Các nhiễm trùng nông thường gặp

ThS Trần Trung Dũng Đây là các nhiễm trùng ngoại khoa thường gặp nhất Tiên lượng thường tốt tuy nhiên có một số rất nặng hoặc để lại di chứng. Chẩn đoán chủ yếu dựa vào lâm sàng điều trị kết hợp nội ngoại khoa Nhät lµ mét bÖnh nhiÔm khuÈn ngoµi da, ph¸t triÓn tõ lç ch©n l«ng. NhiÔm khuÈn lan tõ vïng ch©n l«ng sang èng bao quanh ch©n l«ng vµ tõ ®ã sang mét phÇn biÓu b× chung quanh t¹o ra mét ®¸m tæ chøc ho¹i tö gäi lµ ngßi. Ngßi lµ mét khèi bao gåm: vi khuÈn, x¸c b¹ch cÇu, tæ chøc liªn kÕt vµ biÓu b× ho¹i tö. Nguyªn nh©n: - Vi khuÈn : Tô cÇu vµng g©y bÖnh - Hay gÆp ë ng­êi cã søc ®Ò kh¸ng yÕu: * Ng­êi m¾c bÖnh ®¸i ®­êng, suy gan, thËn, nhiÔm HIV... * TrÎ em, ng­êi giµ... * Ng­êi mÊt vÖ sinh (ë bÈn).... * GÆp vµo mïa h¹: Thêi tiÕt nãng nùc  lç ch©n l«ng lu«n lu«n tiÕt ra chÊt nhên lÉn må h«i, dÔ b¾t bôi vµ nhiÔm khuÈn. L©m sµng - Khëi ph¸t lµ mét nèt ®á: næi lªn tõ mét lç ch©n l«ng. - Toµn ph¸t: Ngµy thø ba, nhät næi trªn mÆt da, mµu ®á tÝa, cøng, nãng & rÊt ®au. * ë trung t©m ( ®iÓm cao nhÊt) xuÊt hiÖn mét ®iÓm vµng * Sau ®ã, ®iÓm vµng nµy ho¹i tö, tiÕt ra mét giät mñ vµng. * MiÖng nhät bÞ vì loÐt, ë d­íi ®¸y thÊy râ ngßi mµu vµng xanh theo mñ ch¶y ra ngoµi. * Trong vßng mét tuÇn: mñ vµ ngßi tho¸t ra ngoµi hÕt, nhät nhá l¹i & ®Ó l¹i sÑo th©m, nh¹t dÇn. * Nhät cã thÓ t¸i ph¸t nhiÒu lÇn, nhiÒu chç kh¸c nhau trªn c¬ thÓ ( do æ VK vÉn cßn hoÆc do c¬ ®Þa BN dÔ m¾c bÖnh). C¸c xÐt nghiÖm - XN m¸u: ThÓ hiÖn t×nh tr¹ng nhiÔm trïng: B¹ch cÇu t¨ng, ®Æc biÖt lµ BC ®a nh©n trung tÝnh. Tèc ®é m¸u l¾ng cao. - XN sinh ho¸: §­êng m¸u, ®­êng niÖu ( BN bÞ bÖnh ®¸i ®­êng kh«ng?) - XN HIV - XN vi khuÈn: LÊy dÞch hoÆc mñ ®Ó soi t×m VK hoÆc nu«i cÊy VK  lµm kh¸ng sinh ®å. B×nh th­êng, nhät tiÕn triÓn tõ lóc ph¸t sinh ®Õn lóc khái kho¶ng 7-10 ngµy. Còng cã thÓ kÐo dµi h¬n hoÆc bÞ c¸c biÕn chøng: - Ap -xe nãng quanh n¬i bÞ nhät - NhiÔm khuÈn huyÕt - Ho¹i tö mét vïng xung quanh nhät. - §inh r©u ( nhät vïng m«i trªn) hÕt søc chó ý, cã thÓ biÕn chøng viªm tÜnh m¹ch gãc, viªm tÜnh m¹ch m¾t  viªm xoang tÜnh m¹ch hang  BN tö vong. §iÒu trÞ: §iÒu trÞ t¹i chç: * NÕu nhät ch­a vì: - §¾p g¹c cã thÊm n­íc nãng hoÆc thÊm BÐtadine - Khi nhät ®· thµnh æ ¸p - xe (nhät ®· chÝn): Giíi h¹n râ, bïng nhïng, cã ®iÓm tr¾ng ë gi÷a  ph¶i chÝch r¹ch th¸o mæ. * Khi nhät ®· vì: - B«i thuèc s¸t khuÈn xung quanh miÖng nhät, nÆn ngßi & b¨ng b»ng g¹c thÊm BÐtadine. - Gi÷ vÖ sinh toµn th©n & t¹i chç. §iÒu trÞ: §iÒu trÞ toµn th©n: - ChÕ ®é ¨n: ¨n kiªng c¸c chÊt ®­êng, nhiÒu tinh bét. Cã thÓ thay thÕ thøc ¨n b»ng c¸c chÊt kh¸c: ®Ëu phô, b¸nh m×, thÞt, c¸c thøc ¨n nhiÒu vi - ta - min C... - Kh¸ng sinh toµn th©n: c¸c lo¹i KS t¸c dông tèt víi VK Gram d­¬ng ( Gr (+)) - Insulin nÕu BN m¾c bÖnh ®¸i ®­êng. HËu bèi Đặc điểm: - HËu bèi lµ mét ®¸m nhät tËp trung mét n¬i. - GÆp chñ yÕu ë: L­ng, g¸y, m«ng ( cã tªn gäi lµ HËu bèi) - HËu bèi g©y ra mét vïng m­ng mñ réng, ®­êng kÝnh cã thÓ tíi 10- 15cm. - Ngßi ®­îc t¹o bëi c¸c tuyÕn, da & c¸c tæ chøc tÕ bµo l©n cËn bÞ ho¹i tö. - Ngßi tËp hîp l¹i víi nhau  t¹o nªn æ nhiÔm khuÈn, cã khi hËu bèi lan réng, líp da bÞ t¸ch rêi, ®Ó lé c¶ c¬ & x­¬ng phÝa d­íi. - Xung quanh æ nhiÔm khuÈn, c¸c lç th«ng h¬i cña da, cã nh÷ng nèt ¸p - xe nhá. HËu bèi 2. Nguyªn nh©n: * Vi khuÈn g©y hËu bèi: gièng nhät. * YÕu tè thuËn lîi: - T¹i chç: Do ë bÈn, do kÝch thÝch ngøa -> g·i & g©y nªn th­¬ng tæn da. - Toµn th©n: HËu bèi hay gÆp ë nh÷ng BN cã søc ®Ò kh¸ng yÕu: - BN ®¸i ®­êng - BN suy gan, thËn, nghiÖn ma tuý... - NhiÔm HIV - TrÎ em, ng­êi giµ, ng­êi võa b×nh phôc sau sèt ph¸t ban, sèt th­¬ng hµn. - Hay gÆp vÒ mïa nùc, nãng bøc.. HËu bèi L©m sµng: 1. Khëi ph¸t: - Nãng, ngøa, ®au, tøc vïng bÞ th­¬ng tæn - Nh×n thÊy mét m¶ng ®á, tÝm. Sê thÊy mét m¶ng cøng - T×nh tr¹ng nhiÔm khuÈn nÆng. HËu bèi 2. Toµn ph¸t: 1.2. TriÖu chøng c¬ n¨ng - BN ®au, ngøa, nhøc nhèi t¹i m¶ng hËu bèi - MÊt ngñ 2.2. TriÖu chøng toµn th©n: - BN sèt cao, cã nh÷ng c¬n rÐt run. - Nhøc ®Çu, ch¸n ¨n - Nh÷ng tr­êng hîp nÆng: BN cã thÓ h«n mª do nhiÔm toan. Urª m¸u cao... HËu bèi 2.3. TriÖu chøng thùc thÓ * Nh×n thÊy mét m¶ng tÝm ®á, kÝch th­íc to nhá kh¸c nhau: - Giai ®o¹n nèt phång: nhiÒu nèt phång chøa n­íc mµu hång hång, bao quanh nÒn ch©n l«ng. - Giai ®o¹n loÐt: c¸c nèt phång lªn kÕt víi nhau & vì ra, t¹o thµnh mét æ loÐt réng, tròng ë gi÷a. - Giai ®o¹n vì ngßi: Khi c¸c æ loÐt thµnh h×nh th× c¸c ngßi hËu bèi vì ra vµ tiªu dÇn ®i. + Trªn LS: hËu bèi tr«ng nh­ mét tæ ong, nªn cßn gäi lµ nhät tæ ong. * Sê n¾n thÊy mét m¶ng cøng,dµy cép, nãng vµ ®au. §Æc biÖt m¶ng hËu bèi cã ranh giíi râ rÖt HËu bèi C¸c xÐt nghiÖm: C¸c XN còng gièng nh­ bÖnh nhät, nh­ng hÕt søc chó ý: - §Þnh l­îng ®­êng m¸u, ®­êng niÖu - §Æc biÖt c¸c XN vÒ chøc n¨ng Gan & ThËn ( Ure CrÐatinine...) - HIV. HËu bèi §iÒu trÞ: 1. §iÒu trÞ t¹i chç: - ChØ ®­îc chÝch dÉn l­u sau khi ®· ®iÒu trÞ KS liÒu cao tr­íc ®ã 2-3 ngµy, hËu bèi ®· khu tró. - G©y mª néi khÝ qu¶n - Dïng dao ®iÖn r¹ch h×nh ch÷ thËp (+), n¹o vÐt hÕt ngßi & tæ chøc ho¹i tö. - Kh«ng nªn ®ông vµo hËu bèi ë mÆt v× rÊt nguy hiÓm. * Sau mæ: n©ng cao thÓ tr¹ng cho BN, KS tiÕp tôc, ch¨m sãc tèt vÕt th­¬ng. HËu bèi §iÒu trÞ 2. §iÒu trÞ toµn th©n: Gièng nh­ ®iÒu trÞ nhät, nh­ng: - KS ph¶i m¹nh h¬n, vµ giá giät theo ®­êng TM. - Håi søc tèt, chó ý n©ng cao thÓ tr¹ng cho BN. - Thuèc Insulin, nÕu BN bÞ ®¸i ®­êng. - Kh¸i niÖm: Lµ mét nhiÔm trïng cÊp tÝnh, do c¸c vi khuÈn g©y mñ, t¹o thµnh mét æ mñ khu tró, cã vá bäc. - Vá æ ¸p - xe lµ mét bao x¬ láng lÎo, dÔ vì ( ¸p – xe gan, ¸p - xe c¬ ®¸i - chËu...), cã thÓ lµ c¸c c¬ quan l©n cËn tíi khu tró æ mñ ( ¸p - xe ruét thõa...) - ¤ ¸p - xe cã thÓ gÆp bÊt cø ë ®©u: ë n«ng ( ¸p - xe c¬...), còng cã thÓ ë rÊt s©u ( ¸p - xe gan, ¸p - xe ruét thõa...). Bµi nµy ®Ò cËp tíi lo¹i ¸p xe thÓ n«ng th­êng gÆp. - Cã ¸p - xe nãng ( do t¹p khuÈn), cã ¸p - xe l¹nh ( do lao) Nguyªn nh©n: - Vi khuÈn: C¸c lo¹i VK th­êng gÆp lµ: Tô cÇu vµng g©y bÖnh, liªn cÇu khuÈn, E.Coli, phÕ cÇu, lËu cÇu, nÊm... - Hay gÆp ë BN cã søc ®Ò kh¸ng kÐm ( gièng nh­ BN hËu bèi, nhät). - ¤ ¸p - xe lµ hËu qu¶ cña qu¸ tr×nh viªm t¹o mñ, còng cã thÓ do nhät, hËu bèi g©y nªn, hoÆc do c¸c t¹ng kh¸c xung quanh tíi bao v©y. L©m sµng ¸p - xe nãng: * Toµn th©n: - BN sèt cao, rÐt run - DÊu hiÖu nhiÔm trïng nÆng: m«i kh«, l­ìi bÈn, mÆt hèc h¸c. * T¹i chç: - Cã mét khèi c¨ng, ®au tøc - Gi÷a khèi ¸p - xe da th©m, mÒm, xung quanh nÒ. - Ranh giíi æ ¸p - xe râ. - ¢n vµo gi÷a æ ¸p - xe: bïng nhïng, lâm tr¾ng vµ BN rÊt ®au ( S­ng - Nãng - §á - §au - ë gi÷a bïng nhïng, c¨ng) - Chäc ®á: cã mï mµu Socholat  nu«i cÊy VK & lµm KS§. CËn l©m sµng: - XN: B¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng, tèc ®é m¸u l¾ng t¨ng cao - §­êng m¸u & ®­êng niÖu (+)? - Siªu ©m: cã æ lo·ng ©m ECHOGEN, æ nµy cã ranh giíi râ. - C.T Scaner hoÆc M.R.I nÕu cã ®iÒu kiÖn. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt víi: Ap - xe l¹nh: - Ap- xe l¹nh do nhiÔm khuÈn ®Æc hiÖu tõ n¬i kh¸c tíi: nh­ Lao, Giang Mai, NÊm.... - DÊu hiÖu S­ng- Nãng- §á - §au kh«ng ®iÓn h×nh. ¤ ¸p - xe s­ng, ®au lµ chÝnh; kh«ng nãng, ®á. - Toµn th©n: Tr/chøng nhiÔm khuÈn nhÑ h¬n, mang tÝnh chÊt m·n tÝnh. - Cã thÓ cã æ bÖnh tõ n¬i kh¸c ( ¸p - xe l¹nh vïng bÑn do lao cét sèng). - Chäc dß: mñ t¾ng, lo·ng - Soi t×m VK & XN tÕ bµo ®Æc hiÖu. Khèi gi¶ phång ®éng m¹ch: - Khèi nµy n»m trªn ®­êng ®i cña m¹ch m¸u - §Ëp theo nhÞp tim - Nghe cã tiÕng thæi liªn tôc. - Siªu ©m Doppler: ®o ®­îc giao ®éng m¹ch §iÒu trÞ toµn th©n: - Kh¸ng sinh toµn thªn liÒu cao ( dùa vµo KS§) - Dïng V¨c- xin ( nÕu cã) - NÕu BN cã ®­êng m¸u cao: ph¶i dïng Isulin tr­íc. - N©ng cao thÓ tr¹ng b»ng c¸c lo¹i Vitamin. TrÝch r¹ch æ ¸p - xe: ChØ ®­îc trÝch r¹ch æ ¸p - xe nãng, khi æ ¸p - xe ®· cã mñ; nÕu trÝch non, ph¸ mÊt hµng rµo b¶o vÖ cña c¬ thÓ, th× cã thÓ dÉn tíi nhiÔm khuÈn huyÕt.... Nguyªn t¾c: - R¹ch ®ñ réng ®Ó dÉn l­u hÕt mñ. - R¹ch chç mñ n«ng nhÊt, xa c¸c bã m¹ch. - R¹ch chç thÊp nhÊt ®Ó dÉn l­u mñ. - §­êng r¹ch ph¶i ®¶m b¶o mü quan. Là một Áp-xe dưới da nằm ở búp ngón. Gồm có: CHÝN MÐ §á öNG: Đỏ ửng trên mặt da, đau, ở đầu ngón. Điều trị: chườm ấm, bất động, KS => khỏi. CHÍN MÉ NỐT PHỔNG: Là một nốt phổng có mủ, ở đầu ngón. Điều trị: cắt nốt phổng, băng Bètadin. Chín mé nông CHÍN MÉ SÂU: T¹o thành ổ Áp- xe => Điều trị: rạch tháo mủ. Đường rạch: tránh tổn thương TK, mạch máu. Thường rạch 2 bên ngãn. Tránh sẹo xấu, đau, vì búp ngón dễ va chạm khi cầm nắm. Chó ý lo¹i ¸p xe kiÓu khuy ¸o. Chín mé sâu Áp xe kiểu khuy áo Đường rạch chín mé §­êng r¹ch chÝn mÐ CÁC BIẾN CHỨNG: Viêm xương đốt 3. Viêm khớp. Hoại tử búp ngón. Có thể viêm gân, B.H.D gân.