Bài giảng: Bệnh phong

* BỆNH PHONG Đối tượng Y5 luân khoa Thời gian 3 tiết * Mục tiêu bài giảng Trình bày được căn nguyên, cách lây truyền và các triệu chứng của bệnh phong. Chẩn đoán xác định được bệnh phong. Chẩn đoán phân biệt được bệnh phong và một số bệnh da. Nêu được các cách phân loại bệnh phong theo Madrid; Ridley – Jobling và theo WHO. Chẩn đoán được cơn phản ứng phong vµ trình bày được các loại tàn tật. Nêu được phác đồ đa hóa trị liệu (ĐHTL) * Căn nguyên và cách lây truyền Căn nguyên: Trực khuẩn phong – Trực khuẩn Hansen –Mycobacterium Leprae. Đặc điểm: Chưa nuôi cấy được trên môi trường nhân tạo Trực khuẩn kháng cồn kháng toan Chu kỳ sinh sản: 12-13 ngày. Thời gian sống ở mụi trường 1-2 ngày. Nhiệt độ phỏt triển thuận lợi: 30-320C. Bị diệt nhanh bởi cỏc thuốc: DDS đơn thuần: 3-6 thỏng. Rifampicine: 5-7 ngày * Căn nguyên và cách lây truyền Cách lây truyền: Bệnh lây (+), bệnh di truyền (-). Khó lây, tỷ lệ lây rất thấp. Nguån l©y: MB §­êng l©y: trực tiếp, da, niêm mạc bị xây xát, h« hÊp … Yếu tố thuận lợi: tuổi, giới và điều kiện sinh hoạt, møc ®é tiÕp xóc... * Căn nguyên và cách lây truyền Tại sao bệnh phong khó lây: Thời gian nhân đôi dµi Thời gian ủ bệnh dµi Thuốc đặc hiệuCắt đứt nguồn lây nhanh Nguån l©y MB  Khả năng lây 50%. Sức đề kháng của trực khuẩn phong yếu. * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ ủ bệnh: 2-3 năm Thời kỳ sơ phát: Da: Dát thay đổi màu sắc (trắng, thâm, hồng) Kèm rối loạn cảm giác tại thương tổn Triệu chứng không điển hình: Sốt dai dảng. Sổ mũi hoặc chảy máu cam. Xuất hiện các vết bỏng * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: * TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Dát đơn thuần Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: D¸t đơn thuần gÆp trong phong thÓ bÊt ®Þnh (thÓ I) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Cñ, m¶ng cñ Cñ, m¶ng cñ gÆp trong phong thÓ cñ (thÓ T) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Cñ, m¶ng cñ Cñ, m¶ng cñ gÆp trong phong thÓ cñ (thÓ T) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Cñ, m¶ng cñ Cñ, m¶ng cñ gÆp trong phong thÓ cñ (thÓ T) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Phong bt (TTCB: M¶ng cñ, cã tæn th­¬ng vÖ tinh) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Phong bt (TTCB: M¶ng cñ, cã tæn th­¬ng vÖ tinh) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Phong BB (TTCB: m¶ng cñ, d¸t th©m nhiÔm, m¶ng th©m nhiÔm) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Phong BB (TTCB: m¶ng cñ, d¸t th©m nhiÔm, m¶ng th©m nhiÔm) * Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: TT da: TTCB ®a d¹ng tuú tõng thÓ bÖnh Phong Bl (TTCB: m¶ng cñ, d¸t th©m nhiÔm, m¶ng th©m nhiÔm) * Phong LL (U phong, m¶ng, d¸t th©m nhiÔm) Triệu chứng bệnh phong Thời kỳ toàn phát: * Viªm d©y thÇn kinh * Xét nghiệm Rạch da tìm trực khuẩn: Chỉ số vi khuẩn học (BI: bacteriological Index) Trên 1.000 BH/1 vi trường: 6+ Từ 100 – 1.000 BH/1 vi trường: 5+ Từ 10 – 100 BH/1 vi trường: 4+ Từ 1 – 10 BH/1 vi trường: 3+ Từ 1 – 10 BH/10 vi trường: 2+ Từ 1 – 10 BH/100 vi trường: 1+ Không thấy VK BH trong 100 vi trường: âm tính. Chỉ số hình thái học (MI: Morphological Index) Xét nghiệm mô bệnh học PCR Phản ứng Mitsuda * Chẩn đoán Chẩn đoán xác định: Tổn thương da kèm theo mất cảm giác. Tổn thương thần kinh ngoại biên. Tìm thấy trực khuẩn phong tại thương tổn da hoặc thần kinh “Một người được coi là mắc bệnh phong khi được xác định là có ít nhất một trong ba dấu hiệu chính đã nêu ở trên” * Chẩn đoán Chẩn đoán phân biệt Thể I: Lang ben. Bạch biến. Thể T: Nấm da. Lupus đỏ hình đĩa Lao da. U hạt hình nhẫn. Thể B, L: Giang mai III. U xơ thần kinh. Các bệnh máu. Trứng cá bọc * Chẩn đoán Chẩn đoán phân biệt tổn thương thần kinh Bệnh đái tháo đường. Viêm rễ thần kinh. Sau chấn thương. Histeria. * Chẩn đoán Chẩn đoán phân biệt Tổn thương da mà có các biểu hiện sau: Cảm giác bình thường. Xuất hiện từ khi sinh. Có ngứa. Có vẩy. Xuất hiện rồi biến mất theo giai đoạn. Xuất hiện nhanh * Chẩn đoán Chẩn đoán phân biệt Tổn thương chân/tay/mặt mà có các biểu hiện sau: Do lý do khác như bỏng, tai nạn, chấn thương, bẩm sinh. Do bệnh khác gây nên như viêm khớp. Do nguyên nhân khác gây liệt * Phân loại bệnh phong Theo hội nghị chống phong 1953 ở Madrid dùa l©m sµng, xÐt nghiÖm Phong bất định (I: Indeterminate) Phong củ (T: Tuberculoid) Phong trung gian (B: Borderline) Phong u (L: Lepromatous) * Phân loại bệnh phong Theo Ridley và Jopling (1962): dùa vµo CMI BH Nhiễm BH tiền lâm sàng Lành I LLp CMI BB BT TT BL LLp LLs Khỏi * Phân loại bệnh phong Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO) * Phản ứng phong Phản ứng đảo ngược (RR) ThÓ gÆp: BT, BB, BL L©m sµng NhÑ: Vµi tæn th­¬ng da tÊy nhÑ, kh«ng tæn th­¬ng thÇn kinh vµ kh«ng ¶nh h­ëng toµn tr¹ng NÆng: Tæn th­¬ng tÊy ®á, bê næi cao, phï nÒ, loÐt (), trung t©m xu h­íng lµnh, Tæn th­¬ng míi () Bµn tay, ch©n phï nÒ Viªm d©y thÇn kinh: To, ®au, nh¹y c¶m, cã thÓ cã liÖt, teo c¬ nhanh Toµn tr¹ng ¶nh h­ëng: Sèt, mÖt, ch¸n ¨n… * * Phản ứng phong Xử trí phản ứng đảo ngược Vẫn điều trị ĐHTL Phản ứng nhẹ: Thuốc giảm đau, chống viêm không steroid. Nếu theo dõi trong 2 tuần không đỡ thì báo cán bộ chuyên khoa. Phản ứng nặng: Prednisolon: phác đồ 12 tuần (40 mg  5 mg) Bệnh nhân nghỉ ngơi, bất động các chi có viêm dây thần kinh bằng dây đeo, nẹp bột * Phản ứng phong Phản ứng hång ban nót (ENL) ThÓ gÆp: LL, BL, BB L©m sµng NhÑ: Vµi nèt, côc, kh«ng loÐt, kh«ng tæn th­¬ng thÇn kinh vµ kh«ng ¶nh h­ëng toµn tr¹ng NÆng: TTCB: Nèt, côc d­íi da, tÊy ®á, xuÊt hiÖn cÊp tÝnh ë tø chi, l­ng ngùc m«ng ®ïi, b»ng h¹t l¹c, h¹t ng«, cã thÓ loÐt TiÕn triÓn kho¶ng 3 – 7 ngµy xÑp, bong vÈy ®Ó l¹i d¸t th©m Viªm d©y thÇn kinh: To, ®au, nh¹y c¶m, TriÖu chøng kh¸c: Sèt, mÖt, ch¸n ¨n, viªm tinh hoµn, viªm mèng m¾t thÓ mi… * * Phản ứng phong Xử trí phản ứng hång ban nót (ENL) Vẫn điều trị ĐHTL Phản ứng nhẹ: Thuốc giảm đau, chống viêm không steroid. Nếu theo dõi trong 2 tuần không đỡ thì báo cán bộ chuyên khoa. Phản ứng nặng: Prednisolon: phác đồ 12 tuần (40 mg  5 mg) Lamprene, thalidomide Bệnh nhân nghỉ ngơi, bất động các chi có viêm dây thần kinh bằng dây đeo, nẹp bột * Phân loại tàn tật Các loại hình tàn tật. Tàn tật tiên phát: Do trực tiếp vi khuẩn phong gây nên. Tàn tật thứ phát: Xuất hiện trên cơ sở đã có tàn tật tiên phát. Bệnh nhân không biết chăm sóc các tàn tật tiên phát. * Phân loại tàn tật Phân loại tàn tật. Bàn tay, bàn chân: Độ 1: Mất cảm giác, không có tàn tật nhìn thấy. Độ 2: Có tàn tật nhìn thấy (cò ngón, rụt ngón, teo cơ, loét, cụt...) Mắt: Độ 1: Có thương tổn nhưng thị lực ảnh hưởng không nghiêm trọng (có thể đếm được ngón tay ở khỏng cách 6 m). Độ 2: Thị lực bị ảnh hưởng nghiêm trọng, không đếm được ngón tay ở khoảng cách 6 m, có mắt thỏ, đục giác mạc, viêm mống mắt thể mi. * Phân loại tàn tật Các loại tàn tật hay gặp: Mất cảm giác bàn tay, bàn chân. Cò các ngón tay. Teo cơ ở bàn tay. Cò ngón chân. Chân “cất cần”. Cụt, rụt các ngón tay, chân. Mắt thỏ (không nhắm kín). Mất cảm giác giác mạc. * * Điều trị Trước khi điều trị: Phân loại bệnh theo WHO. Giải thích cho bệnh nhân về tình hình bệnh. Hướng dẫn sử dụng vỉ thuốc điều trị. Giải thích các tác dụng phụ của thuốc (thâm da) và các biến chứng để bệnh nhân nhận biết. Yêu cầu bệnh nhân quay lại khi hết đợt điều trị. Lập sổ theo dõi điều trị. * C¸c thuèc ®iÒu trÞ: Rifampicine LamprÌne Dapson (DDS) Minocine Ofloxacine Azithromicine C¸c ph¸c ®å ®iÒu trÞ: §HTL cña TCYTTG ROM cho bÖnh nh©n cã 1 tæn th­¬ng §HTL + Ofloxacine Rifampicine + Ofloxacine C¸c thuèc vµ ph¸c đồ điều trị * Phác đồ điều trị (§HTL) * Tư vấn cho bệnh nhân Về bệnh: Không phải bệnh di truyền, là bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn Tổn thương ở da và thần kinh. Tiến triển bệnh chậm Dễ chẩn đoán và chữa khái hoµn toµn giúp bệnh nhân có cuộc sống bình thường và không ảnh hướng đến chất lượng cuộc sống. * Tư vấn cho bệnh nhân Về ĐHTL: ĐHTL sẽ chữa khỏi hoàn toàn bệnh. ĐHTL được cung cấp miễn phí. ĐHTL có thể có ở các cơ sơ da liễu địa phương. ĐHTL uống theo chỉ dẫn của thầy thuốc. Nếu có vấn đề gì bệnh nhân có thể đến trung tâm y tế cơ sở để được tư vấn. * Tư vấn cho bệnh nhân Về các biểu hiện khác: Th©m da do clofazimine Nước tiểu có màu đỏ do rifampicin Trong trường hợp có sốt, đau thần kinh, yếu cơ, đau khớp, xuất hiện tổn thương mới, bệnh nhân cần đến khám lại ngay.