Ô nhiễm không khí và sức khỏe cộng đồng

Tµi liÖu häc tËp Tªn m«n häc: Søc khoÎ m«i tr­êng Tªn bµi: ¤ nhiÔm kh«ng khÝ vµ søc khoÎ céng ®ång Môc tiªu häc tËp: Sau khi häc xong, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: 1. Tr×nh bµy ®­îc ®Þnh nghÜa, t¸c nh©n, nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ. 2. Tr×nh bµy ®­îc t¸c ®éng cña « nhiÔm kh«ng khÝ lªn søc khoÎ vµ biÕn ®æi khÝ hËu do « nhiÔm kh«ng khÝ. 3. Tr×nh bµy ®­îc c¸c biÖn ph¸p phßng chèng « nhiÔm kh«ng khÝ ®Ó b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång. Néi dung: 1. §Þnh nghÜa vµ c¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ 1.1. §Þnh nghÜa « nhiÔm kh«ng khÝ: - Theo tæ chøc y tÕ thÕ giíi: "« nhiÔm m«i tr­êng kh«ng khÝ chÝnh lµ khi trong kh«ng khÝ cã chÊt l¹ hoÆc cã sù biÕn ®æi quan träng trong thµnh phÇn kh«ng khÝ theo h­íng kh«ng tiÖn nghi, bÊt lîi ®èi víi con ng­êi vµ sinh vËt". - Theo c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam: "« nhiÔm kh«ng khÝ chÝnh lµ khi trong kh«ng khÝ cã mÆt mét chÊt l¹ hoÆc cã mét sù biÕn ®æi quan träng trong thµnh phÇn kh«ng khÝ g©y t¸c ®éng cã h¹i hoÆc g©y ra mét sù khã chÞu ®èi víi søc khoÎ con ng­êi. Sù khã chÞu cã thÓ chØ lµ mét mïi khã chÞu hoÆc gi¶m tÇm nh×n..." 1.2. C¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm kh«ng khÝ: ThuËt ng÷: "chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ" th­êng ®­îc sö dông ®Ó chØ c¸c thµnh phÇn bÞ th¶i vµo kh«ng khÝ do kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña con ng­êi vµ g©y t¸c h¹i xÊu ®Õn søc khoÎ con ng­êi, c¸c hÖ sinh th¸i vµ sinh vËt. C¸c "chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ" cã thÓ ë thÓ r¾n (bôi, bå hãng, muéi than); ë thÓ giät (s­¬ng mï sunfat), hay lµ thÓ khÝ (S02, N02, C0,...). C¸c chÊt nµy ®Òu do 2 nguån c¬ b¶n g©y ra: nguån thiªn nhiªn (nói löa, ch¸y rõng...) vµ nguån nh©n t¹o (do ho¹t ®éng cña con ng­êi: s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, khai th¸c,...). Dùa vµo cÊu t¹o, b¶n chÊt cña chÊt g©y « nhiÔm, chia ra 3 nhãm t¸c nh©n sau: 1.2.1. C¸c t¸c nh©n ho¸ häc g©y « nhiÔm kh«ng khÝ: §ã lµ c¸c lo¹i h¬i khÝ ®éc sau: - C¸c hîp chÊt cña l­u huúnh: S02, S03, H2S04,H2S... - C¸c hîp chÊt cña nit¬: N0, N02, N20, NH3... - C¸c hîp chÊt cña c¸c bon: C0, C02, Aldehyt, Axet«n, Benzen, formaldehyd, c¸c axit, c¸c khÝ cã tõ 1 ®Õn 5 c¸c bon nh­ Mªtan (CH4). - C¸c hîp chÊt cña halogien: HCl, HF, Cl2... - C¸c hy®rocacbon th¬m ®a vßng: 3 - 4 benzoapyren, Ba polycyclic aromatic hy®rocacbua (PAH)... - C¸c ho¸ chÊt trõ s©u diÖt cá: DDT, Ph«tpho h÷u c¬, l©n h÷u c¬... 1.2. 2. C¸c t¸c nh©n lý häc g©y « nhiÔm kh«ng khÝ: - §ã lµ c¸c lo¹i bôi: Bôi kim lo¹i, bôi kho¸ng s¶n (than, ®¸, quÆng...), bôi gç, bôi b«ng, nh­ng nguy hiÓm nhÊt lµ bôi cã chøa silic, chøa ami¨ng. - C¸c lo¹i bøc x¹ ion ho¸ (tia phãng x¹), c¸c bøc x¹ h¹t (a, b, notronvµ bøc x¹ ®iÖn tõ (tia x, g) - Tia cùc tÝm (tia tö ngo¹i): Tõ mÆt trêi, t¨ng lªn do thñng t©ng ozon, tia lazer. - Sãng ®iÖn tõ (tr­êng ®iÖn tõ): Quanh c¸c tr¹m ph¸t sãng ph¸t thanh, truyÒn h×nh, viÔn th«ng, ra ®a, c¸c m¸y mãc ®iÖn tö nh­ tivi, ®iÖn tho¹i di ®éng, c¸c m¸y dïng ®iÖn m¸y, ph¸t ®iÖn, ®­êng dÉn ®iÖn... - TiÕng ån, rung chuyÓn - ¸p suÊt kh«ng khÝ: Thay ®æi ¸p suÊt kh«ng khÝ ®ét ngét - NhiÖt ®é, ®é Èm cña kh«ng khÝ qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp. 1. 2.3. C¸c t¸c nh©n sinh häc g©y « nhiÔm kh«ng khÝ: - C¸c lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh: Tô cÇu vµng, liªn cÇu tan m¸u, trùc khuÈn lao, trùc khuÈn than, trùc khuÈn b¹ch hÇu, trùc khuÈn dÞch h¹ch, phÕ cÇu, tån t¹i trong kh«ng khÝ tõ 3 ngµy ®Õn 6 th¸ng. - C¸c lo¹i vi rót g©y bÖnh (siªu vi khuÈn). Vi rót cóm, vi rót sëi, vi rót quai bÞ, vi rót ®Ëu mïa... - C¸c lo¹i bµo tö nÊm: NÊm Actinomyces minutissimus g©y h¨m bÑn, b×u..., nÊm Trichophyton g©y bÖnh ë tãc, da (bÖnh v¶y rång, Eczema), nÊm Candida g©y bÖnh ë niªm m¹c, g©y dÞ øng. - C¸c lo¹i dÞ nguyªn g©y dÞ øng. PhÊn hoa, bôi nhµ, l«ng sóc vËt... 1.3. C¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ: C¸c t¸c nh©n g©y « nhiÔm kh«ng khÝ ®Òu sinh ra tõ 2 nguån c¬ b¶n sau: nguån « nhiÔm thiªn nhiªn vµ nguån « nhiÔm nh©n t¹o. - Nguån « nhiÔm thiªn nhiªn: Do c¸c hiÖn t­îng thiªn nhiªn g©y ra nh­: giã, nói löa, c¸c qu¸ tr×nh thèi r÷a cña x¸c ®éng, thùc vËt th¶i c¸c chÊt khÝ « nhiÔm vµo m«i tr­êng. - Nguån « nhiÔm nh©n t¹o: Chñ yÕu do qu¸ tr×nh ®èt ch¸y c¸c nhiªn liÖu (gç, cñi, than ®¸, dÇu má, khÝ ®èt...) sinh ra. §©y lµ nguån g©y « nhiÔm th­êng xuyªn, t¨ng lªn theo tèc ®é cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, t¸c ®éng nhiÒu nhÊt ®Õn søc khoÎ, sinh vËt vµ c¸c vËt liÖu kh¸c. Lµ nguån g©y « nhiÔm mµ con ng­êi cã thÓ t¸c ®éng lµm gi¶m ®­îc. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cµng ph¸t triÓn, møc ®é g©y « nhiÔm do c¸c nguån nµy cµng t¨ng. Dùa vµo c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm, ng­êi ta chia ra c¸c nhãm nguån sau: 1.3.1. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh ®èt ch¸y: §©y lµ nguån g©y « nhiÔm nhiÒu nhÊt ë c¸c khu c«ng nghiÖp v× hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nµo còng cÇn cã n¨ng l­îng ®Ó s¶n xuÊt nªn cÇn ph¶i ®èt nhiªn liÖu ®Ó lÊy n¨ng l­îng. Qu¸ tr×nh nµy t¹o nªn khãi, bôi, h¬i n­íc, h¬i khÝ S02, C0, N02, c¸c axits, c¸c chÊt h÷u c¬... 1.3.2.Nhãm do ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i ®éng c¬ « t«: §©y lµ nguån g©y « nhiÔm chñ yÕu cho c¸c ®« thÞ khu d©n c­ tËp trung. T¹i c¸c khu ®« thÞ c«ng nghiÖp, nguån g©y « nhiÔm ®Çu tiªn do c¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp, nguån « nhiÔm thø hai do ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i ®éng c¬ « t« giao th«ng. Do nhiªn liÖu ®èt c¸c ®éng c¬ lµ x¨ng, dÇu, t¹o ra khãi, muéi, h¬i khÝ S02, C0, N02, c¸c axit, c¸c chÊt h÷u c¬. §Æc biÖt « nhiÔm do h¬i ch× pha trong x¨ng. 1.3.3. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh chÕ ho¸ dÇu löa: §©y lµ nguån « nhiÔm t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp chÕ ho¸ dÇu löa. Qu¸ tr×nh chÕ ho¸ dÇu löa t¹o ra bôi, s­¬ng mï, S02, C0, NH3, c¸c hy®r«c¸cbon. 1.3.4. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt luyÖn vµ ®iÖn luyÖn: §©y lµ nguån « nhiÔm t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp luyÖn kim. Qu¸ tr×nh nhiÖt luyÖn vµ ®iÖn luyÖn t¹o ra kim lo¹i tõ quÆng lu«n sinh ra bôi, khãi, S02, C0, c¸c hîp chÊt Florua, c¸c hîp chÊt asen, chÊt h÷u c¬. 1.3.5. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh ho¸ häc: §©y lµ nguån g©y « nhiÔm t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm ho¸ chÊt lu«n t¹o ra bôi, s­¬ng mï, khãi vµ tuú thuéc vµo qu¸ tr×nh ho¸ häc mµ g©y ra c¸c chÊt « nhiÔm ®Æc tr­ng; S02, C0, S03, H2S04, NH3, h¬i axit, h¬i kiÒm... 1.3.6. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thøc ¨n gia sóc, thùc phÈm: §©y lµ nguån « nhiÔm t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc, s¶n xuÊt c¸c lo¹i thùc phÈm. Qu¸ tr×nh nµy lu«n t¹o ra bôi, s­¬ng mï, c¸c chÊt th¬m; Acrolein, acroleic... 1.3.7. Nhãm do c¸c qu¸ tr×nh tuyÓn kho¸ng, tuyÓn quÆng: §©y lµ nguån « nhiÔm t¹i c¸c khu má khai th¸c kho¸ng s¶n, quÆng. Qu¸ tr×nh khai th¸c lu«n t¹o ra bôi, khãi vµ tuú thuéc vµo qu¸ tr×nh tuyÓn kho¸ng, tuyÓn quÆng mµ t¹o ra; S02, C0, florua, chÊt h÷u c¬... CÇn cã b¶ng tæng hîp vÒ c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ theo nguån §Æc ®iÓm chung cña c¸c nguån « nhiÔm c«ng nghiÖp lµ do c¸c èng khãi cña c¸c nhµ m¸y, do qu¸ tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt bÞ bèc h¬i rß rØ thÊt tho¸t trong d©y truyÒn s¶n xuÊt, trªn c¸c ®­êng dÉn ®· th¶i vµo kh«ng khÝ nhiÒu chÊt ®éc h¹i. C¸c chÊt th¶i nµy th­êng cã nång ®é cao, tËp trung t¹i khu c«ng nghiÖp vµ lan truyÒn ra vïng d©n c­ tiÕp gi¸p xung quanh tõ vµi tr¨m mÐt ®Õn vµi ngh×n mÐt, thËm chÝ hµng chôc km. §Æc biÖt lµ c¸c nhµ m¸y nhiÖn ®iÖn, ho¸ chÊt, luyÖn kim, c¬ khÝ, vËt liÖu x©y dùng, c«ng nghiÖp nhÑ... Do tÝnh ®a d¹ng cña c¸c nguån « nhiÔm c«ng nghiÖp mµ viÖc x¸c ®Þnh vµ t×m c¸c biÖn ph¸p xö lý cë c¸c khu c«ng nghiÖp lín cã nhiÒu nhµ m¸y th­êng rÊt khã kh¨n. Ngoµi c¸c nguån do c«ng nghiÖp, cÇn chó ý nguån « nhiÔm do sinh ho¹t cña con ng­êi g©y nªn. Nguån « nhiÔm do sinh ho¹t g©y ra chñ yÕu lµ do bÕp ®un vµ c¸c lß s­ëi ®èt gç cñi, than, dÇu má, hoÆc khÝ ®èt (ga). §Æc ®iÓm nguån « nhiÔm nµy nhá nh­ng cã t¸c ®éng côc bé trùc tiÕp trong mçi gia ®×nh nªn cã thÓ ®Ó l¹i hËu qu¶ lín vµ l©u dµi, nhÊt lµ trªn søc khoÎ trÎ em vµ ng­êi giµ (thêi gian tiÕp xóc víi « nhiÔm nhiÒu nhÊt) Ngoµi c¸c nguån trªn hiÖn nay ë nhiÒu vïng trªn ®Êt n­íc ta ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c lµng nghÒ s¶n xuÊt ra mét khèi l­îng s¶n phÈm ®¸ng kÓ cho x· héi, ®ãng gãp phÇn lín vµo ph¸t triÓn c«ng nghiÖp võa vµ nhá c¸c ®Þa ph­¬ng. Song song víi t¨ng tr­ëng c¸c lîi Ých kinh tÕ t¹i c¸c lµng nghÒ nµy còng ®ang gia t¨ng møc ®é « nhiÔm tõ c¸c lß nÊu thñ c«ng, c¸c x­ëng chÕ biÕn thñ c«ng... víi c¸c nguån « nhiÔm kh«ng qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ®­îc. Nguy hiÓm h¬n lµ n¬i sinh ho¹t nghØ ng¬i cña gia ®×nh vµ céng ®ång th­êng g¾n liÒn víi n¬i s¶n xuÊt, trªn mét diÖn tÝch ®Êt hÑp, kh«ng th«ng tho¸ng, kh«ng che ch¾n, kh«ng cã ph­¬ng tiÖn khö chÊt « nhiÔm nªn møc ®é « nhiÔm th­êng rÊt nÆng nÒ, thêi gian tån l­u chÊt « nhiÔm l©u, thêi gian tiÕp xóc víi « nhiÔm dµi, ®· g©y nhiÒu hËu qu¶ nghiªm träng ®Õn søc khoÎ ng­êi d©n c¸c lµng nghÒ. §iÒu nµy l¹i ch­a ®­îc quan t©m ®Çy ®ñ, ®©y lµ tiÕng chu«ng c¶nh b¸o vÒ « nhiÔm kh«ng khÝ t¹i c¸c lµng nghÒ. 2. Sù lan truyÒn cña c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr­êng kh«ng khÝ: Muèn ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm m«i tr­êng kh«ng khÝ, kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ dù b¸o còng nh­ phßng ngõa « nhiÔm m«i tr­êng kh«ng khÝ ®­îc chÝnh x¸c cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc nång ®é mçi chÊt « nhiÔm trong m«i tr­êng kh«ng khÝ. Mét chÊt sau khi bÞ th¶i vµo kh«ng khÝ, chóng sÏ khuyÕch t¸n ®i c¸c n¬i. C¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Þa h×nh, thµnh phÇn khÝ vµ bôi th¶i... ®· ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n bè cña chÊt « nhiÔm trong kh«ng gian vµ theo thêi gian. Tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn ¶nh h­ëng cña chiÒu cao nguån th¶i, c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t­îng; giã, ®é Èm kh«ng khÝ, nhiÖt ®é kh«ng khÝ... 2.1. ¶nh h­ëng cña chiÒu cao nguån th¶i: Ph©n ra nguån th¶i thÊp vµ nguån th¶i cao. Nguån thÊp lµ c¸c nguån th¶i tõ d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, tõ c¸c miÖng th¶i cña hÖ thèng th«ng giã, tõ c¸c cöa m¸i tho¸t khÝ cña nhµ x­ëng... Chóng cã ®é cao kh«ng cao l¾m. ChÊt « nhiÔm ph¸t ra tõ c¸c nguån thÊp nµy ¶nh h­ëng lín tíi c¸c vïng gÇn ®ã (tuú theo lo¹i nhµ m¸y). Nguån cao lµ nguån ph¸t ra tõ c¸c èng khãi th¶i cao, qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n Ýt chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c c«ng tr×nh l©n cËn, nã chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t­îng, thµnh phÇn, nhiÖt ®é cña khÝ, bôi th¶i. C¸c nguån g©y « nhiÔm th¶i ra qua miÖng th¶i, d­íi t¸c dông cña giã, luång khÝ th¶i bÞ uèn cong theo chiÒu giã thæi. ChÊt « nhiÔm khuyÕch t¸n, réng dÇn ra, tu©n theo quy luËt khuyÕch t¸n cña m« h×nh M.B. Berliand vµ Gauss. Theo quy luËt nµy, vïng kh«ng khÝ gÇn mÆt ®Êt bÞ « nhiÔm th­êng b¾t ®Çu tõ vÞ trÝ c¸ch ch©n èng khãi tõ 4 ®Õn 20 lÇn chiÒu cao èng khãi. ë vÞ trÝ c¸ch ch©n èng khãi tõ 10 ®Õn 40 lÇn chiÒu cao cña èng khãi cã nång ®é « nhiÔm cùc ®¹i, bÞ « nhiÔm nÆng nÒ nhÊt. Cµng xa n÷a, nång ®é chÊt « nhiÔm cµng gi¶m dÇn. 2.2. ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè khÝ t­îng: - ¶nh h­ëng cña giã: Giã lµ yÕu tè ¶nh h­ëng lín nhÊt tíi sù lan truyÒn c¸c chÊt « nhiÔm trong kh«ng khÝ. V× vËy cÇn cã ®Çy ®ñ sè liÖu vÒ tÇn suÊt gÝo, tèc ®é giã theo tõng h­íng, tõng mïa trong n¨m sÏ dù b¸o ®­îc møc ®é « nhiÔm cña c¸c khu vùc. Cã khu vùc bÞ « nhiÔm nÆng vÒ mïa hÌ, cã khu vùc bÞ « nhiÔm nÆng vÒ mïa ®«ng do phô thuéc vµo h­íng gÝo chñ ®¹o trong n¨m. - ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é; NhiÖt ®é kh«ng khÝ cã ¶nh h­ëng tíi sù ph©n bè chÊt « nhiÔm. TÝnh n¨ng hÊp thô nhiÖt cña mÆt ®Êt ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n bè nhiÖt ®é kh«ng khÝ theo chiÒu cao. B×nh th­êng cµng lªn cao nhiÖt ®é kh«ng khÝ cµng gi¶m, theo ph­¬ng th¼ng ®øng gradian nhiÖt ®é kho¶ng 10C/100 mÐt (cø lªn cao 100 mÐt sÏ gi¶m 10C). TrÞ sè nµy cßn phô thuéc vµo ®Þa h×nh bÒ mÆt ®Êt. Sù chªnh lÖch nhiÖt ®é nµy lµm cho chÊt « nhiÔm ë gÇn mÆt ®Êt bèc lªn cao vµ ph©n t¸n ®i, lµm gi¶m møc ®é « nhiÔm. Ng­îc l¹i khi kh«ng khÝ cã gradian nhiÖt ®é ng­îc l¹i, nghÜa lµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ ë d­íi thÊp l¹i l¹nh h¬n nhiÖt ®é trªn cao, g©y ra hiÖn t­îng "nghÞch ®¶o nhiÖt". Sù nghÞch ®¶o nµy lµm gi¶m sù trao ®æi ®èi l­u c¸c luång kh«ng khÝ, lµm gi¶m sù ph©n t¸n c¸c chÊt ®éc h¹i « nhiÔm, chÊt « nhiÔm kh«ng ph©n t¸n lªn cao ®­îc, lµm t¨ng nång ®é ®éc h¹i trong líp kh«ng khÝ gÇn mÆt ®Êt, g©y ra c¸c th¶m ho¹ vÒ « nhiÔm. V× vËy khi thiÕt kÕ l¾p ®Æt c¸c èng th¶i chÊt ®éc h¹i, th× miÖng th¶i cña chóng ph¶i cao h¬n tÇng nghÞch nhiÖt. - ¶nh h­ëng cña ®é Èm vµ m­a: M­a vµ ®é Èm lín cã thÓ lµm cho c¸c h¹t bôi l¬ löng trong kh«ng khÝ hîp víi nhau thµnh c¸c h¹t lín h¬n vµ r¬i nhanh xuèng ®Êt. §é Èm lín sÏ lµm cho c¸c ph¶n øng ho¸ häc cña c¸c chÊt « nhiÔm (S02, S03...) t¹o ra axÝt H2S03, H2S04 m¹nh h¬n, ®é Èm cao lµm cho c¸c chÊt « nhiÔm khã ph©n t¸n h¬n, g©y « nhiÔm nÆng nÒ h¬n. §é Èm cao gióp c¸c vi sinh vËt trong kh«ng khÝ b¸m vµo c¸c h¹t bôi l¬ löng, ph¸t triÓn m¹nh h¬n, g©y nhiÒu t¸c h¹i h¬n. V× vËy thêi tiÕt Èm lµm t¨ng t¸c h¹i cña « nhiÔm. Ng­îc l¹i m­a cã t¸c dông lµm s¹ch kh«ng khÝ, nh­ng c¸c h¹t m­a hoµ tan c¸c h¬i khÝ ®éc, kÐo c¸c h¹t bôi r¬i xuèng ®Êt, g©y « nhiÔm ®Êt vµ n­íc. 2.3. ¶nh h­ëng cña ®Þa h×nh, nhµ cöa c«ng tr×nh: - §Þa h×nh cã ¶nh h­ëng nhiÒu tíi sù ph©n bè chÊt « nhiÔm. ë nh÷ng vïng khuÊt giã, ë sau c¸c ®åi gß, th­êng t¹o ra c¸c vïng giã quÈn, bãng d©m khÝ ®éng häc, lµm cho chÊt « nhiÔm quÈn quanh ë khu vùc ®ã, lµm t¨ng nång ®é chÊt « nhiÔm, g©y « nhiÔm nÆng nÒ h¬n. - ¶nh h­ëng cña nhµ cöa, c«ng tr×nh: Khi giã thæi vµo khu vùc cã nhµ cöa vµ c«ng tr×nh th­êng chuyÓn ®éng cña giã bÞ thay ®æi. Mét sè vïng bÞ quÈn giã, tèc ®é giã còng thay ®æi nªn ¶nh h­ëng nhiÒu tíi sù ph©n bè chÊt « nhiÔm. Trong vïng giã quÈn, ®Æc biÖt trong c¸c ®« thÞ, c¸c nguån « nhiÔm thÊp sÏ g©y « nhiÔm nÆng nÒ h¬n. C¸c nguån « nhiÔm cã ®é cao lín h¬n chiÒu cao vïng giã quÈn sÏ kh«ng g©y « nhiÔm cho vïng giã quÈn ë trªn m¸i vµ sau nhµ. 3. ¶nh h­ëng cña « nhiÔm kh«ng khÝ tíi søc khoÎ con ng­êi: C¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr­êng kh«ng khÝ th­êng tån t¹i ë 2 d¹ng phæ biÕn; d¹ng h¬i khÝ vµ d¹ng ph©n tö nhá (bôi l¬ löng, bôi l¾ng, aerosol khÝ, láng, r¾n). PhÇn lín c¸c chÊt « nhiÔm ®Òu g©y t¸c h¹i ®èi víi søc khoÎ con ng­êi, g©y bÖnh tËt, ¶nh h­ëng cÊp tÝnh cã thÓ g©y ra tö vong nh­ vô ngé ®éc khãi s­¬ng ë Lu©n §«n (Anh) n¨m 1952 g©y tö vong 5.000 ng­êi. ¶nh h­ëng m·n tÝnh, ®Ó l¹i t¸c h¹i l©u dµi nh­ g©y c¸c bÖnh m·n tÝnh, g©y ung th­ phæi. N¬i tËp trung giao th«ng g©y nång ®é khÝ C0 cao, nång ®é ch× cao trong kh«ng khÝ, lµm t¨ng tû lÖ m¾c bÖnh thÇn kinh. 3. 1. ¶nh h­ëng cña bôi, h¬i khÝ ®éc trªn søc khoÎ: - ¶nh h­ëng cña bôi: Tuú theo kÝch th­íc vµ b¶n chÊt ho¸ häc mµ bôi g©y c¸c t¸c h¹i kh¸c nhau trªn søc khoÎ. Cã lo¹i bôi g©y nhiÔm ®éc chung (ch×, thuû ng©n, benzen...), bôi g©y ung th­ (bôi quÆng, bôi phãng x¹, hîp chÊt cr«m...), bôi g©y x¬ phæi (bôi silic, bôi ami¨ng,...), bôi g©y nhiÔm trïng, dÞ øng (bôi l«ng, tãc, bôi b«ng, gai, ph©n ho¸ häc...). C¬ quan dÔ bÞ tæn th­¬ng nhÊt lµ ®­êng h« hÊp. §­êng h« hÊp trªn: viªm mòi häng cÊp tÝnh, viªm mòi häng m·n, loÐt thñng v¸ch ng¨n mòi. §­êng h« hÊp d­íi: g©y c¸c bÖnh vÒ phæi vµ phÕ qu¶n, hen, viªm phÕ qu¶n m·n, c¸c bÖnh bôi phæi siic, bôi phæi than, x¬ phæi, ung th­ phæi, ...Bôi g©y c¸c tæn th­¬ng 1) ë da, niªm da, viªm da, dÞ øng da. - ¶nh h­ëng cña h¬i khÝ ®éc: Còng nh­ bôi, c¸c h¬i khÝ ®éc vµo c¬ thÓ chñ yÕu qua ®­êng h« hÊp, tiªu ho¸ vµ da niªm m¹c. Hay gÆp nhÊt vµ còng lµ nguy hiÓm nhÊt lµ qua ®­êng h« hÊp. Tuú theo b¶n chÊt ho¸ häc mµ cã h¬i khÝ ®éc: kÝch thÝch, g©y báng da, niªm m¹c: h¬i axit, h¬i kiÒm,...Cã h¬i khÝ ®éc kÝch thÝch ®­êng h« hÊp: clo, NH3, S02,N0, HCl, fluo... Cã h¬i khÝ ®éc g©y ng¹t: C0, C02, ªtan, mªtan, khÝ nit¬ (azèt),... Cã h¬i khÝ g©y ®éc chung cho c¬ thÓ: hy®roc¸cbon, halogen, cloruametin, bromua metin..., g©y ®éc cho hÖ thèng t¹o m¸u: benzen, phenon, ch×,... C¸c h¬i khÝ « nhiÔm kh«ng khÝ hay gÆp: - C¸cbonmonoxit (C0): KhÝ kh«ng mµu, kh«ng mïi, nhÑ h¬n kh«ng khÝ, g©y nhiÔm ®éc cÊp cho ng­êi vµ ®éng vËt, lµm mÊt kh¶ n¨ng vËn chuyÓn oxy cña m¸u, g©y ng¹t. - KhÝ sulfuroxit (S0X) chÊt ®iÓn h×nh lµ sulfurdioxit (S02), sulfurtrioxit (S03) kÝch thÝch g©y tæn th­¬ng ®­êng h« hÊp. - KhÝ clo vµ HCl (hydro clorua): KÝch thÝch, g©y tæn th­¬ng ®­êng h« hÊp. - H¬i ch× vµ c¸c hîp chÊt cña ch×: G©y ®éc hÖ thÇn kinh, c¬ quan t¹o m¸u. - H¬i thuû ng©n (Hg): §éc cho hÖ thÇn kinh, bµo thai. - C¸c hydro cacbon: KÝch thÝch niªm m¹c, h« hÊp g©y ung th­ phæi, tæn th­¬ng thÇn kinh, g©y suy tuû, suy nh­îc... - Nit¬ oxit: Tæn th­¬ng bé m¸y h« hÊp, tim, gan. - Hydro sulfur (H2S): KÝch thÝch, g©y viªm ®­êng h« hÊp. - Am«niac (NH3): KÝch thÝch, g©y viªm ®­êng h« hÊp. - C¸c ho¸ chÊt trõ s©u diÖt cá Clo h÷u c¬, l©n h÷u c¬: g©y nhiÔm ®éc thÇn kinh, viªm gan, thËn, d¹ dµy, ruét... - Héi chøng SBS (Sick Building Syndrome): Bôi vµ h¬i khÝ ®éc phèi hîp g©y tæn th­¬ng toµn th©n, g©y héi chøng SBS: g©y nhøc ®Çu, hoa m¾t, chãng mÆt, mÖt mái, ch¸n ¨n, ®au vai, ®au g¸y, mÊt ngñ, rèi lo¹n kinh nguyÖt... 3. 2. ¶nh h­ëng cña c¸c t¸c nh©n vi sinh vËt « nhiÔm kh«ng khÝ trªn søc khoÎ - G©y c¸c bÖnh l©y qua ®­êng h« hÊp: BÖnh lao, b¹ch hÇu, ho gµ, cóm, sëi... - G©y c¸c bÖnh nhiÔm trïng da, niªm m¹c: viªm da do tô cÇu vµng, viªm mòi häng do liªn cÇu tan m¸u, viªm da do trùc khuÈn mñ xanh, g©y nhiÔm trïng c¸c vÕt th­¬ng. C¸c lo¹i viªm da do nÊm: h¾c lµo, vÈy nÕn, dÞ øng da vµ niªm m¹c do c¸c dÞ nguyªn g©y dÞ øng. 3. 3. ¶nh h­ëng cña c¸c t¸c nh©n lý häc « nhiÔm kh«ng khÝ: - NhiÖt ®é kh«ng khÝ phèi hîp víi ®é Èm kh«ng khÝ qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp g©y rèi lo¹n qu¸ tr×nh ®iÒu nhiÖt cña c¬ thÓ, g©y nhiÔm l¹nh hoÆc say n¾ng, lµn t¨ng c¸c bÖnh tiªu ho¸, thÇn kinh, tim m¹ch, thËn... - Bøc x¹ ion ho¸ (tia phãng x¹): G©y c¸c bÖnh phãng x¹ nghÒ nghiÖp, tæn th­¬ng c¬ quan t¹o m¸u, sinh dôc... - Tia tö ngo¹i (cùc tÝm): G©y viªm m¾t, ®ôc nh©n m¾t, ung th­ da, g©y say n¾ng. - Tia lazer: Tæn th­¬ng da, m¾t: báng da, báng gi¸c m¹c - Sãng ®iÖn tõ (tr­êng ®iÖn tõ): G©y suy nh­îc thÇn kinh, nhøc ®Çu, mÊt ngñ, gi¶m t×nh dôc, tæn th­¬ng m¾t, tim m¹ch, gi¶m tinh trïng, rèi lo¹n kinh nguyÖt, ¶nh h­ëng c¬ quan t¹o m¸u, gi¶m mét sè néi tiÕt tè, cã thÓ g©y ung th­ n·o... - TiÕng ån: G©y ®iÕc nghÒ nghiÖp, ¶nh h­ëng thÇn kinh, tim m¹ch. - ¸p suÊt kh«ng khÝ: G©y bÖnh lªn cao (do gi¶m ¸p suÊt riªng phÇn « xy), bÖnh thïng lÆn (t¨ng ¸p lùc kh«ng khÝ)... 4. T¸c h¹i cña « nhiÔm kh«ng khÝ lªn thùc b×, hÖ sinh th¸i vµ c¸c c«ng tr×nh x©y dùng - Mét sè chÊt chøa trong kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm cã thÓ lµ nguyªn nh©n g©y ra sù ngé ®éc cÊp tÝnh hay m·n tÝnhh cña thùc vËt khÝ S02 vµ Cl2 lµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm ®Çu tiªn trong c¸c chÊt g©y « nhiÔm cã h¹i ®· biÕt. KhÝ S02 ®Æc biÖt cã h¹i ®èi víi lóa m¹ch vµ c©y b«ng. NhiÒu lo¹i hoa vµ c©y ¨n qu¶ kÓ c¶ cam, quýt, ®Æc biÖt nh¹y c¶m víi Cl2 trong nhiÒu tr­êng hîp ngay c¶ ë nång ®é t­¬ng ®èi thÊp. - M­a axit lµ hÖ qu¶ cña sù hoµ tan S02 vµo n­íc m­a, khi r¬i xuèng ao hå s«ng ngßi th× g©y t¸c h¹i ®Õn sinh vËt sèng trong n­íc. - C¸c c«ng tr×nh x©y dùng, c¸c t­îng ®µi, c¸c di tÝch lÞch sö vµ v¨n ho¸, c¸c vËt liÖu x©y dùng, hÖ thèng ®­êng d©y dÉn ®iÖn, truyÒn tin... ®Òu bÞ huû ho¹i bëi m«i tr­êng kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm ¨n mßn, nøt nÎ, mÊt mÇu, bong s¬n... 5. ¶nh h­ëng toµn cÇu cña c¸c chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ: C¸c chÊt « nhiÔm chñ yÕu cã mÆt trong tÇng ®èi l­u vµ phÇn d­íi tÇng b×nh l­u - Líp kh«ng khÝ gÇn mÆt ®Êt cã chiÒu cao kho¶ng 100 mÐt ë ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp bÞ « nhiÔm nhiÒu nhÊt. Mét sè chÊt ®­îc hÊp thô bëi hÖ thùc vËt, nhµ cöa, nguån n­íc (s«ng ngßi, ®¹i d­¬ng) - Líp tiÕp theo cã chiÒu cao 100 - 200 mÐt, c¸c chÊt « nhiÔm ®­îc ph©n bè t­¬ng ®èi ®Òu do sù ®èi l­u cña kh«ng khÝ vµ mét phÇn ®­îc röa bëi m­a giã, s­¬ng mï. - Líp thø 3 kÐo dµi hÕt tÇng ®èi l­u chøa nhiÒu h¬i n­íc vµ m©y, ë ®©y c¸c chÊt « nhiÔm ®­îc hoµ tan trong c¸c giät n­íc cña m©y. Chóng ®­îc th¶i trõ theo n­íc m­a hay ®i vµo khÝ quyÓn qua ®­êng bay h¬i cña m©y - PhÇn d­íi cña tÇng b×nh l­u cã nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm thÊp. C¸c chÊt nµy l­u l¹i ë vïng b×nh l­u kh¸ l©u do khÝ quyÓn Ýt di chuyÓn. C¸c chÊt « nhiÔm s¬ cÊp (C02, S02, H2S, N0x, CnHm, h¹t) ®­îc th¶i vµo khÝ quyÓn. Víi sù cã mÆt cña h¬i n­íc, oxy, ozon vµ bøc x¹ mÆt trêi chóng chÞu sù biÕn ®æi ho¸ häc vµ t¹o ra c¸c chÊt « nhiÔm thø cÊp. C¸c chÊt « nhiÔm nµy (c¶ s¬ cÊp vµ thø cÊp) sÏ t¸c ®éng tæng hîp lªn m«i tr­êng: ®Êt, n­íc, kh«ng khÝ hÖ ®éng thùc vËt vµ ng­êi. GÇn ®©y cã 3 t¸c ®éng toµn cÇu cña chÊt « nhiÔm th­êng ®­îc nh¾c tíi: M­a axit, hiÖu øng nhµ kÝnh vµ lç thñng tÇng ozon. 5.1. M­a axit Nguyªn nh©n m­a axit lµ do sù « nhiÔm bëi c¸c khÝ N0x vµ S0x. Tõ chóng t¹o ra hai axit HN03 vµ H2S04 theo c¸c ph¶n øng quang hãa trong khÝ quyÓn. N0 + 03 ® N02 + 02 N02 + 03 ® N03 + 02 N02 + N03 ® 2N02 05 N2 05 + H204 ® 2HN03 HN03 ®­îc hoµ tan trong n­íc m­a hoÆc ph¶n øng víi NH3 t¹o ra NH4N03 S02 + 0,5 02 + H20 ® H2S04 Ph¶n øng nµy ®­îc xóc t¸c bëi nhiÒu chÊt cã mÆt trong khÝ quyÓn: N0x, c¸c ion kim lo¹i: Mn(II), Fe(II), Ni(II), Cu(II) cã mÆt trong c¸c giät n­íc, h¹t bå hãng. M­a axit g©y ra nhiÒu t¸c h¹i nghiªm träng cho m«i tr­êng: - Lµm h­ h¹i c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ, nhµ cöa, t­îng ®µi... C¸c vËt liÖu x©y dùng nh­ cÈm th¹ch, ®¸ phiÕn, ®¸ v«i... bÞ rç vµ ¨n mßn dÇn do m­a axit. - M­a axit huû diÖt rõng, g©y thiÖt h¹i mïa mµng, nguy hiÓm cho sinh vËt trong n­íc. - M­a axit ngÊm vµo ®Êt, lµm hoµ tan c¸c kim lo¹i nÆng. Thùc vËt dinh d­ìng nguån ®Êt nµy chøa nhiÒu c¸c chÊt kim lo¹i nÆng nµy, tõ ®Êy qua thøc ¨n ®i vµo c¬ thÓ ng­êi vµ ®éng vËt. 5.2. HiÖu øng nhµ kÝnh (Green house effect) Trong khÝ quyÓn, nång ®é khÝ C02 kh¸ lín: Kho¶ng 320 ppm (partion par million - TÝnh theo thÓ tÝch sè ml C02 trong 1 triÖu ml kh«ng khÝ hay trong 1m3 kh«ng khÝ Trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng khÝ C02 kh«ng ph¶i lµ chÊt « nhiÔm: 50% C02 dïng cho quang hîp vµ hoµ tan trong n­íc, 50% cßn l¹i ®i vµo khÝ quyÓn t¹o thµnh mét líp bao quanh tr¸i ®Êt. Líp nµy gi÷ cho nhiÖt ®é kh«ng khÝ trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho ®éng, thùc vËt ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh ®èt ch¸y nhiªn liÖu ho¸ th¹ch (than), cñi Ýt ¶nh h­ëng ®Õn dù tr÷ «xy cña m«i tr­êng, nh­ng khi C02 t¹o ra sÏ ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn hµm l­îng cña nã trong khÝ quyÓn. Ng­êi ta ­íc tÝnh riªng ®èt than ®¸, mçi n¨m th¶i vµo khÝ quyÓn 2,5.1013 tÊn C02. Qua mét sè tû n¨m l­îng C02 do nói löa phun ra ­íc tÝnh b»ng 40.000 lÇn l­îng C02 cã trong khÝ quyÓn hiÖn nay. RÊt may lµ kh«ng ph¶i toµn bé khÝ C02 nµy tån l­u l¹i trong khÝ quyÓn. Kho¶ng mét nöa ®· ®­îc thùc vËt vµ n­íc biÓn hÊp thô. PhÇn C02 ®­îc n­íc biÓn hÊp thô, hoµ tan trong n­íc vµ chuyÓn thµnh HC0-3. C¸c thùc vËt d­íi n­íc biÓn gi÷ vai trß quan träng trong viÖc duy tr× sù c©n b»ng C02 gi÷a khÝ quyÓn vµ ®¹i d­¬ng. KhÝ C02 chñ yÕu l­u ®äng ë tÇng ®èi l­u. Nh­ ®· biÕt, nhiÖt ®é mÆt tr¸i ®Êt ®­îc t¹o thµnh bëi sù c©n b»ng gi÷a n¨ng l­îng mÆt trêi chiÕu xuèng tr¸i ®Êt vµ n¨ng l­îng bøc x¹ nhiÖt cña mÆt ®Êt ph¸t vµo kh«ng gian vò trô. Bøc x¹ mÆt trêi lµ bøc x¹ sãng ng¾n nªn nã dÔ dµng xuyªn qua c¸c líp khÝ C02 vµ tÇng ozon chiÕu xuèng tr¸i ®Êt. Ng­îc l¹i bøc x¹ nhiÖt tõ mÆt ®Êt ph¸t vµo vò trô lµ bøc x¹ sãng dµi (tia nhiÖt, bøc x¹ hång ngo¹i: 14.000 - 25.000 nm), nã kh«ng cã kh¶ n¨ng xuyªn qua líp khÝ C02 vµ bÞ khÝ C02 vµ h¬i n­íc trong khÝ quyÓn hÊp thô l¹i. Trong sè c¸c chÊt cã trong thµnh phÇn khÝ quyÓn, chØ cã C02 vµ h¬i n­íc hÊp thô m¹nh bøc x¹ hång ngo¹i vµ gi÷ l¹i phÇn lín bøc x¹ cña tr¸i ®Êt ph¸t ra. Nh­ vËy c¸c bøc x¹ ®­îc hÊp thô bëi C02 vµ h¬i n­íc ®­îc ph¶n x¹ mét phÇn trë l¹i bÒ mÆt tr¸i ®Êt. KÕt qu¶ bÒ mÆt tr¸i ®Êt nhËn thªm mét l­îng nhiÖt vµ nãng lªn. Trong khÝ quyÓn cã nång ®é khÝ C02 b×nh th­êng, nhiÖt ®é cña líp khÝ quyÓn bao quanh tr¸i ®Êt kh«ng bÞ ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ. Trong khÝ quyÓn cã nång ®é khÝ C02 lín nhiÖt ®é cña líp khÝ quyÓn bao quanh tr¸i ®Êt t¨ng lªn, dÉn ®Õn lµm t¨ng nhiÖt ®é mÆt tr¸i ®Êt. HiÖn t­îng nµy ®­îc gäi lµ hiÖu øng "nhµ kÝnh" v× líp khÝ C02 ë ®©y cã t¸c dông t­¬ng tù nh­ líp kÝnh gi÷ nhiÖt cña nhµ kÝnh trång rau xanh trong mïa ®«ng, chØ kh¸c lµ nã cã quy m« toµn cÇu. Nguyªn nh©n t¨ng l­îng C02 chñ yÕu do s¶n xuÊt n¨ng l­îng 80% n¨ng l­îng con ng­êi sö dông lµ do ®èt ch¸y nhiªn liÖu chøa c¸cbon. Do ph¸ rõng, ch¸y rõng nªn lµm gi¶m m¹nh l­îng C02 sö dông cho quang hîp cña c©y xanh vµ khi nhiÖt ®é t¨ng lµm cho l­îng C02 hoµ tan trong ®¹i d­¬ng t¨ng lªn. TÊt c¶ lµm cho l­îng C02 t¨ng lªn. Ng­êi ta ­íc tÝnh nhiÖt ®é tr¸i ®Êt t¨ng lªn 3,60C khi nång ®é C02 t¨ng lªn gÊp ®«i. NhiÖt ®é t¨ng g©y ra nhiÒu t¸c ®éng bÊt lîi, lµ nguyªn nh©n lµm tan líp b»ng bao phñ ë Antarctic cùc b¾c, do ®ã sÏ n©ng cao mùc n­íc biÓn. NÕu toµn bé b¨ng ë 2 cùc tr¸i ®Êt tan ra th× toµn bé c¸c ®¹i d­¬ng sÏ n©ng cao thªm, tÊt c¶ c¸c thµnh phè lµng m¹c n»m ë c¸c vïng ®ång b»ng thÊp, bê biÓn thÊp sÏ ch×m d­íi n­íc biÓn. Theo ch­¬ng tr×nh m«i tr­êng liªn hîp quèc, mùc n­íc biÓn sÏ d©ng cao 1,5 - 3,5 mÐt trong vßng 30 n¨m tíi nÕu kh«ng tr¸nh ®­îc hiÖn t­îng "nhµ kÝnh". 5.3. Lç thñng tÇng ozon Ozon cã mÆt ë trong tÇng b×nh l­u (c¸ch mÆt ®Êt kho¶ng 25 km) víi nång ®é trung b×nh 1 ppm t¹o thµnh líp cã bÒ dµy 2 km bao bäc quanh tr¸i ®Êt, b¶o vÖ tr¸i ®Êt. Nã ®­îc xem lµ c¸i « b¶o vÖ loµi ng­êi vµ thÕ giíi ®éng vËt, tr¸nh khái tai ho¹ do bøc x¹ tö ngo¹i cña mÆt trêi g©y ra, nã gi÷ vai trß quan träng ®èi víi khÝ hËu vµ sinh th¸i cña tr¸i ®Êt. Khi bøc x¹ mÆt trêi chiÕu qua tÇng ozon, phÇn lín l­îng bøc x¹ tö ngo¹i ®· bÞ hÊp thô tr­íc khi chiÕu xuèng tr¸i ®Êt. NÕu ho¹t ®éng cña con ng­êi lµm suy yÕu tÇng ozon trong khÝ quyÓn sÏ g©y ra th¶m ho¹ ®èi víi mäi hÖ sinh th¸i trªn traÝ ®Êt. HiÖn nay ng­êi ta ®· ph¸t hiÖn ra lç thñng cña tÇng ozon ë B¾c Cùc vµ Nam Cùc. Nguyªn nh©n sù suy gi¶m nång ®é ozon lµ do t¨ng c­êng sö dông c¸c chÊt t¶i l¹nh dïng trong kü thuËt lµm l¹nh nh­ clorofluorometan (CFM) hay lµ "Freon". Chóng lµ khÝ tr¬ ®èi víi c¸c ph¶n øng ho¸ häc, lý häc th«ng th­êng, nh­ng khi chóng ®­îc tÝch luü ë tÇng cao khÝ quyÓn, d­íi t¸c dông cña tia bøc x¹ tö ngo¹i mÆt trêi (hy) ®· lµm tho¸t ra nguyªn tö clo ho¹t ®éng (Cl*). Mçi mét nguyªn tõ Clo nµy l¹i ph¶n øng d©y chuyÒn víi 100.000 ph©n tö ozon vµ biÕn ozon thµnh oxy. V× vËy sù gi¶m 40% nång ®é ozon ë cùc B¾c tr¸i ®Êt hiÖn nay, mÇm mèng cña lç thñng ozon lµ do con ng­êi ®· sö dông nhiÒu chÊt CFM. C¸c m¸y bay siªu ©m, tªn löa bay ë ®é cao lín th¶i ra nhiÒu khÝ NOx còng g©y nguy h¹i cho tÇng ozon. Nói löa ho¹t ®éng phun nham th¹ch cã khÝ Clo vµ HCl vµo tÇng b×nh l­u lµ nguyªn nh©n ph©n huû ozon. Mét sè ph¶n øng chÝnh g©y suy gi¶m nång ®é ozon sau: Cl2FCH bøc x¹ tö ngo¹i (l » 200nm) Cl* + ClFCH + Cl* + 03 ® Cl0* + 02 Cl0* + 0 ® Cl* + 02 Tuy vËy trong tÇng b×nh l­u cã CH4 vµ N02, chóng tham gia vµo c¸c ph¶n øng t¹o ra c¸c hîp chÊt: HCl, C2H6, Cl0 - N02 (clorin nitrat ) bÒn v÷ng. HCl vµ Clo - N02 hoµ tan trong c¸c giät n­íc, vµo tÇng ®èi l­u qua n­íc m­a. Nhê t¹o c¸c hîp chÊt bÒn v÷ng nµy, vßng xóc t¸c cña Clo vµ NOx ph¸ huû ozon bÞ gi¶m ®i, v× vËy lµm chËm l¹i qu¸ tr×nh tiªu thô ozon. CH4 + Cl* ® HCl + CH3 C*H3 + C*H3 ® C2H6 N02 + Cl0* ® Cl0 - N02 §©y lµ nh÷ng ph¶n øng ng¨n c¶n Cl* tiªu thô ozon. NÕu kh«ng cã biÖn ph¸p lµm gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ, ®Ó x¶y ra hiÖn t­îng tÇng ozon bÞ ph¸ huû th× nhiÖt ®é tr¸i ®Êt cã thÓ t¨ng lªn , t¨ng l­îng bøc x¹ tö ngo¹i chiÕu tíi mÆt ®Êt, do ®ã sÏ gia t¨ng bÖnh ­ng th­ da vµ cuèi cïng lµm chÕt nhiÒu sinh vËt, trong ®ã cã con ng­êi. 6. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ ë n­íc ta. N­íc ta ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ víi tèc ®é nhanh chãng nªn t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c ®« thÞ, nhiÒu n¬i, nhiÒu lóc t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ ®· ë møc b¸o ®éng. 6.1.Thñ ®« Hµ Néi: Khu c«ng nghiÖp Th­îng §×nh lµ khu c«ng nghiÖp lín nhÊt Hµ Néi gåm 22 xÝ nghiÖp nhµ m¸y, tr­íc ®©y n»m xa khu d©n c­, nay c¸c khu d©n c­ míi mäc lªn ®«ng ®óc xung quanh khu c«ng nghiÖp nh­ Thanh Xu©n B¾c, Thanh Xu©n Nam, Thanh Xu©n Trung, Kim Giang... Nhµ m¸y xÝ nghiÖp xen kÏ víi c¬ quan, tr­êng häc, nhµ ë, kh«ng cã gi¶i c©y xanh c¸ch ly gi÷a khu d©n c­ vµ c¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp. NhiÒu nhµ m¸y xÝ nghiÖp ë quËn Hai Bµ Tr­ng tr­íc ®©y n»m ven néi, nay do më réng thµnh phè nªn ®· n»m gän trong c¸c khu d©n c­ ®«ng ®óc, g©y « nhiÔm trÇm träng cho c¸c ph­êng x· xung quanh nh­ c¸c nhµ m¸y: c¬ khÝ TrÇn H­ng §¹o, r­îu bia Hµ Néi, DÖt kim §«ng Xu©n, DÖt 8-3, ho¸ chÊt Ba NhÊt, c¬ khÝ Mai §éng... QuËn Ba §×nh cã c¸c nhµ m¸y bia Hµ Néi, giÊy Tróc B¹ch, da Thuþ Khuª. QuËn Hoµn KiÕm: v¨n phßng phÈm Hång Hµ, « t« Ng« Gia Tù, nhùa Hµ Néi. L­îng khãi bôi, h¬i khÝ ®éc do c¸c nhµ m¸y ë quËn Hai Bµ Tr­ng vµ khu Th­îng §×nh, quËn §èng §a th¶i ra ®Òu cao h¬n nhiÒu tiªu chuÈn cho phÐp (TCCP) trung b×nh 7-8 lÇn, tèi ®a 14-15 lÇn. . Së y tÕ Hµ Néi thèng kª vÒ kh¸m 9214 l­ît ng­êi t¹i 90 ®¬n vÞ s¶n xuÊt ë thñ ®« Hµ Néi, ph¸t hiÖn ®­îc 4110 ng­êi (44,6%) m¾c bÖnh nghÒ nghiÖp trong ®ã bÖnh bôi phæi 2250 ng­êi(24,4%), ¶nh h­ëng thÝnh gi¸c 1000 ng­êi (10,85%), ngé ®éc ch× 75 ng­êi (8,14%). Giao th«ng còng lµ nguån g©y « nhiÔm lín cña Hµ Néi. T¹i c¸c nót vµ ®­êng giao lín: NguyÔn Tr·i, nång ®é CO gÊp 1,5-1,7 lÇn TCCP , SO2 gÊp 3 - 15 lÇn TCCP, NO2 gÊp 2,5-2,9 lÇn TCCP, bôi l¬ löng gÊp 5-20 lÇn TCCP. 6.2.Thµnh phè c¶ng H¶i Phßng: Cã nhµ m¸y xi m¨ng H¶i Phßng, nhµ m¸y ®iÖn Th­îng Lý, c¬ khÝ Duyªn H¶i, ®ãng tµu B¹ch §»ng... ®Òu lµ nguån g©y « nhiÔm: bôi l¬ löng vïng d©n c­ xung quanh xi m¨ng H¶i Phßng cao h¬n 3-8 lÇn TCCP. 6.3.Thµnh phè Hå CHÝ Minh: Lµ thµnh phè cã tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ ho¸ cao nhÊt n­íc ta, n¬i cã møc « nhiÔm lín nhÊt cña vïng §«ng Nam Bé. Nång ®é bôi l¾ng gÊp 3-4 lÇn TCCP (khu vùc NguyÔn V¨n Cõ, NguyÔn tri Ph­¬ng). Khu vùc chî BÕn Thµnh, B×nh T©y, TrÇn H­ng §¹o, NguyÔn Tri Ph­¬ng, khÝ SO2 gÊp 16 lÇn TCCP. 6.4.C¸c khu c«ng nghiÖp: ViÖt Tr×, Supephotphat L©m Thao, gang thÐp Th¸i Nguyªn, ph©n ®¹m Hµ B¾c, ph©n l©n V¨n §iÓn, diÖn Ninh B×nh, xi m¨ng Hoµng Th¹ch, vïng má Qu¶ng Ninh... ®Òu cã nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm v­ît TCCP. D©n c­ sèng ë c¸c vïng tiÕp gi¸p khu c«ng nghiÖp ®Òu m¾c bÖnh ®­êng h« hÊp, bÖnh da, bÖnh m¾t, bÖnh dÞ øng víi tû lÖ lín so víi c¸c vïng kh«ng « nhiÔm. 7. Tiªu chuÈn cho phÐp cña c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr­êng kh«ng khÝ. Tiªu chuÈn cho phÐp cña c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr­êng kh«ng khÝ tuú thuéc vµo tõng quèc gia vµ tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Th­êng ng­êi ta thèng nhÊt quy ®Þnh: kh«ng khÝ trong s¹ch lµ khi nång ®é khÝ SO2 trong kh«ng khÝ nhá h¬n 0,011 mg/m3 kh«ng khÝ, bôi l¬ löng trong kh«ng khÝ < 0,25 mg/m3 kh«ng khÝ, bôi l¾ng <100 tÊn/km2 diÖn tÝch/ n¨m. Khi v­ît qu¸ tiªu chuÈn nµy lµ kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §èi víi kh«ng khÝ ë khu vùc d©n c­ Nång ®é tèi ®a cho phÐp ®èi víi c¸c chÊt Nång ®é tõng lÇn ®o Nång ®é trung b×nh ngµy ®ªm CO 3 (mg/m3) 1 (mg/m3) NO2 0,085 (mg/m3) 0,085(mg/m3) SO2 0,5 (mg/m3) 0,05 (mg/m3) Bôi kh«ng ®éc h¹i 0,5 (mg/m3) 0,15 (mg/m3) N¨m 1995, Nhµ n­íc ta ban hµnh "C¸c tiªu chuÈn Nhµ n­íc ViÖt Nam vÒ m«i tr­êng", vÒ chÊt l­îng kh«ng khÝ: tiªu chuÈn chÊt l­îng kh«ng khÝ xung quanh (TCVN 5937 -1995), ¸p dông ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l­îng kh«ng khÝ xung quanh vµ gi¸m s¸t t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ. Trong chÊt l­îng kh«ng khÝ: kh«ng khÝ xung quanh lµ kh«ng khÝ ngoµi trêi mµ con ng­êi, thùc vËt, ®éng vËt hoÆcvËt liÖu cã thÓ tiÕp xóc víi nã. Nh­ vËy tiªu chuÈn nµy bao gåm kh«ng khÝ ë khu vùc d©n c­. Tiªu chuÈn chÊt l­îng kh«ng khÝ xung quanh (TCVN 5937 - 1995) Nång ®é tèi ®a cho phÐp víi c¸c chÊt Nång ®é trung b×nh 1 giê Nång ®é trung b×nh ngµy ®ªm (24 giê) CO 40 (mg/m3) 5 (mg/m3) NO2 0,4 (mg/m3) 0,1 (mg/m3) SO2 0,5 (mg/m3) 0,3 (mg/m3) Pb (Ch×) - 0,005 (mg/m3) O3 0,2 (mg/m3) 0,06 (mg/m3) Bôi l¬ löng 0,3 (mg/m3) 0,2 (mg/m3) C¸c n­íc cßn kiÕn nghÞ c¸c cÊp b¸o ®éng vÒ « nhiÔm kh«ng khÝ N«ng ®é chÊt « nhiÔm B¸o ®éng cÊp I B¸o ®éng cÊp II B¸o ®éng cÊp III CO 100 (p.p.m) 200 (p.p.m) 300 (p.p.m) NO2 3 (p.p.m) 5 (p.p.m) 10 (p.p.m) SO2 3 (p.p.m) 5 (p.p.m) 10 (p.p.m) O3 0,5 (p.p.m) 1 (p.p.m) 1,5 (p.p.m) Ng­êi ta c¨n cø vµo tiªu chuÈn cho phÐp nµy ®Ó gi¸m s¸t møc ®é trong s¹ch cña kh«ng khÝ vµ gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña c¸c dù ¸n kinh tÕ, c¸c khu c«ng nghiÖp s¶n xuÊt. 8. C¸c biÖn ph¸p phßng chèng « nhiÔm kh«ng khÝ. 1. Lµm gi¶m bít bôi, h¬i khÝ ®éc t¹i nguån « nhiÔm b»ng c¸c gi¶i ph¸p c«ng nghÖ vµ kü thuËt vÖ sinh: l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ läc, hót bôi: läc Cyclone, läc tÜnh ®iÖn, trung hoµ h¬i khÝ ®éc b»ng viÖc cho ®i qua c¸c dung dÞch (n­íc, n­íc v«i...) 2. Lµm ph©n t¸n bôi, h¬i khÝ ®éc b»ng n©ng cao nguån th¶i, n©ng cao èng khãi, tho¸ng giã khu vùc « nhiÔm ®Ó chÊt « nhiÔm ph©n t¸n nhanh. 3. Thay thÕ c¸c ph­¬ng ph¸p kü thuËt c«ng nghÖ cò b»ng c¸c kü thuËt c«ng nghÖ míi Ýt « nhiÔm h¬n: dïng than Ýt l­u huúnh ®Ó gi¶m l­îng khÝ SO2 th¶i ra, dïng nguån thuû ®iÖn thay cho nhiÖt ®iÖn... 4. BiÖn ph¸p quy ho¹ch: §Þnh vÞ c¸c trung t©m g©y « nhiÔm phï hîp víi tiªu chuÈn vÖ sinh. C¸c côm nhµ m¸y, khu c«ng nghiÖp g©y « nhiÔm n»m ë cuèi h­íng giã chñ ®¹o, cuèi dßng n­íc ch¶y so víi khu d©n c­ ®Ó chÊt « nhiÔm kh«ng g©y « nhiÔm khu d©n c­. Khu d©n c­ n»m ë ®Çu h­íng giã, ®Çu dßng ch¶y so víi côm nhµ m¸y: Ph©n ra 5 lo¹i nhµ m¸y, mçi lo¹i nhµ m¸y tuú møc ®é « nhiÔm mµ cã kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh kh¸c nhau. Nhµ m¸y cÊp 1: kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh lµ 1000 mÐt, nhµ m¸y cÊp 2: kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh lµ 500 mÐt, nhµ m¸y cÊp 3: kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh lµ 300 mÐt, nhµ m¸y cÊp 4: kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh lµ 100 mÐt, nhµ m¸y cÊp 5: kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh lµ 50 mÐt. Trong kho¶ng c¸ch ly vÖ sinh nµy chØ trång c©y xanh vµ th¶m cá ®Ó lµm gi¶m « nhiÔm. 5. BiÖn ph¸p sinh th¸i häc: Mçi hÖ sinh th¸i th­êng cã ba nhãm sinh vËt: nhãm s¶n xuÊt chÊt h÷u c¬, nhãm tiªu thô chÊt h÷u c¬, nhãm ph©n huû chÊt h÷u c¬. Gi¶i quyÕt « nhiÔm b»ng biÖn ph¸p sinh th¸i häc lµ sö dông phÕ liÖu triÖt ®Ó h¬n, tËn dông phÕ liÖu ®Õn møc cã thÓ ®ång ho¸ chóng trong c¸c hÖ thèng sinh th¸i trªn, ®­a c¸c chÊt th¶i vµo chu tr×nh sinh th¸i tù nhiªn cña nã. 6. LuËt m«i tr­êng: Ban hµnh vµ ®iÒu chØnh luËt kÞp thêi, ®ång thêi thi hµnh triÖt ®Ó luËt ®· ban hµnh. C©u hái l­îng gi¸ 1.Tr×nh bµy ®Þnh nghÜa, t¸c nh©n, c¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ? 2.Tr×nh bµy t¸c h¹i cña « nhiÔm kh«ng khÝ lªn søc khoÎ con ng­êi? 3.Tr×nh bµy møc ®é « nhiÔm kh«ng khÝ ë n­íc ta vµ t¸c ®éng lªn søc khoÎ? 4.Tr×nh bµy c¸c biÖn ph¸p phßng chèng « nhiÔm kh«ng khÝ b¶o vÖ søc khoÎ? 5.Tr×nh bµy t¸c h¹i chÝnh lªn hÖ ®éng thùc vËt, c«ng tr×nh x©y dùng vµ t¸c ®éng toµn cÇu cña « nhiÔm kh«ng khÝ?