Bài giảng mô đun Vẽ điện đã bám sát các nội dung trong chương trình môn học.Đáp ứng đầy đủ các nội dung về kiến thức, kỹ năng, năng lực tự chủ trong chương trình môn học/môđun.
101 trang |
Chia sẻ: Tiểu Khải Minh | Ngày: 20/02/2024 | Lượt xem: 133 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Giáo trình Vẽ điện - Vẽ kỹ thuật - 45h (Trình độ Trung cấp) - Trường Cao đẳng Lào Cai, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i tiÕt cña mét c¨n phßng, mét mÆt b»ng x©y dùng thêng dïng trong
vÏ ®iÖn ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng 2.1.
B¶ng 2.1
STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó
b1
14
1. Têng nhµ
2. Cöa ra vµo 1 c¸nh
3. Cöa ra vµo 2 c¸nh
4. Cöa gÊp, cöa kÐo
5. Cöa lïa 1 c¸nh, 2
c¸nh
6. Cöa sæ ®¬n kh«ng
më
7. Cöa sæ kÐp kh«ng
më
8. Cöa sæ ®¬n b¶n lÒ
bªn tr¸i më ra
ngoµi
9. Cöa sæ ®¬n b¶n lÒ
bªn ph¶i më vµo
trong
10. Cöa sæ ®¬n quay
5
15
11. CÇu thang 1 c¸nh
- CÇu thang
®îc thÓ hiÖn
bëi h×nh
chiÕu b»ng.
- Bao gåm:
c¸nh, bËc
thang vµ chæ
nghÜ.
- Híng ®i lªn
thÓ hiÖn b»ng
®êng g·y
khóc: chÊm
trßn ë bËc
®Çu tiªn, mòi
tªn ë bËc cuèi
cïng.
12. CÇu thang 2 c¸nh
13. CÇu thang 3 c¸nh
14. BÕp ®un than cñi:
- Kh«ng èng khãi
- Cã èng khãi
15. BÕp h¬i:
- Hai ngän
- Bèn ngän
16. Phßng t¾m riªng
tõng ngêi:
- S¸t têng
- Kh«ng s¸t têng
16
17. Bån t¾m
18. Phßng t¾m hoa sen
19. Hå níc
20. Sµn níc
21. ChËu röa mÆt
22. Hè xÝ
2.2 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn chiÕu s¸ng
2.2.1 Nguån ®iÖn
C¸c d¹ng nguån ®iÖn vµ c¸c ký hiÖu liªn quan ®îc qui ®Þnh trong TCVN
1613-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.2):
B¶ng 2.2
STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó
1. Dßng ®iÖn 1 chiÒu
2. Dßng ®iÖn 1 chiÒu
2 ®êng d©y cã
®iÖn ¸p U
3. Dßng ®iÖn AC sine
4. D©y trung tÝnh N, O
5. M¹ng ®iÖn 3 pha 4 3 + N
DC;
AC;
2 U
17
d©y
6. Dßng ®iÖn xoay
chiÒu cã sè pha m,
tÇn sè f vµ ®iÖn ¸p
U
m, f, U
7. C¸c d©y pha cña
m¹ng ®iÖn 3 pha
A/L1; B/L2; C/L3 Thêng dïng mµu: A
– vµng; B – xanh;
C – ®á
8. Hai d©y dÉn kh«ng
nèi nhau vÒ ®iÖn
9. Hai d©y dÉn nèi
nhau vÒ ®iÖn
10. Nèi ®Êt
11. Nèi vá m¸y, nèi
mass
12. D©y nèi h×nh sao
13. D©y nèi h×nh sao cã
d©y trung tÝnh
14. D©y quÊn 3 pha nèi
h×nh sao kÐp
- Kh«ng cã trung
tÝnh ®a ra ngoµi
- Cã d©y trung tÝnh
®a ra ngoµi
15. D©y quÊn 3 pha nèi
h×nh tam gi¸c
16. D©y quÊn 3 pha nèi
h×nh tam gi¸c kÐp
17. D©y quÊn 3 pha nèi
h×nh tam gi¸c hë
18. D©y quÊn 6 pha nèi
thµnh 2 h×nh sao
18
ngîc
- Kh«ng cã d©y
trung tÝnh ®a ra
ngoµi
- Cã d©y trung tÝnh
®a ra ngoµi
19. D©y quÊn 2 pha 4
d©y
- Kh«ng cã d©y
trung tÝnh
- Cã d©y trung tÝnh
2.2.2 §Ìn ®iÖn vµ thiÕt bÞ dïng ®iÖn
C¸c d¹ng ®Ìn ®iÖn vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan dïng trong chiÕu s¸ng ®îc qui
®Þnh trong TCVN 1613-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.3):
B¶ng 2.3
STT Tªn gäi Ký hiªu
Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ
1. Lß ®iÖn trë
2. Lß hå quang
3. Lß c¶m øng
4. Lß ®iÖn ph©n
5. M¸y ®iÖn ph©n
b»ng tõ
6. Chu«ng ®iÖn
7. Qu¹t trÇn, qu¹t
treo têng
19
8. §Ìn sîi ®èt
9. §Ìn huúnh quang
10. §Ìn nung s¸ng cã
chôp
11. §Ìn chiÕu s©u cã
chôp tr¸ng men
12. §Ìn cã bãng
tr¸ng g¬ng
13. $ §Ìn thñy ng©n cã
¸p lùc cao
14. §Ìn chèng níc
vµ bôi
15. §Ìn chèng næ
kh«ng chôp
16. §Ìn chèng næ cã
chôp
17. §Ìn chèng hãa
chÊt ¨n mßn
18. §Ìn chiÕu
nghiªng
19. §Ìn ®Æt s¸t têng
hoÆc s¸t trÇn
20. §Ìn chiÕu s¸ng
côc bé
21. §Ìn chiÕu s¸ng
(6 - 8)
(3 - 4)
(8 - 10)
20
côc bé vµ cã m¸y
gi¶m ¸p.
22. §Ìn chïm HQ
23. §Ìn tÝn hiÖu
2.2.3. ThiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ
C¸c thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ trong m¹ng gia dông vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan
dïng trong chiÕu s¸ng ®îc qui ®Þnh trong TCVN 1615-75, TCVN 1623-75;
thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.4):
B¶ng 2.4
STT Tªn gäi Ký hiªu
Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ
1. CÇu dao 1 pha
2. CÇu dao 1 pha 2
ng· (cÇu dao ®¶o 1
pha)
3. CÇu dao 3 pha
4. CÇu dao 3 pha 2
ng· (cÇu dao ®¶o 3
pha)
5. C«ng t¾c 2 cùc:
6. C«ng t¾c 3 cùc:
7. C«ng t¾c xoay 4
cùc:
8. æ c¾m ®iÖn
21
- KiÓu thêng.
- KiÓu kÝn
9. æ c¾m ®iÖn cã cùc
thø 3 nèi ®Êt
10. æ c¾m ®iÖn 3 cùc
11. Aptomat 1 pha
12. Aptomat 3 pha
13. CÇu ch×
14. Nót bÊm
- Thêng më.
- Thêng ®ãng.
15. Hép sè qu¹t trÇn
16. B¶ng, tñ ®iÒu khiÓn
17. B¶ng ph©n phèi
®iÖn
18. Tñ ph©n phèi
(®éng lùc vµ ¸nh
s¸ng)
19. Hép nèi d©y
20. B¶ng chiÕu s¸ng
lµm viÖc
22
21. B¶ng chiÕu s¸ng sù
cè
2.2.3.ThiÕt bÞ ®o lêng
C¸c thiÕt bÞ thêng dïng cho trong b¶ng 2.5
B¶ng 2.5
STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. Am pe kÕ
2. Volt kÕ
3. Ohm kÕ
4. Cos kÕ
5. Pha kÕ
6. TÇn sè kÕ
7. Watt kÕ
8. VAr kÕ
9. §iÖn kÕ
2.3 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn c«ng nghiÖp
2.3.1 C¸c lo¹i m¸y ®iÖn
A
W
VAr
Wh kWh
V
cos
Hz
23
C¸c lo¹i m¸y ®iÖn quay vµ m¸y biÕn ¸p, cuén kh¸ng ®îc qui íc theo
TCVN 1614-75 vµ TCVN 1619-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng
2.6):
B¶ng 2.6
STT Tªn gäi Ký hiÖu
Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å
®¬n tuyÕn
1. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly
1 pha
2. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu
3. BiÕn ¸p tù ngÉu hai
d©y quÊn mét lâi s¾t
tõ
4. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3
pha 1 vâ
5. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3
pha 1 vâ, thø cÊp cã
d©y trung tÝnh
6. M¸y biÕn ¸p /Y 3
pha 1 vâ
7. M¸y biÕn ¸p /Y 3
pha 1 vâ, thø cÊp cã
d©y trung tÝnh
8
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
24
D©y quÊn stator
Roto
8. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3
pha tæ hîp
9. M¸y biÕn ¸p /Y 3
pha tæ hîp
10. Cuén c¶m, cuén
kh¸ng kh«ng lâi
11. Cuén c¶m, cuén
kh¸ng cã lâi s¾t tõ
12. Cuén c¶m cã lâi ferit
13. Cuén c¶m, cuén
kh¸ng kÐp
14. Cuén c¶m thay ®æi
®îc th«ng sè b»ng
tiÕp xóc trît
15. Cuén c¶m cã th«ng
sè biÕn thiªn liªn tôc
16. §éng c¬ kh«ng ®ång
bé 3 pha rotor lång
sãc
17. §éng c¬ kh«ng ®ång
bé 3 pha rotor d©y
quÊn
25
18. M¸y ®iÖn ®ång bé
19. M¸y ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ ®éc lËp
20. M¸y ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ song song
21. M¸y ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ nèi tiÕp
22. M¸y ®iÖn mét chiÒu
kÝch tõ hæn hîp
23. §éng c¬ ®Èy
24. §éng c¬ 1 pha kiÓu
®iÖn dung
25. §éng c¬ 1 pha khëi
®éng b»ng néi trë
26. §éng c¬ 1 pha khëi
®éng b»ng vßng
ng¾n m¹ch
+
–
~
26
2.3.2 C¸c lo¹i thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn
C¸c lo¹i khÝ cô ®iÖn dïng trong ®iÒu khiÓn ®iÖn c«ng nghiÖp ®îc qui íc
theo TCVN 1615-75 vµ TCVN 1623-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau
(b¶ng 2.7):
B¶ng 2.7
STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó
1. Cuén d©y r¬le, c«ng
t¾c t¬, khëi ®éng tõ.
a. Ký hiÖu chung.
b. Cuén d©y r¬le
dßng.
c. Cuén d©y r¬le qu¸
dßng.
d. Cuén d©y r¬le ¸p
e. Cuén d©y r¬le
kÐm ¸p.
f. Cuén d©y r¬le cã
®iÖn trë 200.
- Trªn cïng 1 s¬ ®å
chØ sö dông 1
d¹ng ký hiÖu
thèng nhÊt.
2. R¬le, c«ng t¾c t¬,
khëi ®éng tõ cã 2
cuén d©y
3. Cuén d©y r¬le ®iÖn
tö cã ghi ®é tr× ho·n
thêi gian ë cuén d©y:
a. Cã chËm trÔ khi
hót vµo.
b. Cã chËm trÔ khi
nh¶ ra.
c. ChËm trÔ khi hót
vµo vµ nh¶ ra.
I
I >
U <
200
U
27
4. PhÇn tö ®èt nãng cña
r¬ le nhiÖt
5. Cuén d©y r¬le so
lÖch
6. Cuén d©y r¬le kh«ng
lµm viÖc víi dßng
AC
7. Nót Ên kh«ng tù gi÷.
a. Thêng më.
b. Thêng kÝn.
- Bu«ng tay ra sÏ
trë vÒ tr¹ng th¸i
ban ®Çu.
8. Nót Ên tù gi÷
a. Thêng më.
b. Thêng kÝn.
c. §æi nèi
- Tù gi÷ tr¹ng th¸i
t¸c ®éng khi
bu«ng tay ra.
9. Nót bÊm liªn ®éng
10. C«ng t¾c hµnh tr×nh
a. Thêng më.
b. Thêng ®ãng.
c. Liªn ®éng.
28
11. TiÕp ®iÓm cña r¬le
®iÖn
a. Thêng hë:
b. Thêng kÝn:
c. §æi nèi
- Dïng cho c¸c lo¹i
r¬le, trõ r¬le nhiÖt
vµ r¬le thêi gian.
12. TiÕp ®iÓm cña khÝ cô
®iÖn:
a. Thêng hë
b. Thêng kÝn
- Dïng cho c«ng
t¾c t¬, khëi ®éng
tõ, bé khèng chÕ
®éng lùc
13. TiÕp ®iÓm cã bé
phËn dËp tia löa(hå
quang):
a. Thêng hë
b. Thêng kÝn
14. TiÕp ®iÓm thêng hë
cña r¬ le thêi gian:
a. §ãng muén:
b. C¾t muén
c. §ãng, c¾t muén
15. TiÕp ®iÓm thêng
kÝn cña r¬ le thêi
gian:
a. §ãng muén:
b. C¾t muén
c. §ãng, c¾t muén
29
16. TiÕp ®iÓm sau khi
t¸c ®éng ph¶i tr¶ vÒ
(reset) b»ng tay:
a. Thêng hë.
b. Thêng kÝn.
- Thêng ¸p dông
cho r¬le nhiÖt.
17. TiÕp ®iÓm cña r¬le
kh«ng ®iÖn:
a. KiÓu c¬ khÝ
b. KiÓu khÝ nÐn
c. KiÓu phao
d. KiÓu nhiÖt:
- Kh«ng cuén d©y
phô
- Cã cuén d©y
phô.
e. KiÓu ly t©m
18. Phanh h·m ®iÖn tõ
a. Mét pha.
b. Ba pha.
19. Bµn ®iÖn tõ, nam
ch©m ®iÖn
20. Bé khèng chÕ (tay
g¹t c¬ khÝ).
Bé khèng chÕ gåm
c¸c tiÕp ®iÓm vµ mét
sè vÞ trÝ. Khi ®Æt ë vÞ
trÝ nµo ®ã sÏ cã
nh÷ng tiÕp ®iÓm
®îc ®ãng l¹i
- T¹i c¸c vÞ trÝ cã
chÊm t« ®en th×
tiÕp ®iÓm t¬ng
øng ®ãng kÝn.
VÝ dô:
- Sè 0: KC1 kÝn.
- Sè 1: KC2 kÝn.
- Sè 5: KC1 vµ
KC3 kÝn.
21. §iÖn trë khëi ®éng
t0>
n>
1 2 0 4 5
KC1
KC2
KC3
30
22. M¸y biÕn dßng
23. M¸y biÕn ®iÖn ¸p
2.4 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å cung cÊp ®iÖn
2.4.1 C¸c thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®o lêng, b¶o vÖ.
C¸c lo¹i khÝ cô ®iÖn ®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn trong m¹ng cao ¸p, h¹ ¸p ®îc qui
íc theo TCVN 1615-75 vµ TCVN 1623-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn
sau (b¶ng 2.8):
B¶ng 2.8
STT Tªn gäi Ký hiÖu
Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å
®¬n tuyÕn
Ghi chó
1. Dao c¸ch ly
- Mét cùc
- Ba cùc
- ChiÒu ®ãng c¾t qui
íc lµ chiÒu kim ®ång
hå.
2. Dao ng¾n m¹ch - ChiÒu ®ãng c¾t qui
íc lµ chiÒu kim ®ång
hå.
3. Dao ®øt m¹ch
- T¸c ®éng mét
chiÒu
- T¸c ®éng hai
chiÒu
- ChiÒu ®ãng c¾t qui
íc lµ chiÒu kim ®ång
hå.
31
4. Dao c¾t phô t¶i ba
cùc ®iÖn ¸p cao
- ChiÒu ®ãng c¾t qui
íc lµ chiÒu kim ®ång
hå.
5. M¸y c¾t ba cùc ®Ön
cao ¸p
- Cho phÐp vÏ m¸y c¾t
cao ¸p b»ng mét h×nh
vu«ng vµ bªn c¹nh ghi
ý hiÖu cña lo¹i m¸y
c¾t.
6. M¸y c¾t cã 1 cùc
thêng më vµ 2 cùc
thêng ®ãng
7. M¸y c¾t cã nhiÒu
cùc (vÝ dô 4 cùc)
8. C¾t chuyÓn m¹ch
(®æi nèi) mét cùc
- Cã hai vÞ trÝ
- Cã ba vÞ trÝ (vÞ trÝ
ë gi÷a hë)
- VÞ trÝ ë gi÷a hë m¹ch
9. C¾t chuyÓn m¹ch
hai cùc
- Cã hai vÞ trÝ
chuyÓn ®æi m¹ch
kh«ng gi¸n ®o¹n
- Cã ba vÞ trÝ
- VÞ trÝ ë gi÷a hë m¹ch
10. C¾t chuyÓn ®æi
m¹ch bèn cùc
- Cã hai vÞ trÝ
- Cã ba vÞ trÝ
- VÞ trÝ thø ba ë gi÷a
32
A
B
11. CÇu ch× tù r¬i
(FCO)
12.
M¸y c¾t h¹ ¸p (ap
t« mat)
- Hai cùc.
- Ba cùc.
- C¾t dßng cùc ®¹i
- NÕu cÇn chØ râ ®¹i
lîng c¾t th× dïng c¸c
ký hiÖu sau ®©y ngay
c¹nh ký hiÖu cña m¸y
c¾t.
- Qu¸ dßng I >
- KÐm dßng I <
- Qua ¸p U >
- KÐm ¸p U <
- Dßng ngîc chiÒu I
13. Tr¹m biÕn ¸p
14. Tr¹m ph©n phèi
15. Tñ ®iÒu khiÓn h¹
thÕ
16. Tr¹m ®æi ®iÖn
(chØnh lu)
17. Chèng sÐt èng
18. Chèng sÐt van
19. Tô bï
- Bï ngang.
- Bï däc
20. Nhµ m¸y ®iÖn
A: Lo¹i nhµ m¸y
B: C«ng suÊt
21. M¸y biÕn dßng
- Cã 1 d©y quÊn
I >
33
thø cÊp.
- Cã 2 d©y quÊn
thø cÊp trªn 1 lâi.
- Cã 2 d©y quÊn
thø cÊp trªn 2 lâi
riªng.
- M¸y biÕn dßng
nhiÒu cÊp
-
22. Khe hë phãng ®iÖn
- Lo¹i 2 cùc.
- Lo¹i 3 cùc.
2.4.2 §êng d©y vµ phô kiÖn ®êng d©y.
C¸c lo¹i phô kiÖn ®êng d©y vµ c¸c d¹ng thÓ hiÖn ®êng d©y ®îc qui íc
theo TCVN 1618-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.9):
B¶ng 2.9
STT Tªn gäi Ký hiÖu
Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å
®¬n tuyÕn
Ghi chó
1. Thanh c¸i - VÏ b»ng nÐt ®Ëm h¬n
34
2. §êng d©y trªn
kh«ng.
- M¹ch cã 1 d©y.
- M¹ch cã 2 d©y, 3
d©y.
- M¹ch cã 4 d©y, n
d©y.
NÕu m¹ch cã nhiÒu
h¬n 4 d©y th× ph©n ra
tõng nhãm 3 d©y.
Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
nhãm lín h¬n kho¶ng
c¸ch gi÷a c¸c d©y.
Nhãm cuèi cïng gom
l¹i mét hoÆc hai d©y.
3. §êng d©y ®éng lùc
AC ®Õn 1000V
- D©y trÇn
- D©y c¸p, d©y bäc
4. §êng d©y ®éng lùc
AC trªn 1000V
- D©y trÇn
- D©y c¸p, d©y bäc
5. Ph©n nh¸nh tõ thanh
c¸i
- VÏ thanh c¸i b»ng
®êng nÐt ®Ëm h¬n
6. Ph©n nh¸nh d©y ®iÖn
®Õn nhãm thiÕt bÞ
cïng lo¹i
- NÕu cÇn chØ sè nh¸nh
th× ghi sè nh¸nh bªn
c¹nh h×nh vÏ
7. Ph©n nh¸nh ®êng
d©y:
- Mét d©y
- Hai d©y
8. Chç uèn cña d©y
®iÖn
9. NhËp vµ t¸ch c¸c
d©y ®iÖn.
- Chó thÝch:Cho phÐp vÏ
gãc uèn 450
0
35
10. D©y ®iÖn mÒm
11. D©y nèi trung gian:
- Cã 1 ®Çu th¸o ra
®îc
- Cã 2 ®Çu th¸o ra
®îc
- §Çu t« ®en ®îc nèi cè
®Þnh.
12. Nèi ®Êt
- Nèi ®Êt tù nhiªn.
- Cäc b»ng èng thÐp
trßn.
- Cäc b»ng thÐp
h×nh.
- Nèi ®êng d©y víi ®Êt
13. Nh÷ng ®êng d©y
chÐo nhau, nhng
kh«ng nèi nhau vÒ
®iÖn.
- NÕu cÇn chØ râ vÞ trÝ
t¬ng ®èi gi÷a c¸c d©y
dÉn víi nhau th× dïng
ký hiÖu
14. Nh÷ng ®êng d©y
chÐo nhau cã nèi
nhau vÒ ®iÖn
15. Sù phãng ®iÖn
16. Chæ bÞ háng c¸ch
®iÖn
- Gi÷a c¸c d©y.
- Gi÷a d©y vµ vá
- Gi÷a d©y vµ ®Êt
17. Mét sè ký hiÖu vÒ
D©y ®Æt trªn
D©y ®Æt díi
36
®êng d©y chuyªn
dïng
- §êng d©y cña líi
®iÖn ph©n phèi
®éng lùc mét
chiÒu.
- §êng d©y cña líi
®iÖn ph©n phèi
®éng lùc xoay
chiÒu cã tÇn sè
kh¸c 50Hz.
- C¸p vµ d©y mÒm di
®éng dïng cho
®éng lùc, chiÕu
s¸ng.
- §êng d©y chiÕu
s¸ng sù cè.
§èi víi b¶n vÏ
chØ cã chiÕu
s¸ng.
§èi víi b¶n vÏ
võa cã ®éng lùc
vµ chiÕu s¸ng.
§êng d©y chiÕu
s¸ng b¶o vÖ.
- §êng d©y m¹ng
díi 36V.
- §êng d©y cña líi
kiÓm tra, ®o lêng,
khèng chÕ, ®iÒu
khiÓn.
- §êng d©y nèi ®Êt
hoÆc ®êng d©y nèi
trung tÝnh.
- §êng d©y xuyªn
têng, xuyªn trÇn.
§êng d©y ®i
lªn, ®i xuèng.
37
§êng d©y ®i
xuyªn tõ trªn
xuèng, tõ díi
lªn
18. Cét, trô ®iÖn
- Trô bª t«ng ly t©m.
- Trô bª t«ng vu«ng,
ch÷ nhËt.
- Trô ®iÖn cã neo
ch»ng.
- Trô ®iÖn cã sö
dông 2 ®µ c¶n
- Sè lîng vµ vÞ trÝ ®µ
c¶n, neo ch»ng phô
thuéc vµo thùc tÕ.
19. Cr¾c 4 sø h¹ thÕ
- Cr¾c 2 sø, 3 sø ®îc
biÔu diÔn t¬ng øng.
20. U 1 sø h¹ thÕ
- U 2 sø ®îc biÔu diÔn
t¬ng øng.
21. Hép ®Êu d©y vµo
22. Hép nèi d©y hai ng·
23. Hép nèi d©y 3 ng·
24. Hép nèi d©y rÏ
nh¸nh
25. Hép ®Æt m¸y c¾t h¹
¸p
26. Hép ®Æt cÇu dao
27. Hép ®Æt cÇu ch¶y
28. Hép ®Æt cÇu dao vµ
cÇu ch¶y
38
29. Hép cÇu dao ®æi nèi
30. Hép khëi ®éng thiÕt
bÞ cao ¸p
2.5 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn tö
2.5.1 C¸c linh kiÖn thô ®éng
Linh kiÖn thô ®éng gåm ®iÖn trë, tô ®iÖn, cuén c¶m vµ m¸y biÕn thÕ ®îc
qui íc theo TCVN 1616-75 vµ TCVN 1614-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ
th«ng sau (b¶ng 2.10, 2.11 vµ 2.12):
a. §iÖn trë
B¶ng 2.10
STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. §iÖn trë kh«ng ®iÒu
chØnh
2. §iÖn trë kh«ng ®iÒu
chØnh cã 2 ®Çu rót ra.
- Khi cã nhiÒu ®Çu ra
th× cho phÐp t¨ng
thªm chiÒu dµi cña
h×nh vÏ.
39
3. §iÖn trë c«ng suÊt
§iÖn trë cã c«ng
suÊt danh ®Þnh lµ
0.05W.
§iÖn trë cã c«ng
suÊt danh ®Þnh lµ
0.12W.
§iÖn trë cã c«ng
suÊt danh ®Þnh lµ
0.25W.
§iÖn trë cã c«ng
suÊt danh ®Þnh lµ
0.5W.
- Khi c«ng suÊt 1W
trë lªn th× dïng ch÷
sè la m·. VÝ dô:
§iÖn trë 1W, 2W,
5W
- Khi c«ng suÊt lín
h¬n 5W th× dïng ký
hiÖu
4. §iÖn trë ®iÒu chØnh
®îc (BiÕn trë)
- Ký hiÖu chung
- Cã hë m¹ch
- Kh«ng hë m¹ch
5. BiÕn trë tinh chØnh
- Ký hiÖu chung.
- Hë m¹ch.
- KÝn m¹ch.
15W
40
6. §iÖn trë ®iÒu chØnh
®îc (chiÕt ¸p)
- Ký hiÖu chung.
- ChiÕt ¸p tinh chØnh.
- ChiÕt ¸p cã ®Çu ®a
ra.
- ChiÕt ¸p trßn cã 1
chæi.
- ChiÕt ¸p trßn cã 2
chæi.
- ChiÕt ¸p trßn cã 3
chæi.
Cung cÊp quan
tiÕp ®iÓm cè ®Þnh.
Cung cÊp quan
tiÕp ®iÓm kh«ng
cè ®Þnh.
b. Tô ®iÖn
B¶ng 2.11
ST
T
Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. Tô ®iÖn kh«ng ®iÒu
chØnh ®îc
- Ký hiÖu chung.
- Tô hãa.
Cã ph©n cùc.
Kh«ng ph©n cùc.
- Tô ®iÖn xuyªn.
- Tô ®iÖn cã b¶n cùc
nèi ®Êt.
- Cho phÐp kh«ng ghi
dÊu cùc tÝnh
in
Sin
Cos
+ –
41
- Tô ®iÖn cã ®iÖn trë
®Êu nèi tiÕp.
- §Ó dËp tia hå quang
2. Tô ®iÖn cã ®iÒu chØnh
- NÕu cÇn nhÊn m¹nh
phÇn quay th× dïng
ký hiÖu
3. Bé tô ®iÖn biÕn ®æi 3
ng¨n
4. Tô ®iÖn tinh chØnh
5. Tô ®iÖn biÕn ®æi theo
®iÖn ¸p (varicon)
6. Tô ®iÖn vi sai (so lÖch)
7. Tô ®iÖn dÞch pha
c. Cuén c¶m vµ biÕn thÕ
B¶ng 2.12
ST
T
Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. Cuén c¶m, cuén kh¸ng
kh«ng lâi
2. Cuén c¶m, cuén kh¸ng
cã lâi s¾t tõ
3. Cuén c¶m cã lâi ferit
4. Cuén c¶m thay ®æi
®îc th«ng sè b»ng
tiÕp xóc trît
5. Cuén c¶m cã th«ng sè
biÕn thiªn liªn tôc
42
6. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1
pha, lâi s¾t tõ
7. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1
pha, lâi ferit
8. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1
pha, lâi ferit ®iÒu chØnh
®îc
9. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu
2.5.2 C¸c linh kiÖn tÝch cùc
Nhãm linh kiÖn tÝch cùc (hay linh kiÖn b¸n dÉn) ®îc qui íc theo
TCVN1626-75; thêng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.13):
B¶ng 2.13
STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. Diode b¸n dÉn
- §Ønh cña h×nh tam
gi¸c chØ chiÒu dÉn
®iÖn lín nhÊt
2. Diode cã líp gèc kÐp
3. Diode ®êng hÇm
4. Diode ®¶o
- Mòi tªn chØ chiÒu
dßng ®iÖn lín nhÊt
5. Dông cô æn ¸p b¸n
dÉn
- DÉn ®iÖn mét chiÒu
- Diode th¸c vµ diode
zener.
43
- DÉn ®iÖn hai chiÒu
6. Diode nhiÖt
7. Diode biÕn dung
(varicap)
8. Diode cã ®iÒu khiÓn
- Ký hiÖu chung
- Cã cùc ®iÒu khiÓn tõ
líp n.
- Cã cùc ®iÒu khiÓn tõ
líp p.
- Cßn gäi lµ SCR,
thyristor
9. Thyristor lo¹i diode
®èi xøng
10. Diode quang (®iÖn)
11. Diode ph¸t quang
(Led)
12. Transistor ®¬n nèi
(UJT)
- Cùc gèc (baz¬) lo¹i
n
- Cùc gèc (baz¬) lo¹i
p
B1
E
B2
E
B1
B2
44
13. Transistor lìng nèi
(BJT)
- Lo¹i p-n-p.
- Lo¹i n-p-n.
- Nªn dïng ký hiÖu:
E,B,C ®Ó chØ cùc ph¸t,
cùc gèc vµ cùc gãp
cña transistor.
14. Transistor trêng
(FET)
- J FET
- MOS-FET
15. Di¾c
16. Tri¾c
17. §iÖn trë turner
18. §iÖn trë quang
19. §iÖn trë quang lo¹i
sai ®éng
B
C
E
G
D
S
Kªnh n
G
D
S
Kªnh p
G
D
S
Liªn tôc
G
D
S
Gi¸n ®o¹n
T2
T1
T2
T1 G
45
20. Transistor quang
(®iÖn)
21. KhuÕch ®¹i thuËt to¸n
(op – amp)
- P: ngá vµo kh«ng ®¶o.
- N: ngá vµo ®¶o.
2.5.3 C¸c phÇn tö logÝc
C¸c phÇn tö logÝc trong kü thuËt ®iÖn tö ®îc qui íc trong TCVN 1633-75;
thêng dïng c¸c ký hiÖu hpæ biÕn sau (b¶ng 2.14):
B¶ng 2.14
ST
T
Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó
1. Cæng logÝc OR
- Trêng hîp cã nhiÒu
h¬n 2 ngá vµo th× vÏ
thªm c¸c ngá vµo C, D
2. Cæng logÝc AND
3. Cæng logÝc NOT
4. Cæng logÝc NOR
5. Cæng logÝc XOR
6. Cæng logÝc XNOR
7. Cæng logÝc AND
Lo¹i p-n-p Lo¹i n-p-n
N
P
–
V
+VCC
–
+ Ngá ra
Y A
B
Y
A
B
Y A
Y A
B
Y
A
B
Y A
B
Y A
B
46
8. Flip – Flop (FF)
- RS – FF.
- JK – FF.
Y1 = 2Y
9. C¸c bé t¹o hµm, t¹o
xung, dao ®éng
- TH: T¹o hµm;
- TX: T¹o xung;
- D§: Dao ®éng.
- Sö dông phï hîp c¸c ký
tù trªn cho c¸c chøc
n¨ng t¬ng øng.
10. M¹ch kÕt (IC)
- Ch©n IC ®îc bè trÝ 2
hµng theo qui luËt nh
h×nh vÏ.
- T¹i chÊm trßn lµ ch©n sè
1.
- Ch©n cuèi cïng lµ cÊp
nguån d¬ng.
- Nguån ©m hoÆc mass
®îc cÊp ë ch©n cuèi
cïng bªn ph¶i cïng
hµng víi ch©n sè 1.
2.6 C¸c ký hiÖu b»ng ch÷ dïng trong vÏ ®iÖn
Trong vÏ ®iÖn, ngoµi ký hiÖu b»ng h×nh vÏ nh qui íc cßn sö dông
rÊt nhiÒu ký tù ®i kÌm ®Ó thÓ hiÖn chÝnh x¸c ký hiÖu ®ã còng nh thuËn
tiÖn trong viÖc ph©n tÝch, thuyÕt minh s¬ ®å m¹ch.
Tïy theo ng«n ng÷ sö dông mµ c¸c ký tù cã thÓ kh¸c nhau, nhng
®iÓm gièng nhau lµ thêng dïng c¸c ký tù viÕt t¾t tõ tªn gäi cña thiÕt bÞ,
khÝ cô ®iÖn ®ã.
VÝ dô:
- CD: cÇu dao (tiªng ViÖt); SW (tiÕng Anh – Switch: c¸i ng¾t ®iÖn).
- CC: cÇu ch× (tiªng ViÖt); F (tiÕng Anh – Fuse: cÇu ch×).
- §: §Ìn ®iÖn (tiªng ViÖt); L (tiÕng Anh – Lamp: bãng ®Ìn).
Trêng hîp trong cïng mét s¬ ®å cã sö dông nhiÒu thiÕt bÞ cïng lo¹i,
th× thªm vµo c¸c con sè phÝa tríc hoÆc phÝa sau ký tù ®Ó thÓ hiÖn.
VÝ dô: 1CD, 2CD; §1, §2 ...
R Y1
S Y2
FF
J Y1
K Y2
FF
X Y
TH
TX
D§
Tªn IC
1 2 3 4
5 6 7 8 +V
–V
47
Trong b¶n vÏ c¸c ký tù dïng lµm ký hiÖu ®îc thÓ hiÖn b»ng ch÷ in
hoa (trõ c¸c trêng hîp cã qui íc kh¸c).
B¶ng 2.15 giíi thiÖu mét sè ký hiÖu b»ng ký tù thêng dïng.
B¶ng 2.15
STT Ký hiÖu Tªn gäi Ghi chó
1. CD CÇu dao.
2. CB; Ap Aptomat; m¸y c¾t h¹ thÕ.
3. CC CÇu ch×.
4. K C«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ. Cã thÓ sö dông c¸c
thÓ hiÖn ®Æc tÝnh lµm
viÖc nh: T – c«ng
t¾c t¬ quay thuËn; H–
c«ng t¾c t¬ h·m
dõng ...
5. K C«ng t¾c. Dïng trong s¬ ®å
chiÕu s¸ng.
6. O; O§ æ c¾m ®iÖn
7. § §Ìn ®iÖn. Dïng trong s¬ ®å
chiÕu s¸ng.
8. § §éng c¬ mét chiÒu; ®éng
c¬ ®iÖn nãi chung.
Dïng trong s¬ ®å ®iÖn
c«ng nghiÖp
9. C§ Chu«ng ®iÖn.
10. B§ BÕp ®iÖn, lß ®iÖn
11. Q§ Qu¹t ®iÖn.
12. MB M¸y b¬m.
13. §C §éng c¬ ®iÖn nãi chung.
14. CK Cuén kh¸ng.
15. §KB §éng c¬ kh«ng ®ång bé.
16. §§B §éng c¬ ®ång bé.
17. F M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu;
m¸y ph¸t ®iÖn nãi chung.
18. FKB M¸y ph¸t kh«ng ®ång bé.
48
19. F§B M¸y ph¸t ®ång bé.
20. M; ON Nót khëi ®éng m¸y.
21. D; OFF Nót dõng m¸y.
22. KC Bé khèng chÕ, tay g¹t c¬
khÝ.
23. RN R¬le nhiÖt.
24. RTh R¬le thêi gian (timer).
25. RU R¬le ®iÖn ¸p.
26. RI R¬le dßng ®iÖn.
27. RTr R¬le trung gian.
28. RTT R¬le b¶o vÖ thiÕu tõ
trêng.
29. RT§ R¬le tèc ®é.
30. KH C«ng t¾c hµnh tr×nh.
31. FH Phanh h·m ®iÖn tõ.
32. NC Nam ch©m ®iÖn.
33. B§T Bµn ®iÖn tõ.
34. V Van thñy lùc; van c¬ khÝ.
35. MC M¸y c¾t trung, cao thÕ.
36. MCP M¸y c¾t ph©n ®o¹n ®êng
d©y.
37. DCL Dao c¸ch ly.
38. DN§ Dao nèi ®Êt.
39. FCO CÇu ch× tù r¬i.
40. BA; BT M¸y biÕn thÕ.
41. CS ThiÕt bÞ chèng sÐt.
42. T Thanh c¸i cao ¸p, h¹ ¸p Dïng trong s¬ ®å
cung cÊp ®iÖn
43. T
(transformer)
M¸y biÕn thÕ. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn
tö.
44. D; DZ Diode; Diode zener.
45. C Tô ®iÖn.
49
46. R §iÖn trë.
47. RT §iÖn trë nhiÖt
48. BJT; Q; T Transistor
49. Q; T BJT; SCR; tri¨c; di¨c; UJT
50. CL M¹ch chØnh lu
51. VCC Nguån cung cÊp
52. mass Nguån ©m hoÆc ®iÓm
chung trong s¬ ®å
53. Op – amp M¹ch khuÕch ®¹i thuËt
to¸n
54. FF M¹ch Flip – Flop.
55. R (reset) Ngá xãa cµi ®Æt. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn
tö.
56. S (set) Ngá cµi ®Æt. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn
tö.
57. IC M¹ch kÕt, m¹ch tæ hîp.
58. A (anod) D¬ng cùc cña diode,
SCR.
Thêng gäi lµ cùc A
59. K (katod) ©m cùc cña diode, SCR. Thêng gäi lµ cùc K
60. B (base) Cùc nÒn, cùc gèc cña
transistor, UJT.
Thêng gäi lµ cùc B
61. C (collector) Cùc gãp cña transistor. Thêng gäi lµ cùc C
62. E (emiter) Cùc ph¸t cña transistor,
UJT.
Thêng gäi lµ cùc E
63. G (gate) Cùc cæng, cùc kÝch, cùc
®iÒu khiÓn cña SCR, tri¨c,
di¨c, FET.
Thêng gäi lµ cùc G
64. D (drain) Cùc th¸o, cùc xuÊt cña
FET.
Thêng gäi lµ cùc D
65. S (source) Cùc nguån cña FET. Thêng gäi lµ cùc S
C©u hái còng cè bµi häc
2.1 VÏ c¸c ký hiÖu mÆt b»ng sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.16)
B¶ng 2.16
50
STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa
23. Cöa ra vµo 1 c¸nh;
2 c¸nh
24. Cöa gÊp, cöa kÐo
25. Cöa sæ ®¬n kh«ng
më
26. CÇu thang 2 c¸nh
27. BÕp ®un than cñi:
- Kh«ng èng khãi
- Cã èng khãi
28. BÕp h¬i:
- Hai ngän
- Bèn ngän
29. Sµn níc
30. ChËu röa mÆt
2.2 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.17)
51
B¶ng 2.17
STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa
20. Dßng ®iÖn DC; AC
h×nh sin
21. M¹ng ®iÖn 3 pha 4
d©y
22. C¸c d©y pha vµ d©y
trung tÝnh cña m¹ng
®iÖn 3 pha
23. Hai d©y dÉn kh«ng
nèi nhau vÒ ®iÖn
24. Hai d©y dÉn nèi
nhau vÒ ®iÖn
25. Nèi ®Êt
26. Nèi vá m¸y, nèi
mass
27. D©y nèi h×nh sao cã
d©y trung tÝnh
2.3 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.18)
B¶ng 2.18
STT Tªn gäi Ký hiÖu ý nghÜa
24. Lß ®iÖn trë
25. Chu«ng ®iÖn
26. Qu¹t trÇn, qu¹t treo
têng
27. §Ìn sîi ®èt
52
28. §Ìn huúnh quang
29. §Ìn thñy ng©n cã ¸p
lùc cao
30. §Ìn chiÕu s¸ng côc bé
31. §Ìn chïm huúnh
quang
32. §Ìn tÝn hiÖu
2.4 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.19)
B¶ng 2.19
STT Tªn gäi Ký hiÖu ý nghÜa
22. CÇu dao 1 pha
23. CÇu dao 1 pha 2 ng·
(cÇu dao ®¶o 1 pha)
24. CÇu dao 3 pha
25. CÇu dao 3 pha 2 ng·
(cÇu dao ®¶o 3 pha)
26. C«ng t¾c 2 cùc:
27. C«ng t¾c 3 cùc:
28. æ c¾m ®iÖn
29. Aptomat 1 pha
30. Aptomat 3 pha
53
31. CÇu ch×
32. Nót bÊm
2.5 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.20)
B¶ng 2.20
STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa
Trªn s¬ ®å
nguyªn lý
Trªn s¬ ®å vÞ trÝ,
s¬ ®å ®¬n tuyÕn
1. M¸y biÕn ¸p
c¸ch ly 1 pha
2. M¸y biÕn ¸p tù
ngÉu
3. BiÕn ¸p tù ngÉu
hai d©y quÊn
mét lâi s¾t tõ
4. Cuén c¶m,
cuén kh¸ng
kh«ng lâi
5. Cuén c¶m,
cuén kh¸ng cã
lâi s¾t tõ
6. Cuén c¶m,
cuén kh¸ng kÐp
2.6 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.21)
B¶ng 2.21
STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa
Trªn s¬ ®å
nguyªn lý
Trªn s¬ ®å vÞ trÝ,
s¬ ®å ®¬n tuyÕn
54
1. §éng c¬ kh«ng
®ång bé 3 pha
rotor lång sãc
2. §éng c¬ kh«ng
®ång bé 3 pha
rotor d©y quÊn
3. M¸y ®iÖn ®ång
bé
4. M¸y ®iÖn mét
chiÒu kÝch tõ
®éc lËp
5. M¸y ®iÖn mét
chiÒu kÝch tõ
nèi tiÕp
6. §éng c¬ 1 pha
kiÓu ®iÖn dung
3: vÏ s¬ ®å ®iÖn
3.1 Më ®Çu
3.1.1 Kh¸i niÖm
55
Trong ngµnh ®iªn – ®iÖn tö, sö dông nhiÒu d¹ng s¬ ®å kh¸c nhau. Mçi
d¹ng s¬ ®å sÏ thÓ hiÖn mét sè tiªu chÝ nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña ngêi thiÕt kÕ.
ThËt vËy, nÕu chØ cÇn thÓ hiÖn nguyªn lý lµm viÖc cña mét m¹ch ®iÖn, hay
mét c«ng tr×nh nµo ®ã th× kh«ng quan t©m ®Õn vÞ trÝ l¾p ®Æt hay kÝch thíc thËt
cña thiÕt bÞ. Ngîc l¹i nÕu muèn biÕt vÞ trÝ l¾p ®Æt cña thiÕt bÞ ®Ó cã ph¬ng ¸n
thi c«ng th× ph¶i ®äc trªn s¬ ®å vÞ trÝ (s¬ ®å nguyªn lý kh«ng thÓ hiÖn ®iÒu nµy).
Trong bµi häc nµy sÏ giíi thiÖu c¸ch thùc hiÖn c¸c d¹ng s¬ ®å còng nh
mèi liªn hÖ rµng buéc gi÷a chóng víi nhau. §ång thêi còng nªu lªn c¸c nguyªn
t¾c cÇn nhí khi thùc hiÖn mét b¶n vÏ ®iÖn.
3.1.2 VÝ dô vÒ c¸c d¹ng s¬ ®å
S¬ ®å h×nh 3.1 cho biÕt nguyªn lý ho¹t ®éng cña s¬ ®å, cô thÓ nh sau:
- Sau khi ®ãng cÇu dao CD, m¹ch chuÈn bÞ ho¹t ®éng. §ãng c«ng t¾c 1K,
®Ìn 1§ s¸ng, t¬ng tù ®Ìn 2§ sÏ s¸ng khi 2K ®îc Ên. Muèn sö dông
c¸c thiÕt bÞ nh qu¹t ®iÖn, bµn ñi (bµn lµ)... chØ viÖc c¾m trùc tiÕp thiÕt bÞ
vµo æ c¾m OC.
- Nh vËy s¬ ®å nµy chØ cho biÕt nguyªn t¾c nèi m¹ch nh thÕ nµo ®Ó
m¹ch vËn hµnh ®óng nguyªn lý, chø cha thÓ hiÖn ®îc vÞ trÝ l¾p ®Æt thiÕt
bÞ, ph¬ng ¸n ®i d©y hay lîng vËt t tiªu hao cÇn cã...
Trong s¬ ®å nèi d©y h×nh 3.2, thÓ hiÖn t¬ng ®èi râ h¬n ph¬ng ¸n ®i d©y
cô thÓ nhng còng cha thÓ dù trï ®îc vËt t, hay x¸c ®Þnh vÞ trÝ thiÕt bÞ v× cha
cã mÆt b»ng cô thÓ cña c«ng tr×nh.
1K CC
N
H×nh 3.1: vÝ dô vÒ S¬ §å NGUYªN Lý
2K
1§
2§
OC
CD
56
Cßn s¬ ®å vÞ trÝ nh h×nh 3.3 th× ngêi thi c«ng dÔ dµng x¸c ®Þnh ®îc khèi
lîng vËt t còng nh ph¬ng ¸n thi c«ng nhng l¹i kh«ng râ rµng vÒ ph¬ng ¸n
®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ.
Do vËy, ®Ó thÓ hiÖn ®Çy ®ñ mét c«ng tr×nh ngêi ta sÏ kÕt hîp c¸c d¹ng s¬
®å víi nhau mét c¸ch hîp lý nhÊt, cÇn thiÕt cã thÓ sö dông thªm b¶ng thuyÕt
minh chi tiÕt b»ng lêi hoÆc b»ng h×nh vÏ minh häa.
H×nh 3.2: vÝ dô vÒ S¬ §å Nèi d©y
H×nh 3.3: vÝ dô vÒ S¬ §å vÞ trÝ
12m
6m
57
3.2 VÏ s¬ ®å mÆt b»ng, s¬ ®å vÞ trÝ
3.2.1 Kh¸i niÖm
a. S¬ ®å mÆt b»ng
Lµ s¬ ®å biÔu diÔn kÝch thíc cña c«ng tr×nh (nhµ xëng, phßng èc) theo
híng nh×n tõ trªn xuèng.
b. S¬ ®å vÞ trÝ
Dùa vµo s¬ ®å mÆt b»ng, ngêi ta bè trÝ vÞ trÝ cña c¸c thiÕt bÞ cã ®Çy ®ñ kÝch
thíc gäi lµ s¬ ®å vÞ trÝ. Ký hiÖu ®iÖn dïng trong s¬ ®å vÞ trÝ lµ ký hiÖu ®iÖn
dïng trong s¬ ®å mÆt b»ng.
3.2.2 VÝ dô vÒ s¬ ®å mÆt b»ng vµ s¬ ®å vÞ trÝ
H×nh 3.4 thÓ hiÖn mÆt b»ng cña mét c¨n hé cã 3 phßng: phßng kh¸ch,
phßng ngñ vµ nhµ bÕp. Nh×n vµo s¬ ®å nµy cã thÓ biÕt ®îc c¸c kÝch thíc cña
tõng phßng, cña cöa ra vµo, cöa sæ còng nh kÝch thíc tæng thÓ cña c¨n hé...
H×nh 3.4: S¬ §å mÆt b»ng cña mét c¨n hé
4,5m
6m
4,5m 3m
2,
4m
1,4m
H×nh 3.5: S¬ §å vÞ trÝ m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n
12m
6m
1
2
3
4 4
58
Cßn ë h×nh 3.5 lµ s¬ ®å vÞ trÝ cña m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n gåm cã 1 b¶ng ®iÒu khiÓn
vµ 2 bãng ®Ìn, chi tiÕt c¸c phÇn tö cña m¹ng ®iÖn nh sau:
1. Nguån ®iÖn (®êng d©y dÉn ®Õn cã ghi sè lîng d©y);
2. B¶ng ®iÒu khiÓn;
3. §êng d©y liªn l¹c (d©y dÉn ®iÖn);
4. ThiÕt bÞ ®iÖn (bãng ®Ìn);
3.3 VÏ s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y
3.3.1 Kh¸i niÖm
a. S¬ ®å nguyªn lý
S¬ ®å nguyªn lý lµ lo¹i s¬ ®å tr×nh bµy nguyªn lý vËn hµnh cña m¹ch ®iÖn,
m¹ng ®iÖn. Nã gi¶i thÝch, gióp ngêi thî hiÓu biÕt sù vËn hµnh cña m¹ch ®iÖn,
m¹ng ®iÖn. Nãi c¸ch kh¸c, s¬ ®å nguyªn lý lµ dïng c¸c ký hiÖu ®iÖn ®Ó biÓu thÞ
c¸c mèi liªn quan trong viÖc kÕt nèi, vËn hµnh mét hÖ thèng ®iÖn hay mét phÇn
nµo ®ã cña hÖ thèng ®iÖn.
S¬ ®å nguyªn lý ®îc phÐp bè trÝ theo mét ph¬ng c¸ch nµo ®ã ®Ó cã thÓ dÓ
dµng vÏ m¹ch, dÓ ®äc, dÓ ph©n tÝch nhÊt. S¬ ®å nguyªn lý sÏ ®îc vÏ ®Çu tiªn khi
tiÕn hµnh thiÕt kÕ mét m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn. Tõ s¬ ®å nµy sÏ tiÕp tôc vÏ thªm
c¸c s¬ ®å kh¸c (s¬ ®å nèi d©y, s¬ ®å ®¬n tuyÕn...) nÕu cÇn.
S¬ ®å nguyªn lý cã thÓ ®îc biÓu diÔn theo hµng ngang hoÆc cét däc. Khi
biÓu diÔn theo hµng ngang th× c¸c thµnh phÇn liªn tiÕp cña m¹ch sÏ ®îc vÏ theo
thø tù tõ trªn xuèng díi. Cßn nÕu biÓu diÔn theo cét däc th× theo thø tù tõ tr¸i
sang ph¶i.
b. S¬ ®å nèi d©y
Lµ lo¹i s¬ ®å diÔn t¶ ph¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ cña m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn
®îc suy ra tõ s¬ ®å nguyªn lý.
S¬ ®å nèi d©y cã thÓ vÏ ®éc lËp hoÆc kÕt hîp trªn s¬ ®å vÞ trÝ. Ngêi thi
c«ng sÏ ®äc s¬ ®å nµy ®Ó l¾p r¸p ®óng víi tinh thÇn cña ngêi thiÕt kÕ. Khi thiÕt
kÕ s¬ ®å nèi d©y cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y:
B¶ng ®iÒu khiÓn ph¶i ®Æt ë n¬i kh« r¸o, tho¸ng m¸t, thuËn tiÖn thao t¸c,
phï hîp qui tr×nh c«ng nghÖ (chó ý vÞ trÝ cöa sæ, cöa c¸i, híng më cöa c¸i, cöa
lïa, híng giã thæi).
59
D©y dÉn ph¶i ®îc ®i tËp trung thµnh tõng côm, cÆp theo têng hoÆc trÇn,
kh«ng ®îc kÐo ngang däc tuú ý.
Trªn s¬ ®å c¸c ®iÓm nèi nhau vÒ ®iÖn ph¶i ®îc ®¸nh sè gièng nhau.
Trªn b¶ng vÏ c¸c ®êng d©y ph¶i ®îc vÏ b»ng nÐt c¬ b¶n, chØ vÏ nh÷ng
®êng d©y song song hoÆc vu«ng gãc nhau.
CÇu dao chÝnh vµ c«ng t¬ tæng nªn ®Æt ë mét n¬i dÔ nh×n thÊy nhÊt.
Ph¶i lùa chän ph¬ng ¸n ®i d©y sao cho chiÒu dµi d©y dÉn lµ ng¾n nhÊt.
3.3.2 VÝ dô vÒ s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y
a. VÏ c¸c s¬ ®å ®iÒu khiÓn m¹ng ®iÖn chiÕu s¸ng
Trong m¹ng chiÕu s¸ng, s¬ ®å m¹ch ®îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý, s¬
®å nèi d©y. Khi thÓ hiÖn trªn mÆt b»ng thêng dïng s¬ ®å ®¬n tuyÕn. Trong phÇn
nµy sÏ xÐt mét sè m¹ch c¬ b¶n thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y.
Cßn s¬ ®å ®¬n tuyÕn sÏ xÐt ë phÇn sau.
VÝ dô 3.1: M¹ch gåm 1 cÇu dao, 1 cÇu ch×, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn 1
®Ìn sîi ®èt.
S¬ ®å nguyªn lý nh h×nh 3.6. C¨n cø vµo s¬ ®å, chóng ta sÏ hiÓu ®îc
nguyªn t¾c kÕt nèi c¸c thiÕt bÞ víi nhau ®Ó m¹ch vËn hµnh ®óng nguyªn lý. §ång
thêi m¹ch còng cho biÕt c¸c thao t¸c vËn hµnh vµ c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ...
Cßn ë s¬ ®å nèi d©y h×nh 3.7, ngêi ®äc sÏ biÕt ®îc ph¬ng ¸n ®i d©y cô
thÓ cña m¹ch ®iÖn. Ngoµi ra còng phÇn nµo x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ l¾p ®Æt c¸c thiÕt
bÞ, ®ång thêi cßn cã c¸i nh×n tæng thÓ vÒ khèi lîng vËt t hay ph¬ng ¸n thi c«n
H×nh 3.6: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®iÒu khiÓn 1 ®Ìn sîi ®èt
K
CC
N
§
OC
CD
N
60
VÝ dô 3.2: M¹ch gåm 2 cÇu ch×, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn 2 ®Ìn sîi
®èt (cã ®iÖn ¸p gièng nhau vµ b»ng víi ®iÖn ¸p nguån. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å
nèi d©y nh h×nh 3.8 vµ 3.9.
VÝ dô 3.3: M¹ch ®iÒu khiÓn ®Ìn vµ chu«ng ®iÖn. Khi Ên nót th× chu«ng reo
vµ ®Ìn s¸ng. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.10 vµ 3.11.
VÝ dô 3.4: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë 2 n¬i (®Ìn cÇu thang). S¬ ®å nguyªn lý vµ
s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.12 vµ 3.13.
H×nh 3.8: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch 2 ®Ìn sîi ®èt ®iÒu khiÓn chung
K 1CC
N
2§
OC 2CC
1§
H×nh 3.9: S¬ §å Nèi d©y trong vÝ dô 3.2
N
61
H×nh 3.10: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®iÒu khiÓn chu«ng ®iÖn cã ®Ìn
CC
N
§
C§
M
H×nh 3.11: S¬ §å Nèi d©y trong vÝ dô 3.4
N
N
H×nh 3.13: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn cÇu thang
2K
§
1K
N
H×nh 3.12 S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn cÇu thang
CC
62
VÝ dô 3.5: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë 3 n¬i (®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang). S¬ ®å
nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.14 vµ 3.15.
*Më réng: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë nhiÒu n¬i: Häc sinh tù vÏ s¬ ®å nguyªn
lý vµ s¬ ®å nèi d©y.
N
H×nh 3.15: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang
§
N
H×nh 3.14: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang
CC
1K
2K
3K
63
Gîi ý: Tõ c¬ së lµ m¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn 2 n¬i, muèn më réng thªm 1 n¬i
®iÒu khiÓn th× dïng thªm 1 c«ng t¾c 4 cùc vµ kÕt nèi t¬ng tù nh h×nh 3.20.
VÝ dô: §iÒu khiÓn 4 n¬i th× dïng 2 c«ng t¾c 3 cùc vµ 2 c«ng t¾c 4 cùc. ®iÒu
khiÓn 5 n¬i th× dïng 2 c«ng t¾c 3 cùc vµ 3 c«ng t¾c 4 cùc...
VÝ dô 3.6: M¹ch ®Ìn thø tù (®Ìn nhµ kho). S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y
nh h×nh 3.16 vµ 3.17.
H×nh 3.17: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn nhµ kho
N
1K
N
H×nh 3.16: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn nhµ kho
2§ 1§ 3§ 4§
2K 3K 4K
CC
64
VÝ dô 3.7: M¹ch ®iÒu khiÓn ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn. S¬ ®å nguyªn lý
vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.18 vµ 3.19.
H×nh 3.18: S¬ §å NGUYªN Lý ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn
§
N
1K
HS
2CC
1CC
Q
H×nh 3.19: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn
N
62
2.VÏ c¸c s¬ ®å ®iÒu khiÓn m¹ng ®iÖn c«ng nghiÖp.
§èi víi m¹ng ®iÖn c«ng nghiÖp, s¬ ®å m¹ch thêng ®îc thÓ hiÖn díi d¹ng
s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y. Ngoµi ra khi kÕt hîp víi hÖ thèng cung cÊp
®iÖn, s¬ ®å m¹ch còng ®îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn.
VÝ dô 3.8: M¹ch ®iÒu khiÓn ®¶o chiÒu ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·. S¬ ®å nguyªn lý
vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.20 vµ 3.21.
0. dõng
1. quay thuËn.
2. quay nghÞch.
H×nh 3.20: S¬ §å nguyªn lý m¹ch ®¶o chiÒu
1. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·
®kb
A B C
1
0
2
H×nh 3.21: S¬ §å nèi d©y m¹ch ®¶o chiÒu
2. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·
A
B
C
®kb
63
VÝ dô 3.9: M¹ch khëi ®éng Y – ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·. S¬ ®å nguyªn lý
vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.22 vµ 3.23.
A B C
dõ
ng
3. H×nh 3.22: S¬ §å nguyªn lý m¹ch khëi
®éng Y –
4. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·
Y – khëi
®éng
– lµm
viÖc
Cd
Cd
kb
5. H×nh 3.23: S¬ §å nèi d©y m¹ch khëi ®éng
Y – ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·
A
B
c
64
VÝ dô 3.10: M¹ch ®¶o chiÒu quay ®éng c¬ 1 pha (kiÓu ®iÖn dung) b»ng cÇu dao 2 ng·.
S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.24 vµ 3.25.
6. H×nh 3.24: S¬ §å nguyªn lý m¹ch ®¶o chiÒu ®éng c¬ 1 pha b»ng
cÇu dao 2 ng·
n
a. Dïng cÇu dao
n
b. Dïng cÇu dao
H×nh 3.25: S¬ §å nèi d©y m¹ch ®¶o chiÒu
®éng c¬ 1 pha b»ng cÇu dao 2 ng·
n
65
VÝ dô 3.11: M¹ch më m¸y ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu dao. S¬ ®å nguyªn
lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh h×nh 3.26 vµ 3.27.
H×nh 3.26: S¬ §å nguyªn lý m¹ch më m¸y
7. ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu
dao
®kb
A B C
cC
1Cd
2Cd 8.
k
H×nh 3.27: S¬ §å nèi d©y m¹ch më m¸y
9. ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu
dao
®kb
A
B
c
ck
66
67
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
®¶o chiÒu
quay ®kb 3 pha
b»ng cÇu dao
®kb
A
B
C
68
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
®¶o chiÒu
quay ®kb 3 pha
b»ng khëi ®éng
tõ
CD
T
1Cc
®kb
A B C
N
RN
2
t
n
6 1
3
5 7
9 11 3
d mt
Mn
t
n
rn
3®
1®
2®
2CC
4
10.
n
t
n
4
69
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më m¸y qua
qua cuén kh¸ng
®kb 3 pha b»ng
cÇu dao
A
B
c
ck
®kb
70
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më m¸y qua
qua cuén kh¸ng
®kb 3 pha b»ng
K§T
CD
§g
1Cc
A B C
K
RN
CK
®kb
d
RN RTh 3
5 6
2
®g
M
k
7
®g
rn 3®
9
11
5
K
K
1®
2®
2cc
4
RTh
6
71
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më m¸y Y
– ®kb 3 pha
b»ng cÇu dao
A
B
c
A B c
x y z
72
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më m¸y Y
– ®kb 3 pha
b»ng k®t
CD
§g
1Cc
A B C
RN
®kb
ky
k
RN
§g
K
KY
1
2CC
®g
k
ky
3
5
5
7
9
11
13
4
2
3® RN
15
17
D
1§
2§
K
KY
6
M
RTh
RTh
RTh
6
73
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më m¸y Vµ
H·M §éNG N¨NG
§KB 3 PHA
K
5
h
K
h
RTh
K
h
rn 3
1
7
9
11
13
6
2
1
rn 3®
M D 2cc
2®
1®
4
RTh
h
CD
1Cc
Rn
A B C
K
BT
CL
h
®KB
74
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më M¸Y §KB 3
pha ROTOR
D©Y QUÊN
1CC
k
RP2
RP1
2G
1G
RN
®kb
Cd
C B A 2cc
1RTh
2rth
1G
2G
k
1rth
rn
d m
k
1g
3
5
7
9 11
6
2
2RTh
rn 4®
2g
1®
13
15
5
1g
4
1
3®
5
2®
75
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më M¸Y §KB 3
pha ROTOR
D©Y QUÊN
1CC
k
RN
RP2
RP1
2G
1G
1RI
2RI
®kb
Cd
C B A
2cc
RTr
1G
2G
k
rn
d m
k
1g
3 5
7 9
11
6
2
rn 4®
2g
1®
13
15
5
1g 4
1
1RI
2g
2RI
RTr
9
3®
76
Trêng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI
Líp:
Tªn:
Ng.
vÏ:
KT:
Khoa ®iÖn
TØ lÖ: 1:1
Sè:
Më M¸Y §éng
c¬ mét chiÒu
CK§ RFK
–
2cc 2cc
+
1cc
+ –
RP1 RP2
1g 2g
®
k k
RN
1ru
2ru
1cc 3cc
2G
k
rn
d M
t
1g
3
5
6
1®
1G 7
2
rn 4®
4
1
3®
2®
3cc
1g
2g
9 11
13
15
1RU
2RU
5
N
77
66
b. VÏ c¸c s¬ ®å m¹ch ®iÖn tö.
S¬ ®å trong m¹ch ®iÖn tö thêng chØ sö dông d¹ng s¬ ®å nguyªn lý lµ chÝnh
(s¬ ®å nèi d©y gÇn nh kh«ng dïng; ®Ó l¾p r¸p ®îc m¹ch ngêi ta sö dông
s¬ ®å m¹ch in). Trong ph¹m vi tµi liÖu nµy sÏ giíi thiÖu mét sè m¹ch ®iÖn tö
c¬ b¶n thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý.
VÝ dô 3.12: M¹ch chØnh lu cÇu 1 pha cã tô läc. S¬ ®å nguyªn lý 3.28.
VÝ dô 3.13: M¹ch chØnh lu sao 3 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.29.
D1
N
D2
D3
D4
+
11.
12.
+
13.
H×nh 3.28: m¹ch chØnh lu cÇu 1 pha cã tô läc
D1
A
C
a
+
_
b
b
14.
D2
D3
T¶i
H×nh 3.29: m¹ch chØnh lu sao 3 pha
67
VÝ dô 3.14: M¹ch chØnh lu sao 3 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.30.
VÝ dô 3.15: M¹ch chØnh lu cã khèng chÕ sao 1 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.31.
D1
A
C
+
_
b
D2
D3
T¶i
H×nh 3.30: m¹ch chØnh lu cÇu 3 pha
D4
D5
h×
nh
H×nh 3.31: m¹ch chØnh lu cã khèng chÕ sao 1 pha vµ m¹ch kÝch scr dïng ujt
Rt
1
G2
+
_
T1
T2
2
G1
D1
D2 R4
UJT R1
R2 R3
R5
c
R6
R7
Dz
68
VÝ dô 3.16: M¹ch chØnh lu cã khèng chÕ cÇu 3 pha ®èi xøng vµ kh«ng ®èi xøng. S¬ ®å
nguyªn lý 3.32.
t1
A
C
+
_
b
t2
t3
T¶i
15. a. CÇu 3 pha ®èi xøng
t4
t5
t6
g1
G2
G3
G4
G5
G6
H×nh 3.32: m¹ch chØnh lu cã khèng chÕ cÇu 3 pha
t1
A
C
+
_
b
t2
t3
T¶i
16. b. CÇu 3 pha kh«ng ®èi
xøng
d4
d5
d6
g1
G2
G3
69
VÝ dô 3.17: øng dông SCR ®iÒu khiÓn t¶i AC, DC. S¬ ®å nguyªn lý 3.33.
VÝ dô 3.18: øng dông Tri¾c ®iÒu khiÓn t¶i. S¬ ®å nguyªn lý 3.34.
a. §iÒu khiÓn ®Ìn b»ng SCR
D
SCR
E
ON OFF
R2
R2
T¶i
b. §iÒu khiÓn ®éng c¬ v¹n n¨ng b»ng SCR
K
SCR
22
0V
–
A
C
R2
M
R1
vR
D1
D2
H×nh 3.33: m¹ch øng dông SCR
D
R
22
0V
–
A
C
T
0
1
2
§
H×nh 3.34: m¹ch øng dông tri¾c
70
VÝ dô 3.19: M¹ch æn ¸p bï dïng BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.35.
VÝ dô 3.20: M¹ch timer ®iÖn tö dïng BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.36.
R2
ChuÈn
DZ
+
_
+ _
R1
q1
Q2
Q3
R3
R4
R5
MÉu
ura
h×nh 3.35: m¹ch æn ¸p bï dïng bjt
h×nh 3.36: m¹ch timer dïng bjt
ed
Q1
100 1000
1
RL
2
Q2
Q3
R1
R2
R3
R4
R5
R6
m
71
VÝ dô 3.21: Mét vµi øng dông kh¸c cña BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.37.
VÝ dô 3.22: Mét vµi øng dông cña vi m¹ch. S¬ ®å nguyªn lý 3.38.
h×nh 3.37: m¹ch øng dông tranzito (bjt)
17.
R1
R2
Rc
R3 c
C1
18.
19.
a. M¹ch khuÕch ®¹i dïng bjt
20.
R1
R2
rl
21.
22.
23.
b. §iÒu khiÓn r¬le dïng bjt vµ photo DIODE
a. M¹ch céng ®¶o sö dông OP – AMP
R1
u2
R2
Rn
Rf
U1
Un U0
+
–
Q
Q
s
r
b. FLIP – FLOP RS sö dông 2 cæng NAND
c. M¹ch dao ®éng sö dông IC 555
CO
RA
55
3
+5V
4 24.
25.
26.
27.
28.
29.
C
30.
31.
d. M¹ch khuÕch ®¹i kh«ng ®¶o sö dông OP – AMP
R1
Uv
R2
Rf
U0
+
–
h×nh 3.38: mét sè øng dông cña vi m¹ch
72
3.3 VÏ s¬ ®å ®¬n tuyÕn
3.3.3 Kh¸i niÖm
§Ó m¹ch ®iÖn vËn hµnh ®óng nguyªn lý th× ph¶i ®Êu d©y chÝnh x¸c theo s¬
®å nguyªn lý. Cßn muèn thÓ hiÖn ph¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ th× ph¶i dïng s¬ ®å
®Êu d©y kÕt hîp trªn s¬ ®å vÞ trÝ.
Nh c¸c vÝ dô ®· xÐt: s¬ ®å nèi d©y thÓ hiÖn chi tiÕt ph¬ng ¸n ®i d©y, c¸ch
®Êu nèi còng nh thÓ hiÖn râ sè d©y dÉn trong tõng tuyÕn... Nhng nhîc ®iÓm
lín nhÊt cña d¹ng s¬ ®å nµy lµ qu¸ rêm rµ, sè lîng d©y dÉn chiÕm diÖn tÝch
lín trong b¶n vÏ (kh«ng cßn chæ ®Ó thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c thiÕt bÞ) vµ sù chi tiÕt
nµy ®«i khi còng kh«ng cÇn thiÕt.
§Ó ®¬n gi¶n ho¸ s¬ ®å nèi d©y, ngêi ta chØ dïng 1 d©y dÉn ®Ó biÓu diÔn
m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn gäi lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn.
u ®iÓm cña s¬ ®å nµy lµ sè d©y dÉn ®îc gi¶m thiÓu ®Õn møc tèi ®a nhng
vÉn thÓ hiÖn ®îc nguyªn lý còng nh ph¬ng ¸n ®i d©y cña hÖ thèng. MÆt kh¸c,
s¬ ®å ®¬n tuyÕn rÊt thuËn tiÖn biÓu diÔn trªn s¬ ®å mÆt b»ng, s¬ ®å vÞ trÝ...
PhÇn lín c¸c b¶n vÏ thiÕt kÕ hÖ thèng ®iÖn, m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn ®Òu ®îc
thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn kÕt hîp víi sù gi¶i thÝch, minh häa b»ng v¨n b¶n
hoÆc c¸c s¬ ®å nguyªn lý, s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt (nÕu cÇn).
3.3.4 Nguyªn t¾c thùc hiÖn
§Ó thùc hiÖn hoµn chØnh mét m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn,
cÇn tu©n thñ tr×nh tù vµ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y:
Bíc 1: C¨n cø vµo yªu cÇu vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt vÏ ph¸c häa s¬ ®å
nguyªn lý.
Bíc 2: C¨n cø vµo mÆt b»ng, ®Æc ®iÓm cña qui tr×nh s¶n xuÊt ®Ó x¸c
®Þnh vÞ trÝ l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ vµ vÏ s¬ ®å vÞ trÝ.
Bíc 3: Chän ph¬ng ¸n ®i d©y vµ vÏ ph¸c häa s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt.
§ång thêi ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n thi c«ng.
Bíc 4: VÏ s¬ ®å ®¬n tuyÕn theo c¸c nguyªn t¾c sau:
ChØ dïng mét d©y dÉn ®Ó thÓ hiÖn s¬ ®å.
Sö dông c¸c ký ®iÖn dïng trong s¬ ®å mÆt b»ng.
Sè d©y dÉn cho tõng ®o¹n ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c g¹ch xiªn song song
(hoÆc con sè) ®Æt trªn tuyÕn ®ã (h×nh 3.49). §iÒu nµy sÏ thùc hiÖn ®îc b»ng
c¸ch kiÓm tra sè d©y dÉn tõng ®o¹n trªn s¬ ®å nèi d©y.
LËp b¶ng thuyÕt minh: cã thÓ sö dông ng«n ng÷ hoÆc c¸c s¬ ®å
nguyªn lý, h×nh c¾t, mÆt c¾t ®Ó minh häa nÕu cÇn.
73
H×nh 3.40 lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn cña m¹ch ®iÖn ®¬n gi¶n. S¬ ®å nµy cã thÓ gi¶i
thÝch nh sau
H×nh 3.40a:
- §o¹n ab cã 2 d©y nguån vµo (pha vµ trung tÝnh).
- B¶ng ®iÖn ®Æt s¸t têng bªn ph¶i c¹nh cöa ra vµo, gåm: 1 cÇu ch×, 1 c«ng t¾c vµ æ
c¾m.
- §o¹n bc cã 2 d©y ra ®Ìn (1 d©y ra tõ c«ng t¾c vµ d©y trung tÝnh).
H×nh 3.40b:
- T¬ng tù h×nh 3.40a, nhng ®o¹n bc cã ®Õn 3 d©y ra ®Ìn. §iÒu nµy chøng tá m¹ch
cßn cã phô t¶i phÝa sau nªn ph¸t tuyÕn ph¶i cã thªm d©y pha ngoµi 2 d©y gièng nh
h×nh 3.40a ë trªn.
3.4 Nguyªn t¾c chuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å
3.4.1 Nguyªn t¾c chung
Qua kh¶o s¸t c¸c phÇn ®· xÐt, dÔ dµng nhËn thÊy:
S¬ ®å nguyªn lý lµ c¬ b¶n, quan träng nhÊt, nã quyÕt ®Þnh tÝnh ®óng sai cña m¹ch
®iÖn, m¹ng ®iÖn.
Tõ s¬ ®å nguyªn lý kÕt hîp víi mÆt b»ng, vÞ trÝ thiÕt bÞ sÏ cã ®îc s¬ ®å nèi d©y chi
tiÕt.
2 d©y 3 d©y 5 d©y
5
H×nh 3.39: biÓu diÔn sè d©y dÉn cho tõng ®o¹n
32. H×nh
3.40a
a
b
c
H×nh 3.40b
a
b
c
33. H×nh 3.40: minh häa S¬ ®å ®¬n
tuyÕn
74
§¬n gi¶n hãa s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt sÏ lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn.
C¨n cø vµo c¸c mèi quan hÖ ë trªn, cã thÓ ®a ra nguyªn t¾c chuyÓn ®æi qua l¹i gi÷a c¸c
d¹ng s¬ ®å.
Mèi quan hÖ nµy cã tÝnh thuËn – ngîc; ¸p dông cho ngêi thiÕt kÕ vµ ngêi thi c«ng
®îc thÓ hiÖn qua h×nh 3.41.
3.4.2 Dù trï vËt t
C«ng viÖc nµy thêng dµnh cho ngêi thiÕt kÕ. Sau khi ®· tÝnh to¸n, so s¸nh kinh tÕ –
kü thuËt ®Ó chän ph¬ng ¸n kh¶ thi tèi u nhÊt; Ngêi thiÕt kÕ sÏ c¨n cø vµo s¬ ®å ®Ó lËp b¶ng
dù trï vËt t cÇn thiÕt cho c«ng tr×nh.
Khi dù trï vËt t cã thÓ t¨ng thªm (5 – 10)% so víi sè lîng thùc tÕ ®èi víi c¸c thiÕt bÞ
dÔ háng hãc hoÆc trêng hîp íc tÝnh.
LËp b¶ng kª cã d¹ng nh sau:
B¶ng 3.1
stt ChØ danh – chñng
lo¹i
®vt sl ®¬n gi¸ Thµnh tiÒn Ghi chó
H×nh 3.41: nguyªn t¾c chuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å
S¬ ®å
nèi d©y
S¬ ®å
Nguyªn lý
S¬ ®å
®¬n tuyÕn
S¬ ®å mÆt b»ng
S¬ ®å VÞ trÝ
ThiÕt kÕ
34. ChuyÓn ®æi
thuËn
Thi c«ng
35. ChuyÓn ®æi
ngîc
75
Ghi chó:
ë môc chØ danh thiÕt bÞ ph¶i nªu râ rµng c¸c ®Æc tÝnh kü thuËt c¬ b¶n, cÇn thiÕt cã thÓ
nªu c¶ xuÊt xø, nguån gèc cña thiÕt bÞ.
VÝ dô:
- CÇu ch× hép 7A (kh«ng ghi lµ cÇu ch× chung chung).
- D©y ®iÖn ®¬n CADIVI 30/10 (kh«ng ghi lµ d©y ®iÖn ®¬n chung chung)
- CB 1 pha 30A – LG (kh«ng ghi lµ CB 30A hoÆc CB 1 pha chung chung)
3.4.3 V¹ch ph¬ng ¸n thi c«ng
§©y lµ c«ng viÖc cña ngêi thi c«ng. §Ó lµ tèt viÖc nµy, ®ßi hái ngêi thî ph¶i tu©n thñ
mét sè qui ®Þnh sau:
- Nghiªn cøu thËt kü b¶n vÏ, kh¶o s¸t cÈn thËn hiÖn trêng c«ng t¸c.
- Ph¬ng ¸n kh¶ thi, thuËn tiÖn, hîp lý nhÊt.
- Ph¬ng ¸n ph¶i ®¶m b¶o thi c«ng ®óng víi tinh thÇn cña ngêi thiÕt kÕ.
- §¶m b¶o an toµn cho ngêi vµ thiÕt bÞ.
- Nªn trï tÝnh c¸c t×nh huèng ph¸t sinh, ®Ó tr¸nh bÞ ®éng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
3.4.4 VÝ dô tæng hîp
a. VÏ c¸c s¬ ®å trong hÖ thèng cung cÊp ®iÖn
Trong hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, hÇu hÕt c¸c s¬ ®å ®Òu ®îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n
tuyÕn. Trong mét sè trêng hîp cÇn thiÕt th× dïng thªm s¬ ®å nguyªn lý. S¬ ®å nèi d©y chi tiÕt
vµ s¬ ®å vÞ trÝ Ýt ®îc dïng.
VÝ dô 3.23: Tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh 3.42
76
VÝ dô 3.24: Tr¹m biÕn ¸p 110/22kV, cã dù phßng liªn kÕt. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh
3.43
H×nh 3.42: tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kv
T¶i 2
kWh
2cb
bu
T¶i 3
kWh
3cb
T¶i 1
kWh
1cb
3 22kv
bt
22/0,4kv
fco
3 110kv
H×nh 3.43: tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kv
3dcl
36.
mc
4dcl
1dcl
2dcl
37.
mc
1dn® 2dn® 5dcl 6dcl
38.
mc
1bt
110/22kv
2bt
110/22kv
1fco 2fco 3fco 4fco 5fco 6fco
7fco
77
VÝ dô 3.25: Tr¹m biÕn ¸p xÝ nghiÖp 22/6/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh 3.44
3 22kv
H×nh 3.44: tr¹m biÕn ¸p xÝ nghiÖp 22/6/0,4kv
1dcl
39.
mc
2cb
1
kWh KVAr
1cb 3cb 4cb
40.
mc
41.
mc
42.
mc
43.
mc
44.
45.
mc
1bt
22/6kv
2bt
6/0,4kv
78
VÝ dô 3.26: Tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 110/22/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh 3.45
3 110kv
1dcl
46.
mc
kWh KVAr
1bt
110/22kv
H×nh 3.45: tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 110/22/0,4kv
2cb 1cb 3cb
47.
mc
48.
49.
mc
4bt
22/0,4kv 2bt
22/0,4kv
2bt
22/0,4kv
4cb
1
1cb
5cb
2
50.
mc
51.
ck
52.
ck
53.
ck
3 22kv
3 0,4kv 3 0,4kv
3 22kv
79
VÝ dô 3.27: Tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 22/0,4kV theo s¬ ®å m¹ch vßng. S¬ ®å ®¬n tuyÕn
nh h×nh 3.46
H×nh 3.46: tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi m¹ch vßng 22/0,4kv
1bt
22/0,4kv
55.
mc
3bt
22/0,4kv
58.
mc
2bt
22/0,4kv
57.
mc
5bt
22/0,4kv
54.
mc
4bt
22/0,4kv
56.
mc
3 22kv
3 380v
3 380v
3 380v
3 380v 3 380v
80
VÝ dô 3.28: S¬ ®å cung cÊp ®iÖn dïng trong gi¶i tÝch m¹ng. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh
3.47
b. ChuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å ®iÖn.
VÝ dô 3.29: ChuyÓn c¸c s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt ë c¸c vÝ dô 3.1 ®Õn 3.7 sang s¬ ®å ®¬n
tuyÕn. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh h×nh 3.48 ®Õn 3.54
Z12a
1mc
2mc
3mc
4mc
6mc
5mc 7mc
8mc 9mc
10mc
11mc
12mc
13mc
14mc
15mc
Bus1 Bus2
Bus3 Bus4a Bus4b
Z12b
Z14
Z34
Z23
H×nh 3.47: S¬ ®å cung cÊp ®iÖn dïng trong gi¶i tÝch m¹ng
81
H×nh 3.49: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.2
; N
H×nh 3.50: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.3
; N
H×nh 3.48: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.1
; N
4
82
H×nh 3.51: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn cÇu thang
; N
H×nh 3.52: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn hµnh lang
; N
H×nh 3.53: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn nhµ kho
; N
83
VÝ dô 3.30: ChuyÓn s¬ ®å ®¬n tuyÕn trong h×nh 3.55 sang s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt.
VÝ dô 3.31: S¬ ®å vÞ trÝ cña mét c¨n hé nh h×nh 3.56. H·y thùc hiÖn:
- VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho c¨n hé ®ã;
- ThuyÕt minh ph¬ng ¸n ®i d©y;
- LËp b¶ng dù trï vËt t. BiÕt c¸c kÝch thíc cña c¨n hé lµ: chiÒu dµi: 12m; chiÒu réng:
4,8m; chiÒu cao tõ la-ph«ng xuèng nÒn lµ 4m; hµng ba dµi 2,5m.
H×nh 3.54: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn
; N
§1
Chó thÝch:
B¶ng B1: CB tæng, 2CC, 1 æ c¾m, 2 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn ®Ìn §1, §2
B¶ng B2: 1CC, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn ®Ìn §3.
B1 B2
§2
§3
59. H×nh 3.55: S¬ ®å ®¬n tuyÕn m¹ng ®iÖn sinh
ho¹t
84
VÝ dô 3.32: Mét phßng häc cã kÝch thíc (8x8)m; chiÒu cao 4m. S¬ ®å vÞ trÝ nh h×nh
3.57. H·y thùc hiÖn:
- VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho c¨n hé ®ã.
- ThuyÕt minh ph¬ng ¸n ®i d©y;
- LËp b¶ng dù trï vËt t.
H×nh 3.56: S¬ §å vÞ trÝ cña mét c¨n hé
WC
H×nh 3.57: S¬ §å vÞ trÝ cña mét phßng häc
Cöa sau
B
µn
G
i¸
o
vi
ªn
Cöa tríc
85
VÝ dô 3.33: Mét ph©n xëng cã kÝch thíc (18x10)m; chiÒu cao 6,5m. S¬ ®å vÞ trÝ nh
h×nh 3.58. H·y thùc hiÖn:
- VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho ph©n xëng ®ã.
- ThuyÕt minh ph¬ng ¸n ®i d©y.
3+ N
H×nh 3.58: S¬ §å vÞ trÝ cña mét ph©n xëng
86
XÁC NHẬN KHOA
Bài giảng mô đun Vẽ điện đã bám sát các nội dung trong chương trình môn
học.Đáp ứng đầy đủ các nội dung về kiến thức, kỹ năng, năng lực tự chủ
trong chương trình môn học/môđun.
Đồng ý đưa vào làm bài giảng cho môn học/ mô đun Vẽ điện thay thế cho giáo
trình.
NGƯỜI BIÊN SOẠN LÃNH ĐẠO KHOA
Nguyễn Thị Dịu
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- giao_trinh_ve_dien_ve_ky_thuat_45h_trinh_do_trung_cap_truong.pdf