Bài giảng Quản lý và phát triển tổ chức hành chính nhà nước - Chương 3: Tổ chức hành chính nhà nước TW

CH ƯƠ NG 3:  TỔ CHỨC HÀNH CHÍNH NHÀ N Ư ỚC TW 1- Chính phủ 2- Bộ 3- Các c ơ quan thuộc Chính phủ 1- Chính phủ 1.1- Một số khái niệm 1.2- Các loại hình tổ chức chế đ ộ chính trị 1.3- Ng ư ời đ ứng đ ầu hành pháp 1.4- Các mô hình tổ chức Chính phủ 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ 1.1- Một số khái niệm Tổ chức hành chính nhà n ư ớc trung ươ ng TCHCNN các QG: TCHCNNTW => TCHCNN ở ĐP Hệ thống CQHCNNTW thực hiện các hoạt đ ộng QLHCNN mang tính chất chung, vĩ mô; đư a ra các thể chế HCNN, đ ịnh h ư ớng cho toàn bộ nền HCNN HCNNTW={các CQHCNN ở TW}+ CQ khác do CP thành lập nhằm thực hiện những hoạt đ ộng mang tính chất chung L ư u ý: tản quyền; c ơ cấu tổ chức theo ngành dọc 1.1- Một số khái niệm Chính phủ Là hệ thống các CQ thực thi quyền hành pháp TW* Chính phủ đư ợc hiểu theo nhiều cách* Tuỳ thuộc việc phân bổ quyền lực nhà n ư ớc mà vị trí, c ơ cấu, tổ chức & hoạt đ ộng của Chính phủ ở các n ư ớc không giống nhau * CP mang tính chất 2 mặt: chính trị & hành chính* Hoạt đ ộng của CP mang tính tập thể & sản phẩm là các Nghị quyết về các vấn đ ề đư ợc luận bàn 1.1- Một số khái niệm Nội các Xuất xứ “nội các”* Nội các dùng chỉ một CQ t ư vấn tập thể cho ng ư ời đ ứng đ ầu HP(Tổng thống hoặc TTg) => vị trí, c ơ cấu, chức n ă ng nội các khác nhau giữa các n ư ớc Ví dụ: Châu Âu: Nội các th ư ờng chịu trách nhiệm tr ư ớc LP; là hạt nhân lãnh đ ạo của CP Mỹ: Nội các={16 bộ tr ư ởng+Phó Tổng thống+ ng ư ời trong đ ội ngũ HP cao cấp do Tổng thống bổ nhiệm} 1.2- Các loại hình tổ chức chế đ ộ chính trị (mô hình tổ chức thực thi quyền lực nhà n ư ớc) QUYỀN LỰC NHÀ N Ư ỚC Quyền lập pháp Quyền hành pháp Quyền t ư pháp Quyền lực nhà n ư ớc phân chia Quyền lực nhà n ư ớc thống nhất Mô hình phân quyền cứng nhắc (Mỹ) Mô hình Phân quyền mềm dẻo (Anh; Đức) Độc đ oán (Vatican; Ôman; ả Rập Xêut; Brunây) Dân chủ xã hội chủ nghĩa 1.3- Ng ư ời đ ứng đ ầu hành pháp Có thể là Tổng thống hoặc Thủ t ư ớng Tổng thống: Là nguyên thủ QG; không đ ứng đ ầu HP Là nguyên thủ QG & đ ứng đ ầu HP Thủ t ư ớng: Là ng ư ời đ ứng đ ầu hành pháp Đứng đ ầu hệ thống HCNN của CQHP Cách thức lựa chọn ng ư ời đ ứng đ ầu HP Nghị viện Nguyên thủ quốc gia TTg Chính phủ 1.4- Các mô hình tổ chức Chính phủ Tổng thống đ ứng đ ầu HP và trực tiếp đ iều hành hoạt đ ộng quản lý hành chính Tổng thống đ ứng đ ầu HP và có Thủ t ư ớng Thủ t ư ớng đ ứng đ ầu hành pháp Tổ chức chính phủ Việt Nam Tổ chức chính phủ liên hiệp Tổng thống đ ứng đ ầu hành pháp và trực tiếp đ iều hành hoạt đ ộng quản lý hành chính Nhân dân bầu Nghị viện Tổng thống Đối trọng, kiềm chế, kiểm soát Nội các Một số đ ặc đ iểm c ơ bản: Ngành quyền hành pháp đ ộc lập với LP Tổng thống: là nguyên thủ QG và đ ứng đ ầu HP=> là trung tâm quyền lực nhà n ư ớc(bổ, bãi nhiệm; ký kết đ iều ư ớc, hiệp ư ớc quốc tế; thống lĩnh LLVT; ký ban hành các VB luật. Tổng thống chịu trách nhiệm tr ư ớc nhân dân; không chịu trách nhiệm tr ư ớc c ơ quan Nghị viện. Nội các là c ơ quan t ư vấn cho Tổng thống; chịu trách nhiệm tr ư ớc Tổng thóng; không chịu trách nhiệm tr ư ớc Nghị viện C ơ chế: Kiểm soát, đ ối trọng, kiềm chế Tổng thống đ ứng đ ầu HP và có Thủ t ư ớng Nhân dân bầu NGHỊ VIỆN Tổng thống Thủ t ư ớng Các bộ tr ư ởng/Nội các Quyền giải tán Quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm Thủ t ư ớng là ng ư ời thực thi hoạt đ ộng QLHCNN hàng ngày Mối quan hệ giữa Tổng thống và Thủ tuớng do PL quy đ ịnh Tổng thống có thể bãi nhiệm Thủ t ư ớng và đ ề nghị Thủ t ư ớng mới trên c ơ sở phê chuẩn của Nghị viện Tổng thống có quyền giải tán QH và QH có quyền phế bỏ Tổng thống(th ư ờng ít sử dụng; chỉ bất tín nhiệm CP.) • Tổng thống là nguyên thủ QG & là ng ư ời đ ứng đ ầu hành pháp; Thủ t ư ớng đ ứng đ ầu hành pháp NHÂN DÂN BẦU Nghị viện Thủ t ư ớng Các bộ tr ư ởng/ Nội các Bầu, phê chuẩn TTg th ư ờng là ng ư ời của Đảng (hoặc liên minh Đảng) chiếm đ a số ghế trong QH; Chính phủ chịu trách nhiệm tr ư ớc hệ thống các c ơ quan LP; Th ư ờng áp dụng ở các n ư ớc phân quyền mềm dẻo hoặc tập trung Đứng giừa Nghị viện và Chính phủ, có thiết chế Nguyên thủ QG (Tổng thống, Chủ tịch) => Thủ t ư ớng là ng ư ời đ ứng đ ầu hành pháp C ơ quan LP lựa chọn TTg(thuộc ng ư ời của Đảng chiếm đ a số ghế) giao TTg thành lập CP=> Quá trình bầu cử là sự lựa chọn kép •TTg không có quyền giải tán QH, phản đ ối Luật ng ư ợc lại QH có. Tổ chức chính phủ Việt Nam So sánh CPViệt nam(1946) với các CP trên TG: Bối cảnh: có 3 mô hình CP trong chính thể CH đ ại nghị(Pháp- mềm dẻo); CH T/thống(Mỹ-cứng rắn); CH Xô viết(tập quyền) Giống xô viết: không áp dụng phân quyền cứng rắn, mềm dẻo mà quyền lực nhà n ư ớc thuộc về nhân dân. Khác: ND, sở hữu Giống CH đ ại nghị: QH là c ơ quan duy nhất có quyền LP do dân bầu; CP do QH bầu và chịu trách nhiệm tr ư ớc QH. Khác : 1 viện; Chủ tịch n ư ớc đ ứng đ ầu HP(lúc đ ó Tổng thống không thuộc HP) Giống CH tổng thống: nguyên thủ QG đ ứng đ ầu HP, có quyền phủ quyết các dự án luật. Khác : Chủ tịch là nghị sĩ, do QH bầu(không phải dân bầu); Chủ tịch( đư ng đ ầu HP) + TTg; Tổng thống => đ àn hạch; Chủ tịch không chịu trách nhiệm nào trừ tội phản bội tổ quốc Tổ chức chính phủ Việt Nam Nhân dân(cử tri) QUỐC HỘI Chủ tịch n ư ớc Thủ t ư ớng CP -Các Phó Thủ t ư ớng Các Bộ tr ư ởng; Thủ tr ư ởng c ơ quan ngang bộ QĐ Bổ nhiệm; miễn nhiệm; cách chức, cho từ chức theo NQ của Quốc hội Đề nghị Đề cử Bầu, bổ nhiệm, miễn nhiệmtheo đ ề nghị của Chủ tịch Phê chuẩn theo đ ề nghị của Thủ t ư ớng Tổ chức chính phủ Việt Nam(HP 1992) Không giống các mô hình phân quyền nói trên( gần với TTg- HP). Không quy đ ịnh phân quyền QLNN cho Chính phủ => QH có quyền cả về tổ chức và nhân sự đ ối với Chính phủ và hệ thống HCNN. Chính phủ là CQ chấp hành của QH. Trên ph ươ ng diện QLHCNN(tác nghiệp) Chính phủ là c ơ quan HCNN cao nhất của n ư ớc CHXHCNVN Chịu trách nhiệm tr ư ớc QH và báo cáo công tác với Quốc hội, UBTV Quốc hội và Chủ tịch n ư ớc Thống nhất quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, XH, quốc phòng, an ninh, đ ối ngoại. Tổ chức chính phủ liên hiệp Chính phủ liên hiệp là một hình thức tổ chức CP với sự liên minh của hai hay nhiều đ ảng chính trị, nhằm tạo lập đ a số ghế trong QH Vấn đ ề thành lập Chính phủ liên hiệp Đa số tuyệt đ ối(2/3) và đ a số thiểu số(50%+1) Nếu không giành đư ợc đ a số tuyệt đ ối trong QH => Đảng có số phiếu cao nhất vận đ ộng sự tham gia của các đ ảng khác tạo phe đ a số trong QH. Tổ chức chính phủ liên hiệp Vấn đ ề thành lập Chính phủ liên hiệp(tiếp) Quy mô, thành phần của CP phụ thuộc vào sự tham gia của các đ ảng. Càng nhiều đ ảng => càng phức tạp Thời gian tồn tại phụ thuộc vào sức mạnh liên minh của các đ ảng(MĐ; quan đ iểm về đ ối ngoại, nội) Bài toán khó giải đ ối với các nhà chính trị: mối quan hệ giữa giải tán CP; CP từ chức hay giải tán QH? Vai trò của các nhà chính trị th ư ờng rất quan trọng và lấn át các hoạt đ ộng mang tính kỹ thuật của quản lý => CP mạnh ch ư a hẳn QLHCNN đ ã hiệu lực, hiệu quả Tổ chức chính phủ liên hiệp C ơ cấu tổ chức và nhân sự trong CP liên hiệp Số l ư ợng và sự phân chia các bộ phụ thuộc vào mối t ươ ng quan của các đ ảng và số l ư ợng các đ ảng? Đảng nào cũng muốn chiếm bộ quan trọng(quyền lực) => việc phân chia các bộ cũng giống nh ư chia bánh => bố trí nhân sự trong CP => thoả hiệp Quá trình phân chia bộ, bộ tr ư ởng=> một số đ ảng, nhómcá nhân thất vọng => rút lui khỏi CP => đ ổ vỡ Tổ chức chính phủ liên hiệp Nhận xét Các bộ tr ư ởng th ư ờng vì sự phát triển cả đ ảng mình h ơ n là vì CP liên hiệp; CS của đ ảng mà họ là đ ại diện quan trọng h ơ n CS chung Trách nhiệm tập thể của CP tr ư ớc QH(nguyên thủ QG) lỏng lẻo h ơ n các CP khác; Các bộ do đ ảng chính trị nắm giữ th ư ờng hoạt đ ộng giống nh ư một CP con h ơ n là yếu tố thống nhất trong nền HCNN=> nguyên tắc thống nhất, thứ bậc trong hoạt đ ộng lỏng lẻo h ơ n các CP khác 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Bảo đ ảm cạnh tranh công bằng bình đ ẳng Trong kinh tế thị tr ư ờng, sức mạnh của các chủ thể kinh tế không giống nhau => một số có thể tạo ra cạnh tranh không bình đ ẳng(giá; liên kết) => hoạt đ ộng QLHC của CP nhằm bảo đ ảm cạnh tranh công bằng => nền kinh tế lành mạnh: vừa cạnh tranh, vừa có đ iều kiện phát triển các ngành SXKD 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Bảo đ ảm lợi ích chung Các DN th ư ờng ít quan tâm các đ ến các vấn đ ề XH(VD: vì lợi ích kinh tế có thể đ ổ phế thải đ ộc hại vào môi tr ư ờng) => CP phải đ iều chỉnh, buộc các c ơ sở SXKD phải quan tâm đ ến các vấn đ ề chung đ ó Nhiều loại hàng hoá công cộng và dịch vụ vì lợi ích chung của nhiều ng ư ời không đư ợc các DN quan tâm vì ít lợi nhuận => CP phải có trách nhiệm bảo vệ hoặc cung cấp hàng hoá và dịch vụ đ ó bằng nguồn NSNN 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Làm ổn đ ịnh nền kinh tế Nền KT thị tr ư ờng chứa đ ựng nhiều yếu tố không ổn đ ịnh, nằm ngay bên trong quy luật của KTTT(chu kỳ sản xuất- sự t ă ng giảm thất th ư ờng). Ví dụ: Nền KT suy thoái=> lợi nhuận ít h ơ n => sa thải => thất nghiệp & đ ói nghèo t ă ng => ảnh h ư ởng bao trùm XH => CP có thể thúc đ ẩy phát triển bằng cách giảm thuế hoặc hạ lãi xuất => tạo vốn cho DN Nền KT t ă ng tr ư ởng=> lạm phát => tác đ ộng đ ến ng ư ời thu nhập thấp => CP phải có quyết sách làm ổn đ ịnh nền KT và làm dịu đ i những giao đ ộng tự nhiên của chu kỳ sản xuất 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Bình đ ẳng trong phân phối của cải KT thị tr ư ờng => chênh lệch giàu- nghèo mở rộng(VD: Mỹ- n ă m 1997: 20% dân số nghèo h ư ởng 3,7% tổng thu nhập quốc dân; 20% dân số giàu h ư ởng 50%) => CP phải có CS, c ơ chế kiểm soát nhằm khắc phục. Một trong những CS đ ó là thuế. Ng ư ời thu nhập cap h ơ n buộc phải nộp những khoản thuế ở những nhịp đ ộ cao h ơ n và có những khoản trợ cấp cho ng ư ời nghèo. Mối quan hệ thuế- thu nhập là vấn đ ề KH=> vừa bảo đ ảm công bằng h ơ n trong thu nhập, vừa phát triển SX 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Một số quyền hạn quan trọng của chính phủ: Tổ chức và đ iều hành bộ máy hành pháp Thực thi PL, đư a pháp luật vào đ ời sống, bảo đ ảm kỷ c ươ ng xã hội và quyền, lợi ích hợp pháp công dân Xây dựng và sử dụng hiệu quả NSNN Thực hiện đư ờng lối đ ối ngoại Tham gia vào hoạt đ ộng lập pháp, ban hành VBQFPL, góp phần đ iều chỉnh đ ồng bộ các quan hệ xã hội nảy sinh trong hoạt đ ộng quản lý nhà n ư ớc 1.5- Nhiệm vụ, quuyền hạn của Chính phủ Quyền hạn, thẩm quyền của chính phủ ta: Thống nhất việc quản lý thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, VH, XH, an ninh, quốc phòng, đ ối ngoại Bảo đ ảm thi hành Hiến pháp, pháp luật Kiến nghị lập pháp; quyền lập quy Tổ chức, xây dựng & lãnh đ ạo hệ thống HCNN H ư ớng dẫn, kiểm tra Hội đ ồng nhân dân các cấp QĐ đ iều chỉnh đ ịa giới các đ /vị HC d ư ới cấp tỉnh Tổ chức & lãnh đ ạo các đơ n vị SXKD phù hợp PL Hình thức hoạt đ ộng của CP: tập thể; TTg, bộ tr ư ởng 2- Bộ 2.1- Khái niệm, Phân loại bộ 2.2- Cách thức thành lập bộ 2.3- Chức n ă ng, nhiệm vụ của bộ 2.4- Bộ tr ư ởng 2.5- C ơ cấu tổ chức của bộ 2.1- Khái niệm, phân loại bộ Khái niệm Bộ, CQ ngang bộ là CQ của CP thực hiện chức n ă ng QLNN đ ối với ngành hoặc lĩnh vực công tác trong phạm vi cả n ư ớc; QLNN đ ối với các dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực; thực hiện đ ại diện chủ sở hữu phần vốn của nhà n ư ớc tại các DN có vốn của nhà n ư ớc theo quy đ ịnh của PL Phân loại bộ - Bộ quản lý ngành(kinh tế-KT; VH; GD) - Bộ quản lý lĩnh vực(chức n ă ng) 2.2- Cách thức thành lập bộ Có thể đư ợc quy đ ịnh trong HP, luật Có thể theo đ ề nghị của ng ư ời đ ứng đ ầu HP hoặc ng ư ời đ ứng đ ầu nhà n ư ớc hoặc QH Việc thành lập gồm bộ nhiều b ư ớc,cần chú ý: Tên của bộ đư ợc quy đ ịnh trong HP, luật hay CP đ ề nghị thông qua Quốc hội Nhiều n ư ớc bộ tr ư ởng là chính khách=> không QLHC hàng ngày=> công việc này thuộc Tổng th ư ký Chức n ă ng, nhiệm vụ, c ơ cấu tổ chức của bộ th ư ờng đư ợc quy đ ịnh cụ thể trong QĐ mang tính pháp quy của Chính phủ h ơ n là quy đ ịng trong luật 2.3- Chức n ă ng, nhiệm vụ của bộ Do pháp luật quy đ ịnh, chỉ hoạt đ ộng trong khuôn khổ thầm quyền đư ợc trao Phân chia chức n ă ng, nhiệm vụ, quyền hạn cho từng bộ đ òi hỏi phải cụ thể, chi tiết song khó có thể tuyệt đ ối hoá sự phân công Nhiệm vụ, quyền hạn của bộ(Việt Nam): (1) Về pháp luật (2) Về chiến l ư ợc, quy hoạch, KH (3) Về hợp tác quốc tế (4) Về cải cách hành chính (5) Về thực hiện chủ sở hữu phân vốn của nhà n ư ớc tại các doanh nghiệp có vốn của nhà n ư ớc 2.3- Chức n ă ng, nhiệm vụ của bộ Nhiệm vụ, quyền hạn của bộ(Việt Nam): (6) Về quản lý nhà n ư ớc các tổ chức thực hiện dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực QLNN của bộ (7) Về QLNN các tổ chức kinh tế tập thể và KT t ư nhân (8) Về QLNN hoạt đ ộng của Hội, tổ chức phi chính phủ thuộc ngành và lĩnh vực hoạt đ ộng trong phạm vi cả n ư ớc hoặc liên tỉnh (9) Về tổ chức bộ máy và CBCCVC nhà n ư ớc (10) Về kiểm tra, thanh tra (11) Về quản lý tài chính, tài sản 2.4- Bộ tr ư ởng Bộ tr ư ởng có 2 t ư cách: chính trị & HC Quan hệ Bộ tr ư ởng: với CP và TTg với các bộ tr ư ởng với các cấp chính quyền đ ịa ph ươ ng: Có quyền chỉ đ ạo, h ư ớng dẫn, kiểm tra UBND Quyền đ ình chỉ thi hành và và đ ề nghị TTg bãi bỏ những quy đ ịnh của UBND và chủ tịch UBND cấp tỉnh, TP trực thuộc TW 2.5- C ơ cấu tổ chức của bộ Các c ơ quan t ư vấn(Vụ; Ban) Các c ơ quan chuyên môn(Cục) Các đơ n vị sự nghiệp(Viện, trung tâm) Các c ơ quan tản quyền(CQ bên ngoài) V ă n phòng bộ( ≠ VP Bộ tr ư ởng) Các tổ chức sản xuất kinh doanh 3- Các c ơ quan thuộc Chính phủ 3.1- Khái niệm 3.2- Những đ ặc tr ư ng chung 3.3- C ơ cấu tổ chức