Bệnh lậu

Bệnh lậu BSCK II Nguyễn Thành Môc tiªu häc tËp M« t¶ ®­îc c¸c triÖu chøng bÖnh lËu cÊp ë ®µn «ng. Tr×nh bµy ®­îc c¸c c¨n nguyªn g©y viªm sinh dôc kh«ng do lËu. M« t¶ ®­îc c¸c biÕn chøng cña bÖnh lËu. Tr×nh bµy ®­îc c¸c ph¸c ®å ®iÒu trÞ bÖnh lËu. Đại cương Bệnh lậu là bệnh lây truyền qua đường tình dục (LTQĐTD) hay gặp. Bệnh do song cầu Gram (-) có tên là Neisseria gonorrhoeae gây nên. Gần đây bệnh có xu hướng tăng Bệnh thường gặp ở người trẻ tuổi. Biểu hiện chủ yếu ở bộ phận sinh dục, cũng có thể ở các vị trí khác như họng, hậu môn. Bệnh lậu có triệu chứng thường thấy ở nam giới hơn là nữ giới. Bệnh có thể phối hợp với một số tác nhân khác, thường thấy nhất là Chlamydia trachomatis. Căn nguyên Bệnh lậu gây ra do song cầu khuẩn lậu được Neisseria tìm ra năm 1879. Song cầu khuẩn lậu có đặc điểm: Hình hạt cà phê, sắp xếp thành từng cặp. Bắt màu gram âm, nằm trong bạch cầu đa nhân. Dài khoảng 1,6 , rộng 0,8 , khoảng cách giữa 2 vi khuẩn 0,1 Nuôi cấy trên môi trường thạch máu hoặc nước báng phát triển nhanh. Sức đề kháng yếu: ra khỏi cơ thể chỉ tồn tại một vài giờ. Hầu hết các trường hợp mắc lậu là do quan hệ tình dục với người bị bệnh. C¸ch l©y truyÒn HÇu hÕt c¸c tr­êng hîp m¾c lËu lµ do quan hÖ t×nh dôc víi ng­êi bÞ bÖnh. Mét sè Ýt tr­êng hîp cã thÓ m¾c lËu do dïng chung chËu, kh¨n hoÆc qua quÇn ¸o nhiÔm lËu cÇu khuÈn. MÑ m¾c lËu nÕu kh«ng ®­îc ®iÒu trÞ cã thÓ g©y viªm kÕt m¹c m¾t do lËu cho trÎ s¬ sinh. Giải phẫu bộ phân sinh dục nam Bé phËn sinh dôc nam NiÖu ®¹o cña nam giíi dµi 16cm gåm hai phÇn lµ niÖu ®¹o tr­íc vµ niÖu ®¹o sau, giíi h¹n b»ng c¬ th¾t v©n. NiÖu ®¹o tr­íc n»m gi÷a vËt xèp. ë ®Çu niÖu ®¹o tr­íc s¸t víi miÖng s¸o cã chç ph×nh ra gäi lµ hè thuyÒn, phÝa sau lµ 1 van nhá gäi lµ van GuÐrin. Däc theo niÖu ®¹o tr­íc cã nhiÒu khuyÕt Morgani vµ c¸c tuyÕn Littre. NiÖu ®¹o sau ®i qua tuyÕn tiÒn liÖt, cã nhiÒu ngâ ng¸ch vµ th«ng víi tói tinh, èng dÉn tinh, mµo tinh hoµn vµ tinh hoµn. . Bé phËn sinh dôc n÷ PhÇn ngoµi bé phËn sinh dôc n÷ gåm : NiÖu ®¹o n÷ dµi 3cm, cã nhiÒu tuyÕn ë niÖu ®¹o vµ quanh niÖu ®¹o. §©y chÝnh lµ chç Èn n¸u tèt cho song cÇu khuÈn lËu. TuyÕn SkÌne ë hai bªn c¹nh lç niÖu ®¹o. TuyÕn Bartholin ë hai bªn lç ©m ®¹o, gi÷a mÐp nhá vµ mµng trinh. TuyÕn nµy cã nhiÒu ngâ ng¸ch. Song cÇu khuÈn lËu th­êng khu tró ë èng cæ tö cung. Biểu hiện lâm sàng LËu cÊp ë nam: Thời kỳ ủ bệnh trung bình 3-5 ngày, có thể sớm nhất 1 ngày chậm nhất là 2 tuần. Thời gian này không có triệu chứng gì nhưng vẫn có khả năng lây lan cho người khác. Triệu chứng lâm sàng: Sớm nhất là cảm giác khó chịu dọc niệu đạo kèm đái rắt. Ứa mủ; đái ra mủ. Đái buốt, đái rắt. Khám: miệng sáo, qui đầu viêm đỏ, có mủ chảy ra tự nhiên hoặc chảy ra khi vuốt dọc từ gốc dương vật. Toàn thân: có thể sốt, mệt mỏi. LËu m¹n Th­êng do lËu cÊp kh«ng ®­îc ®iÒu trÞ hoÆc ®iÒu trÞ kh«ng ®óng. BiÓu hiÖn lµm sµng th­êng khã nhËn biÕt h¬n. Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy c¸c triÖu chøng. §¸i ra mñ chØ thÊy vµo buæi s¸ng (gäi lµ “giät mñ ban mai”) §¸i buèt kh«ng râ rµng. BÖnh nh©n cã c¶m gi¸c nãng r¸t däc niÖu ®¹o. §¸i d¾t do viªm niÖu ®¹o sau Cã thÓ cã c¸c biÕn chøng nh­ ¸p xe, viªm tiÒn liÖt tuyÕn, viªm tói tinh... ë n÷ giíi LËu cÊp Thêi kú ñ bÖnh ë n÷ th­êng kÐo dµi h¬n, trung b×nh 5-7 ngµy. BiÓu hiÖn l©m sµng th­êng ©m thÇm kh«ng râ rµng. Kh¸m bé phËn sinh dôc thÊy: Mñ ë ©m hé Lç niÖu ®¹o viªm ®á C¸c lç tuyÕn SkÌne, Bartholin ®á. Cæ tö cung viªm ®á cã mñ nhµy. . LËu m¹n: triÖu chøng nghÌo nµn. Ra “khÝ h­” gièng bÊt cø viªm nhiÔm nµo ë bé phËn sinh dôc. Tuy nhiªn cã thÓ ®­a ®Õn nhiÒu biÕn chøng nh­: Viªm niªm m¹c tö cung. ¸p xe phÇn phô 2 bªn. Viªm cæ tö cung lé tuyÕn. Viªm t¾c vßi trøng. LËu ë mét sè vÞ trÝ kh¸c LËu ë häng, hÇu : do quan hÖ sinh dôc - miÖng BiÓu hiÖn l©m sµng lµ ®au häng, ngøa häng. Kh¸m thÊy häng ®á, viªm häng m·n, cã thÓ kÌm gi¶ m¹c. LËu hËu m«n - trùc trµng ë nam do quan hÖ sinh dôc- hËu m«n ë n÷ cã thÓ do quan hÖ t×nh dôc qua hËu m«n hoÆc do mñ ch¶y tõ ©m hé xuèng hËu m«n. BiÓu hiÖn l©m sµng: bÖnh nh©n mãt rÆn, buån ®i ngoµi liªn tôc, lóc ®Çu cßn cã ph©n sau ®ã chØ ra chÊt nhµy hoÆc kh«ng. LËu m¾t LËu m¾t ë trÎ s¬ sinh : BiÓu hiÖn l©m sµng: bÖnh th­êng xuÊt hiÖn sau ®Î tõ 1-3 ngµy. Cã thÓ bÞ mét hoÆc c¶ hai m¾t. M¾t s­ng nÒ kh«ng më ®­îc, cã rÊt nhiÒu mñ tõ m¾t ch¶y ra, kÕt m¹c gi¸c m¹c viªm ®á vµ loÐt. LËu m¾t ë ng­êi lín: cã thÓ l©y do dïng chung kh¨n, chËu röa mÆt víi ng­êi bÞ nhiÔm lËu hoÆc do chÝnh bÖnh nh©n g©y ra (®i tiÓu kh«ng röa tay s¹ch). BiÓu hiÖn l©m sµng: viªm kÕt m¹c, gi¸c m¹c cã mñ, m¾t s­ng nÒ. Viªm ©m hé do lËu: cã thÓ gÆp ë trÎ g¸i bÞ c­ìng d©m, bÐ g¸i bß lª la d­íi ®Êt hay do dïng chung kh¨n, chËu bÞ nhiÔm lËu khi vÖ sinh bé phËn sinh dôc. BiÓu hiÖn l©m sµng: ©m hé viªm ®á cã mñ vµng xanh kÌm theo ®¸i buèt. BiÕn chøng cña LËu ë nam giíi X¬ hãa vµ hÑp niÖu ®¹o: biÓu hiÖn b»ng tiÓu tiÖn khã, ®¸i r¾t. Sê niÖu ®¹o thÊy x¬ cøng (nh­ chiÕu ®òa), niÖu ®¹o hÑp nhá. ¸p xe tuyÕn Littre: d­¬ng vËt s­ng nÒ biÕn d¹ng. Viªm tiÒn liÖt tuyÕn: bÖnh nh©n th­êng cã sèt cao, mÖt mái; tiÓu tiÖn d¾t. Kh¸m tiÒn liÖt s­ng to vµ ®au Viªm tói tinh: th­êng kÝn ®¸o, cã thÓ thÊy + XuÊt tinh ®au buèt + Tinh dÞch lÉn m¸u. - Viªm mµo tinh hoµn + tinh hoµn: th­êng bÞ 1 bªn. + Mµo tinh hoµn to kh«ng sê thÊy r·nh gi÷a mµo tinh hoµn vµ tinh hoµn. + Tinh hoµn to ®au. + Sèt. + V« sinh ë n÷ giíi - ¸p xe tuyÕn SkÌne, tuyÕn Bartholin: c¸c tuyÕn viªm s­ng ®au t¹o thµnh tói mñ vì ra ngoµi, hoÆc x¬ hãa thµnh ®¸m x¬ cøng. - Viªm cæ tö cung lé tuyÕn - Viªm niªm m¹c tö cung: bÖnh nh©n cã sèt ®au bông d­íi. Kh¸m thÊy tö cung to ®au, ra m¸u bÊt th­êng ë ©m ®¹o . - Viªm phÇn phô, ¸p xe phÇn phô 2 bªn (gåm vßi trøng, buång trøng). Sèt 38-390 C. §au 2 hè chËu, tiÕn triÓn m¹n tÝnh g©y x¬ hãa hÑp vßi trøng, dÉn ®Õn v« sinh hoÆc chöa ngoµi tö cung. BiÕn chøng ë c¶ 2 giíi - Viªm kÕt m¹c - gi¸c m¹c. - V« sinh - Viªm tiÕt niÖu ng­îc dßng, viªm bµng quang, thËn vµ bÓ thËn. - NhiÔm lËu lan táa: + NhiÔm khuÈn huyÕt do lËu + Viªm ngo¹i t©m m¹c, néi t©m m¹c + Viªm gan + Viªm khíp + Héi chøng Reiter Nhiễm Chlamydia Chẩn đoán Tiền sử quan hệ tình dục với người bị bệnh. Lâm sàng: đái rắt, đái buốt, đái mủ. Xét nghiệm: Nhuộm Gram thấy song cầu Gram (-) trong bạch cầu đa nhân trung tính Nuôi cấy, kháng sinh đồ PCR (Polymerase Chain Reaction) (+) (nếu có điều kiện) .ChÈn ®o¸n ph©n biÖt: Do Chlamydia: cã nhiÒu chñng g©y c¸c bÖnh kh¸c nhau, chñng D,E, F, I, K g©y viªm niÖu ®¹o, tö cung, trùc trµng... §©y lµ c¨n nguyªn th­êng gÆp nhÊt trong c¸c bÖnh LTQ§TD víi c¸c ®Æc tÝnh sau : Hay phèi hîp víi lËu nªn g©y héi chøng viªm nhiÔm sau lËu. Thêi gian ñ bÖnh dµi, trung b×nh tõ 1-3 tuÇn. L©m sµng : ë nam th­êng cã nãng r¸t ë niÖu ®¹o, cã khi kÌm theo ra mñ (sè l­îng Ýt gièng lËu m¹n) hoÆc ra dÞch nhµy ë miÖng s¸o. §¸i buèt th­êng Ýt, cã khi thÊy ngøa ë niÖu ®¹o. ë n÷ : biÓu hiÖn l©m sµng th­êng kÝn ®¸o. Cã thÓ gÆp ®¸i buèt, ®¸i r¾t, tiÕt dÞch ©m ®¹o. C¸c xÐt nghiÖm: MiÔn dÞnh s¾c ký ELISA PCR víi Chlamydia .Do trïng roi (Trichomonas vaginalis) Th­êng g©y viªm ©m ®¹o víi c¸c triÖu chøng: + Ngøa, khÝ h­ ©m ®¹o. + Kh¸m ©m ®¹o nhiÒu khÝ h­ láng, cã nhiÒu bät nhá. Trïng roi còng cã thÓ g©y viªm niÖu ®¹o ë nam giíi nh­ng triÖu chøng kÝn ®¸o h¬n. Cã ®¸i buèt, Ýt mñ nhµy. - XÐt nghiÖm : soi t­¬i t×m trïng roi. Do nÊm Candida: th­êng do Candida albicans (chiÕm 80%). ë nam: triÖu chøng th­êng kÝn ®¸o, kh«ng râ rµng. Cã thÓ thÊy Ýt dÞch nhµy ë miÖng s¸o, ngøa hoÆc viªm quy ®Çu. L©y truyÒn: do quan hÖ víi vî/b¹n t×nh bÞ nhiÔm nÊm ©m ®¹o. ë n÷: triÖu chøng râ rµng h¬n, khÝ h­ nhiÒu, mµu tr¾ng nh­ v·ng s÷a (®Æc vµ bét). Kh¸m thÊy khÝ h­ nhiÒu, b¸m vµo thµnh ©m ®¹o. XÐt nghiÖm: + Soi nÊm thÊy bµo tö nÊm + gi¶ sîi + CÊy nÊm ®Þnh lo¹i trªn m«i tr­êng Sabouraud .Do t¹p khuÈn Vi khuÈn ­a khÝ : Cã thÓ xuÊt hiÖn sau phÉu thuËt ®­êng tiÕt niÖu, sinh dôc, dÞ d¹ng ®­êng tiÕt niÖu. BÖnh cã ë c¶ nam vµ n÷. + ë nam ra mñ gièng lËu m¹n, mñ Ýt, mµu vµng xanh. + ë n÷: ra khÝ h­ sè l­îng Ýt. Cã thÓ kÌm theo c¸c biÕn chøng nh­ viªm tiÕt niÖu ng­îc dßng. + XÐt nghiÖm: nu«i cÊy ®Þnh lo¹i vµ lµm kh¸ng sinh ®å. Vi khuÈn yÕm khÝ: gÆp chñ yÕu ë n÷ g©y viªm ©m ®¹o do vi khuÈn (Bacterial Vaginosis - BV) BiÓu hiÖn ra khÝ h­ (mñ) ë ©m hé, ©m ®¹o sè l­îng cã thÓ Ýt hoÆc nhiÒu kh¸m ©m ®¹o thÊy khÝ h­ gièng kem l¸ng ®Òu thµnh ©m ®¹o, cæ tö cung b×nh th­êng. - XÐt nghiÖm: + Test Sniff (+) + TÕ bµo Clue (+) Điều trị Nguyên tắc Điều trị sớm Điều trị đúng phác đồ Điều trị cả bạn tình Tuân thủ chế độ điều trị: không quan hệ tình dục, không làm việc nặng, tránh thức khuya, không uống rượu bia và chất kích thích, không làm thủ thuật tiết niệu trong thời gian điều trị. Điều trị đồng thời Chlamydia. Điều trị (tiếp) Ceftriaxon (biệt dược Rocephine). Liều lượng: 250mg tiêm liều duy nhất, hoặc Spectinomycine (biệt dược Trobicin). Liều lượng : 2g liều duy nhất hoặc Cefixime (biệt dược Cedax) uống 400mg liều duy nhất. Điều trị đồng thời Chlamydia với các thuốc sau: Doxycyclin 100mg x 2lần/ngày x 7 ngày, hoặc Tetracyclin/Erythromycin 500mg x 4 lần/ngày x 7 ngày, hoặc Azithromycin (Zitromax) 1g liều duy nhất, hoặc Clarithromyxin (biệt dược Clacid) 250mg x 2 lần/ngày x 7 ngày. LËu m¹n (c¶ nam vµ n÷) Cã biÕn chøng sinh dôc tiÕt niÖu: Ceftriaxon 1g/ngµy x 5 – 7 ngµy. Cã biÕn chøng lan táa: cho bÖnh nh©n n»m ®iÒu trÞ néi tró. Ceftriaxon 1-2 g/ngµy. Tiªm b¾p hoÆc tÜnh m¹ch x 10 – 14 ngµy. §iÒu trÞ ®ång thêi Chlamydia b»ng c¸c thuèc sau: + Doxycyclin 100mg x 2lÇn/ngµy x 14 ngµy, hoÆc + Tetracyclin/Erythromycin 500mg x 4 lÇn/ngµy x 14 ngµy, hoÆc + Azithromycin (Zitromax) 1g / ngµy x 2 ngµy, hoÆc clarithromyxin(Clacid) 250mg x 2 lÇn/ngµy x 14 ngµy. .LËu m¾t ë trÎ s¬ sinh - Ceftriaxon 50mg/kg tiªm b¾p liÒu duy nhÊt, tèi ®a kh«ng qu¸ 125mg. - Nhá m¾t b»ng n­íc muèi sinh lý - §iÒu trÞ lËu cho mÑ. - Phßng ngõa lËu m¾t ë trÎ s¬ sinh : röa s¹ch m¾t trÎ ngay sau khi ®Î. Nhá m¾c b»ng dung dÞch Nitrat b¹c 1% hoÆc mì Tetracyclin 1% cho tÊt c¶ trÎ míi sinh. §iÒu trÞ b¹n t×nh gièng nh­ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n. Phòng bệnh Tuyên truyền, giáo dục y tế cho cộng đồng thấy được nguyên nhân, cách lây truyền, biến chứng và cách phòng bệnh. Tập huấn chuyên môn cho các bác sỹ đa khoa, chuyên khoa da liễu và sản phụ khoa. Hướng dẫn tình dục an toàn: Chung thuỷ một vợ, một chồng Tình dục không xâm nhập. Sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục.