OF LINGUISTIC TYPOLOGY AND COGNITIVE LINGUISTICS
NGO THJ nV^
(TS; D^i hgc Hd Nfi)
Abstract: This article adopted the iconicity theory of cognitive linguistics to deeply
explore the universality of morphological reduplication in Imguistic typology. Under carefiil
examination wifli typological tools, it is found that morphological reduplication usually
forms onomatopoeic reduplications and manner imitative reduplications. By repeating tiie
sound of the syllables, reduplicative words imitate the sound and manners in the real world,
which make the sound of the words vivid and colorflil. Therefore, it indicates that not all
morphological reduplications are created randomly, on the contrary, they are created based
on the iconicity of form and content, sound and meaning.
Key words: morphological iconicity; linguistic typology; cognitive linguistics;
reduplication.
1. Dgt vdn d l
Ldy/ISp (Reduplication) la mpt hifn tupng
hinh thdi khdng chi sft dyng trong cdu tgo tft
dk tao ndn cdc tft mdi md cdn la mft phuang
thftc ngft phdp dl bilu tb{ cdc y ngbla ngft
phdp. Trong bdi vilt ndy, chiing tdi de cdp din
ldy vdi vai trd la mpt phuang thftc cdu tgo tft.
Thdng qua khdo sdt logi hinh hpc ngdn
ngft, cho thdy, lay vdi vai trd la mpt phuong
thftc cdu tao tft thudng dupe diing dl cdu tao
ndn cdc tft ldy md ta dm thanh, dugc gpi Id tft
ldy tugng thanh vd cdc tft ldy md td dac dilm
tinh chat, trang thdi ciia con ngudi, sy vgt, hifn
tupng, dugc gpi Id tii ldy tugng hinb. Vi dy:
Tft lay tugng thanh: roc rdch (Vift), ^ ^ (di
dd, ti tdch; Hdn), f)^^-^^^^^" (gacha-
gacha. Idch cdch; Nh§t), tinkle- tinkle (leng
keng; Anh); Tft ldy tugng hinh: ldp Idnh
(Vift), HiBffo (.sard-song, chdi chang, Thdi ) ,
0 ^ (meng meng, lat phdt; Hdn) , X>hXyh
(hira-hira, rgp rdn; Nhat)
Tft ldy sft dyng each Igp lgi cua am thanh
dl bilu thi nhftng pham trft y ngbla mang tinh
ggi ta, bilu edm, hinh tugng va sdc thai. Cd
till thdy, cdu tgo cfta tft ldy Id cd nguyen If,
chft khdng hodn toan vo dodn, dd Id moi lien
hf tuong ftng gifta dm vd nghTa, gifta hinb thftc
vd nf i dung.
2. Nguydn If tri nhgn cua cdu tgo tft ldy
Ngdn ngft hpc truyen thing cho rdng, tin
hif u ngdn ngft la sy hgp nhdt ciia cdi bieu dgt
vd cdi dugc bilu dgt vd dd Id mli quan h?
gifta chung la "v5 dodn" [16,164]. Cdu bdi dat
ra Id, phdi c h ^ g moi tii deu Id v6 dodn? Tft
cuoi nhftng ndm 70 cua the ki 20, ciing vdi sy
phdt trien ciia ngdn ngft hgc tti n h ^ , tfnh v3
dodn trong tin hifu ngdn ngft ciia Saussure d3
bj hodi nghi. Bdi vi ttdn thyc t l , ttong bdt cii
ngdn ngft ndo diu t in tgi mli lidn hf d mft
mftc df ndo dd gifla binh thftc vd }? ngbia.
Ngdn ngft hpc tri nh§n cho rdng, nhftng edm
nb§n vd ttdi nghifm v l tbi gidi cfla nbSn logi
dya fren nen tdng cua tri nh$n, hinh thdnh khdi
nifm kit cdu. Hinh thftc cua ngdn ngft khdng
chi cd moi lien bf vdi hifn thyc khdeh quan,
md trdn nhilu phuong difn nhu vdi khdi nifm
kit cau, khii nifm md hhih v.v., phuang thftc
tri nh|n ciia con ngudi ton tgi hifn tugng phdn
chilu tinh tuong ihig, gifta hinh tiiftc vd nfi
\ 1 (243)-2016 NG6N NGC & Ddi S6NG 15
dung ngdn ngft ton tai nhftng mli quan he
tuong ty.
Tinh tuong ty (iconicity) chft ylu chi moi
quan hf gj&a binh thftc va y nghia bilu hifn,
lay sy tuong ding, tuang ftng Id co sd tri nh§n.
Tinh tucmg ty cfta ngdn ngft so vdi tinh vd
dodn Id chi gifta cdi bieu dgt va cdi dugc bilu
hifn ciia tin hifu ngdn ngft ton tgi mli lien hf
ty nhidn, sy kit hgp gifta hai ylu t l ndy Id cd
thi lugn chftng. Id cd cdn eft [23,2]. Nhu v^y,
tft gdc dd cau tgo tft, nguydn li cdu tgo cua tft
Id chi giiia ngft am va ngu nghia t in tgi moi
lien hf nhdt dinh.
Tren thyc t l tft thdi Hy Lgp co dgi, cac nha
triet hpc da chi ra moi quan hf "tuong ty"
trong ngdn ngft. Platon [24,514] cho ring, dSt
tdn chdng qua la nghf thu^t md phdng, nhdm
ndi rd bdn chat cua sy vgt Hogt dfng ngdn
ngft ndi chung cfta con ngudi deu xudt phdt tft
md phdng dm thanh. Moi mpt chft cdi deu md
phdng mft tinh chdt nhdt dinh cua sy vgt Ong
thdng qua vifc midu ta phat dm cua chft cdi Hy
Lgp de till hifn ban chdt y nghta cfta khdi
nifm.Vi dy, chft cdi La Ma "p" [r] bieu thi sy
v ^ dfng bdi vl khi phdt dm phdi uon ludi:
perv (luu dfng), porj (nude sdng chdy), xpd^s
(ehdn dpng) v.v. Augus-tine [24,515] cung cho
rdng, "con ngudi diing am thanh dl md phdng
tdn gpi cfta sy v$t". Vi dy, tiing La tinh dftng
dm thanh mem mgi me/(m§t) dl bilu thi nhihig
gi ngpt ngdo, dung acer (thdp) dl bilu thi
nhftng gi rdn chde. Nhd triet hgc Zeno
[24,514] thupc trudng phdi hifn chftng da dya
trdn ca sd ciia "tft tugng thanh" vd tft mang
"ngft am bilu trung"(sound symbolism) chi ra
ring, tdn gpi dugc hinh thanh Id dya vdo bdn
chat ty nhidn, hf thing ngft dm ddu tien md
phdng sy vgt ma nd gpi tdn.
Tft tugng thanh thdng qua ngft am de md td
dm thanh cua thi gidi ty nhidn, dd Id xudt phdt
tft sy lidn tudng tuong ftng giiia hai fim tiianh
dd cfta con ngudi. Con ngudi cd thi dya vdo
sy lidn tudng tuang ftng giiia dm vd ng^Ta dd
dl ddng dm thanh bilu dgt nhfhig khdi nifm
khdc, dd Id, nhftng gi khdng phdt ra dm thanh
nhu tinh edm, trgng thdi, binh tupng, thih chat
mdu sdc. Bdi vi bg dc con ngudi khdng ngftng
lidn tirdng vd so sdnh, nd thdng qua cdc cam
quan d l xft If nhiing dn tugng thu nhgn dugc
tft bdn ngodi. Do dd, mft an tugng thmh giac
cd thi tim thdy mli quan hf tuang dong vdi
mdt dn tugng thi g i ^ [7,10].
Nhu vgy, tin hifu ngdn ngft cd the tugng
thanh, ding thdi cd thi tugng hinh, ggi edm.
Sd dl nhu vgy Id vi, do con ngudi thdng qua
bp ndo lidn tudng vd so sdnh nhftng cam quan
thu nh|n dugc tft the gidi bdn ngodi roi tiln
hanh l^p ml, dua trdn nhftng thupc tinh v^t If
va sinh li cfta ngft am, Idm cho sy v§t cd ^ n
ggi. Cung do bf ndo cfta con ngudi cd sy lien
tudng ndn cd thi biln nhftng cdi truu tugng,
khdng phdt ra am thanh cting trd nen cd dm
thanh, cd mdu sdc, cd miii vj. Dd chinh Id ca
sd hinh thdnh tin hifu tirong ty trong ngdn
ngft.
Ldy la mft phuong thftc cdu tgo hinh thai
dgc bift. Tft lay thdng qua sy l§p lgi cua ngft
am, sy nhjp nhdng ciia dm thanh kich thich tu
duy hinh tugng, 1dm cho con ngudi lidn tudng
tdi nhflng hbh dnh nhdt dinh. Qud trinh tri
nhgn do Id thdng qua thinh gidc kich thi'cb cac
giac quan khac d l phdt huy tri tudng tugng
ciia con ngudi.
Am thanh vd -^ nghia cfta tft ldy ton t^ mli
tuong quan gifta dm vd nghTa. Tft ldy so vdi
nhiing logi tiir bilu thj khdi nifm cd su khdc
bift rat Idn. Khi nghe nhdc den nhftng tft nay,
chung ta sd khdng cd sy lidn tudng ndo, bdi
chung la v5 dodn, giiia ngft dm vd ngft ngbta
khdng cd mli lidn hf ndo. Nhung khi nhdc din
nhftng tft ldy nhu rgp rdn, ldp Idnh sd Idm cho
ngudi bdn ngft lidn tudng tdi nhftng hinh anh
nhdt djnh (owg budm rpp ran, nhirng vi sao
ldp Idnh), bdi nhiing tft ldy ndy tilm an moi
lidn hf ch$t chd gifta ngft dm va ngft nghta.
Mli tuong quan gifta ngft am vd ngft ngbia cfta
tii ldy mang tinh tam If dan tfc [8,43]. Cdn
hieu ngdn ngft dd, can ddm chhn trong cufc
sing tinh thdn cfta dan tfc dd mdi cd thi hiiu
dugc nhiing tin hifu tuong ty ma tft lay cua
ngdn ngft dd mang lgi.
2.1. Tit ldy tugng thanh
Thdng qua khdo sdt logi hinh hpc ngdn
ngft, chung tdi phdt hifn ra rdng, tft ldy tugng
16 NGONNGO* & D6I S6NG s l 1 (243)-2016
thanh xudt hifn ttong hau hit cdc logi hlnh
ngdn ngft va Id hifn tupng phi biln nhdt ciia
phuong thftc ldy vdi vai ttd Id mft phucmg
thftc cau tao tft.
Con ngudi sft dyng hifn tupng l$p ngft am
dk midu td chuoi dm thanh l$p di l^p Igi ttong
thi gidi Id hifn tugng rdt ty nhidn va cd moi
lidn hf trye tilp vdi hifn thyc. Trong the gidi
ty nhidn, rat nhieu am thanh nhu vit ga kdu,
chiing khdng chi phdt ra mpt tiing cgc/ qugc,
cue roi im b§t md chftng thudng phdt ra mft
chuSi dm thanh l§p di lgp lgi (ciic c\ic cy.c/cy,c
ta ct^ tdc..., cgc cgc cgc/qugc qugc qugc,...).
Hinh thftc ngft dm lgp Igi bilu thi nf' dung
mang tinh l^p lgi vd lidn tilp, dd Id mli tuong
ling trye tiep giOa cdi bilu hifn va cdi dugc
bilu hifn.
Hlnh thftc ngft am cfta tft ldy tugng thanh
tugng tnmg cho ^ ngbta md nd truyen tdi - dm
thanh cua con ngudi hay thi gidi Id nguydn
dgng, con ngudi sft dyng phuong phdp md
phdng dm thanh dl gdn cho "nguydn dgng" dy
mft hinh thftc ngft dm dl nd bieu dgt.
Khdo sat hifn tugng lay frong logi hinh hgc
ngdn ngft cho thdy, phy am "r" xudt hifn khd
pho biln frong tft ldy tupng thanh. Do trong
cdc ngdn ngft "r" Id am uon ludi ndn nd khiln
cho am thanh md td dugc sinh dfng va cbSn
thyc hon. Dilu ndy phan ndo phdn dnh trong
ngdn ngft ton tgi tinh tuong ty, gifta cdc ngdn
ngft ludn ton tgi nhihig dilm tuong ding,
nhftng tin hifu tucmg ty.
Trong tieng Vift phy dm "r" thudng dugc
lien tudng tdi nhflng am thanh cua sy rung
dpng kdo dai bo§c tieng nude chdy. Vf dy: rdc
rdch, rinh rich, ri rdch, ri ram, ri rdo, rdm
rpp, rin rin, riu rit, rung rite. Ngodi ra, phy dm
"r"cdn xudt hifn trong tft ldy tupng hinh vdi
vifc md ta nhftng trgng thai dfng nhu sy kich
dpng, chan dfng, vi dy: run run, run rdy. rung
rinh, r^c rich, rung rgn. rpn rdng.
Trong tieng Nhgt phy dm "r" thudng bieu
thj dm thanh cua sy chuyin dfng nhu :^^Z.
^(koro- koro. ldc cde ldc c6c\ tiing cua hflmg
hdn dd to ian den gdn), t^'Ot^^(kari-kari,
com cdp;tikng nhai da Ignh), ^^^^(goro-
goro, dm (Jm,-tieng sdm), 'f'^'i'^(suru-suru,
Sft Sft; tiing hit mfli cfla trd con ) , v.v.
Trong tiing Thi Nbt ki, "r" cflng thudng
xudt hifn trong tft tugng thanh vdi vifc midu
td dm thanh chuyin dfng. Vi dy: siril siril (tS
td; tiing nude chdy) , horul-horul (kho kho;
tieng ngdy khi ngu), pufiir-pufur (vu vit; tiing
gid thoi), gurul-gurul (itng uc;tilng byng sdi),
tikir-tikir (logt xo<)'/;tilng chan den gdn),c/tfr-
citir {thdnh thdt, m l ho\) fosur-fosur (phi phd;
tieng thd), gelegar-gelegar (ri rdo; tieng sdng
bien), prok-prok-prok (thinh (/i/cA;tilng cbSn),
dering-dering (leng keng; tieng chudng),
derat-derat (rang rdc; tieng cay/cdnh cay
g2y).
Tin hifu tuong ty cua tft ldy tugng thanh
cdn till hifn d cho, vdi cimg mft dm thanh ciia
thi gidi ty nhidn, cdc ngdn ngft khdc nhau sii
dyng nhftng am thanh gilng nhau dl mo
phdng. VI dy, tft tupng thanh midu td tiing
cudi to: tieng Vift Id ha ha, tiing Hdn Id ^
n^ hahd, tiing Nhgt Id H H f ^ ha-ha-ha, wa-
ha-ha, tiing Malai Id haha, tieng Anh la ha
ha. Md td tieng vjt kdu, tiing Vift la quijc
qugc, cgc cgc, tieng Hdn Id MM, %% gaga,
guagud, tiing Ma Lai Id wakwak, tiing Nh t^
Id *> fc tft gaa-gaa, tiing Han Id kkyak-i^ak,
tieng Anh Id quack-quack, tieng Phdp 1^
cancan, tiing Dftc Id gack gack.
Cdc vi dy ndu trdn phdn dnh dilm tuong
ding trong tri n h ^ cua nhdn logi. Thdng qua
tiiinh gidc con ngudi thu nhgn dm thanh \\f
nhidn tii till gidi bdn ngodi vd tiln hdnh ldp
m3, ding thdi dftng nhChig tin hifu tuong tir
cfla ngdn ngft dl md phdng nd. Vi vf y cdc dSn
tfc khdc nhau van ludn tin tgi nhflng dilm
tuong dong frong cdch bilu dgt ngdn ngft,
Tinh tuong tf trong tft ldy tugng thanh gifta
cdc ngdn ngft la ty nhien va trye tilp, ddy lil
nhihig tin hifu tuong ty dau tidn frong h§
thing ngdn ngft loii ngudi.
Tuy v$y, cdc ddn tfc khdc nhau ludn ton tgi
nhftng dilm khdc bift trong tri nh§n, thi giiS
hifn thyc ludn thdng qua qud trinh gia cdng
cfla tri nh§n mdi diln ra moi lidn hf vdi tin
hifu ngdn ngft, do dd, cho dft Id tft tugng thanh
s l I (243)-2016 NGON N G f & D d i S 6 N G 17
cflng khdng thi ndo Id sy "phuc chl" nguydn
ban am thanh glc.
2.2. Tit lay tupng hinh
Khac vdi tft ldy tugng thanh, tft lay tugng
binh khdng la phai nhihig tft "md phdng trye
tilp dm thanh hay sy vat, md la md phdng
nhimg thupc tinh giong nhau cfla am thanh va
sy vgt, la hinh tugng ma thinh gidc mang din
cho tam hon con ngudi nhihig dn tugng tuong
ty" [22a,90]. Tft ldy tugng hinb thdng qua sy
l^p lgi cua ngft am, am thanh cua nd bieu trung
cbo nhung hinh dnh, ^ nifm md nd till hifn,
dm thanh dy kich thich tu duy binh tugng, nd
khoi ddy nhihig lidn tudng phong phu va
nhflng cam nhdn tinh t l cua con ngudi, vi the,
so vdi tft ldy tugng thanh th! tft ldy tugng binh
gan vdi edm xflc, tam hon cfta con ngudi hon.
Mdi tuong quan gifta am va nghta cua tft ldy
tupng hinb mang tfnh hdm ngdn va tinh te.
Day cung chinh la tin hifu tuong ty trong
nguydn li cdu tao cua loai tft nay.
Khdo sdt logi binh hpc cho thay, lay Id
phuong thuc cdu tgo tft quan frpng cfla ngdn
ngft don lap. Khdc vdi ngdn ngft cd hlnh thdi
phong phu cd thi dua vao sy bien doi hlnh thai
ben ngoai vd bdn ttong cfla tft de tao tft mdi,
ngdn ngft dcm lgp dya vdo hinh thai khdng
phong phu, do la su dyng don vj ngdn ngfl sdn
cd dl tao tft mdi. Nguin nguyen lifu sin cd dy
chu ylu la hai ylu to: "am tilt cd gid tri hinh
thai" vd tft glc.
(1) Ldy dm tiiv. Thdng qua l^p lgi "dm tilt
cd gid tri hinb thdi" dl tgo tft mdi. Day Id
phucmg thftc lay tgo ra so lugng Idn cdc tft ldy
hoan toan vd ldy bp phan ttong tieng Vift,
tieng Thdi va tieng Han. Vi dy v l ldy hoan
toan: tiing Vift: tham thdm, phai phdi; tieng
Hdn: ^ ^ (midn midn; dam dd), j£ jE
(mdngmdng; mdnh mang). Ldy bf phgn: tieng
Vift: thdp thodng. Ion ton; tieng Thdi; luiTu
wip-wap C ldp ldnh\v\ sao) , i m m wal-
wow (Idng Idnh; kim cuong, thuy tinh)
^uiu jum-jim (xinb xdn) , uauiUJU mom-
mam C lem luoc ) , l a i n wo-we C ehdn
chudng) ,^^^^ lung-lang (bftabfn) .
(2) Ldy tii goc: Thdng qua lap lgi tu goc dl
tgo tii mdi. Vi dy: tiing Vift: bgc~^ bgc beo;
trdng-* trdng trio; tiing Thdi: unn mak (nhilu)
— Mini' mak-mak(rit nhilu/ la lift) , Sm noi
( i t ) — ^^v\noi-noi C ft di) , iSn lek (nhd
) — innn lek-lek (rat nhd/ nhd nhoi) , « dee
( to t ) —«n dee-dee (rat t i t ) , imu kem (
chat/ h?p) —iinuT kab kah (chat ninh nfch)
v.v.
Ngdn ngft don lgp dya vdo uu the logi hmh
cua minh, dd Id ldy lgi tft glc vd "dm tiet cd
gid trj hinh thdi" de cdu tgo nen s l lupng Idn
cdc tft lay mang am thanh sinh dpng vd i?
ngbta hinh tugng, ttong do tft lay tupng hlnh
dugc coi la tam diem.
Ndi den tft ldy tugng hinh Id ndi din am
thanh mang tinh bieu trung vd y nghta hinh
tugng ma am thanh dy mang lgi cho con ngudi
nhflng cam nb^n va lidn tudng. Tft lay tugng
binh tiem dn ttong nd d^c dilm "ngft am bieu
trung" (sound symbolism), "tftc Id dm thanh
cua nd phan anh boac bilu tnmg cho nhimg
d|ic trung cfla till gidi, lam cho ngudi nghe
thyc sy edm n h ^ binh thuc ngft am vd trgng
thai cfla till gidi ben ngoai cd sy lidn tudng
mgt tiiiet vdi nhau" [15,175].
Ld ngdn ngft dien hlnh cho logi hinb dcm
l|p, tft ldy tupng hinh trong tieng Vift rdt gidu
gid fr} bilu trung bdi nd dugc "tgo ndn tft sy
boa phoi ngft dm gifta nhiing ylu t l tuong ftng
cfla cdc dm tilt" [13,36]. Hodng Tuf [13,36]
cho rdng: "Ldy Id phuang thftc cau tgo nhihig
tft md frong dd cd mft sy tuong quan dm-
ngbta nhdt djnh. Tuong quan dy cd tfnh chat ty
nhidn, trye tiep frong trudng hgp nhftng tft nbu
gau gau, cu cu, dd la nhftng tieng vang thyc
sy. Nhung tuong quan dy tinh t l ban nhilu vd
cd thi ndi la da dupe each difu hda frong
trudng hpp nhftng tft nbu: lac dac, bSng
khuang, long lanh, menhmdng,...Sy each difu
hda dy chfnh la sy bilu tiimg hda ngft dm".
Phi Tuylt Hinh [7] tiidng qua phdn tich gid tii
bieu tnmg cfla khudn van ttong tft ldy tiing
' Tieng Thdi dCing kl hi^ u "fbi^u thi l§p lpi.
18 N G 6 N N G t r & D d i S 6 N G s l 1 (243)-2016
Vift da chung td tft ldy tieng Vift rdt giau gia
tri bieu trung vd gid tri tugng hinb. Tinh bilu
tnmg cua khudn vdn ttong tft ldy tugng hinh
cfla tiing Vift khdng phai xuat hifn trong mpt
tft, hay mpt vdi tft md xudt hien deu dan va cd
quy lugt.
Vi dy vdi dp, khudn van cd s6 lugng tft ldy
tupng hinh nhilu nhdt ttong cac dgng ldy
(khodng gdn 300 tii) : dd Id sy kit hgp cua
nguyen am -d vd phy am mdi, tdc vd thanh ~p.
Ve d§c dilm cdu dm, -a Id nguyen dm don
ngdn, done sau, hen hpp vd khdng fron mdi. Ve
m^t dm sdc, -d Id nguydn dm cd am sdc tram
vfta. Khudn vdn ndy bat ddu tft df md trung
binh va kit thftc bang sy khep chat cua ddi
mdi tgo lidn tudng din nhihig trgng thai "khep
lgi, sgp xuong, ggp vao tat di, chim xuong, lan
mdt". Vf dy: bgp benh, bdp benh, bdp biing,
khdp khinh, ggp ghenh, lap loe, ldp 16, v.v.;
bo§c trgng thdi "bdm cb$t, dp sat" nhu: vo vgp,
ddn ddp, tdi tdp ,v.v. [7,87; 11,60].
Trong ngdn ngft ehdp dinh, tft ldy tugng
hinh xuat hifn diln bli^ nhat Id frong tiing
Nhgt. Tiing Nb^t gpi tu ldy tupng hinh la "tft
ldy trgng thdi" (gitai-go)^, nd dugc sft dyng
phi biln frong ddi sing bdng ngdy vd frong
cdc tdc pham vdn hpc. Ngft am cfta tft lay
tugng hlnh tiing Nhdt rdt gidu tinh bieu trung.
Chdng hgn:
Nguydn dm a vdi df md cfla mifng rpng
khi phdt am thudng lidn tudng tdi nhftng trgng
thdi "nii b|it rpng Idn, sdng sua, diit khodt"
[Hamano, 1986, din tft 27]. Vi dy: ^ t > i:) u (
wai-wai; on do) , i61) fe ^ mera-mera; Ifta
cuin cufn ) , t^ ht'^ h (gara-gara; trong
trai), $ W $ (i* (saba-saba; ngay thdng/ dftt
khodt). Trai lgi, nguydn am / vdi df md b?p
cua mifng khi phdt dm thudng lidn tudng tdi
trgng thai "nhd bd bay gdp gdp, c5ng thang"
[Hamano,1986, dan tft 27]. Vi dy: t i 6 t^ 6
(ira-ira; Idng nhu Iua dit), U-' 0 t>° *3 (piri-piri;
cdng nhu ddy ddn,cang thdng), L ^ C t ^ 1^ C iji-
iji; sp sft) Xf LXf L (bishi-bishi; nghiem
Trong Tiing NhjU, ti^ \iy t ipig thAi dugc gpi \k gitai-go", t£r \ky
tiring thanh dtivc go\ ]^"gion-go".
ng§t),tK < Uf < (biku-biku; nom ndp Io so) ,
H -? t i ^ Ciso-iso; vfi vpi vdng vang) , U.
0 C 0 (.jiri-jiri; sot nipt) .
Nguydn dm e trong tft ldy tugng binh tiing
Nhgt gay dn tugng v l nhihig trgng thai khdng
d?p , khdng "nhd" [28]. Vi dy: X^tlX'tl
C dere-dere; dfnh nhom nhdp) , ( t t> ( t b
(kera-kera; cudi khdy), ^^^•'^^ (hera-hera;
cudi ngd ngdn), ia ^ ia *> (nechi-nechi; nhdng
nhdng), •li'i^^'tirA^ (seka-seka; hdp tdp), J il
X tl(yore-yore; nhdn nheo), ^^^^'^^(Aena-
hena: nbu nhugc/ mim nhfln) , 46 6 fc 5
(mero-mero: md mupi), X^^Xi>^ (teka-teka;
bdng nhay) . Phy am ttong tft ldy tugng hinh
tieng Nhgt rdt gidu gid trj bilu trung. Phy dm h
thudng dupe lidn tudng tdi nhftng hinh anh
dpp, tiio mfng [28], Vf dy:( i?3fi?3 (hara-
hara; phdp phdi) , t > t > t > ^ (hira-hira; r?p
rdn), (S 6 (5 -6 (horo-horo; phai phdi/ lat
phdt). Ph^ dm R dugc lidn tudng tdi trang thai
"fran, dinh" [28], vf dy: "»& § *& § " (nuru-
nuru; nhoen nhodt) , ^^fi:^^f£. (hena-hena;
nhu nhugc) . Cdc phy dm biiu thanh g,2, d, b
dugc lidn tudng tdi nhftng gi "to, mgnh, chdm,
ban"; cdn cdc phy dm vd thanh k,s,t lien tudng
tdi nhflng gi "nhd, sdc, d?p" [30]. Thft so sanh
^ h ^ h gira-giravdi ^ h"^ h kira-kira,^
h^ h zara-zara vdi ^ ^ ^ ^ sara-sara:
gira-gira bieu thj dnh sdng mgnh cfta tia nang
m^t frdi "chdi lpi", kira-kira bilu thj anh sdng
dju ddng "lap Idnh" cfta cdc vi sao; zara-zara
bilu thj thd rdp, cdn ^ b ^ ^ sara-sara bilu
tbi tran bdng mdt md.
Khdo sdt tft ldy tugng hinh tieng Nh t^
chflng tdi nhgn thdy, su- thudng dugc ti§n
tudng tdi frgng thdi thudn lgi, thdng suot
khdng hi tdc nghSn, vi dy: 't*< • t '< (suku-
suku; Idn nhanh nhu th i i ) , 'f'tc'i'fz.(suta-
suta\ budc di thodn thodt/ di nhanh nhu bay) ,
• f" | : J i" f f (.supa-supa; dao sdc thai pham
pham) , i~5>"f'5 (suru-suru; ttdi tuin tuft
vi nhu null sgi m i , ' f * ? j i ~ b (sura-sura;
xudt khdu thdnh chucmg ) " o 5 o -5 "
So 1 (243)-2016 NG6N NGtr & Ddi S6NG 19
(tsuru- tsuru; dudng tron di dl bj nga/tron
tuon tuft) ,"t"V^"t'V^ (JK/-SW/; uyin chuyin,
vi trang thdi boi dpp, nhanh va mem mgi) ,-t
•^ •f"-^ (jwy^'-jwva, ngft say ndng nan) .Hay
nhu bi- thudng dugc lien tudng tdi trang thai
dm udt vi dy: O* U -^ tj^ L -^ ( bisya-bisya;
udt nhoen nhodt) , U^ L J; U^ L i; ( bisyo-
bisyo; udt dam/mo bdi dam dia) , C^hxX^
^X (bicho-bicho; udt snng) .
Ldy khdng phdi la phucmg thftc cdu tgo tft
quan frpng cfla ngdn ngft kbuat cbilt nhu tieng
Anh nhung trong kho tft vyng tiing Anh ta
vin thdy xudt hifn mpt nhdm tft mang ldp
nghta hlnh tuong dupe cdu tao theo phucmg
thftc ldy. Vi dy: shilly-shally (dp a dp flng) ,
wishy-washy (nhgt pheo pbdo), roly-poly (trdn
trung true). Ngay cd vdi nhflng danh tft dupe
cau tgo theo phuang thftc ldy thi nd ludn mang
sdc thdi binh tupng khdc vdi cdc danh tft chl
khai nifm thdng thudng khac. Chdng hgn, tft
ldy bp phan (biln dii phy am va Igp lgi dudi
tft) walkie-talkie: walkie la bien till cfla walk
(di bf), talkie Id bien the cua talk (ndi), kit
hpp lgi bieu thj "vua di vfta ndi", tuc la "mdy
bf ddm khdng ddy". Cho dii la danh tft bilu thj
khai nifm nhung am hudng nhip nhang cfla sy
l$p lgi ngft am dd tgo nen cho nd ^ ngbta hinh
tugng va sinh ddng.
C6 the thay, tinh bieu trung trong ngft am
cfta tft lay tupng binh Id minh chftng cho
nguydn If tuong ty trong cdu tao tti nb$n cua
logi tft nay. Diem giong nhau ttong ngdn ngft
lodi n^udi la xu the phat trien tft don am tiet
tien den da am tiet. The gidi hifn thyc khdng
ngftng van dfng. Tft dcm dm tilt chl diing lgi d
vifc midu td trgng thdi ttnh, nd khdng the bilu
dgt thi gidi sing ddng bdn ngoai. Co chl ldy
dugc tgo ndn mpt phdn frdn co sd dd. Lay
thdng qua sy lap lai nbfp nhang cua vd ngft am
dl bilu thi nhflng phgm tru y nghta mang tinh
ggi td, bieu cam, sdc thdi va hinh tugng. Dd Id
phuang thiic dflng am thanh sinh dfng dl bilu
thi -^ nghta hlnh tupng. Am thanh cfla nd ludn
mang din cho con ngudi lien tudng ve mft
trgng thai dfng - frgng thdi dang diln ra va tilp
tyc tiep dien. Vi dy: vdi tft lay/a/;?ftd/ trong
tieng Vift t Ju?int i fon tok, isa 7 ploy
ploy frong tiing Thdi, W.^ meng meng trong
tiing Han, (^"Pli'-P potsu-potsu trong tieng
Nhat diu khiln ta lien tudng tdi ednh mua byi
vdi frgng thdi nh? nhdng, mdng manh xudt
hifn khap mpi nai frong khdng gian, canh
tupng dy nhu bien hifn trudc mdt ta, ddy song
dfng. Sy lap lai cfla vd ngft am khiln cho sy
vft midu td ludn d frang thai dfng, neu chi mft
am tilt hay binh vi phdt ra sd khdng tbi bilu
thi dugc y nghta hinh tugng dd, ddy cung
chfnh la gia tri tugng hlnh do ca chl lay mang
lgi. Dilu ndy thdm mft budc phdn anh tinh
tuong ty gi i^ binh thftc va nfi dung trong cdu
tgo cfla tft ldy.
3. Ket lu^n
Tft lay sft dung sy l§p Igi cfla am thanh dl
"tupng thanh, tuong hinh" - nhiing pham trfl y
nghta mang tinh gpi ta, bieu cam, hlnh tugng
vd sdc thdi, nd thdng qua am thanh sinh ddng
de bilu thj ]? nghta binh tupng, nd phdn anh
cdu tgo cua tft lay Id cd nguyen li, chft khdng
hoan toan vd dodn, dd Id tinh tuong iing,
tuong ty gifla Sm vd nghta, gifla hinh thftc vd
nfi dung.
Con ngudi sft dyng hifn tugng l§p ngft dm
de midu ta chuoi dm thanh lgp di l^p lai trong
the gidi la hifn tupng rdt tu nhidn vd cd moi
lien hf trye tilp vdi hifn thyc. Hinh tbiic ngft
dm cua tft ldy tugng thanh tupng tnmg cho y
nghta ma nd truyen tdi - Sm thanh cfla con
ngudi bay the gidi la nguydn dgng, con ngudi
su dyng phuong phdp md phdng am thanh dk
gdn cbo "nguydn dgng" dy mft binh thftc ngfl
am dl nd bilu dat.
Tft lay tugng hlnh thdng qua sy l§p lgi cfla
ngft dm, dm thanh cfla nd bilu trung cbo
nhung hinh dnh, y nidm ma nd till hifn, dm
thanh ay kich thich tu duy hinh tugng, nd khoi
dgy nhflng lien tudng phong phu va nhiing
edm nh$n tinh te cua con ngudi. Vl tbi, so vdi
tft lay tugng thanh thi tft lay tupng hinh gan
vdi cam xdc, tam bin cfla con ngudi hon. Moi
tuong quan gifta dm va nghta cfta tii ldy tugng
hlnh mang tinh hdm ngdn vd tinh te. Day cung
20 NG6N NGC & Ddi S6NG S6 1 (243)-2016
chfnh la tin hieu tuong tu trong nguyen If cau
t^ o cua lo i^ tir ndy.
TAI Lifu THAM KHAO
Tieng Vift
1. Nguyin Tai Can (1975), Ngy phdp tieng
Vi4t, Nxb Dai hgc va trung hgc.
2. Mai Ngpc Chir chu bien, Nguyen Thi
NgSn Hoa, Do Vi^ t Hung (2007), Nhap mdn
ngdn ngir hfic, Nxb Giao dye.
3. Nguyin Thi^ n Giap (2007), Ddn ludn
ngdn nga, Nxb Gido due.
4. Grammont M, (1939), Nga dm hoc bieu
edm, TM li^ u dich cua Vi$n Ngon ngiJ.
5. Hoing Van Hanh (1985), Tic lay trong
tiing Vi$t, Nxb Khoa hgc XS hpi.
6. Phi Tuyet Hinh (1990), Gia tri biiu trung
ciia khuon vdn trong tit ldy tieng Vi?t (Lu^ an
ti^ n Sl), Vi$n Ng6n ngft hpc .
7. Ng6 Thj Hu? (2014), Tinh phd bien cua
phuong thitc lgp trong logi hinh hoc ngdn ngii
dudi goc do ngdn ngit h^c tri nhgn, T/c Ngon
ng&s6 8.
8. Jakobson (1963), Khdi lugn vi ngdn
nga, Tai lifu dich ciia Vi?n Ngon ngiJ.
9. H6 LS (1976), Vdn di cdu tgo did tit
did tiing Vi4t hi4n dgi, Nxb Khoa hpc XS hpi.
10. Ha Quang Nang (2003), Dgy va hgc tu
tdy d trudng phd thong, Nxb Gido dye.
11. Hoang Anh Thi (2005), Ve tii tufmg
thanh ticfmg hinh trong tiing Nhdt, T/c Ng6n
ngft so 8.
12. Hoitag Tuf (1978), Vi nhang Iir gpi la
ta ldy trong liing Vi4t, NgSn ngiJ so 3/1978.
Tieng nude ngodi
13. Andrew Spencer & Arnold M. Zwicky
(1974), The handbook of morphology (MS^
14. David Crystal (1995), (ilMiSWS
^ ^ m (The Combridge Encyclopedid of
language), € 5 8 ^ 1$, +Ht t^?4* t t i lK
tt.
15. F.de Saussure (1960), (IfJiigWf^li
m *iJMi#, *Htt^»#^tB)igt t , 2011
16. John Haiman,
a. Natural Syntax, Cambridge University
Press, 1985a.
b, Inconicily in Syntax. AmsterdamJohn
Benjamins,1985b.
17. Lakoff, G. & Mark John. (1980),
Metaphors We Live By. Chicago: The
University of Chicago Press.
18. Leonard. Bloomfield (1934), i§Wi&,
^m9^n, B*6p4itS,2008.
19. SapinEdward (1921), i§ W ii
(Language), ffi*7C 1#, W*6p45t6, 2011
20. T.Givbn,
a. On Understanding Grammar, New york:
Academic Press, 1979.
b, Mirui, Code and Context. Hillsadaie,
Academic Prtss, 1989.
21. Wilhelm Won Humbold,
a, i&AmmmiSt^6<lM^MMiitAm
2010.
b, i&A^ig0a^69M^MXMAm
tt. 2006.
22. j t**H (Thdm Gia HuySn) (1993),*/
¥«iffl.
23. HW (Vuong D^) (2007), ii^St
# , ±iS^higg[W!ii)£tt, 2007^.
24. : g K S (Ng6ThiHuf) (2013), ^ a
mm^mmT6<im^is, ixismwi^Mm
ttm^,^%mm^^'^±mi, 2013^.
25. 5K«S (Truong Min) (1997), J!KMS^
^u^igiiSf/Aas-iniSMsmM, am
« # , 1997 ifm-m.
26. Mikami kyoko (2007), ff^MSM
27. &m-m0(i97S),m^m-mmM,%
MU-.Mimis.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 32737_109801_1_pb_9422_2036828.pdf