Ba thứ chữ trong lịch sử ngôn ngữ Việt Nam

1 Ba th! ch" trong l#ch s$ ng" v%n Vi&t Nam Gs.TsKh. Nguy!n Quang H"ng Ngày 16 tháng 2 n#m 2008 Hà N$i – Vi%t Nam Trong l&ch s' ng( v#n Vi%t Nam có ba th) ch( th*c s* góp ph+n xây ,-p n.n v#n hi/n Vi%t Nam, ,ó là ch( Hán, ch( Nôm và ch( Qu0c ng(. T1 n'a cu0i th/ k2 XIX ,/n n'a ,+u th/ k2 XX, ti/ng Pháp và ch( Pháp c3ng có m4t 5 Vi%t Nam theo s* “b6o h$” c7a th*c dân Pháp, và nh8 ,ó Pháp v#n c3ng ,ã ,9 l:i ít nhi.u d;u ;n qua sách báo do m$t s0 trí th)c ng<8i Vi%t t:o ra, ch7 y/u vào h"i ,+u th/ k2 XX. Tuy nhiên, Pháp v#n d=u sao c3ng không có t+m 6nh h<5ng sâu r$ng trong s* t:o thành truy.n th0ng v#n hi/n Vi%t Nam, nh< ch( Hán (t1 ,+u Công nguyên), ch( Nôm (t1 th/ k2 XII) và ch( Qu0c ng( ABC (t1 gi(a th/ k2 XVII). Trong gi>i nghiên c)u 5 Vi%t Nam v=n có ? ki/n cho r@ng trc khi ti/p xúc v>i ng<8i Hán và ch( Hán, trên ,&a bàn Vi%t Nam có th9 ,ã t1ng có m$t th) v#n t* nào ,ó c7a tA tiên ng<8i Vi%t 5 th8i Hùng V<Bng. Tuy nhiên, cho ,/n nay v=n ch<a h. tìm th;y nh(ng ch)ng tích xác th*c v. m$t n.n v#n t* Vi%t cA x<a nh< vCy . Cho nên 5 ,ây chúng ta hãy t:m b@ng lòng gi>i h:n câu chuy%n v>i ba th) v#n t* th*c s* có m4t trong l&ch s' Vi%t Nam. 1. S' hình thành và v# th( c)a ba th! ch" 1.1. Ti!p xúc Hán Vi"t và Hán v#n Vi"t Nam. Ngay sau khi T+n Th7y Hoàng bình ,&nh vùng LDnh Nam t1 n#m 214 TCN (trc Công nguyên), ch( Hán ,ã cùng v>i quan quân nhà T+n xâm nhCp vào ph<Bng Nam. T1 n#m 207 TCN, Tri%u Eà lCp nên nc Nam Vi%t (bao g"m vùng ,;t t1 phía Nam Ng3 LDnh ,/n gi(a Trung B$ Vi%t Nam). E/n n#m 112 (,+u Công nguyên), nhà Hán chi/m nc Nam Vi%t, lCp ra b$ Giao ChF, chia làm 9 quCn, trong ,ó có 6 quCn ch7 y/u thu$c vùng Qu6ng Eông Qu6ng Tây, và có 3 quCn thu$c lãnh thA Vi%t Nam ngày nay là Giao ChF (vùng B-c B$), C'u Chân (vùng t1 Thanh Hóa ,/n Qu6ng Bình) và NhCt Nam (vùng t1 Qu6ng Tr& ,/n Qu6ng Nam). Nh< vCy là ngay t1 ,+u Công nguyên cho ,/n su0t 1000 n#m B-c thu$c sau ,ó, các dân t$c trên ,;t nc ta ,ã s0ng trong quá trình c$ng ci nhau và v>i nhi.u dân t$c khác 5 phía Nam Trung Qu0c ngày nay, dD nhiên là v>i c6 ngc ta có th9 bao g"m 3 thành ph+n ch7 y/u nh< sau: (a) Các quan l:i l>n nhG và có th9 c6 quân ,$i ,<Hc chính quy.n Trung Nguyên c' sang ,9 ,ô h$ ng<8i b6n x). (b) M$t s0 nh(ng trí th)c không mu0n ràng bu$c 5 Trung Nguyên, tìm ,<8ng xu0ng ph<Bng Nam ,9 thi th0 tài n#ng. (c) Cùng v>i hI là nh(ng ngi. Trong s0 “dân th<8ng” này có hai h:ng ng<8i: M$t là nh(ng ng<8i “,-c t$i” 5 bên Tàu, b& ,ày 2 ,i “bi%t x)” sang ,ây. Hai là nh(ng ng<8i bình dân t* nguy%n di c< sang ,;t Vi%t ,9 làm #n sinh s0ng. T;t c6 các h:ng ngi nh(ng ph<Bng th)c khác nhau (qua sách v5 ho4c qua truy.n khKu) ,.u ít nhi.u góp ph+n ,<a ti/ng Hán và ch( Hán thâm nhCp vào ,8i s0ng v#n hóa c7a c< dân b6n ,&a 5 Vi%t Nam. Nhi s* truy.n bá kinh bAn c7a ,:o PhCt b@ng Hán v#n, và v>i vi%c m5 tr<8ng hIc 5 Giao Châu, thì ngi th8i B-c thu$c ,ã có cB h$i n-m hi9u và s' dJng Hán v#n nh< m$t th) ngo:i ng( và là th) ch( duy nh;t g+n nh< ,$c tôn vào lúc b;y gi8. Vào kho6ng cu0i th/ k2 X, sau khi nc nhà th*c s* ,$c lCp, xây n.n t* ch7, hình thành cách ,Ic Hán Vi%t cho ch( Hán, khi ;y Hán v#n 5 ng<8i Vi%t không còn mang tính “sinh ng(” n(a, mà là m$t th) ngôn ng( và ch( Vi/t ,ã ,c h/t là v. m4t ng( âm), và tính “ngo:i lai” c7a nó c3ng m8 nh:t d+n. R;t d! hi9u vì sao v. sau này, khi ti/p xúc v>i “ch( Tây” (Pháp v#n), ng<8i Vi%t v=n gIi ch( Hán (và c6 ch( Nôm) là “ch( Ta”. Th*c ra, ch( Hán ,i th8i B-c thu$c m$t ngàn n#m, mà chính là t1 sau khi nc nhà ,<Hc ,$c lCp, thoát ly khGi ách ,ô h$ c7a phong ki/n ph<Bng B-c. E9 xây d*ng m$t chính quy.n phong ki/n th0ng nh;t và v(ng m:nh, không có con ,<8ng nào khác vào th8i ,:i b;y gi8 là phGng theo mô hình phong ki/n Trung Hoa, l;y ,:o Nho làm n.n t6ng. B5i vCy, vi%c hIc hành thi c', ,ào t:o nhân tài ,<Bng nhiên là l;y Nho hIc làm g0c, và “t) th< ng3 kinh” là sách g0i ,+u gi<8ng c7a Nho sinh. Cho nên, sL không có gì ,áng ph6i ng:c nhiên khi ch( Hán ,ã ,<Hc ng<8i Vi%t Nam gIi là “ch( Nho”, và su0t hàng ngàn n#m qua, nó luôn ,<Hc trIng vIng, coi nh< là “ch( c7a thánh hi.n”. Các chính quy.n phong ki/nVi%t Nam t1 th/ k2 X ,/n gi(a th/ k2 XX (1945) ,.u l;y ch( Hán (và v#n ngôn Hán ng() làm th) ngôn ng( và ch( vi/t chính th0ng c7a nhà nc. 1.2. T$ ch% Hán &!n ch% Nôm. Vi%c s' dJng ti/ng Hán và ch( Hán 5 ng<8i b6n ,&a có th9 là thJ ,$ng, nh<ng c3ng có th9 là ch7 ,$ng, và nhi.u khi là c6 hai. HIc ch( Hán, ,Ic sách thánh hi.n Nho gia, “xôi kinh n;u s'” ,9 thi c' làm quan, thì ch7 y/u là m$t quá trình thJ ,$ng. Còn m$t khi ,ã thông th:o Hán v#n, mu0n dùng nó ,9 sáng tác v#n chc thuCt sách v5, ghi l:i l&ch s' và ,;t nc con ng<8i c7a dân t$c mình, thì ,ó là quá trình s' dJng Hán v#n m$t cách ch7 ,$ng. Trong quá trình ch7 ,$ng s' dJng ch( Hán ,9 trc thuCt ,ó, không khGi có lúc ng<8i ta th;y có nhu c+u ph6i lHi dJng ch( Hán ho4c / và t:o ra m$t s0 ch( không có sMn trong v0n ch( Hán mà mình bi/t ,9 ghi tên ng<8i, tên ,;t, tên s6n vCt ,&a ph<Bng, theo cách phát âm c7a ng<8i b6n ,&a. Eó chính là m+m m0ng c7a nh(ng sáng t:o ,+u tiên ,9 d=n ,/n chN hình thành nên ch( vi/t dân t$c theo hình m=u c7a ch( vuông Hán. Và không lo:i tr1 ngay trong tác phKm Hán v#n c7a các tác gi6 ng<8i Hán ghi chép v. các dân t$c thi9u s0 5 Trung Hoa, hI c3ng lâm th8i t:o ra và s' dJng nh(ng ch( “tJc t*” nh< th/. Th/ nh<ng ,9 th*c s* hình thành nên m$t h% th0ng v#n t* dân t$c theo hình m=u ch( Hán, thì nh(ng ch( vuông b6n ,&a ,i m$t s0 l<Hng t<Bng ,0i phong phú, ,7 ,9 có th9 nghD và vi/t m$t v#n b6n b@ng ti/ng dân t$c. Ph6i tr6i qua m$t quá trình sáng t:o, m5 r$ng ph:m vi và nhu c+u s' dJng, m>i có th9 t1 nh(ng m+m m0ng ban ,+u mà hình thành nên h% th0ng ch( vi/t theo hình m=u ch( Hán cho t1ng dân t$c cJ th9. Nhìn chung, các h% th0ng ch( 3 kh0i vuông c7a dân t$c Miêu, dân t$c Choang v.v. 5 Trung Hoa, c3ng nh< ch( Nôm c7a ng<8i Vi%t, ngc ,i ban ,+u nh< th/. Có th9 tìm th;y nh(ng ch)ng tích x<a nh;t c7a nh(ng ch( Nôm t* t:o ,9 ghi ti/ng Vi%t còn l<u l:i trên m$t s0 v#n b6n Hán v#n kh-c trên bia vào th8i nhà L? (1010-1225) nh<: Bia Ph!ng Thánh phu nhân Lê th" m# chí !"#$%&'(, không ghi tác gi6 và n#m d*ng bia, nh<ng n$i dung v#n bia cho bi/t bia này d*ng không lâu sau n#m Chính Long B6o Ong 11 (1174) ,8i L? Anh Tông, ,<Hc tìm th;y t:i chùa Diên Linh Phúc Thánh, nay g+n xã H<Bng N$n, huy%n Tam Thanh, tFnh Phú ThI. Mu$n hBn là bia Báo ân thi$n t% bi k& )*+,-. 5 chùa Tháp Mi/u tAng B:ch Tr( huy%n Yên Lãng tFnh VDnh Yên, có niên ,:i là n#m Tr& Bình Long Ong 6 (1210) vào ,8i L? Cao Tông. Còn ch)ng tích v. m$t v#n b6n ch( Nôm ghi ti/ng Vi%t s>m nh;t hi%n còn, theo kh6o c)u c7a chúng tôi, có th9 là b6n gi6i âm (d&ch sang ti/ng Vi%t) tác phKm PhCt giáo Ph't thuy(t )*i báo ph! m+u ân tr,ng kinh /01)23*45. V#n b6n này ,<Hc kh-c ván in vào kho6ng cu0i th/ k2 XVII ,+u th/ k2 XVIII, do quCn công Tr&nh Quán tA ch)c th*c hi%n, song xét v. cB c;u ch( Nôm trong ,ó thì ,ây ph6i k9 là m$t v#n b6n ch( Nôm có c;u t:o cA nh;t và ph6n ánh m$t tình tr:ng xi t;t c6 các v#n b6n Nôm khác còn l:i. Eó có lL là th8i kP ti/ng Vi%t còn ch<a chuy9n hQn sang cB ch/ ,Bn ti/t (còn ch)a nhi.u c;u trúc t1 ki9u Cv-CVC và CCVC). Do ,ó, tuy ch<a th9 xác ,&ch ,ích xác, song niên ,:i c7a nguyên b6n gi6i âm Nôm sách Ph't thuy(t hQn ph6i là không mu$n hBn th/ k2 XII. [Hình 1a]. M$t trang sách Ph't thuy(t. 4 T1 khi hình thành (vào kho6ng th/ k2 XII) tr5 v. sau, ch( Nôm luôn luôn ,"ng hành v>i ch( Hán trong h+u kh-p các môi tr<8ng hành ch)c c7a chúng, m4c dù không ph6i 5 lDnh v*c nào chúng c3ng ,<Hc ,0i x' nh< nhau. N/u ch( Hán chi/m v& th/ ch7 ,:o trong các môi tr<8ng “khoa hIc và giáo dJc”, “chính tr& và hành chính” thì 5 lDnh v*c “tín ng<Rng và v#n hoá dân gian” và nh;t là “v#n hIc và ngh% thuCt”, ch( Nôm c3ng gi( vai trò không kém, thCm chí còn có ph+n tr$i hBn c6 ch( Hán. Nh<ng rõ nét hBn c6 là s* bA sung cho nhau gi(a hai th) ch( này, b5i vì tuy cùng m$t lo:i hình v#n t* “ô vuông” bi9u âm bi9u ? và trong b6n thân ch( Nôm có d;u ;n c7a ch( Hán, song ,ây là hai th) v#n t* dùng cho hai th) ngôn ng( khác nhau, Hán ng( và Vi%t ng(. Trên ,:i th9, chúng ta có th9 phân bi%t ba lo:i hình tác phKm (và v#n b6n) Hán-Nôm theo tiêu chí v#n t* Hán và Nôm nh< sau: (a) Tác phKm ch( Hán (chuyên dùng ch( Hán), nh<: -*i Vi.t s/ k& toàn th0 167.89 th8i Chính Hoà nhà Lê; Hoàng Lê nh1t th2ng chí :%;<( (truy%n l&ch s') c7a nhóm Ngô gia V#n phái cu0i Lê ,+u Nguy!n, v.v. (b) Tác phKm ch( Nôm (chuyên dùng ch( Nôm), nh?@A c7a vua Tr+n Nhân Tông (Tr+n Khâm: 1258-1308); -o*n tr04ng tân thanh (Truy.n Ki$u) B CDE c7a Nguy!n Du (1765-1820), v.v. (c) Tác phKm ph0i xen ho4c song hành ch( Hán và ch( Nôm, nh<: Ch5 nam ng,c âm gi6i ngh7a FGHIJK (th/ k2 XV), Tân biên Truy$n k8 m*n l!c gi6i âm t'p chú DLM NOPQRJISTU(th/ k2 XVII), v.v. Tuy nhiên, ngay v>i c6 hai lo:i (a) và (b) c3ng khó có th9 nói ,ó là nh(ng tác phKm “thu+n Hán” hay “thu+n Nôm” ,i 5 trên, trong các tác phKm Hán v#n c7a tác gi6 Vi%t Nam, ta v=n b-t g4p nhi.u nhân danh, ,&a danh, vCt danh b6n ,&a, thCm chí c6 nh(ng câu ca dao c7a ng<8i Vi%t (nh< trong Ki(n v9n ti:u l!cVWXP c7a Lê Qu? Eôn 5 th/ k2 XVIII) ,<Hc vi/t b@ng ch( Nôm t* t:o. Còn trong Truy.n Ki$u thì có không ít ch( Hán ,<Hc dùng ,9 ghi chính t1 ng( Hán ,<Hc m<Hn nh< Y “tài” Z “m%nh” [\]^ “bF s-c t< phong”, thCm chí có hai dòng lJc bát ,.u là ch( Hán: “H" công quy/t k/ th1a cB. L! tiên binh hCu kh-c c8 (kì) tCp công” _`abcdeUfghijklm (câu 2507-2508) ,ã ,i sâu vào ti/ng Vi%t và ,<Hc ti/p nhCn m$t cách khá t* nhiên. Th/ cho nên, ,9 ,Ic ,<Hc v#n Nôm không th9 không bi/t ít nhi.u ch( Hán, và ng<Hc l:i, ,9 ,Ic trót lIt Hán v#n Vi%t Nam, không th9 không c+n bi/t ,ôi chút v. ch( Nôm. Có lL chính vì vCy mà ng<8i ta có l? do ,9 gIi chung hai th) ch( (Hán và Nôm) c7a hai th) ng( (Hán và Vi%t) này v>i m$t tên chung là “ch( Hán-Nôm” khi c+n phân bi%t chúng v>i “ch( Qu0c ng(” (và c6 ch( Pháp). Trong m0i t<Bng tác nh< vCy, ng<8i Vi%t Nam ,ã t:o nên m$t kho tàng v#n hi/n Hán-Nôm r;t ,áng trân trIng trong toàn b$ n.n v#n hoá thành v#n c7a các dân t$c Vi%t Nam. Trong l&ch s' Vi%t Nam, ch( Nôm là v#n t* dân t$c làm nên nhi.u tác phKm b;t h7 cho v#n hIc Vi%t Nam, ,4c bi%t là thB E<8ng luCt và hàng lo:t tác phKm thi ca tr<8ng thiên theo hai th9 thB thu+n tu? dân t$c là “lJc bát” và “song th;t lJc bát”, c3ng nhi ch( Hán trong mIi lDnh v*c ,8i s0ng xã h$i, thCm chí c6 trong ho:t ,$ng chính tr& và hành chính qu0c gia. L&ch s' v=n nh-c t>i H" Qu? Ly (1336-1407?), nhà vua ,+u tiên có ch7 tr<Bng dùng ch( Nôm trong công vi%c và hIc hành, và sau ,ó là Nguy!n Hu% (1753-1792), v& hoàng ,/ ,ã cho lCp Sùng Chính vi%n ,9 chuyên d&ch kinh sách nhà Nho sang qu0c âm, và <a dùng v#n Nôm trong công vi%c nhà nc. Song th8i gian tr& vì quá ng-n ng7i c7a c6 hai v& ,ã không cho phép hI th*c hành ch7 tr<Bng t0t ,Sp ,ó. 5 1.3. Ch% Qu'c ng% và v( th! c)a nó. Eúng vào lúc ch( Hán và ch( Nôm ,ang th&nh hành thì t1 ,+u th/ k2 XVII, các nhà truy.n giáo Thiên Chúa t1 châu Âu l+n ln trong s0 hI ,.u thông th:o ch( Hán (và c6 ch( NhCt) và thCt d! hi9u là trong bc ,+u truy.n bá kinh truy%n, hI c3ng d*a vào ch( Hán và ch( Nôm. Thành t*u c7a công vi%c này th9 hi%n r;t rõ qua m$t s0 sách v5 do giáo sD ng<8i Italia là Girolamo Maiorica (1591-1656) ch7 trì biên so:n, mà tiêu bi9u là b$ Các Thánh truy.n n"M g"m hBn 2000 trang vi/t tay b@ng v#n xuôi ch( Nôm, hoàn thành vào n#m Phúc Thái 4 (1646). Trc ,ó ít lâu, các giáo sD ng<8i B" Eào Nha là Francisco de Pina, Gaspar do Amaral và António Barbosa ,ã có m4t 5 Vi%t Nam, t;t c6 ,.u chú tâm vào vi%c hIc tCp, nghiên c)u ngôn ng( và v#n hoá ngng t>i vi%c ch/ tác ra v#n t* ghi âm b@ng ch( cái La-tinh cho ti/ng Vi%t, mà sau này ,<Hc gIi là ch( Qu0c ng(. Tuy nhiên, nh(ng v#n b6n ch( Qu0c ng( ,+u tiên ,<Hc in ;n là do m$t giáo sD ng<8i Pháp là Alexandre de Rhodes (1593-1660) th*c hi%n vào n#m 1951 t:i Roma v>i ba tác phKm: Phép gi6ng tám ngày (Romae, 1951); V9n ph*m Vi.t ng; (Romae, 1951) và T< )i:n Vi.t-B=-La (Dictionarium Annamiticum, lusitanum et latinum, Romae, 1951). Ei.u thú v& là 5 chN A. de Rhodes chính là ng<8i cùng G.Maiorica sang Vi%t Nam trong m$t chuy/n tàu n#m 1624, song ông kia thì ch#m chú vào biên so:n sách v5 truy.n giáo b@ng ch( Nôm truy.n th0ng c7a ng<8i Vi%t, còn ông này thì th1a hng hIc nói cho th:o ti/ng b6n ,&a và c0 g-ng t:o ch( vi/t ghi âm cho ti/ng Vi%t ,<Bng th8i theo hình m=u v#n t* châu Âu ,9 tr*c ti/p truy.n ,:o cho dân chúng. Nh< vCy là vào gi(a th/ k2 XVII, ch( Qu0c ng(, v#n t* ghi âm theo ch( Tây ABC ,ã th*c s* hình thành. [Hình 1b] Bìa và trang ,+u sách Phép gi6ng tám ngày. Sau khi chi/m ,<Hc Nam KP làm thu$c ,&a, các nhà ,<Bng quy.n ng<8i Pháp ,ã h:n ch/ d+n vi%c d:y ch( Nho và ,/n n#m 1882, v>i Quy(t )"nh do Th0ng ,0c Nam KP Le Myre de Vilers k? (Sài Gòn, 30-1-1882), ch( Nho hoàn toàn b& vô hi%u hoá 5 Nam KP, thay vào ,ó là “ch( vi/t c7a 6 ti/ng Annam b@ng ch( Latin ,i hi%p c Patenôtre (6-6- 1884) Pháp ,<Hc quy.n “b6o h$” B-c KP và Trung KP. N#m 1915 khoa thi H<Bng cu0i cùng 5 B-c KP ,ã di!n ra 5 Nam E&nh, và n#m 1918 thì khoa thi H$i cu0i cùng theo Nho hIc ,ã di!n ra t:i Hu/. Trc ,ó, ngày 21-12-1917 toàn quy.n Albert Sarraut ban hành -i$u l. chung c>a b# Qu2c dân Giáo d!c ? -ông D0@ng, h:n ch/ ng4t nghèo vi%c d:y ch( Nho trong nhà tr<8ng Pháp-Vi%t. Ti/p theo, ngày 14-7-1919, tri.u ,ình Hu/ ban b0 Chi(u ch5 Hoàng gia, sát nhCp n.n giáo dJc Nho hIc truy.n th0ng vào n.n giáo dJc Pháp qu0c - B6n x), phù hHp v>i nh(ng gì mà Albert Sarraut ,ã ban hành. K9 t1 ,ó v. sau ch( Hán không còn chi/m v& th/ nh< c3 n(a, mà thay vào ,ó là ch( Qu0c ng( và Pháp v#n. M4c dù vCy môn Hán v#n v=n không v-ng m4t hQn 5 nhà tr<8ng “b6o h$” Pháp-Vi%t và vi%c t* hIc ch( Hán (và ch( Nôm) v=n ti/p tJc di!n ra 5 các t< gia, nh;t là trong các gia ,ình v0n có truy.n th0ng Nho hIc. R;t nhi.u trí th)c Vi%t Nam th8i b;y gi8 chQng nh(ng thông th:o ch( Qu0c ng( và Pháp v#n, mà ,"ng th8i c3ng ,ã ,<Hc h;p thJ m$t v0n v#n hoá Hán Nôm t1 truy.n th0ng gia ,ình và dân t$c. Vào ,+u th/ k2 XX, ch( Qu0c ng( ,ã ,<Hc l&ch s' l*a chIn ,9 ,<a lên hàng v#n t* chính th)c c7a nhà nc Vi%t Nam. Trong s* khQng ,&nh này, ,<Bng nhiên là ,ã có s* can thi%p khá m:nh b:o c7a chính quy.n th*c dân Pháp, nh@m ,:t t>i nh(ng mJc ,ích chính tr& c7a hI. ChQng h:n, trong ,:o luCt do J. Lafont k? t:i Sài Gòn ngày 6-4-1878, vi/t: “Xét th;y s* s' dJng ch( “quocngu” chF t:o thuCn lHi cho vi%c ,"ng hoá dân chúng vào chính th9 chúng ta, và lL t;t nhiên c3ng là m$t ,<8ng l0i chính tr& t0t ,9 ch( “quocngu” ,<Hc s' dJng vào các giao d&ch chính th)c”, và do ,ó quy/t ,&nh “K9 t1 ngày nói trên [1-1-1882], không có s* bA nhi%m nào ,<Hc th*c hi%n, không có s* th#ng quan ti/n ch)c nào ,<Hc phép, n/u trong viên ch)c hàng ph7, huy%n, tAng, hI không giao ti/p ,i mJc ,ích hoàn toàn khác, k9 t1 ,+u th/ k2 XX, các phong trào cách m:ng yêu nc và ch0ng Pháp nh< phong trào Eông Kinh NghDa ThJc chQng h:n, trong khi v=n s' dJng ch( Nôm, các cJ ,.u ,. cao lHi ích c7a ch( Qu0c ng( trong vi%c giác ng$ ,ông ,6o qu+n chúng, hô hào mIi nga n0Ac”. Và ngay trc c3ng nh< sau Cách m:ng Tháng Tám, các trí th)c cách m:ng ,ã h#ng hái tham gia phong trào “Truy.n bá Qu0c ng(”, th*c hi%n công cu$c “Di%t gi4c d0t” (t)c xoá n:n mù ch( Qu0c ng() ,"ng th8i v>i “Di%t gi4c ,ói” và “Di%t gi4c ngo:i xâm” theo l8i kêu gIi c7a Ch7 t&ch H" Chí Minh. Nhc và ,ông ,6o dân chúng Vi%t Nam 5 vào n'a ,+u th/ k2 XX, m$t th8i kP sôi ,$ng c7a l&ch s' Vi%t Nam, ,ã nhCn th;y s* ti%n lHi c7a ch( Qu0c ng(, mà không ng+n ng:i l*a chIn nó cho công vi%c c7a mình. Nói cách khác, ch( Qu0c ng( khQng ,&nh ,<Hc v& trí nh< v#n t* chính th)c c7a Vi%t Nam t1 ,+u th/ k2 XX ,/n nay không ,Bn gi6n là do áp l*c c7a m$t s-c l%nh hay ,:o luCt nào t1 phía chính quy.n, mà là s* l*a chIn khách quan c7a di!n trình l&ch s' Vi%t Nam hi%n ,:i. Trong m$t bài gi6ng c7a hIc gi6 Ph:m QuPnh 5 khoa Hán Vi%t V#n t* tr<8ng Cao hIc Eông Pháp, ,#ng l:i trên t:p chí Nam Phong3 di nhan ,. Kh6o v$ ch; Qu2c ng;, tác gi6 vi/t: “C) l?-thuy/t thì ,áng nc ta trc ,ã có ch( nôm r"i, nên chFnh-,0n cho có phép-t-c mà dùng làm qu0c-v#n là ph6i. Nh<ng ch( nôm phi.n-ph)c l-m, các cJ ngày x<a c3ng không ,9 ? ,/n s'a-sang gì c6. Thành ra t* khi ch( qu0c-ng( truy.n-bá ra, thì m$t ,àng d! mà ti%n, m$t ,àng khó mà phi.n, ,àng nI t;t ph6i th-ng ,àng kia, là lL t* nhiên vCy. Có lL b0n n#m mc, h"i ch( 1 D=n theo Tri.u Anh, tr. 30, 45. 2 D=n theo Tri.u Anh, tr. 30-31. 3 N.122, 10-1927. 7 qu0c-ng( còn m>i chF thông-dJng 5 trong “nhà chung” chi dân-gian, ho: may có th9 bàn chFnh-,0n ch( nôm ,9 làm qu0c-v#n ,<Hc, ch) bây gi8 thì mu$n quá r"i”4. Nh< vCy, ch( Qu0c ng( ,<Hc th&nh hành t1 ,+u th/ k2 XX và qua ,ó ti/ng Vi%t hi%n ,:i ,<Hc gIt gi3a, nâng cao, trc h/t là trong lDnh v*c báo chí và v#n ch<Bng, ,4c bi%t là nh8 ,ó mà m$t n.n v#n hIc hi%n ,:i Vi%t Nam hình thành và mau chóng phát tri9n, không chF trong s* k/ th1a truy.n th0ng v#n hoá dân t$c, mà c6 trong s* h;p thJ nh(ng nhân t0 m>i t1 v#n minh châu Âu. 2. *+c tr,ng c)a ba th! ch" và kh- n%ng b. tr/ cho nhau gi"a chúng 2.1. *+c tr,ng lo-i hình và ,u th! c)a m.i th/ v#n t0. Nh< có th9 th;y, ch( Nôm là v#n t* Vi%t ,<Hc t:o ra theo hình m=u ch( Hán, m4c d+u kh6 n#ng bi9u âm có ph+n nAi rõ hBn ch( Hán, song trên ,:i th9 v=n là m$t th) v#n t* “bi9u âm - bi9u ?” theo t1ng “âm ti/t - ng( t0” (syllabo-morpheme), cùng m$t lo:i hình v#n t* v>i ch( Hán (mà ti/ng Hán c3ng là cùng lo:i hình ngôn ng( “,Bn lCp - âm ti/t tính” nh< ti/ng Vi%t). Ch( Nôm và ch( Qu0c ng( tuy ,.u là v#n t* c7a ti/ng Vi%t, song xét v. m4t lo:i hình v#n t* thì ,ây là hai th) ch( hoàn toàn khác nhau: M$t ,@ng là v#n t* ô vuông “bi9u âm bi9u ?” theo v#n minh Trung Hoa, còn m$t ,@ng là v#n t* phiên âm hình tuy/n b@ng ch( cái La-tinh ABC theo v#n minh châu Âu. Trong ch( Nôm, quan h% gi(a ch( Nôm và ch( Hán (ghi t1 ng( Hán) luôn ,<Hc hi9n th&, còn trong ch( Qu0c ng(, t;t c6 d;u ;n t1 ng( Hán-Vi%t ,.u b& xoá nhoà. Và ,<Bng nhiên, là m$t h% th0ng ch( vi/t chuyên ghi âm, ch( Qu0c ng( c3ng t1 bG luôn c6 kh6 n#ng 5 m)c ,$ nào ,ó có th9 tr*c ti/p th9 hi%n ? nghDa trên m4t ch( nh< ch( Nôm. Eó là do lo:i hình ch( vi/t khác nhau quy ,&nh, không th9 khác ,<Hc. Nh<ng nh< vCy không có nghDa là “ch( vuông Hán-Nôm” không ,9 l:i chút d;u ;n nào trong ch( “Qu0c ng( ABC”. Theo t< li%u v. l&ch s' hình thành ch( Qu0c ng( hi%n có5, chúng ta bi/t r@ng bc ,+u dùng ch( cái La-tinh ,9 ghi t1 ng( ti/ng Vi%t, các giáo sD Tây ph<Bng c3ng rCp khuôn theo v#n t* châu Âu, vi/t li.n các âm ti/t trong t1 thành m$t chuNi, ví nh<: Unsai (Ông sãi), Ungne (Ông nghè), Bafu (Bà ph7) trong ghi chép n#m 1621 c7a J. Roiz. Không lâu sau, nhng vi/t tách r8i theo t1ng “ti/ng” (,Bn ti/t), nh (nhà ph7) trong ghi chép n#m 1632 c7a G. d’Amaral. Eây là cách vi/t r;t hHp l?, ph6n ánh ,úng ,4c tr<ng lo:i hình ngôn ng( “,Bn lCp-âm ti/t tính” c7a ti/ng Vi%t, nh< ch( Hán và ch( Nôm ,ã th*c hi%n ngay t1 ,+u. Cách vi/t ch( Qu0c ng( theo “truy.n th0ng” Hán-Nôm nh< th/ ,ã mau chóng ,<Hc khQng ,&nh trong các ti T< )i:n Vi.t-B=-La và các tCp Phép gi6ng tám ngày c7a cha c0 A. de Rhodes vào gi(a th/ k2 XVII. Eã t1ng có m$t s0 ng<8i hQn là vì quá ng<Rng m$ các v#n t* ph<Bng Tây phiên âm theo t* m=u La-tinh, c) mong mu0n làm sao cho ch( Qu0c ng( c3ng gi0ng nh< ch( Tây c6 5 cách vi/t li.n các âm ti/t l:i theo cái gIi là “t1” ti/ng Vi%t. Th/ nhi các ngôn ng( thu$c lo:i hình “,Bn lCp - âm ti/t tính” nh< ti/ng Vi%t, thì cái ,Bn v& ngôn ng( cB b6n mà ng<8i b6n ng( d! phân ,&nh và nhCn di%n hBn c6 (trong khi vi/t và ,Ic v#n b6n) chính là t1ng “ti/ng m$t” ch) không ph6i t1ng “t1” có nhi.u âm ti/t. B5i vCy, d=u th/ nào m4c lòng, cách vi/t ch( Qu0c ng( tách r8i t1ng ti/ng m$t theo 4 Eã d=n, tr.338-339. 5 Xem, chQng h:n: EN Quang Chính.1972. 8 truy.n th0ng ng( v#n Hán-Nôm v0n ti ,4c tr<ng lo:i hình ti/ng Vi%t, cho ,/n nay v=n ,<Hc duy trì m$t cách b.n v(ng. L:i m$t ,i.u c+n ,<Hc l<u ? n(a là, ch( Qu0c ng( ,ã trút bG “gánh n4ng” bi9u ? c7a ch( Hán và ch( Nôm, t)c là không ,6m ,<Bng ch)c n#ng “bi9u ?” n(a, song nh< th/ không có nghDa ch( Qu0c ng( chF là v#n t* thu+n tu? ghi âm, ph6i luôn luôn bám sát l;y ng( âm ,9 ghi lên m4t ch(. Trên th*c t/ thì khó có th9 tìm th;y m$t h% th0ng ch( vi/t ghi âm thu+n tu? . Ch( vi/t ghi âm không “bi9u ?” hay “bi9u nghDa”, nh<ng nó hoàn toàn có th9 có cách ,9, trong ch1ng m*c nào ,ó, giúp ,R cho s* “phân bi%t ? nghDa”. ChQng h:n vi/t hoa là m$t cách phân bi%t nghDa nh< vCy. Hay nhi s* phân bi%t ng( âm Vi%t trong quá kh), mà ngày nay, m;y k? t* này không còn duy tr1 s* phân bi%t v. ng( âm n(a. Song ch( Qu0c ng( v=n còn l<u gi( l:i s* phân bi%t gi(a chúng, c0t là qua ,ó hng t>i m$t s* phân bi%t theo ng( nghDa c7a các ng( t0 ,"ng âm. Ss., chQng h:n: da (ch( Nôm:U!) trong da dB, màu da gia (ch( Hán: opq) trong gia )ình, qu2c gia... / t9ng gia, gia gi6m...ho4c d% (d; dCn) gi% (gi; gìn), d1 (d? dang) gi1 (gi? sách) v.v. Không nên c) h! th;y ch( Qu0c ng( có gì ,ó không kh>p v>i ng( âm, thì lCp t)c ,òi “c6i ti/n”, “c6i cách” cho ,<Hc...vì nh< vCy là ch<a th;y h/t nh(ng ,i.u t/ nh& nh< v1a nêu. Eành r@ng m$t h% th0ng ng( âm ,<Hc coi là chuKn m*c là cái mà h% th0ng v#n t* ph6n ánh, song suy cho cùng, ng( âm là m$t chuy%n mà v#n t* (cho dù là v#n t* ghi âm) l:i là m$t chuy%n khác. Rõ ràng là ch( Qu0c ng( có nhi.u <u th/ hBn ch( Nôm trong vi%c vi/t ch( và ,Ic ch(. M$t ng<8i Vi%t bình th<8ng, có th9 chF c+n d#m ba tháng hIc ch( Qu0c ng( là có th9 “,Ic thông vi/t th:o”, không khó ,9 th*c hi%n ,<Hc công tác “xoá n:n mù ch(” cho ng<8i bình dân, v0n bao gi8 c3ng chi/m s0 ,ông trong xã h$i. Ei.u này thCt khó lòng ,4t ra ,0i v>i ch( Nôm. Eó c3ng là l? do chính ,9 các nhà cách m:ng Vi%t Nam 5 ,+u th/ k2 XX ,ã chIn ch( Qu0c ng( cho công vi%c c7a mình. Nh<ng ,/n khâu “,Ic hi9u” ch( và v#n b6n, thì ch( Qu0c ng( chQng nh(ng không có <u th/ gì, mà còn tG ra y/u th/ hBn ch( Nôm, b5i vì, nh< trên ,ã nói, 5 ch( Nôm ngoài ch)c n#ng “bi9u âm”, còn có ít nhi.u ch)c n#ng “bi9u ?”, cái mà ch( Qu0c ng( không h. có. Liên quan v>i ,i.u này là ch( Nôm có ph+n l% thu$c vào “ch;t li%u” ch( Hán: Khó có th9 “,Ic thông vi/t th:o” ,<Hc ch( Nôm n/u không bi/t ít nhi.u ch( Hán, nh<ng ng<8i ta hoàn toàn có th9 “,Ic thông vi/t th:o” ch( Qu0c ng( mà không c+n bi/t ,/n ch( Pháp hay ti/ng La-tinh. Eây không hQn là “công” hay “t$i” c7a ch( Nôm hay ch( Qu0c ng(, mà chQng qua là nêu lên nh(ng gì là h% qu6 do ,4c tr<ng lo:i hình c7a hai th) ch( vi/t khác nhau c7a ti/ng Vi%t ,<a l:i. Âu c3ng không ngoài quy luCt “bF s-c t< phong” mà Nguy!n Du ,ã vi/t, “,<Hc m4t này thì m;t m4t khác”, vCy thôi. Riêng v. kh6 n#ng ti các h% th0ng ch( vi/t hi%n hành trên th/ gi>i, thì ch( Qu0c ng( chi/m <u th/ hBn, vì theo th0ng kê, các h% v#n t* d*a theo ch( cái La-tinh (trong ,ó có ch( Qu0c ng( c7a Vi%t Nam) chi/m ph+n l>n s0 ngi, và tr6i ra trên di%n tích r$ng hBn so v>i các c$ng ,"ng v#n t* khác6. 2.2. Vai trò c)a v#n t0 c2 truy3n trong &4i s'ng xã h5i Vi"t Nam. Ch( Qu0c ng( ,<Hc “trIng dJng” và phA bi/n nh< vCy, không có nghDa là ch( Nôm (và c6 ch( Hán) ,ã ho4c sL b& “di%t vong” trên m6nh ,;t Vi%t Nam, mà nó v=n ti/p tJc t"n t:i nh< là m$t di s6n v#n hoá cA truy.n c7a dân t$c và khi c+n thi/t, nó v=n ,<Hc dùng ,/n, trong nh(ng môi tr<8ng hành ch)c thích hHp. S5 dD có th9 khQng ,&nh nh< vCy là vì v#n t* không ,Bn gi6n chF là 6 Xem: Chu H(u Quang. 2003, tr. 2-3. 9 ph<Bng ti%n truy.n tin, mà càng có l&ch s' lâu dài, nó càng tr5 nên là ph<Bng ti%n chuy9n t6i v#n hoá cA truy.n c7a dân t$c s5 h(u nó. Ngay sau khi ch( Hán và Nho hIc b& chính quy.n “b6o h$” Pháp v>i s* tho6 thuCn c7a chính quy.n phong ki/n tri.u Nguy!n tuyên b0 bãi bG vào n#m 1919, nhi.u nhà trí th)c Vi%t Nam ,ã tG ra h/t s)c b#n kho#n v. s0 phCn c7a ch( Hán (và ch( Nôm) trong ,8i s0ng v#n hoá Vi%t Nam.Vào th8i b;y gi8, trên các t:p chí nh< An Nam t*p chí, H;u Thanh, Tao )àn, Tri tân và ,4c bi%t là Nam Phong ,ã có không ít hIc gi6 phát bi9u v. v;n ,. “có nên bG ch( Hán hay không”. Ei.u ,áng l<u ? là r;t ít nh(ng ng<8i chF m$t m*c ph7 nhCn Hán hIc, mà ph+n ,ông hI nhCn th;y 5 Hán hIc có cái hIc c' nghi%p, n4ng v. t1 ch<Bng thi c' thì nên bG, nh<ng còn cái hIc v. tri th)c v#n hoá Trung Hoa v0n ti/p xúc lâu ,8i v>i v#n hoá Vi%t Nam, cái hIc g-n v>i s* hình thành và phát tri9n v#n hoá Vi%t Nam, thì c+n ph6i ,<Hc ti/p tJc và phát huy. ThCm chí có ng<8i còn nhCn th;y ch( Hán ,ã th*c s* #n sâu vào ,8i s0ng v#n hoá dân gian Vi%t Nam, ,i.u mà ch( Qu0c ng( hay ch( Tây không th9 nào có ,<Hc. ChQng h:n, ngay t1 cu0i n#m 1919 trên t:p chí Nam Phong ,ã có ,#ng ? ki/n c7a ông Ph:m Huy HA, cho r@ng “cái m0i ch( Hán nó v;n-vít v>i qu0c-dân ta gR không ra” và nhCn th;y ng<8i bình dân Vi%t Nam chF mu0n hIc m$t ít ch( Nho “,9 hi9u qua ,<Hc ,i.u luân-l?, ,Ic thông ,<Hc bài v#n t/, biên nAi ,<Hc ba ch( k?, xem bi/t ,<Hc l0i v#n-kh/, th/ là ,7, hIc ch( tây làm gì? V6 l:i bài-v& thành-hoàng, th+n-ch7 tA-tiên, sA sách v#n-t/, kinh-k% phù-chú, toàn b@ng ch( nho, nay ,ã ai dám quay ngang bài-v& th+n-ch7 ,. ch( hàng ngang, ,ã ai dám vi/t s> sách v#n t/ b@ng ch( a, b, c, ) ch<a?”7. [Hình 2.a]. Hai trang cu0i V9n X0@ng )( quân hi(u v9n. Vào ,+u th/ k2 XX, sau khi Nho hIc ,ã b& bãi bG, v=n xu;t hi%n không ít tác phKm Hán-Nôm có in kèm c6 ph+n phiên âm ch( Qu0c ng(, nhi.u khi là song hành Nôm và Qu0c ng(, c3ng có khi c6 ba th) ch( Hán-Nôm-Qu0c ng( cùng xu;t hi%n. Tình hình này th;y rõ qua các sách v5 ghi 7 T:p chí Nam Phong, N.29, 11-1919, tr. 418-419. 10 chép ca dao dân ca, trong các tài li%u in ;n c7a Công giáo và c6 PhCt giáo, E:o giáo, v.v. ChQng h:n nh< trong sách V9n X0@ng )( quân khuy(n hi(u v9n rstuvwr, kh-c ván in t:i chùa Liên Phái (Hà N$i) n#m B6o E:i Nhâm Thân (1932): Trang sách chia làm 3 ph+n, bên trên là Hán v#n, 5 gi(a là v#n Nôm, và bên di là phiên sang ch( Qu0c ng( [Hình 2a]. Cho ,/n sau Cách m:ng Tháng Tám, ta v=n còn b-t g4p nh(ng tr<8ng hHp ch( Nôm ,<Hc dùng kèm v>i ch( Qu0c ng(, ngay c6 trong gi;y t8 hành chính, nh< t8 Gi1y khai giá thúxyz{ c7a ông Nguy!n CB Th:ch (Ph:m V#n C<Bng - 24 tuAi) và bà Phan Th& Phúc (18 tuAi), n#m 1946 di chính th9 Vi%t Nam Dân ch7 C$ng hoà8. [Hình 2b]. [Hình 2.b]. Gi;y khai giá thú n#m 1946. Trong ,ó 5 mNi mJc c+n khai ,.u chF d=n b@ng hai th) ch( c7a ti/ng Vi%t: ch( Qu0c ng( và ch( Nôm. Nh(ng mJc (câu hGi) chính ,9 khai là nh< sau: Tên, hI, tuAi và chN 5 ng<8i ch"ng !""!#!!"U Tên, hI, tuAi và chN 5 ng<8i vH #$"!#!!% VH c6 hay vH th) m;y %"&%#'$$ Tên, hI, tuAi, ngh.-nghi%p và chN 5 b0 mS ch"ng hay ng<8i ,)ng thay. #""|}~#!"$#"&!() Tên, hI, tuAi, ngh.-nghi%p và chN 5 c7a b0 mS vH hay ng<8i ,)ng thay. 8 Theo Nguy!n Quân. An ninh Th( giAi Cu2i tháng (s0 36, 7-2004). 11 #""|}~#!"$#%&!() Còn s0ng hay ch/t #&$! VH ch"ng có khai nhCn con hoang làm con chính không %"%&'*(+*)* Trong m$t d&p ,i kh6o sát di tích v#n hóa 5 ,&a ph<Bng, chúng tôi phát hi%n m$t t;m v#n bia toàn ch( Nôm, d*ng t:i chùa Linh Tr<8ng €‚ (tên Nôm là chùa MN Lao€ƒ„), ph<8ng Yên MN, th& xã Hà Eông, kh-c ngày 26 tháng Giêng n#m 1976. Ng<8i so:n bài v#n bia Nôm này là c< sD Tu% Ki/m …†, ng<8i vi/t ch( là ông V3 Qu0c B@ng ‡ˆ‰ [Hình 3c]. [Hình 2c]. Bia Nôm chùa MN Lao. Toàn v#n g"m 534 l<Ht ch(, n$i dung nói v. l&ch s' và quang c6nh chùa MN Lao, ,4c bi%t ca ngHi v& s< trJ trì chùa lúc b;y gi8 là s< cJ Eàm Phúc Š‹ ,ã có công trong hai cu$c kháng chi/n ch0ng th*c dân Pháp và ,/ qu0c MT xâm l<Hc. Nguyên v#n ,o:n này xin chuy9n sang ch( Qu0c ng( nh< sau: “Chùa này )ã tr6i qua nhi$u các v" t9ng ni tr! trì, ti(p theo là s0 c! -àm -i:m và k( th<a hi.n nay là s0 c! -àm Phúc tr! trì. S0 c! -àm Phúc thu? nhD tên là Phan Th" Mai, sinh n9m Et Mùi )(n nay tám m0@i hai tuFi. Quê ? làng Nguy.t Giám, xã Minh Tân, huy.n Ki(n X0@ng, t5nh Thái Bình. Xu1t gia tu hành t< n9m hai m0@i ba tuFi t*i chùa Linh Tr04ng, th! giAi Sa Di và giAi Tì Kh0u Ni t*i chùa Liên Phái, th! giAi B= Tát chùa 12 Châu Lâm Hà N#i. S0 c! -àm Phúc là m#t v" tu hành ph!ng -*o kiên trì chân chính. T% mình thì nâu s=ng gi6n d" thanh )*m và giàu lòng v" tha. C! th: là trong th4i k8 giGc Pháp chi(m )óng )=ng bCng chùa )ã b" tàn phá h(t. Khi c! h=i c0 v$, d3n d3n d%ng l*i, chùa c6nh trang nghiêm, c/a già kh1p kh?i. Vì yêu n0Ac, su2t trong th4i k8 t*m chi(m c! )ã giúp )H, che gi1u cán b#, b# )#i, và nuôi d0Hng. T< sau ngày hoà bình l'p l*i và su2t th4i k8 ch2ng MI cJu n0Ac, c! -àm Phúc nêu cao tinh th3n yêu n0Ac, tích c%c t9ng gia s6n xu1t, góp m#t [ph3n] nhD vAi toàn dân trong công cu#c thKng lLi v7 )*i ngày nay c>a dân t#c, th%c là công )Jc: “C! -àm Phúc chùa MM Lao. Ph!ng -*o yêu n0Ac d=i dào c6 hai. TuFi già tuy ngo*i tám m0@i. T9ng gia s6n xu1t không ng@i nhi.t tình”. Eây ch<a hQn ,ã là t;m bia ch( Nôm có niên ,:i mu$n nh;t, b5i g+n ,ây có nhi.u ,ình mi/u, chùa chi.n, t1 ,i, ng<8i ta ,ã nh8 cCy các v& am hi9u Hán-Nôm so:n thêm v#n bia, câu ,0i m>i, th<8ng là dùng ch( Hán (cho “nghiêm chFnh, uyên bác”), song c3ng có khi dùng c6 ch( Nôm (cho “dân t$c, g+n g3i”), nh< nh(ng gì ,ã t1ng có trong quá kh). E<Bng nhiên c3ng có m$t s0 chùa chi.n, nhà th8 gia t$c “m:nh d:n” dùng ch( Qu0c ng( (cho “con cháu d! ,Ic”), nh<ng vi/t t1ng ch( trong ô tròn ho4c ô vuông (cho có vU “gi0ng v>i câu ,0i Hán-Nôm”). Tuy nhiên, v>i nhi.u ng<8i, dù bi/t ch( Hán-Nôm hay không, hI c3ng tG ra không hoan nghênh ch( Qu0c ng( chi/m chN c7a ch( Hán-Nôm 5 nBi th8 cúng Th+n, PhCt và tA tiên nh 5 nBi ,ình chùa mi/u m:o vào nh(ng d&p l! h$i v=n dùng “ch( Hán-Nôm” (dù có khi vi/t sai do v0n ch( gi-t l<ng còn mGng!) mà không h. ,Jng ,/n ch( Qu0c ng( ,ó sao. D=u th/ nào thì v=n ph6i tôn trIng cách l*a chIn c7a nh(ng ng<8i trong cu$c, còn s* khen chê ra sao c7a nh(ng ng<8i ngoài cu$c c3ng là quy.n c7a hI. Hãy ,9 cho th8i gian và th*c ti!n xã h$i d=n d-t ,/n cách l*a chIn thích hHp. Bên c:nh ,ó, trong cu$c s0ng hôm nay, ch( Nôm có th9 phát huy kh6 n#ng ,<Hc s' dJng vào ho:t ,$ng ngh% thuCt dân t$c, nh< trang trí sân kh;u tu"ng chèo, phJ ,. vào các s6n phKm mT ngh% cA trang, các nhãn hi%u hàng hoá ho4c tranh vL mang màu s-c cA ,i9n truy.n th0ng dân t$c, v.v. Bên c:nh ,ây là t8 nhãn hi%u c7a m4t hàng kSo gôm l<u hành 5 Hà N$i kho6ng nh(ng n#m 1985-86, trên ,ó có ghi hai ch( Nôm KNo Gôm ,-. R;t ti/c là kh6 n#ng )ng dJng ch( Nôm vào các ho:t ,$ng ngh% thuCt và kinh t/ v=n ,ang ti.m tàng mà ch<a ,<Hc chúng ta ngày nay chú ? khai thác nhi.u hBn. Ngày nay, vào d&p ,+u Xuân hàng n#m, t:i V#n mi/u - Qu0c T' Giám Hà N$i chúng ta v=n b-t g4p, không ph6i là nh(ng cJ ," ngày x<a, mà là nh(ng th+y giáo Hán Nôm t1 các tr<8ng ,:i hIc ho4c các câu l:c b$ v#n hoá, già có trU có, ng"i vi/t câu ,0i ch( Hán, ch( Nôm (và có khi c6 ch( Qu0c ng( n(a) cho khách vãng lai. G+n ,ây 5 Hà N$i m>i hình thành nên m$t nhóm các nhà th< pháp trU l;y tên là nhóm Ti$n v., v>i tinh th+n chung là “E/n hi%n ,:i t1 truy.n th0ng”. Khi ,<Hc hGi v. vi%c th9 hi%n s-c thái dân t$c trong tranh th< pháp c7a hI, nhóm tr<5ng Lê Qu0c Vi%t cho r@ng: “Có hai v;n ,. bi9u hi%n cho s-c thái dân t$c, th) nh;t là v#n t*, th) hai là v#n [Hình 2d]. Nhãn KNo Gôm. 13 ch<Bng. Nhóm xác nhCn b6n v& Vi%t Nam là ch( Nôm - th) v#n t* duy nh;t do chính ng<8i Vi%t sáng t:o ,9 ghi l:i ti/ng mS ,U c7a mình”.9 [Hình 2e] Th< pháp ch( Nôm c7a hIa sD Lê Qu0c Vi%t (2007). T1 t;t c6 nh(ng gì ,ã trình bày trên ,ây, có th9 nhCn th;y r@ng: Gi;a ch; Hán, ch; Nôm và ch; Qu2c ng; có s% so le v$ th4i gian xu1t hi.n và s/ d!ng, có s% khác bi.t rõ r.t v$ lo*i hình và )Gc tr0ng v9n t%, có vai trò v" trí riêng trong n$n ng; v9n c>a dân t#c, nh0ng cOng có nh;ng s% hM trL bF sung l+n nhau qua su2t quá trình hành chJc c>a chúng trong )4i s2ng xã h#i Vi.t Nam. V>i gi>i trí th)c và ,ông ,6o ng<8i dân Vi%t Nam, thì không chF có ch( Qu0c ng( hi%n ,:i, mà c6 ch( Hán và ch( Nôm cA truy.n, 5 nh(ng m)c ,$ ,Cm nh:t khác nhau, cho ,/n ngày nay v=n hi%n h(u trong ,8i s0ng tinh th+n c7a hI. ____________________ Tài li&u tham kh-o chính 1. Chu H(u Quang. Th( giAi v9n t% phát tri:n s/. ŒŽ. ‘r’“”7•eU–—˜ ™š›œU. (›), 2003. 2. EN Quang Chính. L"ch s/ ch; Qu2c ng;. Sài Gòn, 1972 3. Jacques, Roland. Nh;ng ng04i B= -ào Nha tiên phong trong l7nh v%c Vi.t ng; h,c. Nxb KHXH, Hà N$i, 2007. 4. Nguy0n Quang H"ng. Âm ti(t và lo*i hình ngôn ng;. Nxb Khoa hIc Xã h$i, Hà N$i, 1994; Nxb E:i hIc QG Hà N$i, 2002. 5. Nguy0n Tài CKn. Ngu=n g2c và quá trình hình thành cách ),c Hán Vi.t. Nxb KHXH, Hà N$i,1979; Nxb E:i hIc QG Hà N$i, (tái b6n), 2000. 6. Nguy0n Tài CKn. M#t s2 v1n )$ v$ ch; Nôm. Nxb EH&THCN, 1985. 7. Tri1u Anh (Ph:m Tuy/t Anh - Mai Bá Tri.u). Nh;ng trang s/ cu2i cùng c>a ch; Hán- Nôm. Nxb TAng hHp E"ng Nai, 1999. 9 Theo Nguy!n QuPnh Trang . Báo Th: thao & V9n hoá, s0 55, 29-9-2007. 14 8. V9n khKc Hán Nôm Vi.t Nam - T'p 1. T< BKc thu#c )(n th4i L& do Vi%n Nghiên c)u Hán Nôm và École Française d’Etrême-Orient xu;t b6n. Paris - Hà N$i, 1998. Giáo s, Nguy0n Quang H2ng Sinh n#m K2 Mão 1939 t:i tFnh Qu6ng Nam. T0t nghi%p C' nhân Ng( v#n (E:i hIc B-c Kinh, Trung Qu0c, 1965), Phó ti/n sD Ng( v#n (E:i hIc TAng hHp Moskva & Vi%n Eông ph<Bng hIc Liên Xô, 1974), Ti/n sD khoa hIc Ng( v#n (E:i hIc TAng hHp Moskva, 1985). E<Hc Nhà nc phong hàm Phó Giáo s< (1984) và Giáo s< (1991). Nhi.u n#m nghiên c)u và gi6ng d:y v. Ngôn ng( và V#n t* t:i các tr<8ng ,:i hIc và vi%n nghiên c)u. Nguyên chuyên viên cao c;p, Phó vi%n tr<5ng Vi%n nghiên c)u Hán Nôm. Nguyên Ch7 t&ch H$i Ngôn ng( hIc Vi%t Nam, TAng biên tCp t:p chí Ngôn ng; & -4i s2ng. Nguyên U2 viên H$i ,"ng Ch)c danh Giáo sc, Ch7 t&ch H$i ,"ng Ch)c danh Giáo s< ngành Ngôn ng( hIc. Hi%n là U2 viên H$i ,"ng Di s6n V#n hoá Qu0c gia; Giáo s< kiêm nhi%m E:i hIc Qu0c gia Hà N$i. Tác phKm chính: (1) V9n khKc Hán Nôm Vi.t Nam (ch7 biên), Hà N$i, 1992; (2) Âm ti(t và Lo*i hình ngôn ng; (chuyên luCn), Hà N$i, 1994&2001; (3) Di v9n chùa Dâu (ch7 biên), Hà N$i, 1996; (4) Truy$n k8 m*n l!c gi6i âm (biên kh6o, phiên chú), Hà N$i, 2001; (5) T% )i:n ch; Nôm (ch7 biên), Hà N$i, 2006; (6) Khái lu'n v9n t% h,c ch; Nôm (chuyên luCn, b6n th6o), 2007. ____________________