Truyền máu và an toàn truyền máu

phaûn öùng taát caû caùc HC ngöôøi cho. Muoán TM ñöôïc an toaøn caàn phaûi giaûi quyeát toát söï xung ñoät khaùng nguyeân, KT ñaëc bieät; phaùt hieän ñöôïc caùc ñoàng MD bò che kín; ñaûm baûo ñöôïc ñôøi soáng cuûa HC ngöôøi cho; xaùc ñònh thaät ñuùng caùc NM HC cuûa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän. * Daáu hieäu laâm saøng vaø sinh hoïc: laø moät thieáu maùu tan maùu vôùi Coombs tröïc tieáp döông tính; coù theå gaëp töø KT noùng (KT hoaït ñoäng ôû 370C) hoaëc töø KT laïnh (KT hoaït ñoäng ôû 40C). * Phöông thöùc TM: - TM: truyeàn HC laéng ñaëc vôùi phuø hôïp caùc nhoùm ABO, Rhesus, P, I v.v... Neáu coù töï KT laïnh thì khi truyeàn HC laéng ñaëc caàn qua moät heä thoáng coù nhieät ñoä 370C. Tröôøng hôïp BN coù KT töï sinh noùng hoaëc laïnh khoâng tìm ñöôïc tuùi maùu thaät phuø hôïp hoaøn toaøn caû caùc giai ñoaïn trong chöùng nghieäm phuø hôïp thì ta coù theå choïn nhöõng tuùi maùu khaùc Kell, Kidd, Duffy, P, I... roài so saùnh cöôøng ñoä phaûn öùng töï chöùng ôû nhieàu nhieät ñoä khaùc nhau (+40C, +300C, +370C), neáu tuùi maùu naøo cho phaûn öùng yeáu hôn phaàn töï chöùng thì ñöôïc truyeàn cho BN. Lieàu truyeàn caàn duy trì löôïng Hb > 10g/dl. Trong truyeàn caàn heát söùc traùnh tuaàn hoaøn quaù möùc vì trong thieáu maùu tan maùu thì theå tích HTtaêng. Muoán vaäy trong trò lieäu phaûi duøng truyeàn HC laéng ñaëc keát hôïp duøng thuoác lôïi tieåu. Thay maùu toaøn phaàn: duøng hai ñöôøng tónh maïch: moät ñöôøng tónh maïch ruùt ra 20ml/kg, tónh maïch beân kia truyeàn vaøo HC laéng ñaëc 30ml/kg. Phöông phaùp naøy cung caáp HC ñöôïc nhanh vaø nhieàu nhöng caàn löu yù traùnh tuaàn hoaøn quaù möùc cho BN vaø tai bieán nhieãm truøng. 3.3. TM TRONG ÑOÂNG MAÙU NOÄI MAÏCH: Ñoâng maùu noäi maïch laø hoäi chöùng chaûy maùu do tieâu thuï quaù nhieàu yeáu toá ñoâng maùu keát hôïp vôùi ñoâng maùu raûi raùc ôû vi tuaàn hoaøn. Vì vaäy trong trò lieäu baèng maùu phaûi giaûi quyeát hai vaán ñeà: * Trò lieäu nguyeân nhaân sinh ñoâng maùu noäi maïch. * Trò lieäu ñeå choáng hoäi chöùng chaûy maùu vaø huyeát khoái. - Choáng hoäi chöùng chaûy maùu baèng caùch naâng löôïng caùc yeáu toá ñoâng maùu, löôïng TC vaø taêng theå tích tuaàn hoaøn. Caùc saûn phaåm ñeå trò lieäu choáng chaûy maùu goàm HThoaëc HTtöôi ñoâng laïnh, TC ñaäm ñaëc keát tuûa laïnh - ñoâng laïnh tuøy tình traïng BN maø coù chæ ñònh soá löôïng thích hôïp. HTtöôi cung caáp caùc yeáu toá ñoâng maùu vaø naâng theå tích tuaàn hoaøn, lieàu 100ml/10kg/24 giôø hoaëc laø 20ml/kg. TC ñaäm ñaëc ñeå cung caáp TC lieàu 5x1010 TC/5-10kg caân naëng, nhaèm duy trì  50x109 TC/lít hoaëc hai ñôn vò TC ñaäm ñaëc/10kg caân naëng hoaëc maùu toaøn phaàn töôi khi BN coù tình traïng thieáu maùu caàn cung caáp HC Choáng huyeát khoái baèng heparin lieäu phaùp. Heparin coù 2 loaïi: - Heparin tieâm tónh maïch coù hieäu löïc ngay vaø keùo daøi 2 giôø 30 phuùt vôùi lieàu 100 ñôn vò kg hoaëc 3-5mg/kg. - Canxiparin tieâm döôùi da hieäu löïc chaäm sau moät giôø, toái ña 3-4 giôø lieàu 4500 ñôn vò/kg laøm 3 laàn. Theo doõi keát quaû ñieàu trò baèng xeùt nghieäm thôøi gian Howell hoaëc TCK. Keát quaû xeùt nghieäm maùu cuûa BN gaáp 2-3 laàn keát quaû cuûa maùu chöùng, ñoù laø hieäu quaû toát trong trò lieäu. Phoøng ngöøa huyeát khoái vôùi tieâm canxiparin döôùi da 5000 ñôn vò 2 giôø tröôùc phaãu thuaät hoaëc 8 giôø moät laàn trong 7 ngaøy sau phaãu thuaät. TRUYEÀN MAÙU KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN TM khoái löôïng lôùn coøn goïi laø TM oà aït (Massive Blood Transfusion) laø maùu ñöôïc truyeàn töø 50% ñeán 100% theå tích maùu cuûa ngöôøi nhaän trong voøng 12-24 giôø hoaëc laø truyeàn 8 ñôn vò trong voøng 30 phuùt. 1. CHOÏN MAÙU: Choïn maùu ñeå truyeàn khoái löôïng lôùn maùu cho BN laø vaán ñeà heát söùc quan troïng. Caàn löu yù caùc vaán ñeà sau:  Maùu phaûi cuøng nhoùm heä NM ABO neáu ñöôïc thì coù theû cuøng nhoùm vôùi heä NM khaùc nhö Rhesus (C, D, c, e, E) Kidd, Duffy, Kell, MNSs. Neáu tröôøng hôïp quaù khaån caáp khoâng coù maùu cuøng nhoùm heä ABO thì choïn HC laéng maùu O ñeå truyeàn cho BN.  Maùu ñöôïc truyeàn phaûi maùu môùi laáy trong voøng 12-24 giôø hoaëc maùu döï tröõ khoâng quaù 5 ngaøy vì maùu môùi coøn nhieàu men 2,3 DPG laø men coù taùc duïng trôï giuùp giaûi phoùng oxy trong phöùc hôïp HbO2 (oxy hemoglobin) ñeå cung caáp oxy cho toå chöùc maët khaùc maùu môùi ñeå duy trì naêng löôïng cho HC ñeå HC toàn taïi trong tuaàn hoaøn BN.  Caùc ñôn vò maùu truyeàn cho BN khoâng ñöôïc laïnh döôùi 370C, vì neáu TM laïnh seõ gaây giaûm nhaïy caûm cuûa Trung taâm ñieàu hoøa nhieät laøm BN maát caûm giaùc vaø bò choaùng chaán thöông, maùu laïnh coøn coù nguy cô gaây lieät taâm thaát vaø BN bò ngöøng tim khi maùu ôû nhieät ñoä 80C. 2. NGUY CÔ COÙ THEÅ GAËP TRONG TM KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN 2.1. ROÁI LOAÏN CHUYEÅN HOÙA: Laø söï roái loaïn bôûi caùc chaát ñieän giaûi coù trong DD ACD-CPD hay laø do quaù trình löu tröõ maùu vì vaäy seõ xaûy ra: - Noàng ñoä cuûa citrate trong caùc DD choáng ñoâng maùu: moät ñôn vò maùu 250ml coù 50ml DD ACD vôùi pH= 4,5-5,5 nhö vaäy moät ñôn vò maùu seõ coù 6-8 mEq noàng ñoä acid, maët khaùc TM quaù nhieàu laøm cho citrate seõ khoâng ñaøo thaûi kòp qua gan neân noàng ñoä ngaøy caøng taêng leân gaây ra toan huyeát vaø giaûm calci maùu... vôùi daáu hieäu laâm saøng maát caûm giaùc quanh mieäng, coøn co giaät tetanie, roái loaïn ñieän taâm ñoà: ñoaïn QT daøi, soùng T khoâng bình thöôøng. Neáu BN ñang moå thì veát moå bò chaûy maùu khoâng töï caàm ñöôïc. - Noàng ñoä Kali: bình thöôøng löôïng Kali trong HTít neáu maùu löu tröõ caøng laâu thì löôïng Kali taêng leân trong huyeát töông, do kali töø trong HC thoaùt ra HTvì vaäy neáu TM löu tröõ ñaõ laâu, vôùi khoái löôïng lôùn laøm löôïng kali trong cô theå BN taêng leân töø ñoù seõ gaây ra toån thöông caùc cô nhaát laø toån thöông cô tim, coù theå gaây ngöøng tim do kali laøm ñoäc tim beân caïnh ñoù coøn coù theå gaây ra suy thaän... - Noàng ñoä amonium (NH4): bình thöôøng amonium trong HTlaø 140mg/lít vaø ñöôïc ñaøo thaûi qua gan. Neáu söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu vaø TM seõ laøm taêng amonium trong maùu BN vaø thôøi gian laïi quaù ngaén do ñoù gan cuûa BN khoâng ñaøo thaûi kòp caùc chaát amonium vì vaäy seõ daãn ñeán BN trong tình traïng hoân meâ. 2.2. ROÁI LOAÏN CAÀM MAÙU: Maùu ñaëc bieät môùi laáy thì soá löôïng TC caùc yeáu toá I, II, V, VII, VIII coù ñaày ñuû vaø bò giaûm caùc yeáu toá treân khi döï tröõ, döï tröõ caøng laâu thì caøng bò giaûm nhieàu seõ gaây ra caùc beänh lyù veà ñoâng maùu nhö chaûy maùu keùo daøi khoù caám, hoaëc beänh lyù ñoâng maùu noäi maïch. Neáu caøng TM nhieàu maø vaãn xuaát hieän chaûy maùu caùc veát moå hoaëc chaúng buø ñaép ñöôïc theå tích maùu neân xem laïi caùc ñôn vò maùu vaø caàn söû duïng maùu môùi laáy thì môùi giaûi quyeát ñöôïc hieän töôïng treân. Trong quaù trình laáy maùu hoaëc trong maùu löu tröõ coù xuaát hieän caùc cuïc keát dính nhoû töø caùc cuïc maùu nhoû naøy seõ laøm taêng hoaït ñoäng veà ñoâng maùu, ngaên caûn, gaây taéc caùc mao maïch nhaát laø mao ñoäng maïch phoåi, gaây phuø phoåi, luùc ñoù BN ñaõ bò maát maùu nhieàu, theå tích maùu bò giaûm laøm cho BN laâm vaøo traïng thaùi choaùng naëng. 3. THÖÏC HAØNH TM KHOÁI LÖÔÏNG LÔÙN  Tröôùc heát caàn phaûi ñaûm baûo toái öu veà phuø hôïp NM ABO giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän. Taát caû caùc ñôn vò maùu ñöôïc truyeàn cho BN (neáu phaûi ñöôïc thöïc hieän chöùng nghieäm phuø hôïp (phaûn öùng cheùo) treân töøng ñôn vò maùu truyeàn.  Soá löôïng TM tuøy theo söï maát maùu vaø beänh traïng BN maø coù chæ ñònh truyeàn hoaëc söû duïng caùc ñöôøng truyeàn cuõng nhö toác ñoä TM cho thích hôïp vôùi 1-2 tónh maïch hoaëc TM döôùi aùp löïc qua caùc ñoäng maïch nhaát laø ñoäng maïch ñuøi ñeå caáp cöùu BN. NM ñöôïc söû duïng trong truyeàn khoái löôïng lôùn maùu neân coá gaéng coù ñuû NM heä ABO nghóa laø NM A truyeàn cho A vaø B truyeàn cho B... Nhöng neáu truyeàn vôùi löôïng quaù nhieàu, maùu cuøng nhoùm khoâng ñuû coù theå söû duïng maùu O (coù hieäu giaù thaáp töùc maùu O khoâng nguy hieåm) ñeå truyeàn cho maùu A, B;hoaëc söû duïng maùu A hay maùu B truyeàn cho maùu AB. Nhöng neáu söû duïng maùu khaùc nhoùm vôùi maùu BN ñaõ truyeàn roài thì phaûi tìm moïi caùch ñaûm baûo NM ñoù suoát thôøi gian caáp cöùu cho BN; khoâng ñöôïc truyeàn trôû laïi NM ñaõ coù cuûa BN hoaëc NM khaùc truyeàn cho BN (maø trong quy taéc TM cho pheùp)  Maùu truyeàn caàn phaûi ñaûm baûo ôû nhieät ñoä 370C, muoán vaäy ñôn vò maùu phaûi ñeå ôû nhieät ñoä phoøng thí nghieäm ít nhaát 30 phuùt hoaëc laø daây TM ñöôïc ngaâm trong nöôùc coù nhieät ñoä 370C ñeå maùu truyeàn qua ñoù tröôùc khi vaøo cô theå BN.  Maùu truyeàn trong truyeàn khoái löôïng lôùn phaûi söû duïng maùu môùi ñaõ löu tröõ khoâng quaù 72 giôø nhaèm ñaûm baûo coøn ñaày ñuû caùc yeáu toá ñoâng maùu cuõng nhö caùc men cuûa HC ñeå cung caáp toái ña oxy cho toå chöùc. Neáu khoâng coù maùu löu tröõ döôùi 72 giôø maø phaûi söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu hôn (nhöng khoâng ñöôïc quaù 10 ngaøy) thì caàn truyeàn theâm HTtöôi ñoâng laïnh vôùi lieàu 10ml/kg/ngaøy ñeå cung caáp theâm yeáu toá ñoâng maùu cho BN.  Caùc ñôn vò maùu hay caùc cheá phaåm maùu truyeàn cho BN ñeàu phaûi qua boä loïc nhaèm traùnh keát dính nhoû trong cô theå BN.  Neáu truyeàn treân 2 lít maùu cho BN caàn choáng toan huyeát vaø giaûm calci huyeát cho BN baèng caùch cöù moät ñôn vò maùu truyeàn thì tieâm theâm 10ml bicarbonate 3,75% ñeå coù ñöôïc 10mEq bicarbonate ñeå choáng toan huyeát hoaëc laø truyeàn keát hôïp Ringer lactate 500ml trong quaù trình TM khoái löôïng lôùn hoaëc laø ngöôøi ta tính cöù truyeàn 1 lít maùu thì truyeàn 100ml sodium bicarbonate 1,4% hoaëc laø 500ml maùu thì tieâm calci clorua 10% 2ml vaøo tónh maïch chaäm. TRUYEÀN THAY MAÙU - THAY HUYEÁT TÖÔNG Maùu goàm HTvaø caùc teá baøo maùu ñöôïc löu thoâng trong boä maùy tuaàn hoaøn. Neáu ngöng tuaàn hoaøn do caùc maïch maùu bò taéc, bò ngheõn sau 4 phuùt thì teá baøo naõo bò toån thöông khoâng hoài phuïc vì maùu khoâng leân naõo ñeå nuoâi naõo. Maùu coù 4 chöùc naêng nhö: chöùc naêng vaän chuyeån oxy-cacbonic; chöùc naêng caàm maùu; chöùc naêng MD; chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc. Ñaây laø chöùc naêng quan troïng nhaát trong baøi naøy. Chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc laø moät chöùc naêng duy trì caùc theå tích maùu trong tuaàn hoaøn, duy trì aùp löïc vaø löu löôïng maùu trong caùc maïch maùu nhaèm duy trì söï soáng vaø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Trong chöùc naêng huyeát ñoäng hoïc thì theå tích maùu coù vai troø raát quan troïng. Giaù trò bình thöôøng cuûa theå tích maùu thay ñoåi theo giôùi tính, taàm voùc cao, thaáp, to, nhoû vaø yeáu toá caân naëng. Ngöôøi ta coù theå tính toång quaùt nhö sau: - Theå tích maùu toaøn phaàn baèng 75 g hoaëc baèng 1/13 troïng löôïng cô theå hay laø 2750ml/m2 dieän tích cô theå. - Theå tích HC baèng 45ml/kg hay 1600ml/m2 dieän tích cô theå. Ngöôøi ta thaáy roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng bôûi: - Choaùng do toån thöông tim: nhoài maùu cô tim, taéc maïch phoåi, huyeát khoái ñoäng maïch. - Choaùng do phaûn xaï co, daõn caùc maïch maùu trong caùc choaùng do nhieãm truøng, do nhieãm ñoäc. - Choaùng do dò öùng bôûi caùc phaûn öùng do KN- KT laøm cho huyeát ñoäng bò roái loaïn. - Choaùng do thaàn kinh nhaát laø roái loaïn heä thaàn kinh thöïc vaät laøm cho maát caân baèng veà theå tích maùu vôùi caùc dòch gian baøo gaây ra roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng. - Roái loaïn chöùc naêng huyeát ñoäng giaûm theå tích maùu bôûi caùc nguyeân nhaân nhö chaûy maùu, do tai naïn, hoûa khí hay trong beänh lyù, trong phaãu thuaät... vaø trong caùc tröôøng hôïp boûng saâu vaø lan roäng. 1. TRUYEÀN THAY MAÙU - Truyeàn thay maùu coù theå thay moät phaàn hay thay gaàn nhö hoaøn toaøn cuûa BN baèng maùu coù chaát löôïng toát ôû ngöôøi bình thöôøng. - Muïc ñích cuûa truyeàn thay maùu laø: ñaøo thaûi ra khoûi cô theå caùc chaát ñoäc do noäi ñoäc toá gaây aûnh höôûng vaø laøm roái loaïn chöùc naêng cuûa maùu, cuûa tuaàn hoaøn; noù gaây bieán ñoåi maùu hoaëc ñoäc toá gaén leân teá baøo maùu v.v... gaây ra hö haïi teá baøo maùu, laøm roái loaïn hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan trong cô theå. Ngoaøi ra muïc ñích truyeàn thay maùu coøn ñeå cung caáp soá löôïng, chaát löôïng teá baøo maùu cuõng nhö caùc loaïi proteùin... toát. cho BN ñeå thaûi tröø caùc chaát ñoäc vaø coøn duy trì ñôøi soáng bình thöôøng cho BN 1.1. CHÆ ÑÒNH ÔÛ TREÛ EM VAØ NGÖÔØI LÔÙN TRONG CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP BEÄNH LYÙ: - Tan maùu caáp coù theå do nhieãm truøng gaây ra tan maùu hoaëc laø tan maùu caáp do MD nhaát laø truyeàn nhaàm NM. Muïc ñích cuûa chæ ñònh naøy laø ñeå laáy caùc maûnh vuïn cuûa HC, vì caùc maûnh vuïn naøy coù theå taïo neân kích thích vaø keát dính gaây ra caùc cuïc maùu ñoâng raûi raùc daàn ñeán roái loaïn ñoâng maùu traàm troïng. Maët khaùc truyeàn thay maùu trong tan maùu caáp laø ñeå cung caáp maùu choáng thieáu maùu cho BN. - Do ngoä ñoùc caáp do ñoäc chaát hay ñoäc toá laøm tan maùu. Beänh lyù naøy phaûi truyeàn thay maùu tröôùc 8 giôø thì môùi coù hieäu quaû vì sau 8 giôø caùc ñoäc chaát ñoäc toá phaàn lôùn laøm ñoäc caùc noäi taïng gan, laùch ñaëc bieät laø tuûy xöông do ñoù thay maùu khoâng coøn taùc duïng nöõa. - Vieâm thaän keøm tan maùu coù theå do nhieãm truøng hoaëc hay laø do caùc ñoäc chaát taùc ñoäng leân thaän. Caàn chæ ñònh truyeàn thay maùu ñeå traùnh tai bieán coù theå gaây ra laø voâ nieäu vì caùc saûn phaåm tan maùu laéng ñoïng taïi caùc oáng thaän. - Tieâu cô coù theå do ñieän cao theá giaät hoaëc nguyeân do khaùc neân ñaõ giaûi phoùng khoái löôïng lôùn myoglobin (laø Hb cuûa cô) trong maùu daãn ñeán toån thöông heä thoáng voâ nieäu, suy thaän. - Caàn chæ ñònh truyeàn thay maùu trong tình traïng vieâm gan naëng keøm theo hoäi chöùng chaûy maùu nhieàu: do roái loaïn yeáu toá V gaây chaûy maùu cuõng coù theå do vieâm gan naëng neân ñaõ huûy hoaïi caùc yeáu toá ñoâng maùu phuï thuoäc gan gaây ra chaûy maùu. - Ngöôøi ta coøn chæ ñònh truyeàn thay maùu do vieâm tuûy xöông raát naëng gaây roái loaïn taïo sinh maùu. - Truyeàn thay maùu coøn ñöôïc söû duïng trong caùc beänh nhieãm KSTmaø gaây ra ñaùi Hb cuõng nhö do nhieãm nhieàu giun chæ trong maùu coù theå laøm taéc ngheõn caùc mao maïch cuõng nhö caùc tónh maïch nhoû. 1.2. TIEÂU CHUAÅN ÑEÅ TRUYEÀN THAY MAÙU. 1.2.1. Laâm saøng: BN thaáy da xanh, nieâm maïc nhôït nhaït, vaøng da, chaûy maùu naëng v.v.. ôû treû sô sinh coøn thaáy gan to, laùch to, coå tröôùng, phuø... 1.2.2. Sinh hoïc: - Thieáu maùu: Hb töø 30-100g/lít - Bilirubin maùu cao: 200-300 mg/l (BT 10mg/l) - Söùc beàn HC giaûm nhieàu: Bình thöôøng: Baét ñaàu tan: 0,44% trong DD NaCl. - Tan hoaøn toaøn: 0,34% trong DD NaCl. - Nghieäm phaùp Coombs tröïc tieáp: döông tính maïnh. 1.3. CHOÏN MAÙU ÑEÅ TRUYEÀN THAY MAÙU. 1.3.1. Phuø hôïp NM: ÔÛ ngöôøi NM HC coù treân, döôùi 20 heä NM khaùc nhau vôùi treân 150 khaùng nguyeân, do doù khoâng theå phuø hôïp toaøn boä heä NM ñöôïc vì vaäy ngöôøi ta coù quy ñònh. - Phuø hôïp baét buoäc: heä NM ABO (theâm nhoùm Rhesus neáu coù ñieàu kieän) phuø hôïp giöõa ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän thay maùu. - Neáu coù dk thì phuø hôïp caùc heä NM khaùc coù lieân quan ñeán TM laø Rheùsus (coù caû D, C, c, E, e); Kidd; Duffy, Kell, MNSs (Ss). 1.3.2. Saûn phaåm maùu ñöôïc choáng ñoâng maùu ñeå truyeàn thay maùu: Maùu muoán truyeàn thay maùu phaûi ñöôïc choáng ñoâng trong moät DD tuøy ñieàu kieän: tuøy theo nhu caàu maø söû duïng DD toái öu nhaát ñeå choáng ñoâng trong truyeàn thay maùu. + Maùu ñöôïc choáng ñoâng trong DD Heparin: DD heparin vôùi lieàu heparin 7500 ñôn vò vaø ñöôïc pha vôùi 6ml DD NaCl 0,9% thì choáng ñoâng ñöôïc 100ml maùu; DD naøy laø saûn phaåm, choáng ñoâng raát toát cho maùu vì noù coù pH sinh lyù, coù kali vaø natri bình thöôøng vaø men 2,3 DPG cao (Diphosphate Glycerate söû duïng ñöôïc vôùi löôïng lôùn truyeàn thay maùu, nhöng trôû ngaïi laø DD naøy khoâng coù saün vaø phaûi söû duïng maùu ñoù döôùi 24 giôø vì trong DD heparin khoâng coù chaát nuoâi HC. + Maùu ñöôïc choáng ñoâng baèng DD ACD (acide citric, citrate trisodic, Dextrose) hoaëc baèng DD CPD (citrate trisodie acide dextrose phosphate monosodic) laø nhöõng DD coù saün, deã tìm nhöng ñoä pH thì töø 4,5-5,5 do vaäy deã gaây ra toan huyeát vaø kali taêng, natri taêng, men 3 DPG, ATP giaûm. Do ñoù caàn phaûi choïn kyõ caùc ñôn vò maùu ñeå truyeàn thay maùu coù hieäu quaû nhaát trong caùc tröôøng hôïp beänh lyù: - Truyeàn thay maùu vôùi HC ñoâng laïnh coù keát hôïp vôùi HTñoâng laïnh, ñaây laø saûn phaåm toát, coù pH sinh lyù, kali, natri bình thöôøng; noàng ñoä 2,3 DPG cao. Tuy nhieân saûn phaåm khoù söû duïng ñaïi traø maø chæ moät soá tröôøng hôïp coù NM hieám gaëp môùi söû duïng vì coù quaù trình ñieàu cheá HC ñoâng laïnh vaø quaù trình giaûi ñoâng xöû lyù caùc DD baûo quaûn raát phöùc taïp. Do vaäy ngöôøi ta ít söû duïng saûn phaåm naøy ñeå truyeàn thay maùu. 1.4 LIEÀU LÖÔÏNG:  Neáu thay maùu ñeå choáng thieáu maùu vaø choáng chaûy maùu thì theå tích laáy ra vaø theå tích ñöa vaøo baèng nhau, coù nghóa laø TM vaøo vaø laáy maùu ra ôû treû sô sinh vôùi theå tích maùu laø 80-85 ml/kg vaø ngöôøi lôùn vôùi theå tích maùu 70-75 ml/kg laø ñuû ñeå choáng chaûy maùu vaø choáng thieáu maùu.  Truyeàn thay maùu ñeå choáng bilirubin maùu cao thì theå tích maùu ñöa vaøo seõ baèng 2-2,5 laàn maùu caàn phaûi thay cho BN. 1.5. CAÙCH THÖÙC TIEÁN HAØNH. Caàn duy trì thaêng baèng nhieät ñoä; nôi truyeàn thay maùu caàn coù nhieät ñoä phoøng laø 250C vaø phoøng thoaùng maùt. Maùu thay caàn phaûi ñaûm baûo ôû nhieät ñoä 370C. Maùu khoâng ñöôïc döôùi nhieät ñoä naøy. Caàn ñeå phoøng giaûm calci maùu baèng caùch ñaõ truyeàn thay maùu ñöôïc 1/4 theå tích maùu caàn thay thì tieâm 0,25ml/kg calci gluconat 10% cho BN truyeàn thay maùu. Ñoái vôùi ngöôøi lôùn neáu thieáu maùu caáp coù truïy tim maïch thì caàn ñieàu hoøa toát söï thay ñoái theå tích maùu ruùt ra vaø theå tích maùu ñöa vaøo cho BN nhaèm traùnh nguy cô naëng theâm cuûa truïy tim maïch. 1.6. TAI BIEÁN: - Gaây choaùng do oáng thoâng khi truyeàn thay maùu cho treû sô sinh ôû tónh maïch cuoáng roán laøm kích thích ñaùm roái thaàn kinh vuøng buïng. - Neáu truyeàn thay maùu tónh maïch cuoáng roán cuõng coù theå gaây vieâm ruoät hoaïi töû vaø co giaät maøng buïng. - Truyeàn thay maùu coù theå gaây roái loaïn tim laøm tim ñaäp nhanh, ñieän taâm ñoà soùng ST daøi do TM quaù laïnh hoaëc bò giaûm calci maùu do maùu ñaõ döï tröõ laâu neân coù nhieàu citrate. - Laøm roái loaïn hoâ haáp nhaát laø treû sô sinh do maát thaêng baèng kieàm-toan vì löôïng CO2 trong maùu taêng. - Coù theå gaây bieán chöùng huyeát khoái tónh maïch cöûa, huyeát khoái ñoäng maïch vaø taéc maïch do khí... trong truyeàn thay maùu. - Neáu thöïc hieän khoâng ñuùng quy trình veà voâ truøng coù theå gaây bieán chöùng nhieãm truøng taïi choã truyeàn thay maùu hoaëc bò nhieãm truøng toaøn thaân. Ngöôøi ta coøn thaáy truyeàn thay maùu gaây ra suy tuaàn hoaøn, phuø phoåi caáp do truyeàn quaù nhanh vaø truyeàn quaù nhieàu. 2. TRUYEÀN THAY HT Truyeàn thay HT laø truyeàn thay moät phaàn hay toaøn boä HTcuûa BN baèng HT ngöôøi bình thöôøng nhaèm loaïi boû caùc yeáu toá ñoäc haïi coù trong HTbôûi noäi hay ngoaïi ñoäc toá laøm toån thöông cô theå vaø truyeàn thay HTcuõng nhaèm cung caáp caùc chaát cho cô theå ñeå duy trì söï soáng cho cô theå. 2.1. CHÆ ÑÒNH TRUYEÀN THAY HTNHAÈM. 2.1.1. Loaïi boû caùc chaát ñoäc coù trong HTnhö. - Bò ngoä ñoäc do naám, do thuoác (digital...) do hoùa chaát (alunium...) - Do taêng choleserol maùu gia ñình: truyeàn thay HTcoù taùc duïng toát neáu truyeàn thay 2-3 laàn trong moät thaùng. - Hoaëc do vieâm ña thaàn kinh di truyeàn (beänh Refsum). 2.1.2. Loaïi tröø caùc globulin MD ñôn doøng Trong beänh Kahler, Waldenstronm, taêng ñoä quaùnh maùu, taêng theå tích huyeát töông. 2.1.3. Loaïi tröø caùc phöùc hôïp MD vaø caùc beänh töï mieãn bao goàm: - Beänh lupus ban ñoû raûi raùc. - Beänh do phöùc hôïp MD: vieâm caàu thaän, vieâm ña khôùp aùc tính; beänh hoaïi töû maïch maùu; beänh phong theå u; beänh vieâm maïch; beänh globulin laïnh type II, III Hoäi chöùng Good pasture laø hoäi chöùng gaây toån thöông thaän vaø chaûy maùu ôû phoåi. Neáu truyeàn thay HTseõ laøm giaûm nhanh KT choáng caàu thaän vaø choáng pheá nang neân giaûm toån thöông thaän vaø giaûm chaûy maùu phoåi. - Beänh nhöôïc cô: neáu truyeàn thay HTseõ loaïi tröø ñöôïc KT choáng tieáp thuï theå cuûa Axetyl colin (Receptor Acetyl Cholin). - Ngoaøi ra truyeàn thay HTcoøn ñeå choáng caùc beänh töï mieãn nhö thieáu maùu tan maùu, xuaát huyeát giaûm TC; giaûm nguyeân HC, suy tuûy do MD; khaùng ñoâng töï sinh choáng yeáu toá VIII: vieâm nhieàu reã thaàn kinh töï rmeãn v.v... 2.1.4. Loaïi tröø ñoàng KT ôû ngöôøi trong: - Baát thuaän hôïp meï vaø thai nhi neáu truyeàn thay HTseõ laøm giaûm KT choáng thai nhi do vaäy thai nhi seõ sinh ñuû thaùng. - Baát thuaän hôïp heä NM ABO trong gheùp tuûy xöông. Ngöôøi ta thay HTkeát hôïp haáp thuï ñoàng ngöng keát tröôùc gheùp seõ thu ñaït keát quaû toát cho cuoäc gheùp tuûy xöông. Loaïi tröø chaát öùc cheá trong beänh hemophilie thöôøng thay HTtrong thôøi gian oån ñònh, giaûm chaûy maùu... luùc naøy truyeàn thay HTcoù taùc duïng kích thích HTthieáu yeáu toá VIII traùnh ñöôïc phaûn öùng öùc cheá. Ngöôøi ta thay HTvôùi theå tích laáy ra  2 theå tích coù keát hôïp truyeàn yeáu toá VIII lieàu cao vôùi 30 ñôn vò/kg töø 2-3 laàn trong 24 giôø. - Xuaát huyeát caáp sau TM: truyeàn thay HTseõ cung caáp yeáu toá ñoâng maùu do ñoù ngaên chaën ñöôïc xuaát huyeát cho BN. - Truyeàn trong xuaát huyeát giaûm tieåu caáu (Hoäi chöùng Moschowitz) - Truyeàn thay HTñeå trò lieäu MD trong caùc khoái u 2.1.5. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn chæ ñònh truyeàn thay HTtrong: - Beänh taêng hoaït ñoäng tuyeán giaùp. - Beänh loài maét aùc tính. - Beänh xô gan maät nguyeân phaùt. - Beänh hen xuyeãn. - Beänh taêng huyeát aùp. 2.2. CHOÁNG CHÆ ÑÒNH.  Choáng chæ ñònh tuyeät ñoái: do tim bò toån thöông neân deã coù nguy cô roái loaïn huyeát ñoäng.  Choáng chæ ñònh taïm thôøi: khi coù soá löôïng TC 1/50). NM O phoå thoâng thì coù truyeàn ñöôïc cho NM A, maùu B, maùu AB. Vôùi soá löôïng ít seõ ñöôïc hoøa tan trong cô theå, gaây tan maùu khoâng ñaùng keå. Neáu truyeàn treân moät lít maùu O cho maùu A, B, AB thì seõ gaây ra tan maùu gaây nguy hieåm cho BN, caàn phaûi löu yù. Coøn NM O nguy hieåm laø NM chæ ñöôïc truyeàn cho BN NM O khoâng ñöôïc truyeàn cho NM khaùc nhö maùu A, maùu B vaø maùu AB vì NM O nguy hieåm coù khaùng A vaø khaùng B hieäu giaù raát cao goïi laø coù KT MD neân duø truyeàn ít loaïi maùu O nguy hieåm naøy cuõng seõ gaây nguy hieåm cho BN. 1.1.2.2. TM ñaõ hö. - Do maùu ñaõ döï tröõ quaù thôøi gian quy ñònh trong caùc DD choáng ñoâng: nhö 21 ngaøy vôùi DD ACD vaø 28 ngaøy vôùi DD. - Hoaëc maùu döï tröõ ñeå quaù laïnh hoaëc ôû NÑ quaù cao (O0C hoaëc 80C). - Hoaëc maùu ñeå khoûi tuû laïnh ñaõ laâu vaø maùu haâm noùng. - Hoaëc laø cho thuoác vaø ñoái vôùi maùu hoaëc laø cuøng ñöôøng TM vôùi DD öu tröông gaây ra tan maùu hay keát dính vaø laøm tan HC. 1.1.3. Trieäu chöùng: 1.1.3.1. Theá nheï: BN coù theå bò noùng soát nhieàu nhieät ñoä taêng nhöng khoâng cao: huyeát aùp giaûm nheï; bilirubin maùu hay nöôùc tieåu taêng nheï; sau vaøi ngaøy da hôi vaøng hoaëc laø TM khoâng thaáy keát quaû nghóa laø HC hay Hb khoâng taêng. Theå naøy thöôøng gaëp trong caùc tröôøng hôïp HC ngöôøi nhaän bò HT ngöôøi cho laøm vôõ. 1.1.3.2. Theå naëng. Sau khi truyeàn töø 20-30ml maùu do baát ñoàng NM hoaëc truyeàn khoái löôïng lôùn maùu O cho maùu A, B, AB hoaëc maùu A vaø B cho maùu AB seõ xaûy ra caùc phaûn öùng qua caùc giai ñoaïn: 1.1.3.2.1. Giai ñoaïn kích thích: BN thaáy boàn choàn, khoù chòu, töùc ngöïc, khoù thôû, nhöùc ñaàu, buoàn noân, maët ñoû böøng hoaëc taùi nhôït vaø ñau löng laø daáu hieäu trung thaønh nhaát khi coù nhaàm NM bôûi vì nhaàm NM thì coù tan maùu vaø seõ giaûi phoùng nhieàu Hb; Hb ñoù laéng ñoïng ôû oáng thaän caàu thaän... gaây ñau vuøng thaét löng döõ doäi. Ngoaøi ra coøn thaáy maïch nhanh, huyeát aùp giaûm, xuaát huyeát, ræ maùu ôû veát moå... Thaáy nöôùc tieåu maøu ñoû daãn ñeán maøu naâu, neáu laáy maùu ñeå laéng seõ thaáy trong HTmaøu ñoû vì chöùa nhieàu Hb coù theå treân 150mg/100ml veà sau töø 12-24 giôø HTseõ coù maøu naâu vì Hb seõ thaønh Methe-malbumin. Ñoái vôùi BN ñang gaây meâ ñeå phaãu thuaät thì caùc trieäu chöùng raát khoù thaáy vì bò thuoác meâ öùc cheá; coù theå thaáy roái loaïn maïch, xuaát huyeát nieâm maïc, veát moå chaûy maùu, maùu khoâng töï ñoâng ñöôïc. BN coù theå cheát trong vaøi phuùt ôû giai ñoaïn kích thích naøy. Neáu BN vöôït qua ñöôïc giai ñoaïn kích thích nghóa laø thoaùt ñöôïc khoûi choaùng thì coù theå bình phuïc khoâng trieäu chöùng nhöng thöôøng seõ daãn ñeán giai ñoaïn vieâm thaän - voâ nieäu. 1.1.3.2.2. Giai ñoaïn vieâm thaän - voâ nieäu: Bieåu hieän nöôùc tieåu maøu ñoû (coù Hb trong voøng 3 giôø sau ñoù coù maøu naâu, coù truï BC truï haït... vaøng da, ñaùi ít daàn vaø voâ nieäu ureù maùu cao coù theå leân tôùi 3-4g/l (BT 0,20-0,40g/l) vaøo ngaøy thöù 2,3 sau khi coù tai bieán. Ñeán ngaøy thöù 7, 8 BN coù theå tieán trieån vôùi daáu hieäu co giaät, hoân meâ vaø daãn ñeán töû vong coù theå chieám 1/3 caùc tröôøng hôïp coù tai bieán TM. 1.1.3.2.3. Giai ñoaïn hoài phuïc: Ñoù laø BN ñaõ qua giai ñoaïn suy thaän caáp nghóa laø BN seõ coù nöôùc tieåu taêng daàn coù theå nöôùc tieåu coù 1-1,5 lít trong moät ngaøy, löôïng ure maùu giaûm daàn vaø ure nöôùc tieåu coù ít nhöng löôïng caùc chaát ñieän giaûi thì taêng nhieàu coù khi löôïng muoái (NaCl) leân tôùi 20-30g/l nöôùc tieåu. Giai ñoaïn naøy coù theå vaøo ngaøy thöù 10 ñeán ngaøy thöù 15 sau khi coù tai bieán. Neáu giai ñoaïn naøy qua khoûi thì khoâng coù di chöùng ñeå laïi cuûa phaûn öùng tan maùu do di truyeàn. 1.1.4. Ñieàu trò: 1.1.4.1. Laâm saøng. Ngöøng TM tieán haønh caáp cöùu. Nguyeân taéc chung: choáng choaùng, choáng voâ nieäu, choáng nhieãm truøng, choáng nguy cô chaûy maùu, ñoâng maùu noäi maïch.  Choáng choaùng ñöôïc xöû trí: corticoid tieâm (Solucortef, soludecadron...) 0,5-1mg/kg; caùc dòch truyeàn maën, ngoït; lactate Ringer's: 500ml. Bicarbonate sodium 10 gam... nhaèm kieàm hoùa nöôùc tieåu, ñeå choáng truïy maïch coù theå ngoaøi söû duïng dòch truyeàn coøn coù theå söû duïng HTñoâng laïnh, chaát, thay theá huyeát töông... Choáng thieáu oxy coù theå truyeàn HC laéng 2-3 ñôn vò vôùi NM BN neáu thöïc hieän ñöôïc vieäc naøy coù taùc duïng toát choáng truïy tuaàn hoaøn, choáng thieáu maùu cho thaän, giaûi toûa co thaét thaän seõ laøm haïn cheá nguy cô toån thöông thaän. Ñeå choáng thöông toån thaän ngöôøi ta söû duïng Manitol 20% vôùi 100ml vaø phong beá 20-30ml novocain 0,25% quanh thaän hai beân. Ngoaøi ra coù theå söû duïng caùc thuoác choáng dò öùng, trôï tim maïch v.v...  Choáng voâ nieäu: Muoán choáng voâ nieäu toát caàn phaûi nuoâi döôõng toát vaø tieán haønh loïc thaän cuï theå phaûi cung caáp nöôùc, ñieän giaûi, naêng löôïng ñaày ñuû vaø choáng nhieãm truøng neáu caàn môùi loïc thaän. Ngöôøi ta thöïc hieän duy trì löôïng maùu qua thaän baèng caùch truyeàn DD maën, ngoït 700ml nöôùc: 1 gam NaCl, 300g glucose (neáu coù noân, tieâu chaûy, noùng soát lieàu taêng leân cho ngöôøi lôùn nhaàm ñeå coù 100ml maùu trong moät giôø qua thaän. Duøng lôïi tieåu nhö Furosemide tónh maïch 120-150mg/24 giôø nhöng khoâng ñöôïc quaù 1000mg/ngaøy, caàn theo doõi nöôùc tieåu thaûi ra. Tieáp tuïc phong beá quanh thaän novocaine 0,25% 20-30ml. Coù theå thöïc hieän bieän phaùp thay maùu vaø phaûi thay tröôùc 6 giôø keå töø khi coù taùi bieán xaûy ra hoaëc laø thaän nhaân taïo.  Xöû trí khaùc: Neáu coù chaûy maùu truyeàn HTñoâng laïnh 20ml/kg trong 12-24 giôø, truyeàn TC moät ñôn vò cho 5-10kg trong 12 giôø. Choáng ñoâng maùu noäi maïch truyeàn HTñoâng laïnh 20-30ml/kg/24 giôø vaø söû duïng heparin 1mg/kg/ngaøy. Choáng nhieãm truøng vôùi caùc loaïi khaùng sinh thoâng thöôøng hoaëc phoå roäng caøng toát. 1.1.4.2. Phoøng xeùt nghieäm. 1.1.4.2.1. Khaûo saùt ôû BN:  Khaûo saùt maùu: - Ngay sau khi coù phaûn öùng xaûy ra. Ñònh laïi NM: ño Hb trong huyeát töông: xem hình thaùi teá baøo chuû yeáu laø HC vaø laøm nghieäm phaùp Coombs... - Sau 6 giôø, 12 giôø, 24 giôø: thöû Haptoglobin; Metheùmalbumin; Bilirubin. Neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc phaûn öùng tan maùu thì khaûo saùt KT khaùng BC, TC khaûo saùt proteùin huyeát töông... baèng caùch tìm KT khaùng IgA.  Khaûo saùt nöôùc tieåu: tìm Hb, tìm Urobilinogen... sau 6 giôø coù theå tìm daáu hieäu cuûa vieâm thaän: HC truï haït. 1.1.4.2.2. Khaûo saùt ñôn vò maùu. - Ñònh NM - Khaûo saùt HTveà: coù tan maùu khoâng? Möùc ñoä? tìm KT baát thöôøng, hieäu giaù KT heä NM ABO. - Xem hình thaùi HC coù bò bieán daïng khoâng? - Ñònh löôïng men G6PD. - Tìm vi khuaån trong ñoái vôùi maùu. 1.1.5 Döï phoøng: - Caàn thöïc hieän ñuùng caùc quy taéc TM; Ñoái chieáu NM BN ñôn vò maùu, phuø hôïp taïi giöôøng, theo doõi kyõ truyeàn vaøi ml ñaàu tieân. Laáy 5-10ml maùu cuûa BN tröôùc khi truyeàn DD coù choáng ñoâng vaø khoâng choáng ñoâng, khi coù tai bieán deã daøng xaùc ñònh nguyeân nhaân. 1.2. TAI BIEÁN TUAÀN HOAØN QUAÙ MÖÙC Tuaàn hoaøn quaù möùc laø tai bieán TM hay truyeàn caùc cheá phaåm maùu vôùi theå tích quaù lôùn so vôùi BN. Tai bieán naøy ít xaûy ra nhöng khi xaûy ra thì raát traàm troïng vaø coù theå cheát ngöôøi. 1.2.1. Sinh lyù beänh: Maùu ñöôïc truyeàn vôùi theå tích quaù lôùn coù theå töø 50-100% theå tích BN trong thôøi gian ngaén seõ laøm cho BN bò kích thích maïnh ôû aùp löïc tónh maïch trung taâm, gaây öù ñoïng maùu ôû tuaàn hoaøn nhaát laø tuaàn hoaøn phoåi gaây ra phuø phoåi caáp. 1.2.2. Nguyeân nhaân: Thöôøng thaáy xuaát hieän ôû ngöôøi giaø do thieáu maùu maïn, ôû treû sô sinh, treû em do toån thöông tim, söï hoaït ñoäng cuûa tim bò roái loaïn neân khoâng ñieàu hoøa tuaàn hoaøn kòp thôøi vôùi theå tích lôùn. Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn thaáy moät soá BN caùc beänh lyù cuõng deã bò tuaàn hoaøn quaù möùc khi TM: - Suy tim nhaát laø daøy thaát traùi. - Thieáu maùu maõn tính gaây roái loaïn tim, thieáu oxy. - Beänh phoåi caáp, maïn, taâm pheá maõn; phaãu thuaät phoåi. - Beänh nhieãm truøng laâu daøi laøm tim bò toån thöông. 1.2.3. Trieäu chöùng: 1.2.3.1. Theå nheï: BN coù theå bò khoù thôû, ñoät ngoät maët taùi, tim ñaäp nhanh, huyeát aùp giaûm... neáu ngöøng truyeàn thì caùc daáu hieäu naøy maát vaø coù theå bò vieâm phoåi sau vaøi ngaøy. 1.2.3.2 Theå naëng: BN keâu nhöùc ñaàu, töùc ngöïc, khoù thôû. Neáu khoâng phaùt hieän ñöôïc ñeà ngöøng TM thì BN seõ xuaát hieän ho khan, tónh maïch coå noåi, khoù thôû döõ doäi, maët taùi xanh, nöôùc mieáng coù suøi maùu, nghe ran noå hai pheá tröôøng neáu xöû trí khoâng nhanh BN coù theå cheát trong luùc TM. 1.2.4. Ñieàu trò: - Neáu coù daáu hieäu khoù thôû, töùc ngöïc, ho khan, tónh maïch coå noåi... thì ngöøng truyeàn ngay. - Xöû trí nhö BN bò phuø phoåi caáp: laáy maùu ra phaûi nhieàu hôn khi löôïng maùu truyeàn vaøo; tieâm tónh maïch ouabain 1/4 mg; tieâm baép Morphin 1ctg. - Cho lôïi tieåu coù theå baèng Furosemid 3mg/kg. - Truyeàn HC laéng 1-2 ñôn vò keát hôïp duøng lôïi tieåu. 1.2.5. Döï phoøng. Ñoái vôùi ngöôøi giaø, treû em, BN tim hay bò soát keùo daøi... caàn truyeàn chaäm theo doõi kyõ neáu ñöôïc neân truyeàn HC laéng. 1.3. TAI BIEÁN DO PHAÛN ÖÙNG DÒ ÖÙNG: 1.3.1. Sinh lyù beänh: Maùu truyeàn vaøo gaây taêng caûm öùng tröïc tieáp vôùi söï giaûi phoùng histamin vaø taêng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng kinin do phaûn öùng hoaït ñoäng cuûa yeáu toá ñoâng maùu Prekallicrein vaø tieâu huûy BC cuûa BN, boå theå keát hôïp vôùi IgG... seõ taïo neân phaûn öùng dò öùng. Trong caùc tröôøng hôïp naëng coù lieân quan ñeán söï xuaát hieän cuûa KT khaùng IgA. Coøn nguyeân nhaân thì raát khoù xaùc ñònh. 1.3.2. Trieäu chöùng Chính laø noåi meà ñay vaø choaùng quaù maãn. 1.3.2.1. Theå nheï: Noåi meà ñay, reùt run, nhöùc ñaàu, soát. 1.3.2.2. Theå vöøa: Khoù thôû phuø Quinck (phuø cöùng) soát, reùt run, huyeát aùp giaûm. 1.3.2.3. Theå naëng: Choaùng quaù maãn laø do xung ñoät KN- KT bôûi caùc protein laï bieåu hieän truïy maïch, choaùng, huyeát aùp giaûm... 1.3.3. Ñieàu trò: Duøng khaùng histamin toång hôïp coù theå: Phenergan, Polaramin tónh maïch 5 - 10 mg (1 - 2 oáng). - Corticoid: soludecadrom {4 - 8 mg), solumedrol (60 - 80 mg), solucortef (0,5 mg/kg) hoaëc laø hydrocortison 100 mg tónh maïch... - Xöû trí caùc trieäu chöùng noùng, soát, trôï tim.... 1.3.4. Döï phoøng: - Tröôùc khi laáy maùu truyeàn, caàn loaïi ngöôøi ñaõ chích vaccin laøm töø huyeát thanh suùc vaät, caùc ngöôøi thöôøng coù noåi meà ñay vaø bò eczeùma... - Xem kyõ caùc ñôn vò maùu neáu coù bò ñuïc ôû HTtuyeät ñoái khoâng ñöôïc truyeàn. 1.4. PHAÛN ÖÙNG REÙT RUN: Phaûn öùng soát, reùt run laø phaûn öùng do cô theå khoâng dung naïp caùc chaát coù töø maùu truyeàn vaøo. 1.4.1 . Nguyeân nhaân: Raát khoù xaùc ñònh. Nhöng caùc daáu hieäu sau caàn löu yù: 1.4.1.1. Chaát coù theå gaây soát Laø caùc chaát caën baõ, xaùc cheát vi sinh, caùc chaát voâ cô (phaán talc...) caùc chaát baùm baån duïng cuï truyeàn, caùc Albumin. 1.4.1.2. Ñoàng MD do caùc NM: - Choáng HC: ôû caùc NM coù caùc phuï NM nhö maùu A coù: A1, A2, A3, Ax... - Choáng BC: ôû caùc NM cuûa BC haït, choáng HLA... - Choáng proteùin coù trong huyeát töông: khaùng IgA. 1.4.1.3. Ñôn vò maùu: Khi truyeàn cho BN truyeàn quaù laïnh vaø quaù nhanh. 1.4.2. Trieäu chöùng: 1.4.2.1. Theå nheï: Soát 38 - 390C coù khi leân ñeán 400C roài reùt run döõ doäi. Nhöùc ñaàu, maët ñoû, ñau cô, oùi, meät khoù thôû töøng côn. Caùc daáu hieäu naøy keùo daøi 30 – 60’ 1.4.2.2. Theå naëng: Coù theå gaây choaùng, suy hoâ haáp nhöng ít khi gaëp. 1.4.3. Ñieàu trò: Taïm ngöøng truyeàn: uû aám, cho thuoác haï nhieät, coù theå söû duïng khaùng hiatamin hay corticoid thöôøng thì ít caàn, tröø tröôøng hôïp coù choaùng. 1.4.4. Döï phoøng: - Caùc ñôn vò maùu truyeàn phaûi loaïi boû bôùt BC, TC, neáu coù ñieàu kieän thöïc hieän cuøng heä HLA. - Caùc duïng cuï tieâm truyeàn phaûi ñaûm baûo voâ truøng. 1.5. TAI BIEÁN TAÉC MAÏCH DO BOÏT KHÍ. 1 5.1. Nguyeân nhaân: Thöôøng thaáy do TM döôùi aùp löïc caùc vi quaûn bò vôõ laøm cho khí vaøo tónh maïch hoaëc trong caùc duïng cuï truyeàn döôùi aùp löïc coù saün khoái löôïng boït khí. Ngöôøi ta coøn thaáy do luùc TM boùp caùc tuùi loïc maùu cuõng laøm cho caùc khí vaøo tuaàn hoaøn. Neáu boït khí raát nhoû seõ töï tan hoaëc cuõng coù theå taéc caùc mao maïch. Neáu boït khí lôùn seõ gaây taéc ñoäng maïch phoåi, laøm taéc phoåi BN bò ngheït thôû, coù theå cheát ngay. Thöôøng boït khí treân 5 ml thì môùi laøm taéc maïch hoaëc tuï ôû taâm thaát phaûi tim gaây töû vong. 1.5.2. Trieäu chöùng. - Boït khí nhoû khoâng thaáy bieåu hieän laâm saøng maø gaây toån thöông cuïc boä ôû naõo: laøm lieät nöûa ngöôøi, taéc phoåi. - Boït khí lôùn: thöôøng khí tuï taâm thaát phaûi vaø taéc ñoäng maïch phoåi gaây ra ñau ngöïc, ngheït thôû maët taùi xanh, tónh maïch coå noåi, ngaát... gaây töû vong. - Trôï tim trôï hoâ haáp coù theû söû duïng Morphin 1 ctg tieâm baép. 1.6. TAI BIEÁN DO TM QUAÙ NHIEÀU: Tai bieán naøy do BN ñöôïc truyeàn 3 - 4 lít maùu trong 1 - 2 ngaøy hoaëc trong 24 giôø truyeàn 20 ñôn vò maùu neân coù theå xaûy ra: 1.6.1. Nhieãm toan: Do quaù nhieàu acid trong maùu. Ngöôøi ta thaáy raèng cöù moät ñôn vò maùu 250 ml thì coù 50 ml DD ACD vôùi pH = 4,5 - 5,5 nhö vaäy cöù 1 ñôn vò maùu seõ coù 6 - 8 mEq noàng ñoä acid neáu truyeàn nhieàu noàng ñoä acid laïi taêng leân. Beân caïnh ñoù, do thieáu maùu nhieàu, neân xaûy ra kích thích cuûa cô theå vaø cô theå tieát ra acid (thöôøng laø acide lactic), neáu coäng vôùi truyeàn thieáu maùu seõ taïo neân noàng ñoä acid cao trong tuaàn hoaøn, Noàng ñoä acid cao seõ laøm cô tim bò nhieãm ñoäc do ñoù khoâng hoaït ñoäng ñöôïc bình thöôøng. Caàn xöû trí: neáu truyeàn nhieàu maùu caàn keát hôïp söû duïng caùc DD kieàm: bicarbonate hay lactate Ringer. Neáu ñaõ truyeàn ñöôïc 50% baèng theå tích maùu cuûa BN thì söû duïng sau ñoù cöù moät ñôn vò maùu truyeàn thì tieâm 10 ml Bicarbonate 3,75% 1.6.2. Quaù nhieàu kali trong maùu: Thöôøng löôïng kali trong HTít 15 - 20 laàn coù trong HC, neáu maùu löu tröõ laâu thì kali trong HC seõ thoaùt ra huyeát töông. Neáu maùu löu tröõ 21 ngaøy coù 80% HC bò phaù huûy vaø seõ thaûi ra HT15 mEq/lít maùu (BT: 5mEq/l). Neáu söû duïng maùu ñaõ löu tröõ laâu vaø truyeàn nhieàu seõ coù nhieàu kali. Neáu nhieàu kali quaù seõ laøm ngöøng tim (vì kali laøm ñoäc tim) vaø laøm suy thaän (do taêng citrate laøm giaûm calci). Do vaäy trong caùc phaãu thuaät lôùn, BN coù nhieàu thöông tích, coù toån thöông thaän neân traùnh TM löu tröõ maø TM môùi laáy. 1.6.3. Quaù nhieàu Amonium (NH4) Bình thöôøng trong cô theå coù khoaûng 140 mg NH4/lít. Maùu löu tröõ 21 ngaøy thì NH4 seõ coù 700 mg NH4/lít. Maùu löu tröõ ñöôïc truyeàn nhieàu seõ laøm taêng NH4; maø NH4 laø do gan ñaøo thaûi. Do truyeàn quaù nhieàu trong thôøi gian ngaén neân gan ñaøo thaûi khoâng kòp do ñoù laøm gan bò nhieãm ñoäc coù theå daãn tôùi hoân meâ. Vì vaäy BN coù toån thöông gan caàn TM neân TM môùi laáy. 1.6.4. Quaù nhieàu citrat Trong DD choáng ñoâng thì citrate coù tæ leä cao nhaát trong DD, do vaäy neáu truyeàn nhieàu maùu thì noàng ñoä citrate seõ taêng cao vaø gan khoâng ñaøo thaûi kòp, daãn ñeán calci giaûm, hieän töôïng ñoâng maùu maát. Coù caùc bieåu hieän: maát caûm giaùc quanh mieäng, côn co giaät. Ñieän taâm ñoà roái loaïn: ñoaïn QT daøi, soùng T khoâng bình thöôøng caùc veát moå maùu khoù ñoâng.... Neáu coù daáu hieäu treân thì ngöøng TM vaø söû duïng gluconate calci hay calci clorua 10% 3 ml trong moät phuùt. Döï phoøng: Neáu truyeàn treân 4 lít maùu thì cöù 500 ml maùu seõ duøng tieâm tónh maïch chaäm calci clorua 10% 2 ml. 1.6.5. Giaûm men 2,3 DPG (Diphosphoglycerate) Bình thöôøng men 2,3 DPG coù ôû ngöôøi lôùn 13  2 m/gHb men 2,3 DPG laø men giuùp Hb nhaû oxy cho caùc teá baøo. Maùu löu tröõ sau 3 ngaøy thì men 2,3 DPG chæ coøn 50%. Neáu BN bò thieáu maùu thieáu oxy maø TM ñaõ laâu maát men 2,3 DPG do ñoù seõ thieáu trao ñoåi oxy ôû teá baøo gaây cho BN bò kích thích naëng do ñoù tình traïng thieáu oxy trôû neân naëng neà hôn. 1.6.6. TM quaù laïnh: Maùu thöôøng ñöôïc döï tröõ ôû nhieät ñoä laïnh töø 2-60C. Neáu TM laïnh vaø nhanh seõ gaây roái loaïn ñieàu hoøa nhieät laøm nhieät ñoä trung taâm giaûm vaø roái loaïn nhòp tim. Neáu maùu laïnh ôû nhieät ñoä 80C coù theå laøm laïnh noäi taâm maïc vaø gaây lieät vaän ñoäng taâm thaát, BN seõ töû vong nhaát laø treû em. Caàn TM qua heä thoáng coù nhieät ñoä 370C. 1.6.7. Roái loaïn do chaát löôïng maùu: Maùu löu tröõ laâu laøm taên ñoä keát dính nhoû trong ñôn vò maùu seõ laøm taêng hoaït ñoäng ñoâng maùu: taéc caùc mao ñoäng maïch phoåi, gaây giaûm theå tích maùu. Caàn TM coù boä loïc toát. 1.6.8. Tai bieán gaây haï huyeát aùp vaø maïch chaäm: Bình thöôøng trong maùu coù caùc daãn xuaát cuûa HTchöùa caùc chaát thoaùi hoùa yeáu toá XII (Hageman), hoaït ñoäng Prekallicrein. Neáu truyeàn nhieàu, nhanh seõ laøm taêng huyeát töông, laøm taêng globulin MD, laøm taêng yeáu toá VIII, taêng chaát Bradykinin gaây ra roái loaïn maïch laøm cho maïch chaäm (<40 laàn/phuùt) ñoå moà hoâi, huyeát aùp haï, ñau ngöïc, buoàn noân, maïch daõn, xöû trí caàn truyeàn chaäm. 2. TAI BIEÁN MUOÄN: 2.1. TAI BIEÁN DO TAN MAÙU MUOÄN: Tai bieán tan maùu muoän cuõng laø do phaûn öùng KN- KT cuûa HC vaø cuûa KT giöõa maùu BN vaø maùu ngöôøi cho. Tan maùu naøy thöôøng xuaát hieän trong toå chöùc. 2.1.1. Nguyeân nhaân: BN coù KT baát thöôøng hieäu giaù thaáp tröôùc khi TM khoâng phaùt hieän ñöôïc neân coù ñaùp öùng thöù phaùt. Thöôøng tan maùu sau TM 3 - 7 ngaøy. - Ngoaøi ra coøn coù theå coù caùc dò ñoàng MD töø khi TM gaây ra vôõ HC thöù phaùt. 2.1.2. Trieäu chöùng: - Soát reùt run, vaøng da, vaøng maét. - Bilirubin taêng, Hb, soá löôïng HC giaûm. - Nghieäm phaùp Coombs tröïc tieáp (+) vaø coù KT baát thöôøng trong huyeát thanh. 2.1.3. Ñieàu trò: - Choáng tan maùu caáp (nhö baøi tan maùu caáp) - Lôïi tieåu: cho ñaùi nhieàu ñeå choáng vaøng da choáng Hb nieäu. - TM (neáu thaáy caàn thieát). 2. 2. XUAÁT HUYEÁT GIAÛM TC CAÁP SAU TM: 2.2.1. Nguyeân nhaân: Sau khi TM khoaûng 7 - 10 ngaøy thì BN xuaát hieän xuaát huyeát giaûm TC, coù theå do dò ñoàng MD nhanh cuûa caùc TC khi söû duïng caùc saûn phaåm TC ñaäm ñaëc, BC ñaäm ñaëc, HC laéng. Cô cheá cuûa söï xuaát huyeát giaûm TC laø KT choáng HPA - la taïo vôùi TC taïo thaønh phöùc hôïp TC - anti HPA - la. Phöùc hôïp naøy nhôø boå theå neân phaù huûy TC BN. 2.2.2. Trieäu chöùng: - Xuaát huyeát coù theå döôùi da, nieâm maïc neáu naëng gaây xuaát huyeát caùc cô quan noäi taïng (ít gaëp). - Soá löôïng TC maùu ngoaïi vi giaûm, chaát löôïng TC bình thöôøng. 2.2.3. Ñieàu trò: - Truyeàn TC ñaäm ñaëc coù NM HPA - la aâm tính. Soá löôïng moät ñôn vò cho 5 - 10 kg caân naëng. - Corticoid: tieâm hoaëc uoáng: 1 mg/kg/ngaøy trong 5 - 7 ngaøy. 2.2.4. Döï phoøng: Truyeàn TC coù HPA - la aâm dính hay truyeàn HC laéng ngheøo TC. 2.3. TM KHOÂNG TAÙC DUÏNG. 2.3.1. Truyeàn HC khoâng taùc duïng: 2.3.1.1. Do KN- KT. Do caùc KT cuûa caùc NM khaùc (ngoaøi heä ABO) seõ gaëp maùu coù KNphuø hôïp xaûy ra xung ñoät KN- KT. BN bieåu hieän: vaøng da nhieàu hoaëc ít (thöôøng tan maùu toå chöùc), soá löôïng HC giaûm. Haptoglobin giaûm hay maát heát; KT baát thöôøng trong HTchoáng HC thaáy sau 8 - 10 ngaøy sau TM hoaëc cuõng thaáy sau 8 - 10 ngaøy KT coá ñònh treân HC (Coombs tröïc tieáp (+)) Caàn TM phuø hôïp caùc pheùnotype HC BN cuõng nhö traùnh KT choáng HLA (raát khoù thöïc hieän) caàn laøm phuø hôïp cho taát caû caùc ñôn vò maùu. 2.3.2.2. Khoâng do KT. Ñaây cuõng laø vaán ñeà MD nhöng raát khoù xaùc ñònh ñöôïc MD. Vì vaäy khoù thaáy daáu hieäu laâm saøng, chæ thaáy TM vaøo maø BN khoâng thaáy thay ñoåi. Khaûo saùt huyeát thanh hoïc aâm tính, ñôøi soáng HC bò ruùt ngaén neân laùch to. 2.3.2. Truyeàn TC vaø BC ña nhaân trung tính khoâng taùc duïng: Truyeàn TC ñuû soá vaø chaát löôïng maø BN vaãn chaûy maùu, TC khoâng taêng leân hoaëc truyeàn BC maø BN vaãn bò nhieãm truøng BC nhaát laø BC ña nhaân trung tính khoâng taêng. Nguyeân nhaân: coù theå coøn toàn taïi phöùc hôïp ñoàng dò MD HLA, BC haït cuõng nhö TC vôùi taùc ñoäng cuûa boå theå laøm phaù huûy TC vaø BC haït. Caàn: - Truyeàn phuø hôïp heä HLA, phuø hôïp TC, BC cho BN vôùi nhieàu phenotype khaùc nhau. - Phuø hôïp giöõa huyeát thanh BN vaø caùc teá baøo maùu (TC BC) ngöôøi cho. 2.4. TAI BIEÁN ÖÙ SAÉT TRONG MAÙU: 2.4.1. Sinh lyù beänh: Saét trong cô theå ngöôøi döôùi 2 daïng: saét heme (porphyrin) bao goàm Hb, myoglobin, caùc cytochrome... vaø saét keát hôïp bao goàm caùc chaát sidecrophyrin, Ferritin. ÖÙ saét coù nhieàu loaïi: coù theå beänh öù saét tieân phaùt thöôøng do di truyeàn. Beänh do roái loaïn ñieàu hoøa söï haáp thu vaø thaûi tröø neân daãn ñeán öù saét trong maùu. Coøn beänh öù saét thöù phaùt do roái loaïn haáp thu bôûi caùc beänh lyù laøm taêng haáp thu hoaëc do TM ñöa nhieàu saét vaøo cô theå. 2.4.2. Trieäu chöùng: BN thaáy bieáng aên, meät moûi, tröông löïc cô giaûm treân da coù chaám den hoaëc coù caùc maøng chaám ñen ôû buïng, ôû maët trong ñuøi... BN coù theå coù laùch to, gan to, ñaùi ñöôøng, coù theå bò xô gan. Maùu: trong HTcoù maøu thaâm ñen hay ñen ñaäm vì nhieàu saét. Saét huyeát thanh cao. 2.4.3. Ñieàu trò: - Thaûi saét baèng Desferal coù theå haøng ngaøy hay haèng tuaàn tuøy theo tình traïng BN. Cöù 500 mg/ngaøy tieâm truyeàn tónh maïch. Thay HTcoù theå moät phaàn hay toaøn phaàn cuûa huyeát töông. Phöông phaùp naøy toát coù theå keát hôïp vôùi thaûi saét. 2.5. PHAÛN ÖÙNG GHEÙP CHOÁNG TUÙC CHUÛ (GVHD) = GRAFT VESSUS HOST DISEASE). Phaûn öùng naøy thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng laàn TM sau (khoâng phaûi phaûn öùng ngay laàn ñaàu) 2.5.1. Sinh lyù beänh: Söï hieän dieän cuûa caùc teá baøo lymphocyte nhaát laø lymphocyte T trong saûn phaåm maùu toaøn phaàn, HC laéng, TC, BC ñaäm ñaëc HC ñoâng laïnh. Beân caïnh ñoù BN bò maát khaû naêng thaûi tröø caùc teá baøo phaûn öùng MD do maát tröôùc hay trong luùc sinh; thieáu huït MD baåm sinh hoaëc laø ñang ñieàu trò thuûy öùc cheá MD naëng. Vì vaäy xaûy ra phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû luùc ñaàu phaù huûy caùc teá baøo maùu ñöôïc truyeàn vaøo, roài xaûy ñeán caùc teá baøo maùu cuûa BN (nhö lymphocyte T, B, monocyte) gaây neân caùc phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû caáp, maïn coù theå cheát sau vaøi thaùng. 2.5.2. Trieäu chöùng: 2.5.1.1. Phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû caáp: Ngöôøi ta thaáy 30 ngaøy sau khi TM ôû laàn thöù 2 - 3... seõ xuaát hieän: - Toån thöông da: coù caùc chaám hay caùc muïn ñoû treân da. - Caùc daáu hieäu vieâm gan: vaøng da, ñau vuøng gan, chöùc naêng gan roái loaïn, bilirubin taêng. - Roái loaïn tieâu hoùa: tieâu chaûy. 2.5.1.2. Phaûn öùng gheùp choáng tuùc chuû maïn: Bieåu hieän meät moûi, suy nhöôïc, vieâm gan maïn, xô gan, xô cöùng bì. 2.5.3. Ñieàu trò: Phaûn öùng naøy raát khoù ñieàu trò. Ngöôøi ta coù theå söû duïng hoùa trò lieäu. - ÖÙc cheá phaûn öùng MD: cyclosporin A (Sandimum) vaø Methotrexate - IAL (immunoglobulin anti lymphocytaire) - KT choáng tieáp thu theå cuûa IL2 (anticorps anti receptor Interleukin2) + Döï phoøng: TM cho nhöõng BN bò thieáu huït MD nhö: thôøi kyø sô sinh cuûa treû em, coù beänh lyù baåm sinh hay maéc phaûi thieáu huït MD caàn phaûi heát söùc löu yù. Trong gheùp teá baøo goác maø khoâng loaïi tröø ñöôïc teá baøo lymphocyte trong ñôn vò teá baøo goác cuõng seõ gaây ra phaûn öùng dò gheùp teá baøo goác. 2.6. TAI BIEÁN DO BEÄNH TRUYEÀN NHIEÃM 2.6.1. Beänh vieâm gan: Trong ñoù coù vieâm gan do virus B, C, D laø nhöõng virus laây baèng ñöôøng maùu 2.6.1.1. Vieâm gan do virus B. Laø loaïi virus bò nhieãm raát cao treân theá giôùi vaø ôû nöôùc ta. Vuøng Ñoâng Nam AÙ tæ leä bò nhieãm laø 10 - 15% trong daân chuùng. Virus vieâm gan coù caùc daáu aán MD. - Khaùng nguyeân: - HBsAg (KNbeà maët virus vieâm gan B) - HBcAg (KNnhaân virus) - HBeAg (KNcoù trong huyeát thanh khi teá baøo gan bò vôõ) - KT: - anti HBs (KT choáng KNbeà maët) - anti HBc (KT khi coù toån thöông teá baøo gan) - anti HBe (KT coù trong huyeát thanh) Ngoaøi ra coøn coù caùc phuï nhoùm cuûa KNñöôïc kyù hieäu: adr, ayr, adw, ayn. Trong HBsAg thì coù 3 KNnhö: a; d; r hoaëc w. 2.6.1.2. Vieâm gan virus C. Virus vieâm gan C coù KNñöôïc caáu truùc laø: ARN (Acide Ribonucleic) vaø KT laø khaùng virus vieâm gan C. Ngaøy nay ngöôøi ta môùi phaùt hieän ñöôïc moät caùch ñaïi traø laø tìm KT khaùng virus vieâm gan C baèng phöông phaùp ELISA. 2.6.1.3 Vieâm gan virus D: Laø loaïi virus laây qua ñöôøng maùu nhöng noù phuï thuoäc vaøo virus vieâm gan B. Neáu khoâng coù virus vieâm gan B thì seõ khoâng coù virus vieâm gan D. Do ñoù ta caàn chuù yù virus vieâm gan B laø ñöôïc. Taát caû caùc cheá phaåm maùu ñeàu coù theå laây nhieãm virus vieâm B vaø C. Chæ caàn 1/4000ml cuõng coù theå bò laây nhieãm vieâm gan virus B. Phöông phaùp xaùc ñònh caùc virus naøy coù theå laø phöông phaùp ngöng keát vaø phöông phaùp men MD (FF ELISA), thöôøng ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp ELISA hôn vì ñoä nhaïy vaø ñoä tin caäy cao. 2.6.2. Vi khuaån giang mai vaø caùc loaïi khaùc: - Laây vi khuaån giang mai vaøo thôøi kyø ñaàu coù haï cam hoaëc thôøi kyø thöù hai cuûa giang mai. Khi bò nhieãm sau TM 1 - 4 thaùng môùi maéc beänh. Hieän nay vi khuaån giang mai ngöôøi ta ñaõ thöû maùu tröôùc khi laáy maùu truyeàn neân khaû naêng laây nhieãm naøy raát thaáp. - Caùc vi khuaån khaùc nhö vi khuaån gram (-) Brucellose, Rickettsia... tæ leä laây nhieãm ôû caùc loaïi naøy laø 1/10.000 laàn TM. 2.6.3. Beänh nhieãm BC ñôn nhaân. Do virus Eptein - Barr naèm trong lymphocyte B coù söï keát hôïp vôùi caùc beänh lyù nhö: ung thö muõi, voøm hoïng; u lympho Burkit. Ngöôøi ta thaáy trong thöïc nghieäm: neáu 104 virus laøm ñoäc 3 lymphocyte thì seõ gaây ra caùc daáu hieäu laâm saøng caáp. Neáu 107 virus laøm ñoäc moät lymphocyte thì khoâng bieåu hieän laâm saøng. 2.6.4 Caùc loaïi virus khaùng: - Cytomegalovirus laø loaïi virus soáng trong BC ñôn nhaân. Neáu caàn coù 1 x 108 BC ñôn nhaân trong ñôn vò maùu thì khoâng coù khaû naêng truyeàn cytomegalovirus cho ngöôøi nhaän do vaäy ta TM hay HC laéng ngheøo BC thì giaûm ñöôïc nguy cô virus naøy. 2.6.5. Laây nhieãm KSTsoát reùt: KST soát reùt ñöôïc laây qua ñöôøng maùu baèng muoãi chích hay do TM. KSTsoát reùt coù: Plamodium (P) Falciparum P.vivax. P. Malariae. Thôøi gian uû beänh töø 10 - 15 ngaøy coù khi sau 2 thaùng TM vaø coù daáu hieäu soát, reùt run, vaõ moà hoâi... leân töøng côn. Söï laây nhieãm do TM laø KSTsoát reùt ñöôïc ñöa tröïc tieáp vaøo maùu khoâng coù chu kyø phaùt trieån trong gan nhö khi bò muoãi caén do ñoù neáu bò nhieãm thì vieäc ñieàu trò coù phaàn deã daøng hôn. Ngaøy nay haàu heát caùc nôi laáy maùu ñeàu coù theå tìm KSTsoát reùt ôû ngöôøi cho maùu neân tyû leä maéc beänh cuõng coù giaûm hôn. Neáu coù bò nhieãm thì ta coù theå duøng caùc loaïi thuoác soát reùt: uoáng, tieâm... 2.6.6. Nhieãm HIV (Human Immuno Deficiency virus) HIV coù HIV1 vaø HIV2 HIV coù caùc protein nhaân (loõi) laø protein ñöôïc kyù hieäu laø p15, p8, p25, p12, p16. P26 ... vaø caùc protein voõ laø glycoprotein ñöôïc kyù hieäu Gp41, Gp36, Gp40, Gp110, Gp120. Ngaøy nay ngöôøi ta tìm HIV vôùi tìm KT thì tìm moät caùch ñaïi traø vaø tìm KNthì khu truù trong caùc phoøng thí nghieäm nghieân cöùu. 2.6.6.1. Tìm KT khaùng HIV (anti HIV) Hieän nay coù raát nhieàu kyõ thuaät ñeå tìm anti HIV. Phöông phaùp phaùt hieän coù kyõ thuaät ngöng keát (serodia,...) kyõ thuaät men MD (ELISA) vôùi ñoä nhaïy vaø ñoä tin caäy toát. Caùc tröôøng hôïp döông tính cuûa phöông phaùp phaùt hieän chæ ñeå tham khaûo vaø töø maãu maùu ñoù môùi laøm phöông phaùp xaùc ñònh. Phöông phaùp xaùc ñònh töùc laø phöông phaùp quyeát ñònh maãu thöû ñoù coù phaûi laø anti HIV döông tính hay khoâng hay noùi caùch khaùc coù bò nhieãm HIV hay khoâng? Phöông phaùp naøy coù caùc kyõ thuaät nhö Western Blot, RIPA (Radio Immuno Precipitation Assay) ... Ngaøy nay haàu khaép theá giôùi coù caû nöôùc ta khi choïn ngöôøi cho maùu ñeàu coù thöû tìm anti HIV. Nhöng töø khi nhieãm HIV ñeán khi coù anti HIV phaûi maát 4 - 6 tuaàn leã do ñoù neáu laáy maùu thöû ôû giöõa thôøi gian ñoù seõ thaáy anti HIV aâm tính maø ngöôøi ñoù coù nhieãm HIV vaø coù theå laây cho ngöôøi ñöôïc TM ñoù. Vì vaäy duø ñaõ coù thöû HIV caùc cheá phaåm maùu nhöng chöa loaïi tröø hoaøn toaøn söï laây nhieãm. Do ñoù khi TM hay cheá phaåm maùu cuõng coù theå bò laây nhieãm HIV nhaát laø caùc vuøng coù nhieãm HIV cao. 2.6.6.2. Tìm KNHIV. Ngöôøi ta tìm KNHIV thöôøng duøng phöông phaùp sinh hoïc phaân töû coù keát hôïp hay laøm rieâng reõ kyõ thuaät PCR ñeå tìm ADN cuûa virus HIV. Ngaøy nay ngöôøi ta coøn coù kyõ thuaät ELISA tìm KNp24 ñeå phaùt hieän sôùm söï nhieãm HIV.