Tương tác thuốc - Thuốc, thuốc - thức ăn

TÖÔNG TAÙC THUOÁC - THUOÁC Smith JW, Seidl LG and Cluff LE, Ann Intern Med, 65, 629 (1969) TÖÔNG TAÙC THUOÁC - THUOÁC Töông taùc thuoác: Thuoác Taùc nhaân thöù hai (Thuoác, thöïc phaåm, hoùa chaát…) Xaûy ra: * Tieáp xuùc vôùi cô theå * Beân ngoaøi cô theå (baøo cheá, baûo quaûn, thöû nghieäm hay cheá bieán caùc thuoác khaùc) Ñònh nghóa Töông taùc thuoác: coù theå laøm taêng hoaëc giaûm taùc duïng cuûa thuoác chòu töông taùc. coù lôïi hoaëc coù haïi. DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC DÖÔÏC LÖÏC HOÏC Receptor & non-Receptor Tương tác Dược động học – Hấp thu Tương tác do thay đổi pH ở dạ dày, ruột: Ranitidin : kiềm Antacid, kháng histamin H2 : acid Tương tác do tạo phức giữa các thuốc phối hợp: Than hoạt  giảm tác dụng thuốc dùng chung Antacid (Al, Mg)  giảm penicillamin Cholestyramin  giảm Digoxin, warfarin, thyroxin Tương tác do thay đổi nhu động đường tiêu hóa: Propathelin : chậm làm rỗng dạ dày Metoclopramid: nhanh làm rỗng dạ dày Thuốc kháng trầm cảm 3 vòng: chậm nhu động ruột Sự giảm hấp thu do thuốc: Neomycin: hội chứng giảm hấp thu tương tự như bệnh Sprue Tương tác Dược động học – Phân phối Do gắn vào protein huyết tương: Thuận nghịch Các dạng thay đổi sự phân phối của thuốc: Quinidin: đẩy digoxin khỏi mô  tăng [digoxin] Thuốc lợi tiểu: giảm thể tích dịch cơ thể  tăng [aminoglycosid]  độc tai. Tương tác Dược động học – Chuyển hóa Cảm ứng và ức chế enzym Thay đổi lưu lượng máu qua gan: Cimetidin: giảm lưu lượng gan  tăng SKD propranolol Tương tác Dược động học – Đào thải Tương tác thông qua sự thay đổi pH nước tiểu: Tăng đào thải thuốc qua thận: kiềm hóa nước tiểu với thuốc acid yếu, acid hóa nước tiểu với thuốc kiềm Giải độc Tương tác thông qua thay đổi lưu lượng thận: Indomethacin: ức chế sx prostaglandin  giảm đào thải lithium Tương tác do thay đổi bài tiết chủ động qua thận: Probenecid: giảm đào thải, kéo dài td penicillin Salicylat: giảm đào thải, tăng độc tính methotrexat Tương tác do thay đổi bài tiết mật và chu kỳ gan ruột: Penicillin, tetracyclin: giảm tác dụng thuốc tránh thai Tương tác Dược lực học – Hiệp lực Sự cộng lực: 1 + 1  2 Scopolamin + morphin, alcol + thuốc ức chế TKTW Sự hiệp lực bội tăng: 1 + 1  3 Sulfamethoxazol + Trimethoprim = Bactrim Sự tăng tiềm lực: 0 + 1  2 Acid clavulanic + penicillin Tương tác Dược lực học – Đối kháng Thuốc chống đông + vitamin K Carbenoxolon + Spironolacton Thuốc hạ đường huyết + Glucocorticoid Thuốc gây ngủ + Cafein Levodopa + Thuốc kháng tâm thần TÖÔNG TAÙC NGUY HIEÅM : THEOPHYLLIN & THUOÁC KHAÙC - Noàng ñoä gaây ñoäc cuûa Theophyllin > 20mcg/ml vôùi caùc trieäu chöùng : noân, buoàn noân, ñau ñaàu, tim ñaäp nhanh, haï huyeát aùp, loïan nhòp thaát & töû vong. - Nguy cô töû vong taêng cao khi noàng ñoä Theophyllin > 25mcg/ml. - Chuù yù khi duøng Theophyllin ñoàng thôøi vôùi caùc thuoác khaùc : erythromycin, ciprofloxacin, cimetidin, diltiazem, norfloxacin. DIHYDROERGOTAMIN - TRIACETYLOLEANDOMYCIN (T.A.O) So saùnh noàng ñoä trong huyeát töông cuûa Dihydroergotamin (2,5 mg) khi duøng rieâng leû vaø khi keát hôïp vôùi TAO (2 g) [Azria M. et al.J. Pharmacol, 1979] Khi keát hôïp Rifampicin (600 mg/ngaøy) vôùi Ketoconazol seõ laøm taêng söï chuyeån hoùa cuûa Ketoconazol vaø do ñoù laøm giaûm noàng ñoä cuûa chaát naày trong huyeát töông. [Brass C., Antimicrob Ag Chemother., 21, 1982] RIFAMPICIN - KETOCONAZOL Hen suyeãn Beänh tim maïch ICU Tieåu ñöôøng Beänh gan Beänh mieãn dòch Beänh ñöôøng ruoät Nhieãm truøng Beänh veà ñöôøng hoâ haáp Nhöôïc giaùp (Hansten PD. Drug interaction & uppdates. Vancouer, WA : App;ied Therapeutics 1994.) BN coù nguy cô cao THUOÁC COÙ CÖÛA SOÅ TRÒ LIEÄU HEÏP (Tatro DS. In: Textbook of Therapeutics, Drug and Disease Management, 6th Edition 1996) TÖÔNG TAÙC THUOÁC –THÖÙC AÊN Taùc ñoäng cuûa thöùc aên leân thuoác, keát quaû : Laøm giaûm haáp thu hay laøm chaäm haáp thu cuûa thuoác. AÛnh höôûng ñeán chuyeån hoùa thuoác. Thay ñoåi baøi xuaát thuoác. Laøm thay ñoåi ñoäc tính cuûa thuoác AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán söï haáp thu cuûa thuoác Một vài ví dụ Thức ăn chứa vit K (bắp cải, súplơ, rau có lá màu xanh, cà chua, đậu quả)  tránh khi sử dụng warfarin Thuốc ăn chứa histamin (phomát, cá ngừ..)  tránh khi sử dụng isoniazid Thức ăn chứa ion hóa trị 2 (Ca, Fe) gồm sản phẩm của sữa, chế phẩm sắt, antacid  tránh khi sử dụng ciprofloxacin, norfloxacin, estramustin, natri cloronat, tripotassium dictratobismuth, tetracyclin Thức ăn giàu chất béo  tăng hấp thu chất tan nhiều trong lipid: griseofulvin, halofentrin, acitretin, vit A, D, E, K Thức ăn chứa nhiều tyramin (phomat, rượu vang đỏ, chuối, bia, gan…)  tránh dùng chung với IMAO, molobemid, selegilin Thức ăn mặn  tăng độc tính mineralocorticoid TÖÔNG TAÙC THUOÁC – ÑOÀ UOÁNG Caàn traùnh uoáng thuoác vôùi : Söõa : caùc khaùng sinh ñeàu bò söõa laøm giaûm haáp thu. Nöôùc traø : gaây keát tuûa nhieàu thuoác. Nöôùc khoaùng : ñoä kieàm cao, gaây taêng haáp thu moät soá chaát Röôïu : * Taêng taùc duïng vieâm loeùt daï daøy cuûa thuoác NSAID. * Gaây tuït huyeát aùp khi duøng chung vôùi thuoác cao HA. * Gaây phaûn öùng disulfiram khi phoái hôïp vôùi metronidazol TÖÔNG TAÙC THUOÁC – DÖÔÏC LIEÄU Cam Thaûo SPIRONOLACTON Warfarin  Noàng ñoä kali huyeát  hoaït tính choáng ñoâng, nhöôïc cô . Digoxin  Noàng ñoä digoxin gaáp 4 laàn TÖÔNG TAÙC THUOÁC – DÖÔÏC LIEÄU Ginseng PHENELZIN Warfarin Digoxin Maát nguû, ñau ñaàu, aûo giaùc  hoaït tính choáng ñoâng,  Noàng ñoä digoxin 75% TÖÔNG TAÙC THUOÁC – DÖÔÏC LIEÄU Astemizole  sinh khaû duïng Chaát öùc cheá Ca  Hoaït tính Amlodipine15%, Nifedipine 35%, Felodipine > 300% Cyclosporin  Noàng ñoä & ADR cuûa cyclosporin Estrogen  Noàng ñoä / maùu 37% Midazolam  Noàng ñoä / maùu Quinidine  & laøm chaäm taùc ñoäng treân tim Böôûi TÖÔNG TAÙC THUOÁC – DÖÔÏC LIEÄU Toûi Thuoác choáng ñoâng  taùc duïng phuï ADR Choáng keát taäp tieåu caàu  taùc duïng phuï ADR NGUYEÂN TAÉC 1- Taùc duïng cuûa moät thuoác coù theå ñöôïc laøm taêng leân hay giaûm ñi do moät thuoác duøng tröôùc ñoù hoaëc ñoàng thôøi. 2- Haàu heát caùc töông taùc thuoác ñeàu coù theå döï ñoaùn tröôùc ñöôïc vaø coù theå traùnh baèng kieán thöùc veà taùc duïng döôïc löïc hoïc, ñaëc tính döôïc ñoäng hoïc vaø ñieàu kieän beänh lyù cuûa beänh nhaân. 3- Nhieàu töông taùc quan troïng veà maët laâm saøng, ñaëc bieät laø nhöõng töông taùc coù tính chaát döôïc ñoäng hoïc, beân caïnh thuoác söû duïng coøn tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau. NGUYEÂN TAÉC 4- Khaû naêng töông taùc laø vì duøng nhieàu thuoác cuøng moät luùc. 5- Moät thuoác coù taùc duïng ñieàu trò thaáp nhöng coù möùc ñoä ñaùp öùng quaù cao thì coù khaû naêng ñoäc haïi. Nhöõng töông taùc roõ reät nhaát laø töông taùc cuûa caùc thuoác choáng ñoâng duøng ñöôøng uoáng, caùc thuoác choáng ung thö. LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ TRAÙNH TÖÔNG TAÙC THUOÁC 1- Khoâng theâm thuoác vaøo trong dung dòch tieâm truyeàn, tröø dextrose hay nöôùc muoái. 2- Traùnh pha troän caùc thuoác trong cuøng moät dung dòch tröø khi bieát raèng vieäc pha troän ñoù laø an toaøn. 3- Troän thuoác thaät ñeàu trong dung dòch vaø kieåm tra baèng maét thöôøng xem coù thay ñoåi naøo quan saùt ñöôïc baèng maét thöôøng khoâng. 4- Chæ pha dung dòch khi caàn thieát. LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ TRAÙNH TÖÔNG TAÙC THUOÁC 5- Söû duïng hai vò trí truyeàn rieâng neáu buoäc phaûi truyeàn ñoàng thôøi hai loaïi thuoác, tröø khi baïn bieát laø khoâng coù töông taùc. 6- Kieåm tra taøi lieäu cuûa nhaø SX xem coù caûnh baùo gì khoâng. 7- Daùn nhaõn roõ raøng taát caû caùc chai dung dòch, neâu teân vaø lieàu löôïng cuûa thuoác theâm vaøo vaø thôøi ñieåm baét ñaàu vaø keát thuùc truyeàn dòch. ÖÙNG DUÏNG TRONG LAÂM SAØNG 1- Taän duïng nhöõng töông taùc coù lôïi ñeå caûi thieän taùc duïng döôïc lyù, caûi thieän döôïc ñoäng hoïc cuûa thuoác vaø giaûi ñoäc thuoác. Baùc só keâ ñôn chuû ñònh taän duïng töông taùc coù lôïi  NHS neân cho duøng thuoác cuøng thôøi ñieåm. 2- Traùnh caùc töông taùc coù haïi : caùc töông taùc gaây taêng ñoäc tính, xuaát hieän caùc TDP, giaûm taùc duïng ñieàu trò, giaûm hieäu quaû ñieàu trò.  Neáu baét buoäc phaûi duøng hai thuoác (coù töông taùc coù haïi) thì neân duøng hai thuoác caùch nhau 2 giôø. ÖÙNG DUÏNG TRONG LAÂM SAØNG 3- Khi coù töông taùc thuoác gaây ñoäc cho thaän. Theo doõi chöùc naêng thaän cuûa ngöôøi beänh qua vieäc theo doõi löôïng nöôùc tieåu cuûa ngöôøi beänh trong ngaøy. Ví duï : Phoái hôïp cuûa cephalosporin vaø aminosid trong ñieàu trò nhieãm truøng naëng. Söï phoái hôïp gaây taêng ñoäc tính treân thaän. TRA CÖÙU TÖÔNG TAÙC THUOÁC Söû duïng taøi lieäu (Döôïc thö quoác gia 2001) ñeå tra cöùu hoaëc phaàn meàm töông taùc thuoác ñeå tra cöùu : Drug Comparison 1999 (tieáng Anh), Incompatex (tieáng Phaùp), Mims Interactions… Phaàn meàm töông taùc baèng tieáng Vieät hieän ñang trong giai ñoaïn thöû nghieäm. TRA CÖÙU TÖÔNG TAÙC THUOÁC Drug Comparison 1999 : Coù 4 möùc ñoä töông taùc thuoác * Ñoä 1 : Phoái hôïp nguy hieåm * Ñoä 2 : Caân nhaéc giöõa lôïi ích & nguy cô * Ñoä 3 : Caàn theo doõi beänh nhaân chaët cheõ * Ñoä 4 : Theo doõi trong qua trình ñieàu trò. TRA CÖÙU TÖÔNG TAÙC THUOÁC Drug Comparison 1999 : Coù 4 möùc ñoä töông taùc thuoác * Ñoä 1 : Phoái hôïp nguy hieåm * Ñoä 2 : Caân nhaéc giöõa lôïi ích & nguy cô * Ñoä 3 : Caàn theo doõi beänh nhaân chaët cheõ * Ñoä 4 : Theo doõi trong qua trình ñieàu trò. TOÙM LAÏI Döï phoøng nguy cô töông taùc thuoác Töông taùc coù theå döï kieán ñöôïc Töông taùc khoâng theå döï kieán ñöôïc Cho ngöôøi beänh duøng thuoác ñuùng caùch Phaùt hieän & phaân tích baûn chaát töông taùc thuoác laø gì Xöû trí khi ngöôøi beänh coù nhöõng bieåu hieän baát thöôøng Chaân thaønh caûm ôn Söï quan taâm vaø theo doõi