Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật của công dân ở nước ta hiện nay

Tp chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, Tp 31, S 3 (2015) 26-31 Các y u t tác ng n th c hi n pháp lu t c a công dân n ưc ta hi n nay Hoàng Th Kim Qu * Khoa Lu ật, ĐHQGHN, 144 Xuân Th ủy, C ầu Gi ấy, Hà N ội, Vi ệt Nam Nh n ngày 15 tháng 6 n m 2015 Ch nh s a ngày 22 tháng 7 n m 2015; Ch p nh n ng ngày 6 tháng 8 n m 2015 Tóm t ắt: Bài vi t phân tích nh n th c toàn di n v th c hi n pháp lu t c a công dân bao g m hai ph ươ ng di n ch y u: không th c hi n hành vi trái pháp lu t và th c hi n hành vi h p pháp. Tác gi ã t p trung phân tích s tác ng c a các y u t khách quan, ch quan n th c hi n pháp lu t c a công dân. Ngoài ph n ph ươ ng pháp lu n c a v n , n i dung bài vi t ã làm rõ vi c nh n di n m t s y u t có t m nh h ưng m nh m n ý th c và hành vi pháp lu t c a công dân nh ư: o c, ni m tin, d ư lu n xã h i, thói quen, l i s ng; s minh b ch và cân b ng l i ích c a pháp lu t; thông tin, ti p c n pháp lu t vv... Bài vi t nh n m nh ý ngh a c a vi c nghiên c u, nh n di n y nh ng y u t tác ng n th c hi n pháp lu t, coi ó nh ư là c ơ s xây d ng các gi i pháp m b o hi u qu th c hi n pháp lu t c a công dân n ưc ta hi n nay. Từ khó a: Th c hi n p lu t. chính trong quá trình xây d ng, ban hành pháp ∗∗∗ 1. Nh ận th ức chung v ề th ực hi ện pháp lu ật 1 lu t. THPL không ch là nh ng hành vi (hành ng hay không hành ng) ơn l , t c th i c a Th c hi n pháp lu t (THPL) là v n r ng cá nhân mà còn là m t quá trình bao g m nhi u ln, ph c t p v i s tham gia c a nhi u ch th : ho t ng khác nhau c a các cá nhân, t ch c. cá nhân, t ch c khác nhau nh m ưa pháp lu t Trong ph m vi bài vi t này, tác gi ch vào i s ng th c ti n, là quá trình hi n th c cp v các y u t tác ng n th c hi n pháp hóa các quy nh pháp lu t, nguyên t c pháp lu t c a công dân trong b i c nh xây d ng nhà lu t vào các tr ưng h p c th . Quá trình THPL nưc pháp quy n n ưc ta hi n nay 1. di n ra ng th i, k ti p và hi n h u ngay THPL v a có tính ch t quá trình, v a nh ư là _______ kt qu cu i cùng c a iu ch nh pháp lu t i ∗ vi t ng tr ưng h p c th trong cu c s ng. Tác gi liên h . T.: 84-903208394 Email: quekim07@yahoo.com Bn ch t c a THPL là "s chuy n hóa các yêu 1 Bài vi t này ưc th c hi n trong khuôn kh tài cu chung ưc xác nh trong các nguyên t c nghiên c u c ơ b n d ưi s tài tr c a Qu phát tri n khoa hc và công ngh qu c gia (NAFOSTED) “Th c hi n và quy ph m pháp lu t vào trong các hành vi c pháp lu t c a công dân trong b i c nh xây d ng nhà n ưc th c a các ch th ”[1]. Th c hi n pháp lu t pháp quy n”, Mã tài: III.2.2.-2012.04 26 H.T.K. Qu ế / Tạp chí Khoa h ọc ĐHQGHN: Lu ật h ọc, T ập 31, Số 3 (2015) 26-31 27 không ch là không vi ph m pháp lu t, không tiêu ng. Ng n ng i v i các c ơ ch khi u n i, làm iu pháp lu t c m. THPL còn ưc th khi u ki n vì s m t th i gian và s t n ti n nên hi n nh ng hành vi s d ng pháp lu t, tính ch có kho ng 2 – 3% ng ưi tiêu dùng s d ng tích c c pháp lu t c a m i công dân, vi c kênh khi u n i, ho c kh i ki n khi quy n c a ch p hành các ngh a v pháp lý c a h trong mình b vi ph m. Chính iu này càng khi n cu c s ng. Hành vi h p pháp còn bao g m ng ưi tiêu dùng tr nên “ ơ n c” trong vi c nh ng hành vi u tranh ch ng vi ph m pháp bo v quy n l i chính áng ca mình[2]. lu t, t giác v các hành vi vi ph m pháp lu t... Vn quan tr ng là ph i làm cho các cá nhân hi u ưc ý ngh a xã h i, giá tr xã h i c a các 2. Các y ếu t ố tác độ ng đế n th ực hi ện pháp lu ật quy nh pháp lu t, c a nh ng hành vi h p pháp và tuân th nó m t cách t nguy n, ch Th c hi n pháp lu t c a công dân cùng m t không ch vì s ch tài pháp lu t. Ngh a là ph i lúc ch u s tác ng theo nh ng m c , t n quan tâm n ng c ơ c a nh ng hành vi pháp su t khác nhau c a r t nhi u y u t ch quan và lu t, nguyên nhân và iu ki n c a nh ng hành khách quan, các nhân t kinh t và phi kinh t . vi h p pháp. Xã h i không ch là s v n hành c a h th ng kinh t mà còn là m t t ng th ph c h p c a THPL ưc bi u hi n trên hai ph ươ ng di n các m i quan h a d ng, s t ươ ng tác l n nhau ch y u: không th c hi n hành vi trái pháp lu t ca các nhân t kinh t và nhân t phi kinh t , và th c hi n hành vi h p pháp. Theo ó, khi nói kinh t và v n h a[3]. Các nhân t phi kinh t n v n pháp ch , t ng c ưng pháp ch là tác ng n pháp lu t trong m t ch nh h p ph i nói n c hai ph ươ ng di n c ơ b n ó: tuân th ng nh t và a d ng, an xen nhau. M i m t th pháp lu t, không vi ph m pháp lu t và s hành vi c a cá nhân có th cùng lúc ch u s dng pháp lu t m t cách có v n hóa pháp lu t, iu ch nh c a các y u t o c, pháp lu t, vn hóa o c. Ph ươ ng di n th hai này c a phong t c, t p quán, l i s ng, tâm lý; tôn pháp ch nói riêng, th c hi n pháp lu t nói giáo, tín ng ưng, oàn th mà cá nhân ó là chung n ưc ta hi n v n ang là v n còn thành viên. nhi u h n ch , thi u nh ng iu ki n b o m th c hi n vì còn nhi u y u t tác ng n. Các y u t tác ng n THPL c a công dân r t a d ng, bao g m: các y u t c ơ b n Tính tích c c pháp lý c a con ng ưi trong nh ư: iu ki n kinh t , chính tr , v n hoá; o nhà n ưc pháp quy n là m t trong nh ng c c; phong t c, t p quán, ngh thu t, các lo i tr ưng nh n di n tiêu bi u và là yêu c u cn quy t c xã h i khác; y u t l i ích; thói quen, ưc xây d ng. Nh t là n ưc ta, n ơi ng ưi np ngh , l i s ng; h th ng chính sách, pháp dân xét v m t truy n th ng và nh ng y u t tác lu t; thái , cách th c ph c v , th c thi pháp ng tiêu c c nên còn nhi u e ng i s d ng lu t c a các c ơ quan và cá nhân công quy n; pháp lu t. ơn c nh ư trong vi c b o v quy n kh n ng ti p c n pháp lu t, ti p c n công lý; li c a ng ưi tiêu dùng, cho n hi n nay, nhìn iu ki n và môi tr ưng t nhiên; a lý; khí chung r t ít ng ưi tiêu dùng s d ng quy n hu, t ai, th nh ưng; k thu t, khoa h c và pháp lý c a h b o v quy n l i c a b n thân công ngh ; tâm sinh lý; tính cách; l i s ng, l i và c ng ng. Theo m t kh o sát, hi n nay: vn tư duy vv... Trên th c t , nhân t tính cách, có t i 90% ng ưi tiêu ng không bi t n b t ph m h nh; tình tr ng s c kho c a con ng ưi k c ơ quan, h i, t ch c nào v b o v ng ưi 28 H.T.K. Qu ế / Tạp chí Khoa h ọc ĐHQGHN: Lu ật h ọc, T ập 31, Số 3 (2015) 26-31 có vai trò to l n trong s hình thành, thi t l p Ni m tin là m t trong nh ng ti n và iu các chính sách và các quy t c pháp lu t; các ki n c a s tôn tr ng và ch p hành pháp lu t. quy t nh áp d ng pháp lu t và c trong các Ni m tin pháp lu t không t ng hoá xu t hi n lo i hình d ch v pháp lu t. các cá nhân mà ph i có s tác ng c a th c Các nhân t kinh t và phi kinh t luôn có ti n pháp lu t, th c ti n ch p hành pháp lu t s th ng nh t và m i t ươ ng tác l n nhau. Khó ca nh ng ngưi xung quanh và nh t là c a các có th tìm ra ho t ng nào c a xã h i, n i nhà ch c trách áp d ng pháp lu t. Theo ó, n u dung c a các quy ph m pháp lu t, m t hành vi vi c áp d ng, x lý vi ph m không nghiêm pháp lu t nào y mà ch mang ý ngh a thu n minh, không k p th i và úng n s có nh tuý nhân t kinh t và phi kinh t . Ch ưa bao gi hưng tiêu c c n y u t ni m tin pháp lu t nh ư hi n nay, pháp lu t và o c l i ưc t ca các cá nhân. lên hàng u trong m i chính sách, pháp lu t, Con ng ưi có lòng tin thì luôn luôn tr nên mi quan h xã h i, thu hút s quan tâm c a hưng thi n. Th c t cho th y, các cá nhân có mi m t cá nhân và toàn xã h i. trình v n hóa th p, ít hi u bi t pháp lu t, cho các quy nh, các nguyên t c c a thi u s giáo d c th ưng có nh ng hành vi b t pháp lu t ưc th c hi n, ưc tôn tr ng trong phát, m t bình t nh khi tham gia giao thông nói cu c s ng c n ph i áp d ng hàng lo t bi n pháp riêng, trong các quan h giao ti p xã h i nói cn thi t. Nh ưng ưa ra nh ng gi i pháp c n chung. Nh ư v y, s hi u bi t pháp lu t, giáo dc l i s ng o c là c ơ s hình thành, xây thi t thì c n ph i nh n di n ưc các y u t tác dng tính b n v ng cho phong cách s ng im ng n th c hi n pháp lu t c a m i cá nhân, tnh, ch ng trong nh ng tình hu ng xung t n nh ng hành vi h p pháp, hành vi vi ph m ca các cá nhân tr ưc s tác ng ph c t p và pháp lu t c a h . Quy nh pháp lu t không th a chi u c a cu c s ng. Giáo d c pháp lu t k t t ng hóa th c hi n theo ki u "mnh l nh - hp v i giáo d c o c có m c ích và yêu ph c tùng" hay ch ơn thu n d a vào s áp ch cu hình thành tính h ưng thi n trong hành vi ca các ch tài pháp lu t. ca các cá nhân. S hi u bi t và tôn tr ng pháp - Nh n di n m t s y u t tác ng n ý lu t là c ơ s m i cá nhân hình thành ý th c th c và hành vi - n vi c th c hi n pháp lu t tôn tr ng và l i s ng tuân theo pháp lu t. ca công dân - Các lo i ph ưng ti n iu ch nh không Yu t ni m tin vào pháp lu t, công lý, vào mang tính quy ph m th c thi pháp lu t c a các c ơ quan và cá nhân Bên c nh các ph ươ ng ti n iu ch nh quan công quy n có t m quan tr ng c bi t trong c ơ h xã h i mang tính quy ph m nh ư pháp lu t, ch th c hi n pháp lu t c a m i m t con ng ưi o c, t p quán, lu t t c; lu t l tôn giáo trong cu c s ng hi n i. Lu t pháp mu n có hành vi và các m i quan h c a con ng ưi còn hi u l c, hi u qu thì ngoài s c m nh c a công ch u s iu ch nh c a các ph ươ ng ti n iu quy n, b ng c ưng ch thì còn c n huy ng c ch nh không mang tính quy ph m. ó là các sc m nh c a t ư t ưng và tinh th n, pháp lu t ph ươ ng ti n nh ư l ươ ng tâm, chính tr , v n hoá, ph i ưc con ng ưi nh n th c nh ư là cái c n ngh thu t, th m m , t ư t ưng, khoa h c; công thi t và có c ơ s , ph i t o ni m tin và s kính ngh , thông tin trên các ph ươ ng ti n thông tin tr ng i v i pháp lu t[4]. i chúng; tính cách, khí h u, th i ti t... Trong s ó ph i k n ni m tin, d ư lu n xã h i và tin H.T.K. Qu ế / Tạp chí Khoa h ọc ĐHQGHN: Lu ật h ọc, T ập 31, Số 3 (2015) 26-31 29 n có h th ng, t o nên m t s ph c t p và t t ng ưi công dân ó, khi anh ta i vào on c u h ưng vào pháp lu t, vào t ư duy, quan ưng mà t t c m i ng ưi u d ng l i khi có ni m, chính sách, quy t c pháp lu t và áp d ng èn , anh ta s tr nên l c lõng n u nh ư vi pháp lu t c a con ng ưi. Trong i s ng con ph m quy t c trên. Theo iu tra xã h i h c, ng ưi, các ph ươ ng ti n iu ch nh quy ph m và ng ưi dân th ưng n m nh ng yêu c u chung không mang tính quy ph m bao gi c ng có ca pháp lu t mà ít bi t các quy ph m pháp lu t mi quan h qua l i, t ươ ng tác l n nhau và c ng c th ; nh ưng trong nhi u tr ưng h p, tuy không lo i tr nh ng mâu thu n t t y u. không n m ưc quy nh c th nào y Vn h c ngh thu t v i các lo i hình phong nh ưng do h hành ng theo n p s ng xã h i phú c a chúng có vai trò c bi t to l n trong nên không vi ph m pháp lu t[5]. Tuy v y, vì vi c iu ch nh ý th c, hành vi c a con ng ưi. các quy nh pháp lu t ngày càng a d ng do s Mc dù v n h c ngh thu t không ưc th hi n ph c t p c a b n thân các quan h xã h i mà thành “ iu”, “kho n”, không có cái g i là “ch con ng ưi tham gia nên vi c hi u bi t pháp lu t tài”, song trên th c t l i có vai trò r t to l n, có là r t c n thi t h n ch n m c th p nh t th d n d t con ng ưi theo nhi u cách x s , nh ng hành vi vi ph m pháp lu t và gia t ng hưng thi n, h ưng ác hay trung l p; cùng nh ng hành vi h p pháp trong cu c s ng hi n chi u ho c ng ưc chi u v i lu t pháp và o i. c xã h i. Trong l nh v c tr t t , an toàn giao thông, Lươ ng tâm là ph ươ ng ti n iu ch nh không yu t t p quán, n p s ng, thói quen có nh mang tính quy ph m và có vai trò to l n trong hưng r t m nh m n ý th c và hành vi pháp cu c s ng con ng ưi. Các ph ươ ng ti n iu lu t c a nh ng ng ưi tham gia giao thông. ch nh không mang tính quy ph m không nêu ra Ch ng h n, thói quen chen l n k c nh ng lúc nh ng yêu c u c th ưc mô hình hoá - quy không cn thi t ph i chen l n c ng là m t l c tc hoá, không có tính xác nh chu n xác, cn n ng n n tr t t , an toàn giao thông, gây không có tính m nh l nh b t bu c, không th y nên nhi u h u qu x u. Ng ưi tham gia giao bóng dáng ch tài mà ch th hi n d ưi d ng thông bi t rõ các quy nh c ơ b n c a lu t giao các nguyên t c, quan ni m, m c ích và thông, bi t rõ c h u qu c a s chen l n, xô ph ươ ng ti n. y nhau song h v n “ ua nhau” th c hi n hành vi ó, ây có c cái c m giác “ thua - Y u t môi tr ưng xã h i - pháp lý thi t” n u nh ư không chen l n!. Môi tr ưng s ng r t quan tr ng và có t m - D ư lu n xã h i nh h ưng m nh m n THPL c a công dân, tác ng tr c ti p lên ý th c và hành vi c a h . S b t bình c a d ư lu n xã h i i v i Mt thanh niên s ng trong môi tr ưng v n hoá nh ng hành vi vi ph m pháp lu t có tác ng trong s ch, lành m nh s có ý th c và hành vi mnh m n vi c u n n n, iu ch nh ý th c hp pháp cao h ơn nh ng thanh niên s ng trong pháp lu t c a các cá nhân. Do ó, c n xây d ng môi tr ưng có nhi u t n n xã h i, t i ph m. và khuy n khích nh ng hành vi u tranh tích Mt ng ưi tham gia giao thông có th không cc i v i nh ng bi u hi n coi th ưng, b t bi t c th v các quy nh pháp lu t nh ưng anh ch p pháp lu t. D ư lu n xã h i chính là m t lo i ta c ng không vi ph m lu t l vì ã làm theo ch tài m nh m trong vi c m b o tr t t , k nh ng ng ưi cùng i ...Nh ưng có th c ng v n cươ ng và v n hoá pháp lu t trong các l nh v c hot ng xã h i, c bi t là trong giao thông, 30 H.T.K. Qu ế / Tạp chí Khoa h ọc ĐHQGHN: Lu ật h ọc, T ập 31, Số 3 (2015) 26-31 sn xu t, kinh doanh các m t hàng l ươ ng th c, tình c m, thái úng n i v i pháp lu t và th c ph m, thu c ch a b nh. Thái quan tâm, vi c th c hi n các hành vi h p pháp. Giáo d c ph n n , lãnh m, th ơ hay trung l p i v i hình thành s tôn tr ng pháp lu t m i n ơi, các hành vi vi ph m pháp lu t... u là nh ng mi lúc. Tôn tr ng pháp lu t th hi n s tôn bi u hi n a d ng, nh y cm v tâm lý pháp tr ng các quy nh pháp lu t, tôn tr ng b n thân lu t c a các cá nhân. Các tr ng thái tâm lý pháp mình tr ưc pháp lu t, tôn tr ng nh ng ng ưi lu t này th ưng xu t hi n các cá nhân trong khác, th y ưc ý ngh a, s c n thi t và l i ích quá trình tác ng c a các quy ph m pháp lu t chính áng c a m i ng ưi trong ó có l i ích và th c ti n th c hi n pháp lu t c a các cá ca chính mình khi th c hi n pháp lu t. Giáo nhân. Tâm lý pháp lu t c a cá nhân và c a các dc pháp lu t k t h p v i giáo d c o c có nhóm i t ưng nh t nh c ng th ưng xuyên mc ích và yêu c u hình thành tính h ưng thay i d ưi tác ng c a các y u t ch quan thi n trong hành vi c a các cá nhân. S hi u và khách quan ó. To l p d ư lu n xã h i thông bi t và tôn tr ng pháp lu t là c ơ s m i cá qua các t ch c xã h i kêu g i ng ưi dân lên nhân hình thành ý th c tôn tr ng và l i s ng ti ng v i hi n t ưng vi ph m pháp lu t, các tuân theo pháp lu t. S hi u bi t pháp lu t, giáo hành vi gian l n th ươ ng m i nh ư vi c “phù dc l i s ng o c là c ơ s hình thành, xây phép” bi n th t ôi h ng thành th t t ươ i, s d ng dng tính b n v ng cho phong cách s ng im hóa ch t gi hoa qu t ươ i lâu, ư a vào siêu th tnh, ch ng trong nh ng tình hu ng xung t nh ng lo i rau qu không rõ ngu n g c. ca các cá nhân tr ưc s tác ng ph c t p và Giáo d c pháp lu t góp ph n hình thành a chi u c a cu c s ng. ng c ơ và hành vi tích c c pháp lu t. ây là - S rõ ràng, minh b ch, s hài hòa, cân mc ích có ý ngh a c bi t trong h th ng các bng các lo i l i ích trong các quy nh pháp mc ích giáo d c pháp lu t cho các cá nhân lu t nói chung và cho thanh thi u niên nói riêng. ây là y u t r t c n b n tác ng n ý Hành vi pháp lu t v a là: “h qu , v a là th ưc th c, hành vi c a con ng ưi, cùng v i nh ng o i v i ý th c pháp lu t, th hi n ý th c iu ki n khác, có th d n d t con ng ưi th c pháp lu t, trình v n hoá pháp lu t c a các hi n pháp lu t m t cách t t nh t. Mt th c t là ch th m t cách c th ”[6]. có quá nhi u v n b n h ưng d n thi hành v n - Ý th c và trách nhi m o c i v i bn pháp lu t, b t c p c v s l ưng, c v n i con ng ưi dung, mâu thu n, ch ng chéo v i v n b n g c, Con ng ưi ta không th nh h t, bi t h t các vi các v n b n khác v cùng m t v n iu quy nh pháp lu t song n u hi u ưc s c n ch nh... iu này ã d n khó kh n, c n tr cho thi t c a chúng cùng v i l i s ng phù h p o vi c th c thi pháp lu t, d n n tâm lý coi c, ý th c trách nhi m i v i b n thân và th ưng, m t ni m tin vào các quy nh pháp cng ng, h s t ki m ch gây ra nh ng lu t, t o iu ki n cho nh ng chu i vi ph m hành vi vi ph m pháp lu t. iu quan tr ng pháp lu t ngoài vòng x lý. Nhi u khi, t gi i trong giáo d c, ph bi n pháp lu t do v y chính pháp tình th , nhi u v n b n chuyên ngành l i là vi c làm sao nâng cao ưc kh n ng nh n có giá tr áp d ng “cao” h ơn v n b n lu t nh ưng th c pháp lý và gây d ng ưc tình c m, ni m li có quy nh trái v i v n b n lu t. tin pháp lý m i cá nhân. N u ng ưi dân Ngoài m t s y u t ưc c p trên, th ơ tr ưc pháp lu t thì khó lòng t o d ng m t trong th c ti n còn có nhi u y u t khác có tác H.T.K. Qu ế / Tạp chí Khoa h ọc ĐHQGHN: Lu ật h ọc, T ập 31, Số 3 (2015) 26-31 31 ng sâu s c, m nh m n th c hi n pháp lu t [2] Ngày Quy n c a ng ưi tiêu dùng th gi i: ca công dân trong cu c s ng hàng ngày, ây là tieng-bao-ve-quyen-loi-cua-minh-388287.vov vn c n có s nghiên c u, tìm hi u th u áo [3] ng C nh Khanh, Các nhân t phi kinh t xã h i có cái nhìn toàn di n, khách quan h ơn. hc v s phát tri n, Nxb Khoa h c Xã h i, Hà Ni, 1999, tr. 23-24. [4] av p, D ưi l ng kính tri t h c, Nxb Chính tr qu c gia, Hà Ni, 2002, b n d ch ti ng Vi t, tr. Tài li ệu tham kh ảo 185-186. [5] Thanh Lê, Xã h i h c pháp lu t và xã h i h c t i [1] ào Trí Úc, Th c hi n pháp lu t và c ơ ch th c ph m, Nxb Khoa h c Xã h i, Ni, 2004, tr.18– hi n pháp lu t Vi t Nam, Tp chí Nhà n ưc và 20. pháp lu t, s 3/2012, tr. 5. [6] Nguy n Minh oan, Ý th c pháp lu t v i i sng xã h i, T p chí Lu t hc, s 1/2006, tr. 28. Factors Affecting the Implementation of the Law by Citizens in Vietnam Today Hoàng Th Kim Qu VNU School of Law, 144 Xuân Th ủy, C ầu Gi ấy, Hanoi, Vietnam Abstract: The paper analyzes the citizen comprehensive awareness about law implementation, including two main aspects: not commiting illegal acts and implementing lawful acts. The author focuses on analyzing the impact of objective and subjective factors on law implementation by citizens. Beside the problem of methodology, the article identifies certain factors that strongly influence the consciousness and behavior of citizens, such as: ethics, belief, society opinion, habits and lifestyles; transparency and balance of interests; information, legal approach, etc... The article emphasizes the significance of the study, fully identifies the factors affecting the implementation of the law, seeing it as the basis for building solutions to ensure effectively the law implementation by citizens in Vietnam today. Keywords : Implementation.