Bài giảng Sinh lý nội tiết 1

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA CÔNG NGHỆ SINH HỌC Giảng viên: TS. Trần Thị Bình Nguyên f g + https://www.facebook.com/binhnguyencnsh binhnguyencnsh@gmail.com 094 466 1010 SINH HỌC NGƯỜI VÀ ĐỘNG VẬT Biology of Human and Animal TUYẾN NỘI TIẾT TỔNG QUAN VỀ HORMON CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA BÀI TIẾT HORMON SINH LÝ NỘI TIẾT 1 TUYẾN NỘI TIẾT 1 2 KHÁI NIỆM QUÁ TRÌNH TIẾN HÓA 3 GIỚI THIỆU MỘT SỐ TUYẾN NỘI TIẾT Ở NGƯỜI Là những tuyến không có ống dẫn, chất bài tiết đ ư ợc đ ư a trực tiếp vào máu rồi từ đó đi tới các c ơ quan, các mô trong c ơ thể, các chất đó đ ư ợc gọi là hormon, với số l ư ợng rất ít nhưng chúng có tác dụng rất lớn đối với cơ thể và rất cần thiết cho đời sống của ng ư ời và động vật. TUYẾN NỘI TIẾT TUYẾN NGOẠI TIẾT Không ống dẫn Đổ trực tiếp vào máu Đặc hiệu Có ống dẫn Đổ vào xoang 1 KHÁI NIỆM 1 2 QUÁ TRÌNH TIẾN HÓA 2 Động vật nhân s ơ : không có hệ nội Một số động vật bậc thấp: cấu tạo và chức năng hệ nội tiết còn ch ư a hoàn chỉnh, chỉ có 1 vài chất tiết ở sâu bọ, côn trùng và giáp xác chất tiết chủ yếu feromon Ví dụ: kiểm soát quá trình biến thái và lột xác của côn trùng Động vật bậc cao: hệ nội tiết phát triển, đ ư ợc hình thành từ các tế bào tiết điển hình, một phần nhỏ từ các tế bào thần kinh tiết Ví dụ: ở ng ư ời phát triển thành các tuyến biệt hóa rõ ràng nh ư tuyến tụy, tuyến th ư ợng thận 2 GIỚI THIỆU MỘT SỐ TUYẾN NỘI TIẾT Ở NGƯỜI 3 TỔNG QUAN VỀ HORMON 1 2 ĐẶC ĐIỂM CỦA HORMON BẢN CHẤT CỦA HORMON 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 1 ĐẶC ĐIỂM CỦA HORMON 4 1 2 3 4 Có hoạt tính sinh học cao Tác dụng lên c ơ quan đích Không tham gia trực tiếp Không đặc tr ư ng cho loài 4 ĐẶC ĐIỂM CỦA HORMON 2 BẢN CHẤT CỦA HORMON 5 STEROID Hormon tuyến vỏ thượng thận, tuyến sinh dục DẪN XUẤT CỦA A.A LÀ TYROSIN Hormon tuyến tủy thượng thận, tuyến giáp PROTEIN & PEPTID Hormon vùng dưới đồi, tuyến cận giáp, tuyến tụy, nội tiết và hầu hết các hormone tại chỗ 3 CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 6 RECEPTOR Chất tiếp nhận ở bề mặt hoặc bên trong màng tế bào hoặc trong nhân tế bào đích Phức hợp hormon receptor thúc đẩy 1 chuỗi phản ứng hóa học trong tế bào Mỗi tế bào đích có khoảng 2000 đến 100.000 receptor Mỗi receptor đặc hiệu cho 1 loại hormone → quyết định tác dụng đặc hiệu của hormon lên mô đích. Số l ư ợng receptor ở tế bào đích có thể thay đổi từng ngày thậm chí từng phút 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 7 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 Không xâm nhập vào trong mà gắn với chất tiếp nhận ở màng tế bào và tạo ra 1 loạt phản ứng enzyme. Tác dụng thông qua chất truyền tin thứ 2 là AMP vòng Tác dụng thông qua chất truyền tin thứ 2 là Ca 2+ và calmodulin Tác dụng thông qua chất truyền tin thứ 2 là “mảnh” phospholipid 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 8 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 C ơ chế tác dụng của hormon thông qua chất truyền tin thứ 2 là AMP vòng_ Adenylylcyclase 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 9 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 10 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 11 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 C ơ chế tác dụng của hormon thông qua chất truyền tin thứ 2 là Ca 2+ và calmodulin Loại protein vận chuyển Ca 2+ trong tế bào gọi là calmodulin, nó có 4 vị trí gắn ion Ca 2+ Hormon → receptor màng → tăng Ca 2+ vào tế bào → tạo phức hợp Calmodulin - Ca 2+ → với tỉ lệ khác nhau làm tăng hoặc giảm hoạt tính của các enzyme. Phức hợp Calmodulin - Ca 2+ → hoạt hóa enzyme myosinkinase → xúc tác cho sự phosphoryl hóa myosin của c ơ tr ơ n → co c ơ tr ơ n. 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 12 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 13 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 C ơ chế tác dụng của hormon thông qua chất truyền tin thứ 2 là các mảnh phospholipid Hormon  receptor → phức hợp hormon – receptor → hoạt hóa enzyme phospholipase C trên màng tế bào → cắt các phân tử phospholipid thành các phân tử nhỏ → gây tác dụng tại các tế bào đích. Những hormon tác dụng theo con đ ư ờng này là các hormon tại chỗ, đặc biệt là các hormone đ ư ợc giải phóng do các phản ứng miễn dịch và dị ứng. 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 14 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 15 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 C ơ chế tác dụng của hormone gắn với receptor đặc hiệu trong tế bào Hormon steroid & T3 - T4 qua màng tế bào gắn receptor đặc hiệu trong bào t ư ơng (hoặc trong nhân). Phức hợp hormon – receptor vào trong nhân tế bào → gắn đoạn gen đặc hiệu trên DNA Một đoạn DNA mở xoắn → tổng hợp mRNA → tổng hợp pr tại ribosom (pr enzyme, pr mang, pr cấu trúc) → tham gia phản ứng sinh học. 3 CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA HORMON THÔNG QUA CHẤT TRUYỀN TIN THỨ 2 16 CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA BÀI TIẾT HORMON 1 2 ĐIỀU HÒA BẰNG THẦN KINH Đ iều hòa bằng chất truyền đạt thần kinh Đ iều hòa bằng phản xạ CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NGƯỢC C ơ chế điều hòa ngược âm tính C ơ chế điều hòa ngược dương tính 1 ĐIỀU HÒA BẰNG THẦN KINH 17 Điều hòa bằng chất truyền đạt thần kinh Một số chất truyền đạt thần kinh noradrenalin, serotonin, dopamine, có chức năng tham gia điều hòa bài tiết các hormone nh ư tuyến yên tuyến tụy Sự điều hòa này thông qua tác động vào điều hòa sinh tổng hợp hormon, hoặc bài tiết yếu tố giải phóng và ức chế của vùng hypothanamus Điều hòa bằng phản xạ Sự bài tiết hormone còn chịu ảnh h ư ởng của thần kinh theo lối phản xạ, th ư ờng sự điều hòa này theo 2 dạng phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện, trong điều hòa phản xạ có điều kiện có ý nghĩa lớn nhằm thích nghi với điều kiện mội tr ư ờng thay đổi. 2 CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NGƯỢC 18 Cơ chế điều hòa ngược âm tính Khi nồng độ hormon tuyến đích tăng → giảm tiết hormon vùng dưới đồi, tuyến yên → hormon tuyến đích giảm tới bình thường. Ngược lại, khi nồng độ hormon tuyến đích giảm → kích thích tuyến chỉ huy → tăng bài tiết hormon. VD: T3 - T4 tăng → giảm tiết TRH & TSH. Cortisol tăng → giảm tiết CRH & ACTH. 2 CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NGƯỢC 19 Cơ chế điều hòa ngược âm tính 2 CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NGƯỢC 20 C ơ chế điều hòa ng ư ợc dư ơ ng tính. Nồng độ hormon tuyến đích tăng, gây bài tiết hormon tuyến chỉ huy. C ơ chế này ít xảy ra, chỉ liên quan đến bảo vệ c ơ thể nh ư chống stress, chống lạnh hoặc gây phóng noãn C ơ chế này rất cần thiết vì th ư ờng liên quan đến những hiện t ư ợng mang tính sống còn của c ơ thể Tuy nhiên kiểu điều hòa này chỉ xảy ra trong một thời gian ngắn, sau đó sẽ chuyển sang điều hòa ng ư ợc âm tính thông th ư ờng VD: c ơ thể stress → glucocorticoid tăng tiết → ACTH tăng tiết → glucocorticoid tăng tiết h ơ n nữa. 2 CƠ CHẾ ĐIỀU HÒA NGƯỢC 21 Cơ chế điều hòa ngược dương tính trong tình trạng stress THANKS YOU CẢM ƠN THẦY CÔ VÀ CÁC BẠN !