Giáo trình Vẽ điện - Vẽ kỹ thuật - 45h (Trình độ Trung cấp) - Trường Cao đẳng Lào Cai

i tiÕt cña mét c¨n phßng, mét mÆt b»ng x©y dùng th­êng dïng trong vÏ ®iÖn ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng 2.1. B¶ng 2.1 STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó b1 14 1. T­êng nhµ 2. Cöa ra vµo 1 c¸nh 3. Cöa ra vµo 2 c¸nh 4. Cöa gÊp, cöa kÐo 5. Cöa lïa 1 c¸nh, 2 c¸nh 6. Cöa sæ ®¬n kh«ng më 7. Cöa sæ kÐp kh«ng më 8. Cöa sæ ®¬n b¶n lÒ bªn tr¸i më ra ngoµi 9. Cöa sæ ®¬n b¶n lÒ bªn ph¶i më vµo trong 10. Cöa sæ ®¬n quay 5 15 11. CÇu thang 1 c¸nh - CÇu thang ®­îc thÓ hiÖn bëi h×nh chiÕu b»ng. - Bao gåm: c¸nh, bËc thang vµ chæ nghÜ. - H­íng ®i lªn thÓ hiÖn b»ng ®­êng g·y khóc: chÊm trßn ë bËc ®Çu tiªn, mòi tªn ë bËc cuèi cïng. 12. CÇu thang 2 c¸nh 13. CÇu thang 3 c¸nh 14. BÕp ®un than cñi: - Kh«ng èng khãi - Cã èng khãi 15. BÕp h¬i: - Hai ngän - Bèn ngän 16. Phßng t¾m riªng tõng ng­êi: - S¸t t­êng - Kh«ng s¸t t­êng 16 17. Bån t¾m 18. Phßng t¾m hoa sen 19. Hå n­íc 20. Sµn n­íc 21. ChËu röa mÆt 22. Hè xÝ 2.2 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn chiÕu s¸ng 2.2.1 Nguån ®iÖn C¸c d¹ng nguån ®iÖn vµ c¸c ký hiÖu liªn quan ®­îc qui ®Þnh trong TCVN 1613-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.2): B¶ng 2.2 STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó 1. Dßng ®iÖn 1 chiÒu 2. Dßng ®iÖn 1 chiÒu 2 ®­êng d©y cã ®iÖn ¸p U 3. Dßng ®iÖn AC sine 4. D©y trung tÝnh N, O 5. M¹ng ®iÖn 3 pha 4 3 + N DC; AC; 2 U 17 d©y 6. Dßng ®iÖn xoay chiÒu cã sè pha m, tÇn sè f vµ ®iÖn ¸p U m, f, U 7. C¸c d©y pha cña m¹ng ®iÖn 3 pha A/L1; B/L2; C/L3 Th­êng dïng mµu: A – vµng; B – xanh; C – ®á 8. Hai d©y dÉn kh«ng nèi nhau vÒ ®iÖn 9. Hai d©y dÉn nèi nhau vÒ ®iÖn 10. Nèi ®Êt 11. Nèi vá m¸y, nèi mass 12. D©y nèi h×nh sao 13. D©y nèi h×nh sao cã d©y trung tÝnh 14. D©y quÊn 3 pha nèi h×nh sao kÐp - Kh«ng cã trung tÝnh ®­a ra ngoµi - Cã d©y trung tÝnh ®­a ra ngoµi 15. D©y quÊn 3 pha nèi h×nh tam gi¸c 16. D©y quÊn 3 pha nèi h×nh tam gi¸c kÐp 17. D©y quÊn 3 pha nèi h×nh tam gi¸c hë 18. D©y quÊn 6 pha nèi thµnh 2 h×nh sao 18 ng­îc - Kh«ng cã d©y trung tÝnh ®­a ra ngoµi - Cã d©y trung tÝnh ®­a ra ngoµi 19. D©y quÊn 2 pha 4 d©y - Kh«ng cã d©y trung tÝnh - Cã d©y trung tÝnh 2.2.2 §Ìn ®iÖn vµ thiÕt bÞ dïng ®iÖn C¸c d¹ng ®Ìn ®iÖn vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan dïng trong chiÕu s¸ng ®­îc qui ®Þnh trong TCVN 1613-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.3): B¶ng 2.3 STT Tªn gäi Ký hiªu Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ 1. Lß ®iÖn trë 2. Lß hå quang 3. Lß c¶m øng 4. Lß ®iÖn ph©n 5. M¸y ®iÖn ph©n b»ng tõ 6. Chu«ng ®iÖn 7. Qu¹t trÇn, qu¹t treo t­êng 19 8. §Ìn sîi ®èt 9. §Ìn huúnh quang 10. §Ìn nung s¸ng cã chôp 11. §Ìn chiÕu s©u cã chôp tr¸ng men 12. §Ìn cã bãng tr¸ng g­¬ng 13. $ §Ìn thñy ng©n cã ¸p lùc cao 14. §Ìn chèng n­íc vµ bôi 15. §Ìn chèng næ kh«ng chôp 16. §Ìn chèng næ cã chôp 17. §Ìn chèng hãa chÊt ¨n mßn 18. §Ìn chiÕu nghiªng 19. §Ìn ®Æt s¸t t­êng hoÆc s¸t trÇn 20. §Ìn chiÕu s¸ng côc bé 21. §Ìn chiÕu s¸ng (6 - 8) (3 - 4) (8 - 10) 20 côc bé vµ cã m¸y gi¶m ¸p. 22. §Ìn chïm HQ 23. §Ìn tÝn hiÖu 2.2.3. ThiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ C¸c thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ trong m¹ng gia dông vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan dïng trong chiÕu s¸ng ®­îc qui ®Þnh trong TCVN 1615-75, TCVN 1623-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.4): B¶ng 2.4 STT Tªn gäi Ký hiªu Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ 1. CÇu dao 1 pha 2. CÇu dao 1 pha 2 ng· (cÇu dao ®¶o 1 pha) 3. CÇu dao 3 pha 4. CÇu dao 3 pha 2 ng· (cÇu dao ®¶o 3 pha) 5. C«ng t¾c 2 cùc: 6. C«ng t¾c 3 cùc: 7. C«ng t¾c xoay 4 cùc: 8. æ c¾m ®iÖn 21 - KiÓu th­êng. - KiÓu kÝn 9. æ c¾m ®iÖn cã cùc thø 3 nèi ®Êt 10. æ c¾m ®iÖn 3 cùc 11. Aptomat 1 pha 12. Aptomat 3 pha 13. CÇu ch× 14. Nót bÊm - Th­êng më. - Th­êng ®ãng. 15. Hép sè qu¹t trÇn 16. B¶ng, tñ ®iÒu khiÓn 17. B¶ng ph©n phèi ®iÖn 18. Tñ ph©n phèi (®éng lùc vµ ¸nh s¸ng) 19. Hép nèi d©y 20. B¶ng chiÕu s¸ng lµm viÖc 22 21. B¶ng chiÕu s¸ng sù cè 2.2.3.ThiÕt bÞ ®o l­êng C¸c thiÕt bÞ th­êng dïng cho trong b¶ng 2.5 B¶ng 2.5 STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. Am pe kÕ 2. Volt kÕ 3. Ohm kÕ 4. Cos kÕ 5. Pha kÕ 6. TÇn sè kÕ 7. Watt kÕ 8. VAr kÕ 9. §iÖn kÕ 2.3 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn c«ng nghiÖp 2.3.1 C¸c lo¹i m¸y ®iÖn A W VAr Wh kWh V  cos  Hz 23 C¸c lo¹i m¸y ®iÖn quay vµ m¸y biÕn ¸p, cuén kh¸ng ®­îc qui ­íc theo TCVN 1614-75 vµ TCVN 1619-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.6): B¶ng 2.6 STT Tªn gäi Ký hiÖu Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å ®¬n tuyÕn 1. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1 pha 2. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu 3. BiÕn ¸p tù ngÉu hai d©y quÊn mét lâi s¾t tõ 4. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3 pha 1 vâ 5. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3 pha 1 vâ, thø cÊp cã d©y trung tÝnh 6. M¸y biÕn ¸p /Y 3 pha 1 vâ 7. M¸y biÕn ¸p /Y 3 pha 1 vâ, thø cÊp cã d©y trung tÝnh 8 Y Y Y Y Y Y Y Y  Y  Y  Y  Y 24 D©y quÊn stator Roto 8. M¸y biÕn ¸p Y/Y 3 pha tæ hîp 9. M¸y biÕn ¸p /Y 3 pha tæ hîp 10. Cuén c¶m, cuén kh¸ng kh«ng lâi 11. Cuén c¶m, cuén kh¸ng cã lâi s¾t tõ 12. Cuén c¶m cã lâi ferit 13. Cuén c¶m, cuén kh¸ng kÐp 14. Cuén c¶m thay ®æi ®­îc th«ng sè b»ng tiÕp xóc tr­ît 15. Cuén c¶m cã th«ng sè biÕn thiªn liªn tôc 16. §éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha rotor lång sãc 17. §éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha rotor d©y quÊn 25 18. M¸y ®iÖn ®ång bé 19. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp 20. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ song song 21. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp 22. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ hæn hîp 23. §éng c¬ ®Èy 24. §éng c¬ 1 pha kiÓu ®iÖn dung 25. §éng c¬ 1 pha khëi ®éng b»ng néi trë 26. §éng c¬ 1 pha khëi ®éng b»ng vßng ng¾n m¹ch + – ~ 26 2.3.2 C¸c lo¹i thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn C¸c lo¹i khÝ cô ®iÖn dïng trong ®iÒu khiÓn ®iÖn c«ng nghiÖp ®­îc qui ­íc theo TCVN 1615-75 vµ TCVN 1623-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.7): B¶ng 2.7 STT Tªn gäi Ký hiÖu Ghi chó 1. Cuén d©y r¬le, c«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ. a. Ký hiÖu chung. b. Cuén d©y r¬le dßng. c. Cuén d©y r¬le qu¸ dßng. d. Cuén d©y r¬le ¸p e. Cuén d©y r¬le kÐm ¸p. f. Cuén d©y r¬le cã ®iÖn trë 200. - Trªn cïng 1 s¬ ®å chØ sö dông 1 d¹ng ký hiÖu thèng nhÊt. 2. R¬le, c«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ cã 2 cuén d©y 3. Cuén d©y r¬le ®iÖn tö cã ghi ®é tr× ho·n thêi gian ë cuén d©y: a. Cã chËm trÔ khi hót vµo. b. Cã chËm trÔ khi nh¶ ra. c. ChËm trÔ khi hót vµo vµ nh¶ ra. I I > U < 200 U 27 4. PhÇn tö ®èt nãng cña r¬ le nhiÖt 5. Cuén d©y r¬le so lÖch 6. Cuén d©y r¬le kh«ng lµm viÖc víi dßng AC 7. Nót Ên kh«ng tù gi÷. a. Th­êng më. b. Th­êng kÝn. - Bu«ng tay ra sÏ trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu. 8. Nót Ên tù gi÷ a. Th­êng më. b. Th­êng kÝn. c. §æi nèi - Tù gi÷ tr¹ng th¸i t¸c ®éng khi bu«ng tay ra. 9. Nót bÊm liªn ®éng 10. C«ng t¾c hµnh tr×nh a. Th­êng më. b. Th­êng ®ãng. c. Liªn ®éng. 28 11. TiÕp ®iÓm cña r¬le ®iÖn a. Th­êng hë: b. Th­êng kÝn: c. §æi nèi - Dïng cho c¸c lo¹i r¬le, trõ r¬le nhiÖt vµ r¬le thêi gian. 12. TiÕp ®iÓm cña khÝ cô ®iÖn: a. Th­êng hë b. Th­êng kÝn - Dïng cho c«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ, bé khèng chÕ ®éng lùc 13. TiÕp ®iÓm cã bé phËn dËp tia löa(hå quang): a. Th­êng hë b. Th­êng kÝn 14. TiÕp ®iÓm th­êng hë cña r¬ le thêi gian: a. §ãng muén: b. C¾t muén c. §ãng, c¾t muén 15. TiÕp ®iÓm th­êng kÝn cña r¬ le thêi gian: a. §ãng muén: b. C¾t muén c. §ãng, c¾t muén 29 16. TiÕp ®iÓm sau khi t¸c ®éng ph¶i tr¶ vÒ (reset) b»ng tay: a. Th­êng hë. b. Th­êng kÝn. - Th­êng ¸p dông cho r¬le nhiÖt. 17. TiÕp ®iÓm cña r¬le kh«ng ®iÖn: a. KiÓu c¬ khÝ b. KiÓu khÝ nÐn c. KiÓu phao d. KiÓu nhiÖt: - Kh«ng cuén d©y phô - Cã cuén d©y phô. e. KiÓu ly t©m 18. Phanh h·m ®iÖn tõ a. Mét pha. b. Ba pha. 19. Bµn ®iÖn tõ, nam ch©m ®iÖn 20. Bé khèng chÕ (tay g¹t c¬ khÝ). Bé khèng chÕ gåm c¸c tiÕp ®iÓm vµ mét sè vÞ trÝ. Khi ®Æt ë vÞ trÝ nµo ®ã sÏ cã nh÷ng tiÕp ®iÓm ®­îc ®ãng l¹i - T¹i c¸c vÞ trÝ cã chÊm t« ®en th× tiÕp ®iÓm t­¬ng øng ®ãng kÝn. VÝ dô: - Sè 0: KC1 kÝn. - Sè 1: KC2 kÝn. - Sè 5: KC1 vµ KC3 kÝn. 21. §iÖn trë khëi ®éng t0> n> 1 2 0 4 5 KC1 KC2 KC3 30 22. M¸y biÕn dßng 23. M¸y biÕn ®iÖn ¸p 2.4 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å cung cÊp ®iÖn 2.4.1 C¸c thiÕt bÞ ®ãng c¾t, ®o l­êng, b¶o vÖ. C¸c lo¹i khÝ cô ®iÖn ®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn trong m¹ng cao ¸p, h¹ ¸p ®­îc qui ­íc theo TCVN 1615-75 vµ TCVN 1623-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.8): B¶ng 2.8 STT Tªn gäi Ký hiÖu Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å ®¬n tuyÕn Ghi chó 1. Dao c¸ch ly - Mét cùc - Ba cùc - ChiÒu ®ãng c¾t qui ­íc lµ chiÒu kim ®ång hå. 2. Dao ng¾n m¹ch - ChiÒu ®ãng c¾t qui ­íc lµ chiÒu kim ®ång hå. 3. Dao ®øt m¹ch - T¸c ®éng mét chiÒu - T¸c ®éng hai chiÒu - ChiÒu ®ãng c¾t qui ­íc lµ chiÒu kim ®ång hå. 31 4. Dao c¾t phô t¶i ba cùc ®iÖn ¸p cao - ChiÒu ®ãng c¾t qui ­íc lµ chiÒu kim ®ång hå. 5. M¸y c¾t ba cùc ®Ön cao ¸p - Cho phÐp vÏ m¸y c¾t cao ¸p b»ng mét h×nh vu«ng vµ bªn c¹nh ghi ý hiÖu cña lo¹i m¸y c¾t. 6. M¸y c¾t cã 1 cùc th­êng më vµ 2 cùc th­êng ®ãng 7. M¸y c¾t cã nhiÒu cùc (vÝ dô 4 cùc) 8. C¾t chuyÓn m¹ch (®æi nèi) mét cùc - Cã hai vÞ trÝ - Cã ba vÞ trÝ (vÞ trÝ ë gi÷a hë) - VÞ trÝ ë gi÷a hë m¹ch 9. C¾t chuyÓn m¹ch hai cùc - Cã hai vÞ trÝ chuyÓn ®æi m¹ch kh«ng gi¸n ®o¹n - Cã ba vÞ trÝ - VÞ trÝ ë gi÷a hë m¹ch 10. C¾t chuyÓn ®æi m¹ch bèn cùc - Cã hai vÞ trÝ - Cã ba vÞ trÝ - VÞ trÝ thø ba ë gi÷a 32 A B 11. CÇu ch× tù r¬i (FCO) 12. M¸y c¾t h¹ ¸p (ap t« mat) - Hai cùc. - Ba cùc. - C¾t dßng cùc ®¹i - NÕu cÇn chØ râ ®¹i l­îng c¾t th× dïng c¸c ký hiÖu sau ®©y ngay c¹nh ký hiÖu cña m¸y c¾t. - Qu¸ dßng I > - KÐm dßng I < - Qua ¸p U > - KÐm ¸p U < - Dßng ng­îc chiÒu I 13. Tr¹m biÕn ¸p 14. Tr¹m ph©n phèi 15. Tñ ®iÒu khiÓn h¹ thÕ 16. Tr¹m ®æi ®iÖn (chØnh l­u) 17. Chèng sÐt èng 18. Chèng sÐt van 19. Tô bï - Bï ngang. - Bï däc 20. Nhµ m¸y ®iÖn A: Lo¹i nhµ m¸y B: C«ng suÊt 21. M¸y biÕn dßng - Cã 1 d©y quÊn I > 33 thø cÊp. - Cã 2 d©y quÊn thø cÊp trªn 1 lâi. - Cã 2 d©y quÊn thø cÊp trªn 2 lâi riªng. - M¸y biÕn dßng nhiÒu cÊp - 22. Khe hë phãng ®iÖn - Lo¹i 2 cùc. - Lo¹i 3 cùc.  2.4.2 §­êng d©y vµ phô kiÖn ®­êng d©y. C¸c lo¹i phô kiÖn ®­êng d©y vµ c¸c d¹ng thÓ hiÖn ®­êng d©y ®­îc qui ­íc theo TCVN 1618-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.9): B¶ng 2.9 STT Tªn gäi Ký hiÖu Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å ®¬n tuyÕn Ghi chó 1. Thanh c¸i - VÏ b»ng nÐt ®Ëm h¬n 34 2. §­êng d©y trªn kh«ng. - M¹ch cã 1 d©y. - M¹ch cã 2 d©y, 3 d©y. - M¹ch cã 4 d©y, n d©y.  NÕu m¹ch cã nhiÒu h¬n 4 d©y th× ph©n ra tõng nhãm 3 d©y.  Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nhãm lín h¬n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c d©y.  Nhãm cuèi cïng gom l¹i mét hoÆc hai d©y. 3. §­êng d©y ®éng lùc AC ®Õn 1000V - D©y trÇn - D©y c¸p, d©y bäc 4. §­êng d©y ®éng lùc AC trªn 1000V - D©y trÇn - D©y c¸p, d©y bäc 5. Ph©n nh¸nh tõ thanh c¸i - VÏ thanh c¸i b»ng ®­êng nÐt ®Ëm h¬n 6. Ph©n nh¸nh d©y ®iÖn ®Õn nhãm thiÕt bÞ cïng lo¹i - NÕu cÇn chØ sè nh¸nh th× ghi sè nh¸nh bªn c¹nh h×nh vÏ 7. Ph©n nh¸nh ®­êng d©y: - Mét d©y - Hai d©y 8. Chç uèn cña d©y ®iÖn 9. NhËp vµ t¸ch c¸c d©y ®iÖn. - Chó thÝch:Cho phÐp vÏ gãc uèn 450   0 35 10. D©y ®iÖn mÒm 11. D©y nèi trung gian: - Cã 1 ®Çu th¸o ra ®­îc - Cã 2 ®Çu th¸o ra ®­îc - §Çu t« ®en ®­îc nèi cè ®Þnh. 12. Nèi ®Êt - Nèi ®Êt tù nhiªn. - Cäc b»ng èng thÐp trßn. - Cäc b»ng thÐp h×nh. - Nèi ®­êng d©y víi ®Êt 13. Nh÷ng ®­êng d©y chÐo nhau, nh­ng kh«ng nèi nhau vÒ ®iÖn. - NÕu cÇn chØ râ vÞ trÝ t­¬ng ®èi gi÷a c¸c d©y dÉn víi nhau th× dïng ký hiÖu 14. Nh÷ng ®­êng d©y chÐo nhau cã nèi nhau vÒ ®iÖn 15. Sù phãng ®iÖn 16. Chæ bÞ háng c¸ch ®iÖn - Gi÷a c¸c d©y. - Gi÷a d©y vµ vá - Gi÷a d©y vµ ®Êt 17. Mét sè ký hiÖu vÒ D©y ®Æt trªn D©y ®Æt d­íi 36 ®­êng d©y chuyªn dïng - §­êng d©y cña l­íi ®iÖn ph©n phèi ®éng lùc mét chiÒu. - §­êng d©y cña l­íi ®iÖn ph©n phèi ®éng lùc xoay chiÒu cã tÇn sè kh¸c 50Hz. - C¸p vµ d©y mÒm di ®éng dïng cho ®éng lùc, chiÕu s¸ng. - §­êng d©y chiÕu s¸ng sù cè.  §èi víi b¶n vÏ chØ cã chiÕu s¸ng.  §èi víi b¶n vÏ võa cã ®éng lùc vµ chiÕu s¸ng.  §­êng d©y chiÕu s¸ng b¶o vÖ. - §­êng d©y m¹ng d­íi 36V. - §­êng d©y cña l­íi kiÓm tra, ®o l­êng, khèng chÕ, ®iÒu khiÓn. - §­êng d©y nèi ®Êt hoÆc ®­êng d©y nèi trung tÝnh. - §­êng d©y xuyªn t­êng, xuyªn trÇn.  §­êng d©y ®i lªn, ®i xuèng. 37  §­êng d©y ®i xuyªn tõ trªn xuèng, tõ d­íi lªn 18. Cét, trô ®iÖn - Trô bª t«ng ly t©m. - Trô bª t«ng vu«ng, ch÷ nhËt. - Trô ®iÖn cã neo ch»ng. - Trô ®iÖn cã sö dông 2 ®µ c¶n - Sè l­îng vµ vÞ trÝ ®µ c¶n, neo ch»ng phô thuéc vµo thùc tÕ. 19. Cr¾c 4 sø h¹ thÕ - Cr¾c 2 sø, 3 sø ®­îc biÔu diÔn t­¬ng øng. 20. U 1 sø h¹ thÕ - U 2 sø ®­îc biÔu diÔn t­¬ng øng. 21. Hép ®Êu d©y vµo 22. Hép nèi d©y hai ng· 23. Hép nèi d©y 3 ng· 24. Hép nèi d©y rÏ nh¸nh 25. Hép ®Æt m¸y c¾t h¹ ¸p 26. Hép ®Æt cÇu dao 27. Hép ®Æt cÇu ch¶y 28. Hép ®Æt cÇu dao vµ cÇu ch¶y 38 29. Hép cÇu dao ®æi nèi 30. Hép khëi ®éng thiÕt bÞ cao ¸p 2.5 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn trong s¬ ®å ®iÖn tö 2.5.1 C¸c linh kiÖn thô ®éng Linh kiÖn thô ®éng gåm ®iÖn trë, tô ®iÖn, cuén c¶m vµ m¸y biÕn thÕ ®­îc qui ­íc theo TCVN 1616-75 vµ TCVN 1614-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ th«ng sau (b¶ng 2.10, 2.11 vµ 2.12): a. §iÖn trë B¶ng 2.10 STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. §iÖn trë kh«ng ®iÒu chØnh 2. §iÖn trë kh«ng ®iÒu chØnh cã 2 ®Çu rót ra. - Khi cã nhiÒu ®Çu ra th× cho phÐp t¨ng thªm chiÒu dµi cña h×nh vÏ. 39 3. §iÖn trë c«ng suÊt  §iÖn trë cã c«ng suÊt danh ®Þnh lµ 0.05W.  §iÖn trë cã c«ng suÊt danh ®Þnh lµ 0.12W.  §iÖn trë cã c«ng suÊt danh ®Þnh lµ 0.25W.  §iÖn trë cã c«ng suÊt danh ®Þnh lµ 0.5W. - Khi c«ng suÊt 1W trë lªn th× dïng ch÷ sè la m·. VÝ dô: §iÖn trë 1W, 2W, 5W - Khi c«ng suÊt lín h¬n 5W th× dïng ký hiÖu  4. §iÖn trë ®iÒu chØnh ®­îc (BiÕn trë) - Ký hiÖu chung - Cã hë m¹ch - Kh«ng hë m¹ch  5. BiÕn trë tinh chØnh - Ký hiÖu chung. - Hë m¹ch. - KÝn m¹ch. 15W 40 6. §iÖn trë ®iÒu chØnh ®­îc (chiÕt ¸p) - Ký hiÖu chung. - ChiÕt ¸p tinh chØnh. - ChiÕt ¸p cã ®Çu ®­a ra. - ChiÕt ¸p trßn cã 1 chæi. - ChiÕt ¸p trßn cã 2 chæi. - ChiÕt ¸p trßn cã 3 chæi.  Cung cÊp quan tiÕp ®iÓm cè ®Þnh.  Cung cÊp quan tiÕp ®iÓm kh«ng cè ®Þnh.  b. Tô ®iÖn B¶ng 2.11 ST T Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. Tô ®iÖn kh«ng ®iÒu chØnh ®­îc - Ký hiÖu chung. - Tô hãa.  Cã ph©n cùc.  Kh«ng ph©n cùc. - Tô ®iÖn xuyªn. - Tô ®iÖn cã b¶n cùc nèi ®Êt. - Cho phÐp kh«ng ghi dÊu cùc tÝnh  in Sin Cos + – 41 - Tô ®iÖn cã ®iÖn trë ®Êu nèi tiÕp. - §Ó dËp tia hå quang 2. Tô ®iÖn cã ®iÒu chØnh - NÕu cÇn nhÊn m¹nh phÇn quay th× dïng ký hiÖu 3. Bé tô ®iÖn biÕn ®æi 3 ng¨n 4. Tô ®iÖn tinh chØnh 5. Tô ®iÖn biÕn ®æi theo ®iÖn ¸p (varicon) 6. Tô ®iÖn vi sai (so lÖch) 7. Tô ®iÖn dÞch pha c. Cuén c¶m vµ biÕn thÕ B¶ng 2.12 ST T Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. Cuén c¶m, cuén kh¸ng kh«ng lâi 2. Cuén c¶m, cuén kh¸ng cã lâi s¾t tõ 3. Cuén c¶m cã lâi ferit 4. Cuén c¶m thay ®æi ®­îc th«ng sè b»ng tiÕp xóc tr­ît 5. Cuén c¶m cã th«ng sè biÕn thiªn liªn tôc 42 6. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1 pha, lâi s¾t tõ 7. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1 pha, lâi ferit 8. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1 pha, lâi ferit ®iÒu chØnh ®­îc 9. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu 2.5.2 C¸c linh kiÖn tÝch cùc Nhãm linh kiÖn tÝch cùc (hay linh kiÖn b¸n dÉn) ®­îc qui ­íc theo TCVN1626-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu phæ biÕn sau (b¶ng 2.13): B¶ng 2.13 STT Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. Diode b¸n dÉn - §Ønh cña h×nh tam gi¸c chØ chiÒu dÉn ®iÖn lín nhÊt 2. Diode cã líp gèc kÐp 3. Diode ®­êng hÇm 4. Diode ®¶o - Mòi tªn chØ chiÒu dßng ®iÖn lín nhÊt 5. Dông cô æn ¸p b¸n dÉn - DÉn ®iÖn mét chiÒu - Diode th¸c vµ diode zener. 43 - DÉn ®iÖn hai chiÒu 6. Diode nhiÖt 7. Diode biÕn dung (varicap) 8. Diode cã ®iÒu khiÓn - Ký hiÖu chung - Cã cùc ®iÒu khiÓn tõ líp n. - Cã cùc ®iÒu khiÓn tõ líp p. - Cßn gäi lµ SCR, thyristor 9. Thyristor lo¹i diode ®èi xøng 10. Diode quang (®iÖn) 11. Diode ph¸t quang (Led) 12. Transistor ®¬n nèi (UJT) - Cùc gèc (baz¬) lo¹i n - Cùc gèc (baz¬) lo¹i p   B1 E B2 E B1 B2 44 13. Transistor l­ìng nèi (BJT) - Lo¹i p-n-p. - Lo¹i n-p-n.  - Nªn dïng ký hiÖu: E,B,C ®Ó chØ cùc ph¸t, cùc gèc vµ cùc gãp cña transistor. 14. Transistor tr­êng (FET) - J FET - MOS-FET 15. Di¾c  16. Tri¾c  17. §iÖn trë turner 18. §iÖn trë quang 19. §iÖn trë quang lo¹i sai ®éng B C E G D S Kªnh n G D S Kªnh p G D S Liªn tôc G D S Gi¸n ®o¹n T2 T1 T2 T1 G 45 20. Transistor quang (®iÖn) 21. KhuÕch ®¹i thuËt to¸n (op – amp)  - P: ngá vµo kh«ng ®¶o. - N: ngá vµo ®¶o. 2.5.3 C¸c phÇn tö logÝc C¸c phÇn tö logÝc trong kü thuËt ®iÖn tö ®­îc qui ­íc trong TCVN 1633-75; th­êng dïng c¸c ký hiÖu hpæ biÕn sau (b¶ng 2.14): B¶ng 2.14 ST T Tªn gäi Ký hiªu Ghi chó 1. Cæng logÝc OR - Tr­êng hîp cã nhiÒu h¬n 2 ngá vµo th× vÏ thªm c¸c ngá vµo C, D 2. Cæng logÝc AND 3. Cæng logÝc NOT 4. Cæng logÝc NOR 5. Cæng logÝc XOR 6. Cæng logÝc XNOR 7. Cæng logÝc AND Lo¹i p-n-p Lo¹i n-p-n N P – V +VCC – + Ngá ra Y A B Y A B Y A Y A B Y A B Y A B Y A B 46 8. Flip – Flop (FF) - RS – FF. - JK – FF.  Y1 = 2Y 9. C¸c bé t¹o hµm, t¹o xung, dao ®éng  - TH: T¹o hµm; - TX: T¹o xung; - D§: Dao ®éng. - Sö dông phï hîp c¸c ký tù trªn cho c¸c chøc n¨ng t­¬ng øng. 10. M¹ch kÕt (IC)  - Ch©n IC ®­îc bè trÝ 2 hµng theo qui luËt nh­ h×nh vÏ. - T¹i chÊm trßn lµ ch©n sè 1. - Ch©n cuèi cïng lµ cÊp nguån d­¬ng. - Nguån ©m hoÆc mass ®­îc cÊp ë ch©n cuèi cïng bªn ph¶i cïng hµng víi ch©n sè 1. 2.6 C¸c ký hiÖu b»ng ch÷ dïng trong vÏ ®iÖn Trong vÏ ®iÖn, ngoµi ký hiÖu b»ng h×nh vÏ nh­ qui ­íc cßn sö dông rÊt nhiÒu ký tù ®i kÌm ®Ó thÓ hiÖn chÝnh x¸c ký hiÖu ®ã còng nh­ thuËn tiÖn trong viÖc ph©n tÝch, thuyÕt minh s¬ ®å m¹ch. Tïy theo ng«n ng÷ sö dông mµ c¸c ký tù cã thÓ kh¸c nhau, nh­ng ®iÓm gièng nhau lµ th­êng dïng c¸c ký tù viÕt t¾t tõ tªn gäi cña thiÕt bÞ, khÝ cô ®iÖn ®ã. VÝ dô: - CD: cÇu dao (tiªng ViÖt); SW (tiÕng Anh – Switch: c¸i ng¾t ®iÖn). - CC: cÇu ch× (tiªng ViÖt); F (tiÕng Anh – Fuse: cÇu ch×). - §: §Ìn ®iÖn (tiªng ViÖt); L (tiÕng Anh – Lamp: bãng ®Ìn). Tr­êng hîp trong cïng mét s¬ ®å cã sö dông nhiÒu thiÕt bÞ cïng lo¹i, th× thªm vµo c¸c con sè phÝa tr­íc hoÆc phÝa sau ký tù ®Ó thÓ hiÖn. VÝ dô: 1CD, 2CD; §1, §2 ... R Y1 S Y2 FF J Y1 K Y2 FF X Y TH TX D§ Tªn IC 1 2 3 4 5 6 7 8 +V –V 47 Trong b¶n vÏ c¸c ký tù dïng lµm ký hiÖu ®­îc thÓ hiÖn b»ng ch÷ in hoa (trõ c¸c tr­êng hîp cã qui ­íc kh¸c). B¶ng 2.15 giíi thiÖu mét sè ký hiÖu b»ng ký tù th­êng dïng. B¶ng 2.15 STT Ký hiÖu Tªn gäi Ghi chó 1. CD CÇu dao. 2. CB; Ap Aptomat; m¸y c¾t h¹ thÕ. 3. CC CÇu ch×. 4. K C«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ. Cã thÓ sö dông c¸c thÓ hiÖn ®Æc tÝnh lµm viÖc nh­: T – c«ng t¾c t¬ quay thuËn; H– c«ng t¾c t¬ h·m dõng ... 5. K C«ng t¾c. Dïng trong s¬ ®å chiÕu s¸ng. 6. O; O§ æ c¾m ®iÖn 7. § §Ìn ®iÖn. Dïng trong s¬ ®å chiÕu s¸ng. 8. § §éng c¬ mét chiÒu; ®éng c¬ ®iÖn nãi chung. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn c«ng nghiÖp 9. C§ Chu«ng ®iÖn. 10. B§ BÕp ®iÖn, lß ®iÖn 11. Q§ Qu¹t ®iÖn. 12. MB M¸y b¬m. 13. §C §éng c¬ ®iÖn nãi chung. 14. CK Cuén kh¸ng. 15. §KB §éng c¬ kh«ng ®ång bé. 16. §§B §éng c¬ ®ång bé. 17. F M¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu; m¸y ph¸t ®iÖn nãi chung. 18. FKB M¸y ph¸t kh«ng ®ång bé. 48 19. F§B M¸y ph¸t ®ång bé. 20. M; ON Nót khëi ®éng m¸y. 21. D; OFF Nót dõng m¸y. 22. KC Bé khèng chÕ, tay g¹t c¬ khÝ. 23. RN R¬le nhiÖt. 24. RTh R¬le thêi gian (timer). 25. RU R¬le ®iÖn ¸p. 26. RI R¬le dßng ®iÖn. 27. RTr R¬le trung gian. 28. RTT R¬le b¶o vÖ thiÕu tõ tr­êng. 29. RT§ R¬le tèc ®é. 30. KH C«ng t¾c hµnh tr×nh. 31. FH Phanh h·m ®iÖn tõ. 32. NC Nam ch©m ®iÖn. 33. B§T Bµn ®iÖn tõ. 34. V Van thñy lùc; van c¬ khÝ. 35. MC M¸y c¾t trung, cao thÕ. 36. MCP M¸y c¾t ph©n ®o¹n ®­êng d©y. 37. DCL Dao c¸ch ly. 38. DN§ Dao nèi ®Êt. 39. FCO CÇu ch× tù r¬i. 40. BA; BT M¸y biÕn thÕ. 41. CS ThiÕt bÞ chèng sÐt. 42. T Thanh c¸i cao ¸p, h¹ ¸p Dïng trong s¬ ®å cung cÊp ®iÖn 43. T (transformer) M¸y biÕn thÕ. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn tö. 44. D; DZ Diode; Diode zener. 45. C Tô ®iÖn. 49 46. R §iÖn trë. 47. RT §iÖn trë nhiÖt 48. BJT; Q; T Transistor 49. Q; T BJT; SCR; tri¨c; di¨c; UJT 50. CL M¹ch chØnh l­u 51. VCC Nguån cung cÊp 52. mass Nguån ©m hoÆc ®iÓm chung trong s¬ ®å 53. Op – amp M¹ch khuÕch ®¹i thuËt to¸n 54. FF M¹ch Flip – Flop. 55. R (reset) Ngá xãa cµi ®Æt. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn tö. 56. S (set) Ngá cµi ®Æt. Dïng trong s¬ ®å ®iÖn tö. 57. IC M¹ch kÕt, m¹ch tæ hîp. 58. A (anod) D­¬ng cùc cña diode, SCR. Th­êng gäi lµ cùc A 59. K (katod) ©m cùc cña diode, SCR. Th­êng gäi lµ cùc K 60. B (base) Cùc nÒn, cùc gèc cña transistor, UJT. Th­êng gäi lµ cùc B 61. C (collector) Cùc gãp cña transistor. Th­êng gäi lµ cùc C 62. E (emiter) Cùc ph¸t cña transistor, UJT. Th­êng gäi lµ cùc E 63. G (gate) Cùc cæng, cùc kÝch, cùc ®iÒu khiÓn cña SCR, tri¨c, di¨c, FET. Th­êng gäi lµ cùc G 64. D (drain) Cùc th¸o, cùc xuÊt cña FET. Th­êng gäi lµ cùc D 65. S (source) Cùc nguån cña FET. Th­êng gäi lµ cùc S C©u hái còng cè bµi häc 2.1 VÏ c¸c ký hiÖu mÆt b»ng sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.16) B¶ng 2.16 50 STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa 23. Cöa ra vµo 1 c¸nh; 2 c¸nh 24. Cöa gÊp, cöa kÐo 25. Cöa sæ ®¬n kh«ng më 26. CÇu thang 2 c¸nh 27. BÕp ®un than cñi: - Kh«ng èng khãi - Cã èng khãi 28. BÕp h¬i: - Hai ngän - Bèn ngän 29. Sµn n­íc 30. ChËu röa mÆt 2.2 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.17) 51 B¶ng 2.17 STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa 20. Dßng ®iÖn DC; AC h×nh sin 21. M¹ng ®iÖn 3 pha 4 d©y 22. C¸c d©y pha vµ d©y trung tÝnh cña m¹ng ®iÖn 3 pha 23. Hai d©y dÉn kh«ng nèi nhau vÒ ®iÖn 24. Hai d©y dÉn nèi nhau vÒ ®iÖn 25. Nèi ®Êt 26. Nèi vá m¸y, nèi mass 27. D©y nèi h×nh sao cã d©y trung tÝnh 2.3 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.18) B¶ng 2.18 STT Tªn gäi Ký hiÖu ý nghÜa 24. Lß ®iÖn trë 25. Chu«ng ®iÖn 26. Qu¹t trÇn, qu¹t treo t­êng 27. §Ìn sîi ®èt 52 28. §Ìn huúnh quang 29. §Ìn thñy ng©n cã ¸p lùc cao 30. §Ìn chiÕu s¸ng côc bé 31. §Ìn chïm huúnh quang 32. §Ìn tÝn hiÖu 2.4 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.19) B¶ng 2.19 STT Tªn gäi Ký hiÖu ý nghÜa 22. CÇu dao 1 pha 23. CÇu dao 1 pha 2 ng· (cÇu dao ®¶o 1 pha) 24. CÇu dao 3 pha 25. CÇu dao 3 pha 2 ng· (cÇu dao ®¶o 3 pha) 26. C«ng t¾c 2 cùc: 27. C«ng t¾c 3 cùc: 28. æ c¾m ®iÖn 29. Aptomat 1 pha 30. Aptomat 3 pha 53 31. CÇu ch× 32. Nót bÊm 2.5 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.20) B¶ng 2.20 STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å ®¬n tuyÕn 1. M¸y biÕn ¸p c¸ch ly 1 pha 2. M¸y biÕn ¸p tù ngÉu 3. BiÕn ¸p tù ngÉu hai d©y quÊn mét lâi s¾t tõ 4. Cuén c¶m, cuén kh¸ng kh«ng lâi 5. Cuén c¶m, cuén kh¸ng cã lâi s¾t tõ 6. Cuén c¶m, cuén kh¸ng kÐp 2.6 VÏ c¸c ký hiÖu ®iÖn sau vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng (b¶ng 2.21) B¶ng 2.21 STT Tªn gäi Ký hiªu ý nghÜa Trªn s¬ ®å nguyªn lý Trªn s¬ ®å vÞ trÝ, s¬ ®å ®¬n tuyÕn 54 1. §éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha rotor lång sãc 2. §éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha rotor d©y quÊn 3. M¸y ®iÖn ®ång bé 4. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ ®éc lËp 5. M¸y ®iÖn mét chiÒu kÝch tõ nèi tiÕp 6. §éng c¬ 1 pha kiÓu ®iÖn dung 3: vÏ s¬ ®å ®iÖn 3.1 Më ®Çu 3.1.1 Kh¸i niÖm 55 Trong ngµnh ®iªn – ®iÖn tö, sö dông nhiÒu d¹ng s¬ ®å kh¸c nhau. Mçi d¹ng s¬ ®å sÏ thÓ hiÖn mét sè tiªu chÝ nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña ng­êi thiÕt kÕ. ThËt vËy, nÕu chØ cÇn thÓ hiÖn nguyªn lý lµm viÖc cña mét m¹ch ®iÖn, hay mét c«ng tr×nh nµo ®ã th× kh«ng quan t©m ®Õn vÞ trÝ l¾p ®Æt hay kÝch th­íc thËt cña thiÕt bÞ. Ng­îc l¹i nÕu muèn biÕt vÞ trÝ l¾p ®Æt cña thiÕt bÞ ®Ó cã ph­¬ng ¸n thi c«ng th× ph¶i ®äc trªn s¬ ®å vÞ trÝ (s¬ ®å nguyªn lý kh«ng thÓ hiÖn ®iÒu nµy). Trong bµi häc nµy sÏ giíi thiÖu c¸ch thùc hiÖn c¸c d¹ng s¬ ®å còng nh­ mèi liªn hÖ rµng buéc gi÷a chóng víi nhau. §ång thêi còng nªu lªn c¸c nguyªn t¾c cÇn nhí khi thùc hiÖn mét b¶n vÏ ®iÖn. 3.1.2 VÝ dô vÒ c¸c d¹ng s¬ ®å S¬ ®å h×nh 3.1 cho biÕt nguyªn lý ho¹t ®éng cña s¬ ®å, cô thÓ nh­ sau: - Sau khi ®ãng cÇu dao CD, m¹ch chuÈn bÞ ho¹t ®éng. §ãng c«ng t¾c 1K, ®Ìn 1§ s¸ng, t­¬ng tù ®Ìn 2§ sÏ s¸ng khi 2K ®­îc Ên. Muèn sö dông c¸c thiÕt bÞ nh­ qu¹t ®iÖn, bµn ñi (bµn lµ)... chØ viÖc c¾m trùc tiÕp thiÕt bÞ vµo æ c¾m OC. - Nh­ vËy s¬ ®å nµy chØ cho biÕt nguyªn t¾c nèi m¹ch nh­ thÕ nµo ®Ó m¹ch vËn hµnh ®óng nguyªn lý, chø ch­a thÓ hiÖn ®­îc vÞ trÝ l¾p ®Æt thiÕt bÞ, ph­¬ng ¸n ®i d©y hay l­îng vËt t­ tiªu hao cÇn cã... Trong s¬ ®å nèi d©y h×nh 3.2, thÓ hiÖn t­¬ng ®èi râ h¬n ph­¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ nh­ng còng ch­a thÓ dù trï ®­îc vËt t­, hay x¸c ®Þnh vÞ trÝ thiÕt bÞ v× ch­a cã mÆt b»ng cô thÓ cña c«ng tr×nh. 1K CC N  H×nh 3.1: vÝ dô vÒ S¬ §å NGUYªN Lý 2K 1§ 2§ OC CD 56 Cßn s¬ ®å vÞ trÝ nh­ h×nh 3.3 th× ng­êi thi c«ng dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc khèi l­îng vËt t­ còng nh­ ph­¬ng ¸n thi c«ng nh­ng l¹i kh«ng râ rµng vÒ ph­¬ng ¸n ®ãng c¾t, ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ. Do vËy, ®Ó thÓ hiÖn ®Çy ®ñ mét c«ng tr×nh ng­êi ta sÏ kÕt hîp c¸c d¹ng s¬ ®å víi nhau mét c¸ch hîp lý nhÊt, cÇn thiÕt cã thÓ sö dông thªm b¶ng thuyÕt minh chi tiÕt b»ng lêi hoÆc b»ng h×nh vÏ minh häa. H×nh 3.2: vÝ dô vÒ S¬ §å Nèi d©y  H×nh 3.3: vÝ dô vÒ S¬ §å vÞ trÝ 12m 6m 57 3.2 VÏ s¬ ®å mÆt b»ng, s¬ ®å vÞ trÝ 3.2.1 Kh¸i niÖm a. S¬ ®å mÆt b»ng Lµ s¬ ®å biÔu diÔn kÝch th­íc cña c«ng tr×nh (nhµ x­ëng, phßng èc) theo h­íng nh×n tõ trªn xuèng. b. S¬ ®å vÞ trÝ Dùa vµo s¬ ®å mÆt b»ng, ng­êi ta bè trÝ vÞ trÝ cña c¸c thiÕt bÞ cã ®Çy ®ñ kÝch th­íc gäi lµ s¬ ®å vÞ trÝ. Ký hiÖu ®iÖn dïng trong s¬ ®å vÞ trÝ lµ ký hiÖu ®iÖn dïng trong s¬ ®å mÆt b»ng. 3.2.2 VÝ dô vÒ s¬ ®å mÆt b»ng vµ s¬ ®å vÞ trÝ H×nh 3.4 thÓ hiÖn mÆt b»ng cña mét c¨n hé cã 3 phßng: phßng kh¸ch, phßng ngñ vµ nhµ bÕp. Nh×n vµo s¬ ®å nµy cã thÓ biÕt ®­îc c¸c kÝch th­íc cña tõng phßng, cña cöa ra vµo, cöa sæ còng nh­ kÝch th­íc tæng thÓ cña c¨n hé... H×nh 3.4: S¬ §å mÆt b»ng cña mét c¨n hé 4,5m 6m 4,5m 3m 2, 4m 1,4m H×nh 3.5: S¬ §å vÞ trÝ m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n 12m 6m 1 2 3 4 4 58 Cßn ë h×nh 3.5 lµ s¬ ®å vÞ trÝ cña m¹ng ®iÖn ®¬n gi¶n gåm cã 1 b¶ng ®iÒu khiÓn vµ 2 bãng ®Ìn, chi tiÕt c¸c phÇn tö cña m¹ng ®iÖn nh­ sau: 1. Nguån ®iÖn (®­êng d©y dÉn ®Õn cã ghi sè l­îng d©y); 2. B¶ng ®iÒu khiÓn; 3. §­êng d©y liªn l¹c (d©y dÉn ®iÖn); 4. ThiÕt bÞ ®iÖn (bãng ®Ìn); 3.3 VÏ s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y 3.3.1 Kh¸i niÖm a. S¬ ®å nguyªn lý S¬ ®å nguyªn lý lµ lo¹i s¬ ®å tr×nh bµy nguyªn lý vËn hµnh cña m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn. Nã gi¶i thÝch, gióp ng­êi thî hiÓu biÕt sù vËn hµnh cña m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn. Nãi c¸ch kh¸c, s¬ ®å nguyªn lý lµ dïng c¸c ký hiÖu ®iÖn ®Ó biÓu thÞ c¸c mèi liªn quan trong viÖc kÕt nèi, vËn hµnh mét hÖ thèng ®iÖn hay mét phÇn nµo ®ã cña hÖ thèng ®iÖn. S¬ ®å nguyªn lý ®­îc phÐp bè trÝ theo mét ph­¬ng c¸ch nµo ®ã ®Ó cã thÓ dÓ dµng vÏ m¹ch, dÓ ®äc, dÓ ph©n tÝch nhÊt. S¬ ®å nguyªn lý sÏ ®­îc vÏ ®Çu tiªn khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ mét m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn. Tõ s¬ ®å nµy sÏ tiÕp tôc vÏ thªm c¸c s¬ ®å kh¸c (s¬ ®å nèi d©y, s¬ ®å ®¬n tuyÕn...) nÕu cÇn. S¬ ®å nguyªn lý cã thÓ ®­îc biÓu diÔn theo hµng ngang hoÆc cét däc. Khi biÓu diÔn theo hµng ngang th× c¸c thµnh phÇn liªn tiÕp cña m¹ch sÏ ®­îc vÏ theo thø tù tõ trªn xuèng d­íi. Cßn nÕu biÓu diÔn theo cét däc th× theo thø tù tõ tr¸i sang ph¶i. b. S¬ ®å nèi d©y Lµ lo¹i s¬ ®å diÔn t¶ ph­¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ cña m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn ®­îc suy ra tõ s¬ ®å nguyªn lý. S¬ ®å nèi d©y cã thÓ vÏ ®éc lËp hoÆc kÕt hîp trªn s¬ ®å vÞ trÝ. Ng­êi thi c«ng sÏ ®äc s¬ ®å nµy ®Ó l¾p r¸p ®óng víi tinh thÇn cña ng­êi thiÕt kÕ. Khi thiÕt kÕ s¬ ®å nèi d©y cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y:  B¶ng ®iÒu khiÓn ph¶i ®Æt ë n¬i kh« r¸o, tho¸ng m¸t, thuËn tiÖn thao t¸c, phï hîp qui tr×nh c«ng nghÖ (chó ý vÞ trÝ cöa sæ, cöa c¸i, h­íng më cöa c¸i, cöa lïa, h­íng giã thæi). 59  D©y dÉn ph¶i ®­îc ®i tËp trung thµnh tõng côm, cÆp theo t­êng hoÆc trÇn, kh«ng ®­îc kÐo ngang däc tuú ý.  Trªn s¬ ®å c¸c ®iÓm nèi nhau vÒ ®iÖn ph¶i ®­îc ®¸nh sè gièng nhau.  Trªn b¶ng vÏ c¸c ®­êng d©y ph¶i ®­îc vÏ b»ng nÐt c¬ b¶n, chØ vÏ nh÷ng ®­êng d©y song song hoÆc vu«ng gãc nhau.  CÇu dao chÝnh vµ c«ng t¬ tæng nªn ®Æt ë mét n¬i dÔ nh×n thÊy nhÊt.  Ph¶i lùa chän ph­¬ng ¸n ®i d©y sao cho chiÒu dµi d©y dÉn lµ ng¾n nhÊt. 3.3.2 VÝ dô vÒ s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y a. VÏ c¸c s¬ ®å ®iÒu khiÓn m¹ng ®iÖn chiÕu s¸ng Trong m¹ng chiÕu s¸ng, s¬ ®å m¹ch ®­îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý, s¬ ®å nèi d©y. Khi thÓ hiÖn trªn mÆt b»ng th­êng dïng s¬ ®å ®¬n tuyÕn. Trong phÇn nµy sÏ xÐt mét sè m¹ch c¬ b¶n thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y. Cßn s¬ ®å ®¬n tuyÕn sÏ xÐt ë phÇn sau. VÝ dô 3.1: M¹ch gåm 1 cÇu dao, 1 cÇu ch×, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn 1 ®Ìn sîi ®èt. S¬ ®å nguyªn lý nh­ h×nh 3.6. C¨n cø vµo s¬ ®å, chóng ta sÏ hiÓu ®­îc nguyªn t¾c kÕt nèi c¸c thiÕt bÞ víi nhau ®Ó m¹ch vËn hµnh ®óng nguyªn lý. §ång thêi m¹ch còng cho biÕt c¸c thao t¸c vËn hµnh vµ c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ... Cßn ë s¬ ®å nèi d©y h×nh 3.7, ng­êi ®äc sÏ biÕt ®­îc ph­¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ cña m¹ch ®iÖn. Ngoµi ra còng phÇn nµo x¸c ®Þnh ®­îc vÞ trÝ l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ, ®ång thêi cßn cã c¸i nh×n tæng thÓ vÒ khèi l­îng vËt t­ hay ph­¬ng ¸n thi c«n H×nh 3.6: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®iÒu khiÓn 1 ®Ìn sîi ®èt K CC N  § OC CD N  60 VÝ dô 3.2: M¹ch gåm 2 cÇu ch×, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn 2 ®Ìn sîi ®èt (cã ®iÖn ¸p gièng nhau vµ b»ng víi ®iÖn ¸p nguån. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.8 vµ 3.9. VÝ dô 3.3: M¹ch ®iÒu khiÓn ®Ìn vµ chu«ng ®iÖn. Khi Ên nót th× chu«ng reo vµ ®Ìn s¸ng. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.10 vµ 3.11. VÝ dô 3.4: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë 2 n¬i (®Ìn cÇu thang). S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.12 vµ 3.13. H×nh 3.8: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch 2 ®Ìn sîi ®èt ®iÒu khiÓn chung K 1CC N  2§ OC 2CC 1§ H×nh 3.9: S¬ §å Nèi d©y trong vÝ dô 3.2 N  61 H×nh 3.10: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®iÒu khiÓn chu«ng ®iÖn cã ®Ìn CC N  § C§ M H×nh 3.11: S¬ §å Nèi d©y trong vÝ dô 3.4 N  N  H×nh 3.13: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn cÇu thang 2K § 1K N  H×nh 3.12 S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn cÇu thang CC 62 VÝ dô 3.5: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë 3 n¬i (®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang). S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.14 vµ 3.15. *Më réng: M¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn ë nhiÒu n¬i: Häc sinh tù vÏ s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y. N  H×nh 3.15: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang § N  H×nh 3.14: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn chiÕu s¸ng hµnh lang CC 1K 2K 3K 63 Gîi ý: Tõ c¬ së lµ m¹ch ®Ìn ®iÒu khiÓn 2 n¬i, muèn më réng thªm 1 n¬i ®iÒu khiÓn th× dïng thªm 1 c«ng t¾c 4 cùc vµ kÕt nèi t­¬ng tù nh­ h×nh 3.20. VÝ dô: §iÒu khiÓn 4 n¬i th× dïng 2 c«ng t¾c 3 cùc vµ 2 c«ng t¾c 4 cùc. ®iÒu khiÓn 5 n¬i th× dïng 2 c«ng t¾c 3 cùc vµ 3 c«ng t¾c 4 cùc... VÝ dô 3.6: M¹ch ®Ìn thø tù (®Ìn nhµ kho). S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.16 vµ 3.17. H×nh 3.17: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn nhµ kho N  1K N  H×nh 3.16: S¬ §å NGUYªN Lý m¹ch ®Ìn nhµ kho 2§ 1§ 3§ 4§ 2K 3K 4K CC 64 VÝ dô 3.7: M¹ch ®iÒu khiÓn ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.18 vµ 3.19. H×nh 3.18: S¬ §å NGUYªN Lý ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn § N  1K HS 2CC 1CC Q H×nh 3.19: S¬ §å Nèi d©y m¹ch ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn N  62 2.VÏ c¸c s¬ ®å ®iÒu khiÓn m¹ng ®iÖn c«ng nghiÖp. §èi víi m¹ng ®iÖn c«ng nghiÖp, s¬ ®å m¹ch th­êng ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng s¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y. Ngoµi ra khi kÕt hîp víi hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, s¬ ®å m¹ch còng ®­îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn. VÝ dô 3.8: M¹ch ®iÒu khiÓn ®¶o chiÒu ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.20 vµ 3.21.   0. dõng 1. quay thuËn. 2. quay nghÞch. H×nh 3.20: S¬ §å nguyªn lý m¹ch ®¶o chiÒu 1. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng· ®kb A B C 1 0 2 H×nh 3.21: S¬ §å nèi d©y m¹ch ®¶o chiÒu 2. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng· A B C ®kb 63 VÝ dô 3.9: M¹ch khëi ®éng Y –  ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.22 vµ 3.23.   A B C  dõ ng 3. H×nh 3.22: S¬ §å nguyªn lý m¹ch khëi ®éng Y –  4. ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng·  Y – khëi ®éng   – lµm viÖc  Cd  Cd  kb 5. H×nh 3.23: S¬ §å nèi d©y m¹ch khëi ®éng Y –  ®éng c¬ 3 pha b»ng cÇu dao 2 ng· A B c 64 VÝ dô 3.10: M¹ch ®¶o chiÒu quay ®éng c¬ 1 pha (kiÓu ®iÖn dung) b»ng cÇu dao 2 ng·. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.24 vµ 3.25.    6. H×nh 3.24: S¬ §å nguyªn lý m¹ch ®¶o chiÒu ®éng c¬ 1 pha b»ng cÇu dao 2 ng·  n    a. Dïng cÇu dao  n  b. Dïng cÇu dao  H×nh 3.25: S¬ §å nèi d©y m¹ch ®¶o chiÒu ®éng c¬ 1 pha b»ng cÇu dao 2 ng· n  65 VÝ dô 3.11: M¹ch më m¸y ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu dao. S¬ ®å nguyªn lý vµ s¬ ®å nèi d©y nh­ h×nh 3.26 vµ 3.27. H×nh 3.26: S¬ §å nguyªn lý m¹ch më m¸y 7. ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu dao ®kb A B C cC 1Cd 2Cd 8. k H×nh 3.27: S¬ §å nèi d©y m¹ch më m¸y 9. ®éng c¬ 3 pha qua cuén kh¸ng b»ng cÇu dao ®kb A B c ck 66 67 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  ®¶o chiÒu quay ®kb 3 pha b»ng cÇu dao ®kb A B C 68    Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  ®¶o chiÒu quay ®kb 3 pha b»ng khëi ®éng tõ CD T 1Cc ®kb A B C N RN 2 t n 6 1 3 5 7 9 11 3 d mt Mn t n rn 3® 1® 2® 2CC 4 10. n t n 4 69 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  Më m¸y qua qua cuén kh¸ng ®kb 3 pha b»ng cÇu dao A B c ck ®kb 70       Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  Më m¸y qua qua cuén kh¸ng ®kb 3 pha b»ng K§T CD §g 1Cc A B C K RN CK ®kb d RN RTh 3 5 6 2 ®g M k 7 ®g rn 3® 9 11 5 K K 1® 2® 2cc 4 RTh 6 71 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  Më m¸y Y –  ®kb 3 pha b»ng cÇu dao A B c A B c x y z 72    Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  Më m¸y Y –  ®kb 3 pha b»ng k®t CD §g 1Cc A B C RN ®kb ky k RN §g K KY 1 2CC ®g k ky 3 5 5 7 9 11 13 4 2 3® RN 15 17 D 1§ 2§ K KY 6 M RTh RTh RTh 6 73         Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè:  Më m¸y Vµ H·M §éNG N¨NG §KB 3 PHA K 5 h K h RTh K h rn 3 1 7 9 11 13 6 2 1 rn 3® M D 2cc 2® 1® 4 RTh h CD 1Cc Rn A B C K BT CL h ®KB 74 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè: Më M¸Y §KB 3 pha ROTOR D©Y QUÊN 1CC k RP2 RP1 2G 1G RN ®kb Cd C B A 2cc 1RTh 2rth 1G 2G k 1rth rn d m k 1g 3 5 7 9 11 6 2 2RTh rn 4® 2g 1® 13 15 5 1g 4 1 3® 5 2® 75 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè: Më M¸Y §KB 3 pha ROTOR D©Y QUÊN 1CC k RN RP2 RP1 2G 1G 1RI 2RI ®kb Cd C B A 2cc RTr 1G 2G k rn d m k 1g 3 5 7 9 11 6 2 rn 4® 2g 1® 13 15 5 1g 4 1 1RI 2g 2RI RTr 9 3® 76 Tr­êng cao ®¼ng nghÒ LÀO CAI Líp: Tªn:  Ng. vÏ: KT: Khoa ®iÖn TØ lÖ: 1:1 Sè: Më M¸Y §éng c¬ mét chiÒu CK§ RFK – 2cc 2cc + 1cc + – RP1 RP2 1g 2g ® k k RN 1ru 2ru 1cc 3cc 2G k rn d M t 1g 3 5 6 1® 1G 7 2 rn 4® 4 1 3® 2® 3cc 1g 2g 9 11 13 15 1RU 2RU 5 N  77 66 b. VÏ c¸c s¬ ®å m¹ch ®iÖn tö. S¬ ®å trong m¹ch ®iÖn tö th­êng chØ sö dông d¹ng s¬ ®å nguyªn lý lµ chÝnh (s¬ ®å nèi d©y gÇn nh­ kh«ng dïng; ®Ó l¾p r¸p ®­îc m¹ch ng­êi ta sö dông s¬ ®å m¹ch in). Trong ph¹m vi tµi liÖu nµy sÏ giíi thiÖu mét sè m¹ch ®iÖn tö c¬ b¶n thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å nguyªn lý. VÝ dô 3.12: M¹ch chØnh l­u cÇu 1 pha cã tô läc. S¬ ®å nguyªn lý 3.28.  VÝ dô 3.13: M¹ch chØnh l­u sao 3 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.29. D1 N  D2 D3 D4 + 11. 12. + 13. H×nh 3.28: m¹ch chØnh l­u cÇu 1 pha cã tô läc D1 A C a + _ b b 14. D2 D3 T¶i H×nh 3.29: m¹ch chØnh l­u sao 3 pha 67 VÝ dô 3.14: M¹ch chØnh l­u sao 3 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.30. VÝ dô 3.15: M¹ch chØnh l­u cã khèng chÕ sao 1 pha. S¬ ®å nguyªn lý 3.31. D1 A C + _ b D2 D3 T¶i H×nh 3.30: m¹ch chØnh l­u cÇu 3 pha D4 D5 h× nh H×nh 3.31: m¹ch chØnh l­u cã khèng chÕ sao 1 pha vµ m¹ch kÝch scr dïng ujt Rt 1 G2 + _ T1 T2 2 G1  D1 D2 R4 UJT R1 R2 R3 R5 c R6 R7 Dz 68 VÝ dô 3.16: M¹ch chØnh l­u cã khèng chÕ cÇu 3 pha ®èi xøng vµ kh«ng ®èi xøng. S¬ ®å nguyªn lý 3.32. t1 A C + _ b t2 t3 T¶i 15. a. CÇu 3 pha ®èi xøng t4 t5 t6 g1 G2 G3 G4 G5 G6 H×nh 3.32: m¹ch chØnh l­u cã khèng chÕ cÇu 3 pha t1 A C + _ b t2 t3 T¶i 16. b. CÇu 3 pha kh«ng ®èi xøng d4 d5 d6 g1 G2 G3 69 VÝ dô 3.17: øng dông SCR ®iÒu khiÓn t¶i AC, DC. S¬ ®å nguyªn lý 3.33.  VÝ dô 3.18: øng dông Tri¾c ®iÒu khiÓn t¶i. S¬ ®å nguyªn lý 3.34. a. §iÒu khiÓn ®Ìn b»ng SCR D SCR E ON OFF R2 R2 T¶i b. §iÒu khiÓn ®éng c¬ v¹n n¨ng b»ng SCR K SCR 22 0V – A C R2 M R1 vR D1 D2 H×nh 3.33: m¹ch øng dông SCR D R 22 0V – A C T 0 1 2 § H×nh 3.34: m¹ch øng dông tri¾c 70 VÝ dô 3.19: M¹ch æn ¸p bï dïng BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.35. VÝ dô 3.20: M¹ch timer ®iÖn tö dïng BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.36. R2 ChuÈn  DZ + _ + _ R1 q1 Q2 Q3 R3 R4 R5 MÉu ura h×nh 3.35: m¹ch æn ¸p bï dïng bjt h×nh 3.36: m¹ch timer dïng bjt  ed Q1 100 1000 1 RL 2 Q2 Q3 R1 R2 R3 R4 R5 R6  m 71 VÝ dô 3.21: Mét vµi øng dông kh¸c cña BJT. S¬ ®å nguyªn lý 3.37. VÝ dô 3.22: Mét vµi øng dông cña vi m¹ch. S¬ ®å nguyªn lý 3.38.   h×nh 3.37: m¹ch øng dông tranzito (bjt) 17. R1 R2 Rc R3 c C1 18. 19. a. M¹ch khuÕch ®¹i dïng bjt 20. R1 R2 rl 21. 22. 23. b. §iÒu khiÓn r¬le dïng bjt vµ photo DIODE a. M¹ch céng ®¶o sö dông OP – AMP R1 u2 R2 Rn Rf U1 Un U0 + – Q Q s r b. FLIP – FLOP RS sö dông 2 cæng NAND c. M¹ch dao ®éng sö dông IC 555 CO RA 55 3 +5V 4 24. 25. 26. 27. 28. 29. C 30. 31. d. M¹ch khuÕch ®¹i kh«ng ®¶o sö dông OP – AMP R1 Uv R2 Rf U0 + – h×nh 3.38: mét sè øng dông cña vi m¹ch 72 3.3 VÏ s¬ ®å ®¬n tuyÕn 3.3.3 Kh¸i niÖm §Ó m¹ch ®iÖn vËn hµnh ®óng nguyªn lý th× ph¶i ®Êu d©y chÝnh x¸c theo s¬ ®å nguyªn lý. Cßn muèn thÓ hiÖn ph­¬ng ¸n ®i d©y cô thÓ th× ph¶i dïng s¬ ®å ®Êu d©y kÕt hîp trªn s¬ ®å vÞ trÝ. Nh­ c¸c vÝ dô ®· xÐt: s¬ ®å nèi d©y thÓ hiÖn chi tiÕt ph­¬ng ¸n ®i d©y, c¸ch ®Êu nèi còng nh­ thÓ hiÖn râ sè d©y dÉn trong tõng tuyÕn... Nh­ng nh­îc ®iÓm lín nhÊt cña d¹ng s¬ ®å nµy lµ qu¸ r­êm rµ, sè l­îng d©y dÉn chiÕm diÖn tÝch lín trong b¶n vÏ (kh«ng cßn chæ ®Ó thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c thiÕt bÞ) vµ sù chi tiÕt nµy ®«i khi còng kh«ng cÇn thiÕt. §Ó ®¬n gi¶n ho¸ s¬ ®å nèi d©y, ng­êi ta chØ dïng 1 d©y dÉn ®Ó biÓu diÔn m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn gäi lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn. ­u ®iÓm cña s¬ ®å nµy lµ sè d©y dÉn ®­îc gi¶m thiÓu ®Õn møc tèi ®a nh­ng vÉn thÓ hiÖn ®­îc nguyªn lý còng nh­ ph­¬ng ¸n ®i d©y cña hÖ thèng. MÆt kh¸c, s¬ ®å ®¬n tuyÕn rÊt thuËn tiÖn biÓu diÔn trªn s¬ ®å mÆt b»ng, s¬ ®å vÞ trÝ... PhÇn lín c¸c b¶n vÏ thiÕt kÕ hÖ thèng ®iÖn, m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn ®Òu ®­îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn kÕt hîp víi sù gi¶i thÝch, minh häa b»ng v¨n b¶n hoÆc c¸c s¬ ®å nguyªn lý, s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt (nÕu cÇn). 3.3.4 Nguyªn t¾c thùc hiÖn §Ó thùc hiÖn hoµn chØnh mét m¹ng ®iÖn, m¹ch ®iÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn, cÇn tu©n thñ tr×nh tù vµ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y:  B­íc 1: C¨n cø vµo yªu cÇu vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt vÏ ph¸c häa s¬ ®å nguyªn lý.  B­íc 2: C¨n cø vµo mÆt b»ng, ®Æc ®iÓm cña qui tr×nh s¶n xuÊt ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ vµ vÏ s¬ ®å vÞ trÝ.  B­íc 3: Chän ph­¬ng ¸n ®i d©y vµ vÏ ph¸c häa s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt. §ång thêi ®Ò xuÊt ph­¬ng ¸n thi c«ng.  B­íc 4: VÏ s¬ ®å ®¬n tuyÕn theo c¸c nguyªn t¾c sau:  ChØ dïng mét d©y dÉn ®Ó thÓ hiÖn s¬ ®å.  Sö dông c¸c ký ®iÖn dïng trong s¬ ®å mÆt b»ng.  Sè d©y dÉn cho tõng ®o¹n ®­îc thÓ hiÖn b»ng c¸c g¹ch xiªn song song (hoÆc con sè) ®Æt trªn tuyÕn ®ã (h×nh 3.49). §iÒu nµy sÏ thùc hiÖn ®­îc b»ng c¸ch kiÓm tra sè d©y dÉn tõng ®o¹n trªn s¬ ®å nèi d©y.  LËp b¶ng thuyÕt minh: cã thÓ sö dông ng«n ng÷ hoÆc c¸c s¬ ®å nguyªn lý, h×nh c¾t, mÆt c¾t ®Ó minh häa nÕu cÇn. 73 H×nh 3.40 lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn cña m¹ch ®iÖn ®¬n gi¶n. S¬ ®å nµy cã thÓ gi¶i thÝch nh­ sau  H×nh 3.40a: - §o¹n ab cã 2 d©y nguån vµo (pha vµ trung tÝnh). - B¶ng ®iÖn ®Æt s¸t t­êng bªn ph¶i c¹nh cöa ra vµo, gåm: 1 cÇu ch×, 1 c«ng t¾c vµ æ c¾m. - §o¹n bc cã 2 d©y ra ®Ìn (1 d©y ra tõ c«ng t¾c vµ d©y trung tÝnh).  H×nh 3.40b: - T­¬ng tù h×nh 3.40a, nh­ng ®o¹n bc cã ®Õn 3 d©y ra ®Ìn. §iÒu nµy chøng tá m¹ch cßn cã phô t¶i phÝa sau nªn ph¸t tuyÕn ph¶i cã thªm d©y pha ngoµi 2 d©y gièng nh­ h×nh 3.40a ë trªn. 3.4 Nguyªn t¾c chuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å 3.4.1 Nguyªn t¾c chung Qua kh¶o s¸t c¸c phÇn ®· xÐt, dÔ dµng nhËn thÊy:  S¬ ®å nguyªn lý lµ c¬ b¶n, quan träng nhÊt, nã quyÕt ®Þnh tÝnh ®óng sai cña m¹ch ®iÖn, m¹ng ®iÖn.  Tõ s¬ ®å nguyªn lý kÕt hîp víi mÆt b»ng, vÞ trÝ thiÕt bÞ sÏ cã ®­îc s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt. 2 d©y 3 d©y 5 d©y 5 H×nh 3.39: biÓu diÔn sè d©y dÉn cho tõng ®o¹n 32. H×nh 3.40a a b c H×nh 3.40b a b c 33. H×nh 3.40: minh häa S¬ ®å ®¬n tuyÕn 74  §¬n gi¶n hãa s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt sÏ lµ s¬ ®å ®¬n tuyÕn. C¨n cø vµo c¸c mèi quan hÖ ë trªn, cã thÓ ®­a ra nguyªn t¾c chuyÓn ®æi qua l¹i gi÷a c¸c d¹ng s¬ ®å. Mèi quan hÖ nµy cã tÝnh thuËn – ng­îc; ¸p dông cho ng­êi thiÕt kÕ vµ ng­êi thi c«ng ®­îc thÓ hiÖn qua h×nh 3.41. 3.4.2 Dù trï vËt t­ C«ng viÖc nµy th­êng dµnh cho ng­êi thiÕt kÕ. Sau khi ®· tÝnh to¸n, so s¸nh kinh tÕ – kü thuËt ®Ó chän ph­¬ng ¸n kh¶ thi tèi ­u nhÊt; Ng­êi thiÕt kÕ sÏ c¨n cø vµo s¬ ®å ®Ó lËp b¶ng dù trï vËt t­ cÇn thiÕt cho c«ng tr×nh. Khi dù trï vËt t­ cã thÓ t¨ng thªm (5 – 10)% so víi sè l­îng thùc tÕ ®èi víi c¸c thiÕt bÞ dÔ háng hãc hoÆc tr­êng hîp ­íc tÝnh. LËp b¶ng kª cã d¹ng nh­ sau: B¶ng 3.1 stt  ChØ danh – chñng lo¹i ®vt sl ®¬n gi¸ Thµnh tiÒn Ghi chó H×nh 3.41: nguyªn t¾c chuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å S¬ ®å nèi d©y S¬ ®å Nguyªn lý S¬ ®å ®¬n tuyÕn S¬ ®å mÆt b»ng S¬ ®å VÞ trÝ ThiÕt kÕ 34. ChuyÓn ®æi thuËn Thi c«ng 35. ChuyÓn ®æi ng­îc 75 Ghi chó: ë môc chØ danh thiÕt bÞ ph¶i nªu râ rµng c¸c ®Æc tÝnh kü thuËt c¬ b¶n, cÇn thiÕt cã thÓ nªu c¶ xuÊt xø, nguån gèc cña thiÕt bÞ. VÝ dô: - CÇu ch× hép 7A (kh«ng ghi lµ cÇu ch× chung chung). - D©y ®iÖn ®¬n CADIVI 30/10 (kh«ng ghi lµ d©y ®iÖn ®¬n chung chung) - CB 1 pha 30A – LG (kh«ng ghi lµ CB 30A hoÆc CB 1 pha chung chung) 3.4.3 V¹ch ph­¬ng ¸n thi c«ng §©y lµ c«ng viÖc cña ng­êi thi c«ng. §Ó lµ tèt viÖc nµy, ®ßi hái ng­êi thî ph¶i tu©n thñ mét sè qui ®Þnh sau: - Nghiªn cøu thËt kü b¶n vÏ, kh¶o s¸t cÈn thËn hiÖn tr­êng c«ng t¸c. - Ph­¬ng ¸n kh¶ thi, thuËn tiÖn, hîp lý nhÊt. - Ph­¬ng ¸n ph¶i ®¶m b¶o thi c«ng ®óng víi tinh thÇn cña ng­êi thiÕt kÕ. - §¶m b¶o an toµn cho ng­êi vµ thiÕt bÞ. - Nªn trï tÝnh c¸c t×nh huèng ph¸t sinh, ®Ó tr¸nh bÞ ®éng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. 3.4.4 VÝ dô tæng hîp a. VÏ c¸c s¬ ®å trong hÖ thèng cung cÊp ®iÖn Trong hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, hÇu hÕt c¸c s¬ ®å ®Òu ®­îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å ®¬n tuyÕn. Trong mét sè tr­êng hîp cÇn thiÕt th× dïng thªm s¬ ®å nguyªn lý. S¬ ®å nèi d©y chi tiÕt vµ s¬ ®å vÞ trÝ Ýt ®­îc dïng. VÝ dô 3.23: Tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.42 76     VÝ dô 3.24: Tr¹m biÕn ¸p 110/22kV, cã dù phßng liªn kÕt. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.43 H×nh 3.42: tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kv T¶i 2  kWh  2cb  bu T¶i 3  kWh  3cb T¶i 1  kWh  1cb 3  22kv bt 22/0,4kv fco 3  110kv H×nh 3.43: tr¹m biÕn ¸p 22/0,4kv 3dcl 36. mc 4dcl 1dcl 2dcl 37. mc 1dn® 2dn® 5dcl 6dcl 38. mc 1bt 110/22kv 2bt 110/22kv 1fco 2fco 3fco 4fco 5fco 6fco 7fco 77 VÝ dô 3.25: Tr¹m biÕn ¸p xÝ nghiÖp 22/6/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.44  3  22kv H×nh 3.44: tr¹m biÕn ¸p xÝ nghiÖp 22/6/0,4kv 1dcl 39. mc  2cb  1 kWh KVAr   1cb 3cb 4cb 40. mc 41. mc 42. mc 43. mc 44. 45. mc 1bt 22/6kv 2bt 6/0,4kv 78 VÝ dô 3.26: Tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 110/22/0,4kV. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.45 3  110kv 1dcl 46. mc  kWh KVAr  1bt 110/22kv H×nh 3.45: tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 110/22/0,4kv 2cb 1cb 3cb 47. mc 48. 49. mc 4bt 22/0,4kv 2bt 22/0,4kv 2bt 22/0,4kv 4cb  1 1cb 5cb  2 50. mc 51. ck 52. ck 53. ck 3  22kv 3  0,4kv 3  0,4kv 3  22kv 79 VÝ dô 3.27: Tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi 22/0,4kV theo s¬ ®å m¹ch vßng. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.46 H×nh 3.46: tr¹m biÕn ¸p ph©n phèi m¹ch vßng 22/0,4kv 1bt 22/0,4kv 55. mc 3bt 22/0,4kv 58. mc 2bt 22/0,4kv 57. mc 5bt 22/0,4kv 54. mc 4bt 22/0,4kv 56. mc 3  22kv 3  380v 3  380v 3  380v 3  380v 3  380v 80 VÝ dô 3.28: S¬ ®å cung cÊp ®iÖn dïng trong gi¶i tÝch m¹ng. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.47   b. ChuyÓn ®æi c¸c d¹ng s¬ ®å ®iÖn. VÝ dô 3.29: ChuyÓn c¸c s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt ë c¸c vÝ dô 3.1 ®Õn 3.7 sang s¬ ®å ®¬n tuyÕn. S¬ ®å ®¬n tuyÕn nh­ h×nh 3.48 ®Õn 3.54 Z12a 1mc 2mc 3mc 4mc 6mc 5mc 7mc 8mc 9mc 10mc 11mc 12mc 13mc 14mc 15mc Bus1 Bus2 Bus3 Bus4a Bus4b Z12b Z14 Z34 Z23 H×nh 3.47: S¬ ®å cung cÊp ®iÖn dïng trong gi¶i tÝch m¹ng 81  H×nh 3.49: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.2 ; N H×nh 3.50: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.3 ; N H×nh 3.48: S¬ §å ®¬n tuyÕn trong vÝ dô 3.1 ; N 4 82  H×nh 3.51: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn cÇu thang ; N H×nh 3.52: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn hµnh lang ; N H×nh 3.53: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn nhµ kho ; N 83 VÝ dô 3.30: ChuyÓn s¬ ®å ®¬n tuyÕn trong h×nh 3.55 sang s¬ ®å nèi d©y chi tiÕt. VÝ dô 3.31: S¬ ®å vÞ trÝ cña mét c¨n hé nh­ h×nh 3.56. H·y thùc hiÖn: - VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho c¨n hé ®ã; - ThuyÕt minh ph­¬ng ¸n ®i d©y; - LËp b¶ng dù trï vËt t­. BiÕt c¸c kÝch th­íc cña c¨n hé lµ: chiÒu dµi: 12m; chiÒu réng: 4,8m; chiÒu cao tõ la-ph«ng xuèng nÒn lµ 4m; hµng ba dµi 2,5m. H×nh 3.54: S¬ §å ®¬n tuyÕn m¹ch ®Ìn huúnh quang vµ qu¹t trÇn ; N §1  Chó thÝch: B¶ng B1: CB tæng, 2CC, 1 æ c¾m, 2 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn ®Ìn §1, §2  B¶ng B2: 1CC, 1 æ c¾m, 1 c«ng t¾c ®iÒu khiÓn ®Ìn §3. B1 B2 §2 §3 59. H×nh 3.55: S¬ ®å ®¬n tuyÕn m¹ng ®iÖn sinh ho¹t 84 VÝ dô 3.32: Mét phßng häc cã kÝch th­íc (8x8)m; chiÒu cao 4m. S¬ ®å vÞ trÝ nh­ h×nh 3.57. H·y thùc hiÖn: - VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho c¨n hé ®ã. - ThuyÕt minh ph­¬ng ¸n ®i d©y; - LËp b¶ng dù trï vËt t­.  H×nh 3.56: S¬ §å vÞ trÝ cña mét c¨n hé WC H×nh 3.57: S¬ §å vÞ trÝ cña mét phßng häc Cöa sau B µn G i¸ o vi ªn Cöa tr­íc 85 VÝ dô 3.33: Mét ph©n x­ëng cã kÝch th­íc (18x10)m; chiÒu cao 6,5m. S¬ ®å vÞ trÝ nh­ h×nh 3.58. H·y thùc hiÖn: - VÏ s¬ ®å cung cÊp ®iÖn cho ph©n x­ëng ®ã. - ThuyÕt minh ph­¬ng ¸n ®i d©y. 3+ N H×nh 3.58: S¬ §å vÞ trÝ cña mét ph©n x­ëng 86 XÁC NHẬN KHOA Bài giảng mô đun Vẽ điện đã bám sát các nội dung trong chương trình môn học.Đáp ứng đầy đủ các nội dung về kiến thức, kỹ năng, năng lực tự chủ trong chương trình môn học/môđun. Đồng ý đưa vào làm bài giảng cho môn học/ mô đun Vẽ điện thay thế cho giáo trình. NGƯỜI BIÊN SOẠN LÃNH ĐẠO KHOA Nguyễn Thị Dịu