Công tác truyền thông, giáo dục về quyền tham gia của trẻ em ở địa phương còn rất hạn chế. Có thể thấy, các phương tiện truyền thông đại chúng được đánh giá là kênh thông tin hữu hiệu nhất, trong khi đó kênh giáo dục, truyền thông tại địa phương lại không được đánh giá cao. Điều này xuất phát từ hai lý do: (1) Do các hoạt động tuyên truyền, phổ biến kiến thức về quyền tham gia của trẻ em tại các địa phương hiện nay còn nghèo về nội dung, thiếu hấp dẫn về hình thức nên chưa thu hút được sự tham gia của đông đảo trẻ em và các bậc cha mẹ. (2) Do chính các bậc cha mẹ không tích cực tham gia vào các hoạt động nâng cao kiến thức về quyền tham gia của trẻ em tại địa phương. Nền kinh tế thị trường với sự cạnh tranh mạnh mẽ đã khiến nhiều cha mẹ | bị cuốn theo guồng quay của nó và họ không có thời gian để tham gia vào các hoạt động xã hội khác ở địa phương. | Chính vì thế, họ không tiếp nhận được các thông tin, kiến thức về quyền tham gia của trẻ em từ chính quyền hoặc các tổ chức đoàn thể tại địa phương. Điều này góp phần làm hạn chế sự tham gia của trẻ em nói chung và sự tham gia của trẻ em trong gia đình nói riêng.
8 trang |
Chia sẻ: yendt2356 | Lượt xem: 399 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Các yếu tố cản trở sự tham gia của trẻ em vào các quyết định liên quan đến trẻ trong gia đình, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Các yếu tố cản trở sự tham gia của trẻ em
vào các quyết định liên quan đến trẻ trong gia đình
(Nghiên cứu trường hợp Hà Nội)
NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa(*)
Tãm t¾t: Sù tham gia cña trÎ em vµo c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn trÎ trong gia
®×nh lµ mét nhu cÇu ph¸t triÓn toµn diÖn cña trÎ trong thêi kú míi vµ nhu cÇu nµy
®· ®−îc thÓ chÕ hãa b»ng ph¸p luËt, cô thÓ lµ ë LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ
em ViÖt Nam vµ C«ng −íc quèc tÕ vÒ QuyÒn trÎ em, t¹o thµnh quyÒn tham gia cña
trÎ. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc tÕ t¹i ®Þa bµn Hµ Néi, bµi viÕt kh¸i qu¸t vÒ
t×nh h×nh tham gia cña trÎ em, ®ång thêi ph©n tÝch c¸c yÕu tè c¶n trë sù tham gia
cña trÎ em vµo c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn trÎ trong gia ®×nh.
Tõ khãa: TrÎ em, QuyÒn trÎ em, C«ng −íc quèc tÕ vÒ QuyÒn trÎ em, LuËt B¶o vÖ,
ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em ViÖt Nam, Hµ Néi
I. VÒ sù tham gia cña trÎ em trong gia ®×nh hiÖn nay
Gia ®×nh ViÖt Nam chÞu ¶nh h−ëng
cña nÒn v¨n hãa truyÒn thèng, trong ®ã
gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña ng−êi con trong gia
®×nh th−êng ®−îc thÓ hiÖn vµ ®Ò cao ë
®øc hiÕu thuËn: cha mÑ d¹y b¶o th× con
c¸i nghe theo. *)Trong mèi quan hÖ gi÷a
trÎ em vµ ng−êi lín ë gia ®×nh, trÎ em
lu«n bÞ coi lµ “trÎ con” vµ viÖc trÎ em
tham gia vµo c¸c c«ng viÖc chung còng
nh− nh÷ng viÖc cã liªn quan ®Õn chÝnh
c¸c em cßn xa l¹.( Trong ®iÒu kiÖn x· héi
ViÖt Nam ®ang ph¸t triÓn vµ héi nhËp
quèc tÕ, gia ®×nh ViÖt Nam bªn c¹nh
viÖc l−u gi÷ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn
thèng cßn tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa
(*) Ths., ViÖn Nghiªn cøu Thanh niªn; email:
hoaquynh1801@yahoo.com
míi, trong ®ã cã gi¸ trÞ x¸c ®Þnh quyÒn
cña trÎ em trong gia ®×nh. Tuy nhiªn,
mét gi¸ trÞ míi nh− vËy kh«ng ph¶i ®i
vµo cuéc sèng mét c¸ch dÔ dµng vµ ®−îc
chÊp nhËn ë mäi céng ®ång, mäi gia
®×nh, nhÊt lµ ®èi víi c¸c gia ®×nh mang
nÆng t− t−ëng truyÒn thèng, hay cßn
nÆng phong tôc tËp qu¸n ®¸nh gi¸ thÊp
vÞ thÕ, vai trß cña phô n÷ vµ trÎ em
trong gia ®×nh. MÆc dï ®· ®−îc luËt hãa
trong ®êi sèng x· héi n−íc ta, nh−ng
trªn thùc tÕ quy ®Þnh vÒ quyÒn tham gia
cña trÎ em vÉn ch−a ®−îc thùc hiÖn mét
c¸ch ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt trong m«i tr−êng
gia ®×nh.
§¸nh gi¸ vÒ sù tham gia cña trÎ em
trong gia ®×nh, c¸c nghiªn cøu cho thÊy:
tr−íc ®©y, trong gia ®×nh quan hÖ cha
mÑ - con c¸i th−êng ®−îc thõa nhËn
C¸c yÕu tè c¶n trë 35
theo mét chiÒu lµ con c¸i phôc tïng cha
mÑ. Ngµy nay mèi quan hÖ nµy ®· cã sù
thay ®æi, vai trß vµ vÞ thÕ cña con c¸i
trong gia ®×nh dÇn ®−îc x¸c lËp trong
c¸ch nh×n nhËn cña cha mÑ, mÆc dï
kh«ng ph¶i trong bÊt kú gia ®×nh nµo ý
kiÕn cña con c¸i còng cã gi¸ trÞ (ñy ban
D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em, 2004;
Hoµng ThÞ HuyÒn, Andy West, 2014).
Tuy vËy, ®· ®ang dÇn cã nh÷ng chuyÓn
biÕn tÝch cùc trong viÖc thùc hiÖn quyÒn
tham gia cña trÎ em trong gia ®×nh.
Nh÷ng ®iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn râ qua sè
liÖu cña c¸c ®iÒu tra, kh¶o s¸t: cã 64%
thanh thiÕu niªn trong ®é tuæi tõ 14-17
cho r»ng gia ®×nh cã l¾ng nghe ý kiÕn
cña m×nh (Bé Y tÕ, Tæng côc Thèng kª,
WHO vµ UNICEF ViÖt Nam, 2005);
45,5% em ®−îc hái cho r»ng ý kiÕn cña
trÎ em trong gia ®×nh ®· ®−îc l¾ng nghe
vµ t«n träng, 50,3% em kh¼ng ®Þnh ý
kiÕn cña trÎ em ®· ®−îc cha mÑ l¾ng
nghe nh−ng cßn h¹n chÕ, chØ 1,5% cho
r»ng tiÕng nãi cña trÎ em trong gia ®×nh
ch−a ®−îc ng−êi lín l¾ng nghe vµ t«n
träng (Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thôy
§iÓn - Phßng Gi¸o dôc huyÖn Yªn L¹c,
VÜnh Phóc, 2006); 32% em ®−îc cha mÑ
hái ý kiÕn Ýt nhÊt mét viÖc trong gia
®×nh (Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch,
Tæng côc Thèng kª, ViÖn Nghiªn cøu
Gia ®×nh vµ Giíi vµ UNICEF ViÖt Nam,
2008); kho¶ng 80% cha mÑ cho r»ng cha
mÑ hiÖn nay ®Òu cã hái ý kiÕn con c¸i
(Hoµng ThÞ HuyÒn, Andy West, 2014).
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i
còng cho kÕt qu¶ t−¬ng tù(*), phÇn ®«ng
(*) Nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh t¹i hai ®Þa bµn: quËn
Hai Bµ Tr−ng (®Æc tr−ng cho khu vùc néi thµnh) vµ
huyÖn Phó Xuyªn (®Æc tr−ng cho khu vùc ngo¹i
thµnh) trong n¨m 2013 vµ 2014. KÕt qu¶ kh¶o s¸t c¨n
cø trªn phiÕu hái víi 280 trÎ em (trong ®é tuæi 11-17)
®ang ®i häc vµ 140 cha mÑ trÎ em, ®ång thêi dùa trªn
kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Þnh tÝnh (10 trÎ em, 10 cha mÑ).
trÎ em (93,6%) vµ cha mÑ (99,3%) cho
r»ng c¸c em ®−îc cha mÑ vµ ng−êi lín
trong gia ®×nh hái ý kiÕn ë c¸c møc ®é
kh¸c nhau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan
®Õn c¸c em.
C¸c vÊn ®Ò trÎ ®−îc tham gia trong
gia ®×nh chñ yÕu lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña trÎ
nh−: häc tËp, quan hÖ b¹n bÌ, sinh ho¹t
hµng ngµy, vui ch¬i gi¶i trÝ (§ç ThÞ
Ngäc Ph−¬ng, 2009; NguyÔn ThÞ Quúnh
Hoa, 2014; Hoµng ThÞ HuyÒn, Andy
West, 2014). §iÒu ®¸ng nãi lµ tû lÖ trÎ
cho r»ng m×nh ®−îc trao ®æi, hái ý kiÕn
ë c¸c nhãm vÊn ®Ò trªn ®Òu thÊp h¬n so
víi tû lÖ tr¶ lêi cña cha mÑ (NguyÔn ThÞ
Quúnh Hoa, 2014).
§èi víi c¸c vÊn ®Ò kh¸c trong gia
®×nh, sù tham gia cña trÎ em ë møc ®é
thÊp h¬n, cô thÓ nh−: s¶n xuÊt kinh
doanh hoÆc c«ng viÖc lµm ¨n; mua s¾m
nh÷ng ®å ®¹c ®¾t tiÒn; s¾m söa nh÷ng
®å dïng mµ m×nh cã thÓ mua trong gia
®×nh; viÖc lµm nhµ/söa nhµ; ph©n chia
tµi s¶n, cña c¶i. Víi trÎ em ë n«ng th«n,
mét sè c«ng viÖc s¶n xuÊt liªn quan ®Õn
viÖc ®ång ¸ng còng ®−îc cha mÑ hái ý
kiÕn (Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch,
Tæng côc Thèng kª, ViÖn Nghiªn cøu Gia
®×nh vµ Giíi vµ UNICEF ViÖt Nam, 2008).
Tuy ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch
cùc, song sù tham gia ý kiÕn cña trÎ em
trong gia ®×nh vÉn cßn cã nh÷ng bÊt
cËp, h¹n chÕ. C¸c cuéc ®iÒu tra cho
thÊy, vÉn cßn mét bé phËn kh«ng nhá
trÎ em ch−a ®−îc tham gia ý kiÕn vµo
c¸c vÊn ®Ò trong gia ®×nh ë c¸c khÝa
c¹nh kh¸c nhau (kho¶ng 1/3 thanh
thiÕu niªn (Bé Y tÕ, Tæng côc Thèng
kª, WHO vµ UNICEF ViÖt Nam, 2005)
vµ kho¶ng 2/3 vÞ thµnh niªn (Bé V¨n
hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch, Tæng côc
Thèng kª, ViÖn Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ
36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015
Giíi vµ UNICEF ViÖt Nam, 2008) ch−a
®−îc tham gia ý kiÕn, nhÊt lµ ë nh÷ng
vÊn ®Ò chung cña gia ®×nh nh− c«ng viÖc
s¶n xuÊt kinh doanh, mua s¾m ®å ®¹c
®¾t tiÒn, viÖc lµm nhµ/söa nhµ). NhiÒu
bËc cha mÑ kh¼ng ®Þnh sù ®éc ®o¸n cña
m×nh ®èi víi tiÕng nãi vµ sù tham gia
cña con c¸i khi cho r»ng trÎ cßn Ýt tuæi
nªn kh«ng thÓ ®−a ra ý kiÕn, mäi quyÕt
®Þnh trong gia ®×nh ph¶i do cha mÑ quyÕt
(Hoµng ThÞ HuyÒn, Andy West, 2014).
Cïng víi viÖc ®−îc tham gia bµy tá
ý kiÕn lµ viÖc trÎ ®−îc tù quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶n th©n nh−: lùa
chän trang phôc ®i häc, ®i ch¬i; lùa chän
chÕ ®é sinh ho¹t, nghØ ng¬i; lùa chän
tr−êng, líp; thêi gian häc ë nhµ; häc
thªm/häc nghÒ; lùa chän quan hÖ b¹n
bÌ; lùa chän h×nh thøc vui ch¬i gi¶i
trÝ, KÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 2006 cho
thÊy, tû lÖ cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn
c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶n th©n trÎ
ë møc rÊt thÊp (Bé V¨n hãa - ThÓ thao
vµ Du lÞch, Tæng côc Thèng kª, ViÖn
Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi vµ
UNICEF ViÖt Nam, 2008), nh−ng kÕt
qu¶ kh¶o s¸t cña chóng t«i l¹i cho kÕt
qu¶ ng−îc l¹i: tû lÖ trÎ ®−îc quyÕt ®Þnh
hoµn toµn c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn
b¶n th©n lµ thÊp. Cô thÓ, chØ mét bé
phËn trÎ em (47,1%) vµ cha mÑ (20,8%)
cho r»ng c¸c em ®−îc quyÕt ®Þnh nh÷ng
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶n th©n (NguyÔn
ThÞ Quúnh Hoa, 2014). Nh×n chung, sù
tham gia cña trÎ em chñ yÕu ë khÝa
c¹nh tham gia ý kiÕn vµ tiÕp nhËn
th«ng tin vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan
®Õn b¶n th©n, cßn sù tham gia ë møc
cao lµ rÊt h¹n chÕ.
Mét khÝa c¹nh kh¸c ®¸ng l−u ý lµ,
trong nhiÒu gia ®×nh, viÖc ra quyÕt ®Þnh
ë mét sè vÊn ®Ò l¹i ®−îc cha mÑ kho¸n
tr¾ng cho trÎ, thËm chÝ ë nh÷ng lÜnh vùc
mµ trÎ ch−a ®ñ th«ng tin còng nh−
n¨ng lùc ®Ó ra quyÕt ®Þnh ®óng, ch¼ng
h¹n nh− quyÕt ®Þnh viÖc nghØ häc. §©y
lµ nh÷ng gia ®×nh cã m« h×nh gi¸o dôc
thê ¬, kh«ng quan t©m hoÆc m« h×nh
gi¸o dôc nu«ng chiÒu con c¸i nªn phã
mÆc cho trÎ tù t×m hiÓu, tù quyÕt ®Þnh
nh÷ng ®iÒu mµ c¸c em ch−a ®ñ kh¶
n¨ng hiÓu mét c¸ch thÊu ®¸o (Bé Y tÕ,
Tæng côc thèng kª, WHO vµ UNICEF
ViÖt Nam, 2005; NguyÔn ThÞ Quúnh
Hoa, 2014). §iÒu ®ã ®· dÉn ®Õn mét kÕt
qu¶ ng−îc l¹i lµ trÎ em cã thÓ thùc hiÖn
nh÷ng hµnh vi lÖch chuÈn mµ c¸c em
kh«ng ý thøc ®−îc.
II. Nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña trÎ em vµo
c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn trÎ trong gia ®×nh
Thùc tÕ cho thÊy, trong bèi c¶nh
nhiÒu gia ®×nh ViÖt Nam vÉn cßn chÞu
¶nh h−ëng cña nÒn v¨n hãa truyÒn
thèng th× trÎ em cßn gÆp nhiÒu khã
kh¨n, c¶n trë trong qu¸ tr×nh tham gia.
Nghiªn cøu thùc tÕ cña chóng t«i t¹i Hµ
Néi sÏ gãp phÇn lµm râ h¬n vÊn ®Ò nµy.
1. Sù ph©n biÖt vÒ giíi
C¸c gi¸ trÞ vµ quy t¾c v¨n hãa
truyÒn thèng ®Æt trÎ em g¸i vµo vÞ trÝ
yÕu h¬n trong gia ®×nh so víi c¸c em
trai vÉn tiÕp tôc lµ rµo c¶n cho sù tham
gia cña trÎ em trong gia ®×nh hiÖn nay.
Kh¶o s¸t cho thÊy, trÎ em nam ®−îc
tham gia ý kiÕn vµ ®−îc quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn b¶n th©n nhiÒu
h¬n, trong ®ã cã nh÷ng vÊn ®Ò quan
träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c em
(nh− viÖc ®Þnh h−íng häc lªn cao, viÖc
lùa chän chÕ ®é ¨n uèng, chÕ ®é nghØ
ng¬i), cßn trÎ em n÷ bÞ phô thuéc vµo
quyÕt ®Þnh cña cha mÑ vµ ng−êi lín
trong gia ®×nh nhiÒu h¬n. Cô thÓ, tû lÖ
trÎ em nam ®−îc tham gia trao ®æi, bµy
tá ý kiÕn vµ ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn
C¸c yÕu tè c¶n trë 37
th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
b¶n th©n ë møc th−êng xuyªn nhiÒu
h¬n trÎ em n÷ (tû lÖ t−¬ng øng 37,3% so
víi 31,5%; 55,9% so víi 46,6%), trong
khi trÎ em n÷ ®−îc trao ®æi ý kiÕn vµ
®−îc tiÕp cËn th«ng tin ë møc thØnh
tho¶ng nhiÒu h¬n (tû lÖ t−¬ng øng
43,8% so víi 40,2%; 46,1% so víi 39,2%).
T−¬ng tù, trÎ em nam ®−îc quyÕt ®Þnh
c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶n th©n c¶ ë
møc tù quyÕt ®Þnh (15,7%) vµ quyÕt
®Þnh dùa trªn ý kiÕn cña cha mÑ (41,2%)
cao h¬n so víi trÎ em n÷ (tû lÖ t−¬ng
øng 6,7% vµ 34,8%), trong khi trÎ em n÷
cho r»ng cha mÑ th−êng quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò dùa trªn ý kiÕn cña c¸c em nhiÒu
h¬n (44,9% so víi 37,3%).
TÝnh tÝch cùc, chñ ®éng tham gia
trao ®æi ý kiÕn cña trÎ em nam còng cao
h¬n so víi trÎ em n÷. Khi ý kiÕn ®−a ra
trao ®æi bÞ cha mÑ vµ ng−êi lín trong gia
®×nh bá qua, c¸c em nam th−êng t×m
c¸ch béc lé, bµy tá ý kiÕn vµo dÞp kh¸c
(70,6%) hoÆc nhê ng−êi kh¸c trao ®æi l¹i
ý kiÕn cña m×nh víi cha mÑ (30,4%)
nhiÒu h¬n so víi c¸c em n÷ (tû lÖ t−¬ng
øng 64,6% vµ 29,2%). Ng−îc l¹i, c¸c em
n÷ th−êng kh«ng biÕt lµm g× (15,7%)
hoÆc chÊp nhËn, nghe theo lêi cha mÑ
(19,7%) nhiÒu h¬n so víi c¸c em nam (tû
lÖ t−¬ng øng 11,8% vµ 8,8%).
Cã thÓ thÊy, ®Þnh kiÕn giíi vÉn cßn
tån t¹i víi biÓu hiÖn ®Æc tr−ng lµ xu
h−íng ®Ò cao vai trß cña nam giíi, ®¸nh
gi¸ thÊp vÞ thÕ, vai trß vµ tiÕng nãi cña
phô n÷ trong gia ®×nh. Sù thiªn vÞ ë
møc ®é nhÊt ®Þnh (ch¼ng h¹n −u tiªn ý
kiÕn, së thÝch, mong muèn cña con trai
h¬n con g¸i) cã thÓ ®em ®Õn nh÷ng hËu
qu¶ kh«ng tÝch cùc ®èi víi viÖc thùc
hiÖn quyÒn tham gia cña trÎ em g¸i. Nã
kh«ng khuyÕn khÝch c¸c em g¸i tÝch cùc
tham gia vµo c¸c vÊn ®Ò cña b¶n th©n
hay qu¸ tr×nh ®−a ra quyÕt ®Þnh cho
chÝnh m×nh. Vµ ®iÒu nµy cho thÊy, mÆc
dï trong bèi c¶nh héi nhËp hiÖn nay,
phô n÷ vµ nam giíi ®ang dÇn trë nªn
b×nh ®¼ng h¬n, nh−ng mét gi¸ trÞ míi
kh¼ng ®Þnh vai trß tham gia tÝch cùc
cña trÎ em n÷ trong gia ®×nh kh«ng
ph¶i ®i vµo cuéc sèng mét c¸ch dÔ dµng
vµ ®−îc chÊp nhËn ë mäi gia ®×nh.
2. Sù ph©n biÖt vÒ ®é tuæi vµ häc vÊn
Nh÷ng trÎ em lín tuæi h¬n vµ
nh÷ng trÎ cã häc lùc tèt h¬n th−êng
®−îc trao ®æi, chia sÎ ý kiÕn vµ cã tiÕng
nãi quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n nh÷ng trÎ em
Ýt tuæi vµ nh÷ng trÎ cã häc lùc kÐm.
Thùc tÕ, tû lÖ trÎ 11-14 tuæi cho r»ng
cha mÑ tù quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cña c¸c
em (16,3%) cao h¬n nhiÒu so víi tû lÖ
nµy ë nhãm trÎ 15-17 tuæi (3,3%). Nhãm
trÎ cã tr×nh ®é häc vÊn ë bËc trung häc
c¬ së (®Æc biÖt lµ líp 6 vµ líp 7) tham gia
ý kiÕn ë møc ®é th−êng xuyªn kh«ng
cao (< 37,0%), chñ yÕu lµ ë møc thØnh
tho¶ng (37,0-52,0%), trong khi trÎ em cã
tr×nh ®é häc vÊn trung häc phæ th«ng
tham gia ý kiÕn vµo c¸c vÊn ®Ò cã liªn
quan ë møc th−êng xuyªn cao h¬n (>
37,0%). Kh¶o s¸t ®Þnh tÝnh cho thÊy,
mét sè cha mÑ cho r»ng hä th−êng nghe
lêi nh÷ng ®øa con häc giái h¬n lµ nh÷ng
®øa con häc yÕu. Nãi c¸ch kh¸c, møc ®é
tham gia cña trÎ em cßn phô thuéc vµo
®é tuæi vµ kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c em.
3. T©m lý, tÝnh c¸ch cña trÎ em
Kh¶o s¸t còng cho thÊy, nh÷ng trÎ
cã tÝnh c¸ch rôt rÌ, nhót nh¸t, ng¹i béc
lé, thÓ hiÖn b¶n th©n vµ th−êng nghe lêi
cha mÑ, ng−êi lín trong gia ®×nh mét
c¸ch cøng nh¾c th× viÖc tham gia còng
nh− tiÕp cËn th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò cã
liªn quan ë møc thØnh tho¶ng nhiÒu
h¬n, trong khi nh÷ng trÎ cã tÝnh c¸ch
38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015
b¹o d¹n, s«i næi, c¸ tÝnh, thÝch trao ®æi,
tranh luËn vµ th−êng lµm nh÷ng ®iÒu
m×nh thÝch th× tham gia ý kiÕn còng
nh− tiÕp cËn th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò cã
liªn quan ®Õn b¶n th©n ë møc th−êng
xuyªn cao h¬n. §ång thêi víi ®ã, trÎ b¹o
d¹n, s«i næi, c¸ tÝnh th−êng quyÕt ®Þnh
c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶n th©n
nhiÒu h¬n, cßn víi trÎ rôt rÌ, nhót nh¸t
th× cha mÑ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò cña c¸c
em nhiÒu h¬n.
4. Quy m« gia ®×nh
Quy m« gia ®×nh lín víi sè thÕ hÖ vµ
sè thµnh viªn trong gia ®×nh cµng nhiÒu
th× sù tham gia cña trÎ l¹i cµng kh«ng
thuËn lîi. Trong gia ®×nh 3 thÕ hÖ, cha
mÑ vµ ng−êi lín trong gia ®×nh th−êng
quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò cña c¸c em nhiÒu
h¬n, trong ®ã tû lÖ cha mÑ tù quyÕt ®Þnh
vÊn ®Ò cña c¸c em (13,7%) cao h¬n so
víi tû lÖ nµy ë gia ®×nh 2 thÕ hÖ (8,1%).
Trong gia ®×nh cã 1-2 con, trÎ ®−îc tham
gia ý kiÕn, ®−îc tiÕp cËn th«ng tin vµ
®−îc quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan
®Õn b¶n th©n ë møc th−êng xuyªn h¬n,
trong gia ®×nh cã 3 con trë lªn th× trÎ
®−îc tham gia ý kiÕn, ®−îc tiÕp cËn
th«ng tin vµ ®−îc quyÕt ®Þnh ë møc
thØnh tho¶ng nhiÒu h¬n.
5. §iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh
Sù quan t©m vµ nhËn thøc cña c¸c
bËc cha mÑ ®èi víi viÖc thùc hiÖn quyÒn
tham gia cña trÎ em cã mèi quan hÖ
chÆt chÏ víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña hé gia
®×nh. Nh÷ng gia ®×nh cã thu nhËp cao cã
sù quan t©m trao ®æi, hái ý kiÕn con c¸i
vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó con c¸i tiÕp cËn
th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
b¶n th©n cao h¬n nh÷ng gia ®×nh cã thu
nhËp thÊp. Tû lÖ cha mÑ trong gia ®×nh
cã thu nhËp tõ 10 triÖu trë lªn th−êng
xuyªn trao ®æi, hái ý kiÕn con c¸i
(78,3%) cao h¬n h¼n so víi nh÷ng gia
®×nh cã thu nhËp d−íi 3 triÖu (52,9%);
vµ viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó con c¸i tiÕp cËn
th«ng tin ë hai nhãm cña gia ®×nh nµy
còng cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ (tû lÖ
t−¬ng øng 73,9% vµ 52,9%). Tuy nhiªn,
viÖc quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan
®Õn trÎ l¹i cã sù kh¸c biÖt theo chiÒu
ng−îc l¹i. Thu nhËp cña gia ®×nh cµng
cao th× cha mÑ cµng tù quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò cña con c¸i nhiÒu h¬n, vµ ng−îc
l¹i, thu nhËp cña gia ®×nh cµng thÊp th×
trÎ em cµng ®−îc tham gia quyÕt ®Þnh
c¸c vÊn ®Ò cña m×nh nhiÒu h¬n. Thùc tÕ
kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Þnh tÝnh cho thÊy,
nh÷ng gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt
kh¸ h¬n th−êng quan t©m ch¨m sãc,
chiÒu chuéng, l¾ng nghe ý kiÕn cña con,
nh−ng còng v× thÕ mµ cã sù can thiÖp,
quyÕt ®Þnh vµo c¸c vÊn ®Ò cña trÎ nhiÒu
h¬n. Trong khi ®ã, nh÷ng gia ®×nh cã
®iÒu kiÖn vËt chÊt khã kh¨n h¬n th× cha
mÑ th−êng Ýt quan t©m chia sÎ víi con
c¸i nªn c¸c em lµ ng−êi chñ ®éng quyÕt
®Þnh c¸c vÊn ®Ò cña m×nh nhiÒu h¬n.
6. M«i tr−êng v¨n hãa gia ®×nh
ë m«i tr−êng gia ®×nh mµ c¸c thµnh
viªn øng xö theo t«n ti trËt tù, trÎ em
nghe lêi ng−êi lín trong mäi tr−êng hîp
th× sù tham gia ý kiÕn vµ tiÕp nhËn
th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan cña
trÎ chØ ë møc thØnh tho¶ng lµ chñ yÕu.
§ång thêi, viÖc quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò
cña c¸c em thuéc vÒ cha mÑ nhiÒu h¬n.
Ng−îc l¹i, trÎ em trong c¸c gia ®×nh cëi
më, c¸c thµnh viªn th−êng ®−îc lµm
theo nh÷ng ®iÒu m×nh thÝch cho r»ng
c¸c em ®−îc tham gia ý kiÕn còng nh−
®−îc tiÕp nhËn th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò
liªn quan ®Õn b¶n th©n ë møc th−êng
xuyªn (59,6% vµ 64,0) cao h¬n h¼n so
víi trÎ em trong c¸c gia ®×nh mµ con c¸i
lu«n nghe lêi ng−êi lín (15,7% vµ
C¸c yÕu tè c¶n trë 39
41,0%), ®ång thêi víi ®ã, c¸c em còng
®−îc quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò liªn quan
®Õn b¶n th©n nhiÒu h¬n.
7. Sù h¹n chÕ trong nhËn thøc vÒ
quyÒn tham gia vµ kh¶ n¨ng tham gia
cña trÎ em
Cã thÓ thÊy, nÕu nhËn thøc vÒ
quyÒn tham gia cña trÎ em thÊp th× viÖc
thùc hiÖn quyÒn ®ã cña trÎ em còng bÞ
h¹n chÕ. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cña chóng t«i
trong nghiªn cøu t¹i ®Þa bµn Hµ Néi
còng ®· lµm s¸ng tá nhËn ®Þnh trªn.
Nh×n chung, hiÓu biÕt cña cha mÑ vµ trÎ
em vÒ quyÒn tham gia cña trÎ em tõ hai
v¨n b¶n chÝnh lµ C«ng −íc quèc tÕ vÒ
quyÒn trÎ em vµ LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc,
gi¸o dôc trÎ em ViÖt Nam cßn rÊt h¹n
chÕ, chñ yÕu lµ míi nghe nãi ®Õn, trong
khi ®ã néi dung chi tiÕt vÒ quyÒn tham
gia vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan trong
qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ rÊt míi mÎ
víi nhiÒu cha mÑ vµ trÎ em.
MÆt kh¸c, mÆc dï nhËn thøc ®−îc
sù tham gia cña trÎ em vµo c¸c vÊn ®Ò
liªn quan lµ cÇn thiÕt, mang l¹i lîi Ých
tèt ®Ñp cho sù ph¸t triÓn cña trÎ nh−ng
c¶ cha mÑ vµ trÎ em (®Æc biÖt lµ cha mÑ)
l¹i ch−a tin t−ëng hoµn toµn vµo kh¶
n¨ng ra quyÕt ®Þnh, kh¶ n¨ng tham gia
gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña trÎ. NhiÒu cha
mÑ cßn ®Ò cao quan ®iÓm truyÒn thèng
cho r»ng cha mÑ vµ ng−êi lín trong gia
®×nh lu«n cã nh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp
cho trÎ em h¬n. §iÒu nµy khiÕn cho
kh«ng Ýt ng−êi (25,7% cha mÑ vµ 17,1%
trÎ em) cã ý kiÕn r»ng “trÎ em cÇn nghe
lêi cha mÑ vµ ng−êi lín trong gia ®×nh”.
ChØ mét bé phËn (18,2% trÎ em vµ 17,9%
cha mÑ) cho r»ng “trÎ em cÇn thÓ hiÖn râ
chÝnh kiÕn cña m×nh vµ ra quyÕt ®Þnh”.
MÆt kh¸c, sù thiÕu tù tin cña chÝnh
trÎ em khi nh×n nhËn vÒ vai trß vµ n¨ng
lùc cña b¶n th©n trong tham gia c¸c vÊn
®Ò cã liªn quan còng lµ mét rµo c¶n lín.
TrÎ em cho r»ng mét sè nguyªn nh©n
khiÕn cho ý kiÕn cña c¸c em th−êng
kh«ng ®−îc cha mÑ vµ ng−êi lín trong
gia ®×nh chÊp nhËn lµ do ng−êi lín
quyÕt ®Þnh tèt h¬n trÎ em (41,1%), ý
kiÕn cña trÎ em ch−a thùc sù hiÖu qu¶
(40,0%) vµ do trÎ em cã tr¸ch nhiÖm
v©ng lêi ng−êi lín (39,3%). Mét khi trÎ
em ch−a ®ñ tù tin vµo kh¶ n¨ng tham
gia cña chÝnh m×nh th× c¸c em khã cã
thÓ chñ ®éng h−ëng thô quyÒn tham gia
cña m×nh mét c¸ch ®Çy ®ñ.
8. §Æc ®iÓm v¨n hãa céng ®ång
truyÒn thèng
§Æc ®iÓm v¨n hãa céng ®ång truyÒn
thèng víi nÐt næi tréi lµ mèi quan hÖ
dùa trªn thø bËc vÒ mÆt quyÒn lùc, ®Þa
vÞ, ®é tuæi, g©y c¶n trë sù tham gia
thùc sù cña trÎ em. Thùc tÕ, ®Þa bµn
kh¶o s¸t lµ hai khu vùc cã ®Æc ®iÓm
kinh tÕ, v¨n hãa kh¸c nhau vµ chÞu sù
¶nh h−ëng kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh héi
nhËp. Hai Bµ Tr−ng lµ quËn néi thµnh
cã tèc ®é ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, v¨n hãa,
x· héi kh¸ nhanh cña Thñ ®« vµ cã qu¸
tr×nh giao l−u, héi nhËp quèc tÕ diÔn ra
m¹nh mÏ thêi gian qua. Trong khi ®ã,
Phó Xuyªn - mét huyÖn ngo¹i thµnh,
tr−íc ®©y thuéc tØnh Hµ T©y cò, ®−îc
s¸p nhËp vµo Hµ Néi tõ ngµy 1/8/2008.
§©y lµ huyÖn ngo¹i thµnh thuÇn n«ng,
vèn chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c gi¸ trÞ gia
®×nh, gi¸ trÞ x· héi truyÒn thèng víi lèi
sèng gia tr−ëng, nÆng vÒ t«n ti, thø bËc
trong gia ®×nh, dßng hä, lµng x·: “cha
mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®Êy”, “c¸ kh«ng ¨n
muèi c¸ −¬n, con kh«ng nghe lêi cha mÑ
tr¨m ®−êng con h−”. C¸c gi¸ trÞ nµy g©y
c¶n trë sù tham gia thùc sù cña trÎ.
Kh¶o s¸t cho thÊy, trÎ em sèng ë khu
vùc néi thµnh ®−îc tham gia ý kiÕn
40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2015
(47,9%) vµ tiÕp cËn th«ng tin vÒ c¸c vÊn
®Ò cã liªn quan ®Õn b¶n th©n (55,7%) ë
møc th−êng xuyªn cao h¬n nhiÒu so víi
c¸c em ë huyÖn ngo¹i thµnh (tû lÖ t−¬ng
øng 19,3% vµ 45,0%).
9. Sù h¹n chÕ trong c«ng t¸c truyÒn
th«ng, gi¸o dôc vÒ quyÒn tham gia cña
trÎ em t¹i ®Þa ph−¬ng
C«ng t¸c truyÒn th«ng, gi¸o dôc vÒ
quyÒn tham gia cña trÎ em ë ®Þa ph−¬ng
cßn rÊt h¹n chÕ. Cã thÓ thÊy, c¸c
ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng
®−îc ®¸nh gi¸ lµ kªnh th«ng tin h÷u
hiÖu nhÊt, trong khi ®ã kªnh gi¸o dôc,
truyÒn th«ng t¹i ®Þa ph−¬ng l¹i kh«ng
®−îc ®¸nh gi¸ cao. §iÒu nµy xuÊt ph¸t
tõ hai lý do: (1) Do c¸c ho¹t ®éng tuyªn
truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ quyÒn
tham gia cña trÎ em t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng
hiÖn nay cßn nghÌo vÒ néi dung, thiÕu
hÊp dÉn vÒ h×nh thøc nªn ch−a thu hót
®−îc sù tham gia cña ®«ng ®¶o trÎ em
vµ c¸c bËc cha mÑ. (2) Do chÝnh c¸c bËc
cha mÑ kh«ng tÝch cùc tham gia vµo c¸c
ho¹t ®éng n©ng cao kiÕn thøc vÒ quyÒn
tham gia cña trÎ em t¹i ®Þa ph−¬ng.
NÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi sù c¹nh
tranh m¹nh mÏ ®· khiÕn nhiÒu cha mÑ
bÞ cuèn theo guång quay cña nã vµ hä
kh«ng cã thêi gian ®Ó tham gia vµo c¸c
ho¹t ®éng x· héi kh¸c ë ®Þa ph−¬ng.
ChÝnh v× thÕ, hä kh«ng tiÕp nhËn ®−îc
c¸c th«ng tin, kiÕn thøc vÒ quyÒn tham
gia cña trÎ em tõ chÝnh quyÒn hoÆc c¸c
tæ chøc ®oµn thÓ t¹i ®Þa ph−¬ng. §iÒu
nµy gãp phÇn lµm h¹n chÕ sù tham gia
cña trÎ em nãi chung vµ sù tham gia
cña trÎ em trong gia ®×nh nãi riªng.
* * *
Tãm l¹i, cã thÓ thÊy, trÎ em hiÖn
nay ®· cã sù tham gia vµo c¸c quyÕt
®Þnh liªn quan ®Õn trÎ trong gia ®×nh
nh−ng chñ yÕu ë khÝa c¹nh tham gia ý
kiÕn vµ tiÕp nhËn th«ng tin vÒ nh÷ng
vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn b¶n th©n, sù
tham gia ë møc cao lµ quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò cã liªn quan lµ rÊt thÊp. Nh÷ng
yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña trÎ em
trong gia ®×nh hiÖn nay bao gåm: sù
ph©n biÖt vÒ giíi, ®é tuæi, häc vÊn cña
trÎ; ®Æc ®iÓm t©m lý nhót nh¸t, rôt rÌ
cña trÎ; sù h¹n chÕ trong nhËn thøc cña
cha mÑ vµ trÎ em vÒ quyÒn vµ kh¶ n¨ng
tham gia cña trÎ; yÕu tè quy m«, ®iÒu
kiÖn kinh tÕ, m«i tr−êng v¨n hãa gia
®×nh vµ sù h¹n chÕ trong c«ng t¸c gi¸o
dôc, truyÒn th«ng vÒ quyÒn tham gia
cña trÎ em t¹i ®Þa ph−¬ng. §Ó sù tham
gia cña trÎ em nãi chung vµ trong m«i
tr−êng gia ®×nh nãi riªng kh«ng cßn gÆp
nhiÒu rµo c¶n còng nh− ®Ó quyÒn tham
gia cña trÎ em ®−îc thùc hiÖn cã hiÖu
qu¶ trong thùc tiÔn, cÇn cã sù quan t©m
thay ®æi tr−íc hÕt vÒ mÆt nhËn thøc,
th¸i ®é tõ chÝnh b¶n th©n trÎ em, c¸c
bËc cha mÑ, nhµ tr−êng, céng ®ång x·
héi vÒ quyÒn vµ kh¶ n¨ng tham gia cña
trÎ em. Ngoµi ra, c¸c c¬ quan chøc n¨ng
thùc thi ph¸p luËt, c¸c ph−¬ng tiÖn
truyÒn th«ng ®¹i chóng, c¸c nhµ nghiªn
cøu, cÇn cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh, kÕ
ho¹ch hµnh ®éng can thiÖp phï hîp vµ
cã hiÖu qu¶ nh»m gióp cho viÖc thùc thi
quyÒn tham gia cña trÎ em ®−îc ®¶m
b¶o ®óng víi tinh thÇn cña C«ng −íc
quèc tÕ vÒ QuyÒn trÎ em vµ LuËt B¶o
vÖ, ch¨m sãc, gi¸o dôc trÎ em ViÖt Nam
trong thùc tiÔn
tµi liÖu trÝch dÉn
1. Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch,
Tæng côc Thèng kª, ViÖn Nghiªn cøu
Gia ®×nh vµ Giíi vµ UNICEF ViÖt
Nam (2008), KÕt qu¶ §iÒu tra Gia
C¸c yÕu tè c¶n trë 41
®×nh ViÖt Nam n¨m 2006 - Nh÷ng
ph¸t hiÖn chÝnh, Hµ Néi.
2. ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em
(2004), Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò
®Æt ra ®èi víi gia ®×nh ViÖt Nam
hiÖn nay (Ph©n tÝch c¸c tµi liÖu
nghiªn cøu vµ ®iÒu tra vÒ gia ®×nh
ViÖt Nam ®−îc tiÕn hµnh 10 n¨m
gÇn ®©y 1993-2003), Tµi liÖu l−u
hµnh néi bé.
3. Tæ chøc Cøu trî TrÎ em Thôy §iÓn -
Phßng Gi¸o dôc huyÖn Yªn L¹c, VÜnh
Phóc (2006), B¸o c¸o kh¶o s¸t TrÎ em
®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn quyÒn trÎ
em t¹i Trung Nguyªn vµ Liªn Ch©u,
huyÖn Yªn L¹c, tØnh VÜnh Phóc.
4. Bé Y tÕ, Tæng côc thèng kª, WHO vµ
UNICEF ViÖt Nam (2005), §iÒu tra
Quèc gia vÒ VÞ thµnh niªn vµ Thanh
niªn ViÖt Nam (SAVY 1), Hµ Néi.
5. NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa (2014), KÕt
qu¶ kh¶o s¸t c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng
®Õn sù tham gia cña trÎ em vµo c¸c
quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn trÎ trong
gia ®×nh.
6. Hoµng ThÞ HuyÒn, Andy West
(2014), B¸o c¸o nghiªn cøu Sù tham
gia cña trÎ em t¹i ViÖt Nam.
7. §ç ThÞ Ngäc Ph−¬ng (2009), B¸o c¸o
tæng hîp ®Ò tµi khoa häc cÊp Bé m·
sè CB2008-04-03, §¸nh gi¸ viÖc thùc
hiÖn C«ng −íc quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ
em theo nhãm quyÒn tham gia vµ
nh÷ng gi¶i ph¸p thóc ®Èy thùc hiÖn
quyÒn tham gia cña trÎ em, Côc B¶o
vÖ ch¨m sãc trÎ em, Bé Lao ®éng,
Th−¬ng binh vµ X· héi.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 24707_82834_1_pb_5475_2015611.pdf