Giáo trình Động cơ điện vạn năng

hập một số vòng dây ở rô to hoặc rô to... c. Cách khắc phục: Dùng đồng hồ kiểm tra rò điện, kiểm tra đấu nối.., chạm chập 3. Tháo lắp, bảo dưỡng. * Chuẩn bị dụng cụ - thiết bị vật tư. * Trình tự tháo lắp bảo dưỡng máy mài cầm tay. a. Tháo các bộ phận của máy mài cầm tay. - Đánh dấu vị trí lắp ghép nắp trước, nắp sau với thân. Hình 10.5: Thực hiện làm dấu trước khi tháo rời Giáo trình động cơ điện vạn năng 72 - Tháo đai ốc, tháo dây dẫn nối với nguồn điện cung cấp cho máy mài cầm tay. - Tháo hai bulông xuyên tâm lấy nắp trước. - Lấy rotor cùng stato ra khỏi thân. - Tháo hai vít nắp đầu, khỏi vỏ và khớp một chiều. - Tách khớp một chiều, lò xo hồi vị, vòng bi, và bánh răng trung gian ra khỏi các khớp. - Tháo hai vít nắp đầu, khỏi vỏ và khớp một chiều. - Tách khớp một chiều, lò xo hồi vị, vòng bi, và bánh răng trung gian ra khỏi các khớp. - Tháo nắp đậy gá đỡ chổi than. Giáo trình động cơ điện vạn năng 73 - Lấy rotor ra khỏi stator. b. Bảo dưỡng sau khi tháo: - Làm sạch rotor và stator, cổ góp, giá chổi than, nắp trước, nắp sau và thân. - Yêu cầu làm sạch hết bụi bẩn, dầu mỡ đảm bảo khô ráo, sạch sẽ các chi tiết. - Dùng gió nén thổi sạch mụi than và dầu ở các lỗ bulông. - Tra dầu mỡ vào các bộ phận như bạc đạn, các khớp bánh răng của bộ truyền động cơ khí..... c. Lắp các chi tiết của máy mài cầm tay. - Lắp bánh răng và nắp trước: - Lắp khớp một chiều vào vỏ động cơ. - Đặt rotor vào stator (bôi mỡ vào các vòng bi) : - Lắp giá chổi than (lắp chắc chắn,dây chổi than dương không chạm mass) - Lắp nắp sau (lắp đúng vị trí làm dấu, không làm chạm giá chổi than): 4. Sửa chữa các hư hỏng. a. Hiện tượng, nguyên nhân, cách sửa chữa hư hỏng. - Hiện tượng, nguyên nhân, hư hỏng. - Hiện tượng: Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy mài sau đó dùng tay nhấn công tắc (K) Nhưng máy không hoạt động. - Nguyên nhân: Do tiếp xúc giữa tiếp điểm của công tắc K không tốt hoặc tiếp xúc giữa chổi than và cổ góp không tốt, các mối nối dây tiếp xúc không tốt hay cuộn dây stato, rô to bị đứt b. Trình tự thực hiện sửa chữa hư hỏng. Giáo trình động cơ điện vạn năng 74 * Chuẩn bị dụng cụ- vật tư: - Dụng cụ: Đồng hố van năng, tuốc nơ vít các loại, - Vật tư: Giấy nhám mịn, dẽ lau mềm, chổi lau mềm. Bước 1: Kiểm tra toàn bộ mạch điện máy mài cầm tay. - Dùng đồng hồ vạn năng đặt ở thang đo điện trở (Rx1), chập hai que đo kiểm tra thông mạch của đồng hồ. Sau khi kiểm tra thông mạch đồng hồ xong ta tiến hành như sau. Hình 10.6: Kiểm tra hư hỏng phần điện + Kiểm tra tiếp xúc công tắc K (1 -1): Đặt một đầu que đo của đồng hồ vào cọc nối dây ở tiếp điểm tĩnh, đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào cọc nối dây tiếp điểm động Sau đó dùng tay tác động, quan sát kim đồng hồ. Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định tiếp xúc giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của công tắc K không tốt, hoặc các mối nối dây tới công tắc K bị đứt và ngược lại nếu kim đồn hồ lên. + Kiểm tra tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than (4 -4) Dùng đồng hồ vạn năng, đặt một đầu que đo của đồng hồ vào một đầu dây ra của chổi than đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào một đầu dây ra của chổi than như vẽ . Dùng tay quay tròn rô to một vài vòng đồng thờiquan sát kim đồng hồ. + Nếu kim đông hồ lên chỉ thị vài trục ôm thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than đang còn tốt. + Nếu không thấy kim đông hồ lên thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than không được tốt ta phải tiến hành sửa chữa. + Tương tự ta kiểm tra thông mạch cuôn dây phần cảm (2 -2; 5 - 5) Nếu kim đồng hồ không lên cuông dây phần cảm bị đứt và ngược lai khi kiêm đông hồ lên, giả sử ta kiểm tra mà cuộn dây phần cảm nào đó của máy mài bị đứt thì ta phải tiến hành quấn lại. Bước 2: Quấn lại bộ dây Stato máy mài cầm tay. - Tháo máy mài sau đó tháo bộ dây Stato bị hỏng, vệ sinh stato đếm số vòng dây và xem lại sơ đồ khai triển dây quấn của động cơ sắp lắp dây. Đếm lại số vòng dây và nhóm bối dây theo sơ đồ. - Làm khuôn và quấn bối dây Stato đúng với số vòng dây cũ. Phần ứng UAC,D C Dây quấn phần cảm stato CT 1k 0 750 250 500 Rx1 Ω 1 - 1 2 - 2 3 - 3 4 - 4 5 - 5 Giáo trình động cơ điện vạn năng 75 Bước 2: Lấy ra bối dây của nhóm bối dây sắp lắp vào rãnh cực từ rồi tháo bỏ dây cột phụ cột bối dây. Bước 3: Bóp cong phần hai đầu bối dây rồi lồng dây vào rãnh cực từ, đầu nối chừa sẵn về một phía để sau cùng nối dây dễ dàng. Bước 4: Giữ các cạnh tác dụng thẳng và sóng bằng các ngón tay, bàn tay trái sát một đầu khe rãnh cực từ, đầu khe rãnh cực từ cong lại làm tương tự (chú ý không đè ấn làm cong, gấp khúc cạnh bối dây). Quan sát tình trạng bối dây đã được đặt gọn trong lớp cách điện khe rãnh cực từ. Bước 5: Vuốt lại hai đầu dây của bối dây và cạnh tác dụng còn lại rồi đưa cạnh tác dụng còn lại vào đúng vị trí khe rãnh cực từ theo sơ đồ. Bước 6: Sửa lại các nhóm bối dây cho gọn và thẩm mỹ, chú ý không để phần đầu các nhóm bối dây cản đường lắp vào của rotor và không chạm nắp hay thân động cơ. Nối dây ra cho các nhóm theo sơ đồ, rồi đai gọn các đầu dây bằng dây cotton. Bước 7: Đấu dây stator động cơ điện vạn năng: - Quan sát sự phù hợp các số đánh dấu ở đầu dây ra so với sơ đồ trải, sơ đồ đấu dây. Đặt thang đo VOM về vị trí Rx1 rồi chỉnh kim chỉ thị về 0. Đặt 2 que đo VOM vào từng cặp đầu cuộn dây quấn để kiểm tra sự liền mạch. Nếu giá trị R vào khoảng vài  đến vài chục  là cuộn dây liền mạch. Ướm thử các đầu dây nối theo sơ đồ đấu dây để định các vị trí nối dây với dây dẫn ra cho phù hợp. - Cắt các đầu dây ra của mỗi bối dây quấn chỉ để chừa các đoạn nối phù hợp bằng kìm cắt dây. Xỏ các ống gen vào các dây cần nối. Cạo lớp ê may cách điện bằng dao con và giấy nhám ở các vị trí đầu nối, rồi nối dây theo sơ đồ nối dây.Hàn chì các đầu nối. - Bọc các mối nối bằng ống gen và băng keo cách điện. Xếp gọn các đầu dây nối cho thẩm mỹ rồi đai gọn, chắc chắn bằng sợi cotton. Bước 8: Kiểm tra cách điện (kiểm tra nguội) - Kẹp 1 đầu dây đo của Megohm vào thân stator, đầu dây còn lại kẹp lần lượt vào 1 đầu dây mỗi cuộn dây để kiểm tra sự chạm vỏ. Quay tay quay Megohm đều tay đồng thời đọc giá trị điện trở cách điện trên mặt chỉ thị khi đang quay. Kẹp hai đầu dây đo của Megohm vào mỗi đầu dây của từng cuộn riêng biệt để kiểm tra độ cách điện giữa các cuộn. Chú ý : là cả hai trường hợp R cách điện  M1 Giáo trình động cơ điện vạn năng 76 BÀI 11 : SỬA CHỮA MÁY BÀO TAY Mục tiêu của bài: Học xong bài này học sinh có khả năng. - Kiến thức: Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc của máy bào cầm tay. - Kỹ năng : Tháo lắp, bảo dưỡng, sửa chữa được những hư hỏng của máy bào cầm tay, theo đúng qui trình, đạt yêu cầu kỹ thuật. - Thái độ: Có ý thức tốt trong học tập, tác phong công nghiệp, bảo quản trang thiết bị, vật tư, đảm bảo an toàn cho người. 1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của máy bào cầm tay. a. Cấu tạo: * Stato ( phần cảm ): - Là một lõi thép hình trụ được gia công mặt trong, bên trong có gắn các khối cực từ để giữ các cuộn dây kích thích (thường có 2- 4 khối cực từ ). Cực từ: được chế tạo bằng lá thép mỏng ít cacbon để có đặc tính dẫn từ tốt và được bắt vào trong thân bằng các vít đặc biệt. - Cuộn dây kích thích: có nhiệm vụ tạo từ trường chính xác cho các khối cực, được quấn bằng dây đồng dẹp có tiết diện lớn xung quanh các khối cực từ khoản 4 – 10 vòng. Phần này là cuộn dây kích thích nối tiếp còn cuộn dây kích thích song song có tiết diện dây nhỏ, quấn nhiều vòng để đảm bảo cường độ từ cảm trên các cực từ là như nhau. Dây kích thích phải lớn vì khi máy khởi động làm việc thì dòng điện tiêu thụ rất lớn (200 – 800)A và có thể lớn hơn nữa.Các cuộn dây kích thích kề nhau được quấn ngược chiều để tuần tự tạo ra các cực Bắc,Nam khác nhau tác dụng lên thân máy,có nhiệm vụ làm cầu nối liên lạc mạch từ giũa các khối cực. - Ở các máy khởi động có công suất nhỏ thì các cuộn dây được đấu nối tiếp,còn ở máy khởi động có công suất lớn và trung bình các cuộn dây đấu song song - nối tiếp. Hình 11.1: Hình dáng bên ngoài của máy bào tay * Rô to ( phần ứng ) Lõi thép hình trụ Cực từ Dây quấn phần cảm Hình 11.2: Cấu tạo stato của máy bào tay Giáo trình động cơ điện vạn năng 77 - Trục máy khởi động : được chế tạo bằng thép. - Khối thép từ: thường được chế tạo bằng các lá thép kỹ thuật điện dày từ (0,35 – 0,5)mm, có hình dạng đặc biệt được ép lên trục rotor. Phía bên ngoài có xẽ nhiều rãnh dọc để quấn dây. Rotor được đỡ trên 2 bạc thau và quay bên trong các khối cực của stator với khe hở ít nhất để giảm bớt tốn hao năng lượng từ trường. - Khung dây phần ứng : Dây quấn trong rotor máy khởi động là các thanh đồng có tiết diện hình tròn. Mỗi rãnh thường có 2 dây và quấn sóng, các dây quấn được cách điện với lõi của rotor, các đầu dây của các khung dây được hàn vào các lá góp bằng thau của cổ góp. * Cổ góp điện : Gồm nhiều lá góp bằng thau, ghép quanh trục, giữa các lá góp được cách điện với nhau và cách điện với trục bằng mica. b. Nguyên lý làm việc của máy bào cầm tay. - Đối với máy bào cầm tay thì thông thương không có điều chỉnh tốc độ do vậy nó chỉ có một cấp tốc độ, để điều khiển qua trình làm việc người ta dung công tắc bóp cò, máy bào không dùng bạc thau mà dùng vòng bi, có puly để gắn dây culoa kéo chuyển động bộ phận truyền động cơ khi cho lưỡi bào làm việc. K Điều chỉnh Lưởi bào puly Hình 11.3: Cấu tạo rotor máy bào tay Giáo trình động cơ điện vạn năng 78 - Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy bào sau đó dùng tay bóp công tắc (K) lúc này mạch điện sẽ kín mạch có dòng điện chạy trong dấy quấn Stato và rô to, do tác dụng của từ trường phần cảm lên cuộn dây phần ứng sinh ra một lực điện từ làm cho rô to quay. Khi dòng điện đổi chiều ở bán kỳ âm, ngay lúc đó chiều của từ trường phần cảm cũng đổi chiều nên lực tác dụng lên roto vẫn không đổi chiều vì thế động cơ vẫn quay được liên tục theo một chiều nhất định. 2. Hiện tượng, nguyên nhân và cách khắc phục các hư hỏng. * Hư hỏng về phần cơ. a. Hiện tượng: Máy bào cầm tay quay chậm khó hoạt động gây tiếng ồn, phát nhiệt. - Máy bào khó vận hành, quay chậm do dây culoa quá căng, bị kẹt cách quạt, lưỡi bào bị mòn. b. Nguyên nhân: Thiếu sự bảo dưỡng, vòng bi bị hỏng, cánh quạt bị kẹt vào võ.. c. Cách khắc phục: Tháo lắp kiểm tra thay thế sửa chữa hư hỏng và bảo dưỡng cách bộ phận hư hỏng.. * Hư hỏng về phần điện. a. Hiện tượng: - Chạm mát, máy bào cầm tay không hoạt động, tốc độ không đạt... b. Nguyên nhân: - Dây dẫn điện bi rò chạm vào võ máy, hở mạch, hoặc tiếp xúc không tốt, bị đứt dây, chập một số vòng dây ở rô to hoặc rô to... c. Cách khắc phục: Dùng đồng hồ kiểm tra rò điện, kiểm tra đấu nối.., chạm chập 3. Tháo lắp, bảo dưỡng. * Chuẩn bị dụng cụ - thiết bị vật tư. * Trình tự tháo lắp bảo dưỡng máy bào cầm tay. a. Tháo các bộ phận của máy bào cầm tay - Đánh dấu vị trí lắp ghép nắp trước, nắp sau với thân. Hình 11.4: Sơ đồ nguyên lý mạch điện máy bào cầm tay. Dây quấn phần cảm stato Phần ứng UAC,DC Dây quấn phần cảm stato K Giáo trình động cơ điện vạn năng 79 - Dùng tuốc nơ vít tháo ốc vít, tháo dây dẫn nối với nguồn điện cung cấp cho máy mài cầm tay. - Tháo ốc vít bộ phận bảo vệ giữa puly và dây culoa. - Tháo hai vít nắp đầu và tháo rời động cơ máy bào ra khỏi bộ phận truyền động cơ khí. - Tháo nắp đậy gá đỡ chổi than. - Lấy rotor ra khỏi stator. b. Bảo dưỡng sau khi tháo: - Làm sạch rotor và stator, cổ góp, giá chổi than, nắp trước, nắp sau và thân. - Yêu cầu làm sạch hết bụi bẩn, dầu mỡ đảm bảo khô ráo, sạch sẽ các chi tiết. - Dùng gió nén thổi sạch mụi than và dầu ở các lỗ bulông. - Tra dầu mỡ vào các bộ phận như bạc đạn, các khớp bánh răng của bộ truyền động cơ khí..... c. Lắp các chi tiết của máy mài cầm tay. - Lắp rô to vào stato và nắp trước: - Lắp giá chổi than (lắp chắc chắn, dây chổi than dương không chạm mass) - Lắp nắp sau (lắp đúng vị trí làm dấu, không làm chạm giá chổi than): 4. Sửa chữa các hư hỏng. a. Hiện tượng, nguyên nhân, cách sửa chữa hư hỏng. - Hiện tượng, nguyên nhân, hư hỏng. - Hiện tượng: + Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy bào tay sau đó dùng tay nhấn bóp công tắc (K) máy hoạt động nhưng chạy yếu. + Kèm theo phát tia lửa điện ở cổ góp, phát nhiệt quá mức cho phép. - Nguyên nhân: + Có thể bị chập vòng trong dây quấn rô to. + Chổi than bị mòn và lực ép của lò xo không đủ lực làm cho tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than không tốt hoặc cổ góp bị mòn quá mức cho phép. b. Trình tự thực hiện sửa chữa hư hỏng. * Chuẩn bị dụng cụ- vật tư: - Dụng cụ: Đồng hố van năng, tuốc nơ vít các loại, - Vật tư: Giấy nhám mịn, dẽ lau mềm, chổi lau mềm. - Rô nha ngoài kiểm tra chạm chập rô to, chổi than dùng để thay thế. Bước 1: Kiểm tra tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than. K Điều chỉnh Lưởi bào Nắp bảo vệ Giáo trình động cơ điện vạn năng 80 Dùng đồng hồ vạn năng, đặt một đầu que đo của đồng hồ vào một đầu dây ra của chổi than đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào một đầu dây ra của chổi than như vẽ. Dùng tay quay tròn rô to một vài vòng đồng thờiquan sát kim đồng hồ. + Nếu kim đông hồ lên chỉ thị vài trục ôm thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than đang còn tốt. + Nếu không thấy kim đông hồ lên thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than không được tốt ta phải tiến hành sửa chữa. Bước 2: Tháo, lắp, sửa chữa chổi than và cổ góp. - Tháo chổi than: Dùng lục giác Ø 6 lần lượt tì vào hai khớp cài chổi than sau đó rút chổi than ra và tiến hành làm sạch bề mặt tiếp xúc. - Sửa chữa chổi than và cổ góp: + Dùng giấy nhám mịn trà sạch bề mặt tiếp xúc của chổi than sau đó dùng dẽ mềm hoặc chổi lau mềm lau sạch bụi bẩn bám trên chổi than. + Đối với làm sạch cổ góp ta cũng dùng giấy nhám mịn đặt vào bề mặt tiếp xúc dùng tay quay rô to để trà sạch bụi bẩn sau đó dùng dẽ mềm hoặc chổi lau mềm lau sạch bụi bẩn bám trên bề mặt tiếp xúc của cổ góp cổ. Sau khi àm sạch ta tiến hành lắp chổi than. - Lắp chổi than: Đặt chổi than vào giá đỡ, dùng lục giác Ø 6 ấn giữ lò xo để lắp giắc cài giữ chổi than, sau khi hoàn tất công việc lắp chổi than xong tiến hành kiểm tra ( tương tự như đã làm ở bước1), cấp nguồn cho máy hoạt động quan sát quá trình làm việc của máy và đưa ra kết luận. Các sai phạm thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục. TT Các dạng sai phạm Nguyên nhân Cách khắc phục 1 - Chỉ phán đoán nguyên nhân gây hư hỏng, bỏ qua việc kiểm tra xác định chính xác nguyên nhân gây hư hỏng, đã vội tháo các bộ phận của máy ra sữa chữa. - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng dẫn đến việc sửa chữa các hư hỏng gặp nhiều kháo khăn, mất thời gian. - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Phán đoán kết hợp kiểm tra xác định chính xác hư hỏng, từ đó đưa ra các biện pháp sửa chữa. 2 - Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, không tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng, mà vội lắp các bộ phận của máy vào vận hành. - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng, dẫn đến việc máy có thể không hoạt động đúng như mong muốn. - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, phải tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng rồi mới đưa vào vận hành. Giáo trình động cơ điện vạn năng 81 BÀI 12: SỬA CHỮA MÁY XAY SINH TỐ * MỤC TIÊU CỦA BÀI: Sau khi học xong bài này học sinh có khả năng. - Kiến thức: Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc và nguyên nhân gây hư hỏng, kiểm tra, sửa chữa các hư hỏng đơn giản về phần điện. - Kỹ năng : Sửa chữa được các hư hỏng đơn giản về phần điện, theo đúng trình tự, đạt được yêu kỹ thuật. - Thái độ: Có ý thức tốt trong học tập, tác phong công nghiệp, bảo quản trang thiết bị, vật tư, đảm bảo an toàn cho người. 1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc máy xay sinh tố. a. Cấu tạo máy xay sinh tố. * Stato ( phần cảm ): - Là một lõi thép hình trụ được gia công mặt trong, bên trong có gắn các khối cực từ để giữ các cuộn dây kích thích (thường có 2- 4 khối cực từ ). Cực từ: được chế tạo bằng lá thép mỏng ít cacbon để có đặc tính dẫn từ tốt và được bắt vào trong thân bằng các vít đặc biệt. - Cuộn dây kích thích: có nhiệm vụ tạo từ trường chính xác cho các khối cực, được quấn bằng dây đồng dẹp có tiết diện lớn xung quanh các khối cực từ khoản 4 – 10 vòng. Phần này là cuộn dây kích thích nối tiếp còn cuộn dây kích thích song song có tiết diện dây nhỏ, quấn nhiều vòng để đảm bảo cường độ từ cảm trên các cực từ là như nhau. Dây kích thích phải lớn vì khi máy khởi động làm việc thì dòng điện tiêu thụ rất lớn (200 – 800)A và có thể lớn hơn nữa.Các cuộn dây kích thích kề nhau Cổ góp Hình 12.1: Cấu tạo của máy xay sinh tố Giáo trình động cơ điện vạn năng 82 được quấn ngược chiều để tuần tự tạo ra các cực Bắc,Nam khác nhau tác dụng lên thân máy,có nhiệm vụ làm cầu nối liên lạc mạch từ giũa các khối cực. - Ở các máy khởi động có công suất nhỏ thì các cuộn dây được đấu nối tiếp,còn ở máy khởi động có công suất lớn và trung bình các cuộn dây đấu song song - nối tiếp. * Rô to ( phần ứng ) - Trục máy khởi động : được chế tạo bằng thép. - Khối thép từ: thường được chế tạo bằng các lá thép kỹ thuật điện dày từ (0,35 – 0,5)mm, có hình dạng đặc biệt được ép lên trục rotor. Phía bên ngoài có xẽ nhiều rãnh dọc để quấn dây. Rotor được đỡ trên 2 bạc thau và quay bên trong các khối cực của stator với khe hở ít nhất để giảm bớt tốn hao năng lượng từ trường. - Khung dây phần ứng : Dây quấn trong rotor máy khởi động là các thanh đồng có tiết diện hình tròn. Mỗi rãnh thường có 2 dây và quấn sóng, các dây quấn được cách điện với lõi của rotor, các đầu dây của các khung dây được hàn vào các lá góp bằng thau của cổ góp. * Cổ góp điện : Gồm nhiều lá góp bằng thau, ghép quanh trục, giữa các lá góp được cách điện với nhau và cách điện với trục bằng mica. b. Nguyên lý làm việc. Hình 12.2: Sơ đồ nguyên lý mạch điện máy xay sinh tố - Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy xay sinh tố sau đó dùng tay nhấn nút nhấn ( số 1 chạy chậm, số 2 chạy nhanh, nút nhấn * tự giữ ) lúc này mạch điện sẽ kín mạch có dòng điện chạy trong dấy quấn Stato và rô to, do tác dụng của từ trường phần cảm lên cuộn dây phần ứng sinh ra một lực điện từ làm cho rô to quay. Khi dòng điện đổi chiều ở bán kỳ âm, ngay lúc đó chiều của từ trường phần cảm cũng đổi chiều nên lực tác dụng lên roto vẫn không đổi chiều vì thế động cơ vẫn quay được liên tục theo một chiều nhất định. 2. Hiện tượng, nguyên nhân và cách khắc phục các hư hỏng. * Hư hỏng về phần cơ. a. Hiện tượng: Máy xay sinh tố quay chậm khó hoạt động gây tiếng ồn, phát nhiệt. Giáo trình động cơ điện vạn năng 83 b. Nguyên nhân: Thiếu sự bảo dưỡng, bạc đạn, vòng bi bị hỏng, cánh quạt bị kẹt vào võ.. c. Cách khắc phục: Tháo lắp kiểm tra thay thế sửa chữa hư hỏng và bảo dưỡng cách bộ phận hư hỏng.. * Hư hỏng về phần điện. a. Hiện tượng: - Chạm mát, máy xay sinh tố không hoạt động, tốc độ không đạt... b. Nguyên nhân: - Dây dẫn điện bi rò chạm vào võ máy, hở mạch, hoặc tiếp xúc không tốt, bị đứt dây, chập một số vòng dây ở rô to hoặc rô to... c. Cách khắc phục: Dùng đồng hồ kiểm tra rò điện, kiểm tra đấu nối,chạm chập 3. Tháo, lắp bảo dưỡng. a. Tháo động cơ máy xay sinh tố. - Dùng tuốc nơ vít tháo đế dưới của may xay sinh tố. - Tháo mâm xay của máy, dung tuốc nơ vít 2 cạnh tỳ vào trục cố định để dàng tay vặn mâm xay của máy - Tháo võ khỏi động cơ máy xay sinh tố - Tháo chổi than động cơ máy xay sinh tố - Tháo nắp giữ bạc đạn bên phia cổ góp - Tháo nắp giữ còn lại và thao rô to ra khỏi thân stato. b. Lắp động cơ máy xay sinh tố - Lắp nắp giữ phía trước lại và lắp rô to ra khỏi thân stato. - Lắp nắp giữ bạc đạn bên phia cổ góp - Lắp chổi than động cơ máy xay sinh tố Giáo trình động cơ điện vạn năng 84 - Lắp võ khỏi động cơ máy xay sinh tố - Lắp mâm xay của máy, dung tuốc nơ vít 2 cạnh tỳ vào trục cố định để dàng tay vặn mâm xay của máy - Dùng tuốc nơ vít lắp đế dưới của may xay sinh tố. 4. Sửa chữa các hư hỏng. 4.1. Hiện tượng, nguyên nhân, cách sửa chữa hư hỏng một. a. Hiện tượng, nguyên nhân, hư hỏng. - Hiện tượng: Cấp nguồn điện cho máy xay sinh tố, nhấn nút nhấn số (1) máy hoạt động bình thường ở tốc độ thấp. Nhưng khi nhấn nút nhấn số (2) để cho máy hoạt động với tốc độ cao, thì máy không hoạt động, Nhấn nút nhấn không tự giữ (*) để cho máy hoạt động ở chế độ xay thô, thì máy củng không hoạt động. - Nguyên nhân: Do tiếp xúc giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của nút nhấn số (2) và nút nhấn không tự giữ (*) của máy không tốt, hoặc các mối nối dây tới nút nhấn số (2) và nút nhấn không tự giữ (*) của máy bị đứt, b. Trình tự thực hiện sửa chữa hư hỏng. * Chuẩn bị dụng cụ- vật tư: - Dụng cụ: Đồng hố van năng, tuốc nơ vít các loại, - Vật tư: Giấy nhám mịn, dẽ lau mềm, chổi lau mềm. Bước 1:Kiểm tra tiếp xúc các tiếp điểm, nút nhấn số (2), nút nhấn không tự giữ (*) - Dùng đồng hồ vạn năng đặt ở thang đo điện trở (Rx1), chập hai que đo kiểm tra thông mạch của đồng hồ. Sau khi kiểm tra thông mạch đồng hồ xong ta tiến hành như sau. + Kiểm tra tiếp xúc nút nhấn số (2): Đặt một đầu que đo của đồng hồ vào cọc nối dây ở tiếp điểm tĩnh, đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào cọc nối dây số (2) của bộ nút nhấn như hình vẽ ( hình 1). Sau đó dùng tay nhấn vào nút nhấn (2) rồi buông tay khỏi nút nhấn, quan sát kim đồng hồ. Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định tiếp xúc giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của nút nhấn số (2) không tốt, hoặc các mối nối dây tới nút nhấn số (2) của máy bị đứt. Hình 12.3: Sơ đồ kiểm tra tiếp xúc tiếp điểm nút nhấn số 2 và nút nhấn không tự giữ(*) Giáo trình động cơ điện vạn năng 85 + Kiểm tra tiếp xúc nút nhấn không tự giữ (*): Giữ nguyên mạch đo ta chuyển đầu que đo của đồng hồ từ cọc nối dây số (2) sang cọc nối dây của nút nhấn không tự giữ (*) ( hình 1). Sau đó dùng tay nhấn và giữ nút nhấn (*) đồng thời quan sát kim đồng hồ. Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định tiếp xúc giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của nút nhấn (*) không tốt, hoặc các mối nối dây tới nút nhấn (*) của máy bị đứt. Bước 2: Tháo, sửa chữa, lắp bộ nút nhấn: - Tháo: Dùng tuốc nơ vít tháo hai vít giữ của bộ nút nhấn sau đó tiến hành công việc sửa chữa. - Sửa chữa: Dùng giấy nhám mịn trà sạch các tiếp điểm của bộ nút nhấn, rồi dùng dẽ mềm hoặc chổi lau mềm làm sạch các bụi bẩn bám vào các tiếp điểm của bộ nút nhấn. Sau khi làm sạch các tiếp điểm phải kiểm tra (tương tự như đã thực hiện ở bươc 1) * Nếu kim đồng hồ lên thì ta khẳng định tiếp xúc giữa tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của nút nhấn số (2) và nút nhấn không tự giữ (*) đạt yêu cầu. - Lắp bộ nút nhấn: Đặt bộ nút nhấn lên giá đỡ, dùng tuốc nơ vít bắt chặt hai vít giữ bộ nút nhấn, Sau khi lắp đặt bộ nút nhấn xong tiến hành cấp nguồn cho máy hoạt động quan sát quá trình làm việc của máy và đưa ra kết luận. 4. 2. Hiện tượng, nguyên nhân, cách sửa chữa hư hỏng hai. a. Hiện tượng, nguyên nhân, hư hỏng. - Hiện tượng: Cấp nguồn điện cho máy xay sinh tố, nhấn nút nhấn số (1) số (2) và nút nhấn không tự giữ (*) máy không hoạt động. - Nguyên nhân: + Dây dẫn nguồn điện cung cấp cho động cơ bị đứt. + Tiếp xúc của các tiếp điểm ở bộ nút nhấn không tốt. + Dây quấn điều tốc bị đứt, dây quấn phần cảm (stato) bị đứt. + Chổi than bị mòn hoặc bụi bẩn bám vào cổ góp điện dẫn tới việc tiếp xúc giữa chổi thân và cổ góp không tốt. b. Trình tự thực hiện sửa chữa hư hỏng. * Chuẩn bị dụng cụ- vật tư: - Dụng cụ: Đồng hố van năng, tuốc nơ vít các loại, lục giác Ø 6. - Vật tư: Giấy nhám mịn, dẽ lau mềm, chổi lau mềm. Bước 1: Kiểm tra phát hiện những hư hỏng. - Kiểm tra thông mạch dây nguồn:Nối tắt hai cọc nối dây cung cấp nguồn cho mạch điện, dùng đồng hồ vạn năng, đặt một đầu que đo của đồng hồ vào một đầu phích cắm nguồn, đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào một đầu còn lại phích cắm nguồn như hình vẽ (hình 2), quan sát kim đồng hồ. Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định dây nguồn của máy bị đứt phải thay dây mới, nếu kim đồng hồ lên thì ta khẳng định dây nguồn của máy không bị đứt. Giáo trình động cơ điện vạn năng 86 - Kiểm tra tiếp xúc bộ nút nhấn: Đặt một đầu que đo của đồng hồ vào cọc nối dây ở tiếp điểm tĩnh, đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào cọc nối dây số (1), số (2) và nút nhấn không tự giữ (*) (tương tự như cách kiểm tra ở hư hỏng một) . Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định tiếp xúc giữa các tiếp điểm động và tiếp điểm tĩnh của bộ nút nhấn không tốt, hoặc các mối nối dây tới bộ nút nhấn của máy bị đứt - Kiểm tra thông mạch dây quấn điều tốc và dây quấn phần cảm (stato). Dùng đồng hồ vạn năng, đặt một đầu que đo của đồng hồ vào một đầu dây quấn điều tốc đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào một đầu dây quấn phần cảm như vẽ. (hình 2), quan sát kim đồng hồ. Nếu kim đồng hồ không lên thì ta khẳng định dây quấn điều tốc và dây quấn phần cảm bị đứt phải tháo ra quấn lại, nếu kim đồng hồ lên thì ta khẳng định dây quấn điều tốc và dây quấn phần cảm không bị đứt. Tương tự ta kiểm tra cuộn cảm còn lại. - Kiểm tra tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than. Dùng đồng hồ vạn năng, đặt một đầu que đo của đồng hồ vào một đầu dây ra của chổi than đầu que đo còn lại của đồng hồ đặt vào một đầu dây ra của chổi than như vẽ (hình 3). Dùng tay quay tròn rô to một vài vòng đồng thờiquan sát kim đồng hồ. + Nếu kim đông hồ lên chỉ thị vài trục ôm thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than đang còn tốt. + Nếu không thấy kim đông hồ lên thì tiếp xúc giữa cổ gốp và chổi than không được tốt ta phải tiến hành sửa chữa. Hình 12.4: Sơ đồ kiểm tra thông dây nguồn, dây quấn diều tốc và dây quấn phần cảm. Giáo trình động cơ điện vạn năng 87 Bước 2: Tháo, lắp, sửa chữa chổi than và cổ góp. - Tháo chổi than: Dùng lục giác Ø 6 lần lượt tì vào hai khớp cài chổi than sau đó rút chổi than ra và tiến hành làm sạch bề mặt tiếp xúc. - Sửa chữa chổi than và cổ góp: + Dùng giấy nhám mịn trà sạch bề mặt tiếp xúc của chổi than sau đó dùng dẽ mềm hoặc chổi lau mềm lau sạch bụi bẩn bám trên chổi than. + Đối với làm sạch cổ góp ta cũng dùng giấy nhám mịn đặt vào bề mặt tiếp xúc dùng tay quay rô to để trà sạch bụi bẩn sau đó dùng dẽ mềm hoặc chổi lau mềm lau sạch bụi bẩn bám trên bề mặt tiếp xúc của cổ góp cổ. Sau khi àm sạch ta tiến hành lắp chổi than. - Lắp chổi than: Đặt chổi than vào giá đỡ, dùng lục giác Ø 6 ấn giữ lò xo để lắp giắc cài giữ chổi than, sau khi hoàn tất công việc lắp chổi than xong tiến hành kiểm tra ( tương tự như đã làm ở bước1), cấp nguồn cho máy hoạt động quan sát quá trình làm việc của máy và đưa ra kết luận. Các sai phạm thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục. TT Các dạng sai phạm Nguyên nhân Cách khắc phục 1 - Chỉ phán đoán nguyên nhân gây hư hỏng, bỏ qua việc kiểm tra xác định chính xác nguyên nhân gây hư hỏng, đã vội tháo các bộ phận của máy ra sữa chữa. - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng dẫn đến việc sửa chữa các hư hỏng gặp nhiều kháo khăn, mất thời gian. - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Phán đoán kết hợp kiểm tra xác định chính xác hư hỏng, từ đó đưa ra các biện pháp sửa chữa. 2 - Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, không tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng, mà vội - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng, dẫn đến việc máy có thể không hoạt động - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, phải tiến hành kiểm tra đánh 12.5: Sơ đồ kiểm tra tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than. Giáo trình động cơ điện vạn năng 88 lắp các bộ phận của máy vào vận hành. đúng như mong muốn. giá chất lượng rồi mới đưa vào vận hành. Giáo trình động cơ điện vạn năng 89 BÀI 13 : SỬA CHỮA MÁY HÚT BỤI Mục tiêu của bài: Học xong bài này học sinh có khả năng. - Kiến thức: Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc của máy hút bụi gia dụng. - Kỹ năng : Tháo lắp, bảo dưỡng, sửa chữa được những hư hỏng của máy hút bụi gia dụng, theo đúng qui trình, đạt yêu cầu kỹ thuật. - Thái độ: Có ý thức tốt trong học tập, tác phong công nghiệp, bảo quản trang thiết bị, vật tư, đảm bảo an toàn cho người. 1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của máy bụi gia dụng. a. Cấu tạo: - Trong các gia đình hiện nay sử dụng các loại máy hút bụi phổ biến nhất của các hãng như Bestbuy, Electrolux, Hitachi, LG, Panasonic, Philips, Sanyo, Imarflex, Candy, Zelmer, Samsung với rất nhiều loại mang nhiều kiểu dáng và các công dụng khác nhau. Elextrolux Hitachi Panasonic Zelmer Hình 13.1: Máy hút bụi gia đình - Máy hút bụi cầm tay: Nếu muốn hút các loại bụi nhẹ, bụi ở sách vở, tàn nhang, bụi ở bàn thờ, ở những nơi cao thì nên mua loại cầm tay, dùng điện hay pin sạc cũng được, loại này thì gọn nhẹ tuy công suất hơi yếu, khoảng 30watt trở lên. Làm sạch tức thì bất cứ khi nào và bất kỳ nơi nào bạn cần, đặc biệt ở những nơi khó lau chùi nhất như nhà bếp, bàn ăn với những mảnh vụn thức ăn rơi rãi khắp sàn hay bàn ăn. 13.2: Hình ảnh: máy hút bụi cầm tay - Máy hút bụi dạng đứng: Loại đứng có hệ thống điều chỉnh chiều cao cho phép chúng làm sạch được những tấm thảm với bề dày khác nhau. Hệ thống bảo vệ va đập tích hợp giúp bảo vệ đồ đạc của bạn khỏi bị trầy xước vì bất ngờ va chạm với máy hút bụi. Máy hút bụi dạng đứng cũng rất tiện lợi để kéo ra kéo vào vị trí cất giữ để lau dọn nhanh. Máy hút bụi đứng có đầu hút lớn hơn máy hút bụi nằm nên chúng có thể làm sạch các khu vực lớn nhanh hơn. Loại máy này có động cơ đặt ở gần đầu hút và đầu Giáo trình động cơ điện vạn năng 90 hút có chổi quay tròn. Vì vậy bụi được đánh bật ra khỏi mặt gạch hay các khe thảm dày và hút sạch khỏi sàn nhà. Các mẫu máy thấp thuận lợi cho làm sạch dưới đồ nội thất và các mẫu có bàn chải phụ có thể làm sạch ốp chân tường. Máy hút bụi đứng khá phổ biến ở châu Âu và Mỹ – nơi người dùng ưa chuộng sàn thảm hơn. So với máy hút bụi nằm, máy hút bụi upright nhìn chung đắt hơn khoảng gấp đôi giá * Stato ( phần cảm ): - Là một lõi thép hình trụ được gia công mặt trong, bên trong có gắn các khối cực từ để giữ các cuộn dây kích thích (thường có 2- 4 khối cực từ ). Cực từ: được chế tạo bằng lá thép mỏng ít cacbon để có đặc tính dẫn từ tốt và được bắt vào trong thân bằng các vít đặc biệt. - Cuộn dây kích thích: có nhiệm vụ tạo từ trường chính xác cho các khối cực, được quấn bằng dây đồng dẹp có tiết diện lớn xung quanh các khối cực từ khoản 4 – 10 vòng. Phần này là cuộn dây kích thích nối tiếp còn cuộn dây kích thích song song có tiết diện dây nhỏ, quấn nhiều vòng để đảm bảo cường độ từ cảm trên các cực từ là như nhau. Dây kích thích phải lớn vì khi máy khởi động làm việc thì dòng điện tiêu thụ rất lớn (200 – 800)A và có thể lớn hơn nữa.Các cuộn dây kích thích kề nhau được quấn ngược chiều để tuần tự tạo ra các cực Bắc,Nam khác nhau tác dụng lên thân máy,có nhiệm vụ làm cầu nối liên lạc mạch từ giũa các khối cực. - Ở các máy khởi động có công suất nhỏ thì các cuộn dây được đấu nối tiếp,còn ở máy khởi động có công suất lớn và trung bình các cuộn dây đấu song song - nối tiếp. Hình 13.3: Cấu tạo stato máy hút bụi gia đình * Rô to ( phần ứng ) - Trục máy khởi động : được chế tạo bằng thép. - Khối thép từ: thường được chế tạo bằng các lá thép kỹ thuật điện dày từ (0,35 – 0,5)mm, có hình dạng đặc biệt được ép lên trục rotor. Phía bên ngoài có xẽ nhiều rãnh dọc để quấn dây. Rotor được đỡ trên 2 bạc thau và quay bên trong các khối cực của stator với khe hở ít nhất để giảm bớt tốn hao năng lượng từ trường. - Khung dây phần ứng : Dây quấn trong rotor máy khởi động là các thanh đồng có tiết diện hình tròn. Mỗi rãnh thường có 2 dây và quấn sóng, các dây quấn được cách điện với lõi của rotor, các đầu dây của các khung dây được hàn vào các lá góp bằng thau của cổ góp. * Cổ góp chổi than điện : Gồm nhiều lá góp bằng thau, ghép quanh trục, giữa các lá góp được cách điện với nhau và cách điện với trục bằng mica. b. Nguyên lý làm việc của máy hút bụi. Dây quấn Stato Stato Dây quấn rôto Giáo trình động cơ điện vạn năng 91 Cơ chế làm việc của máy hút bụi cũng tương tự như cơ chế hút nước ngọt. Đó là cơ chế sử dụng lực hút để tạo ra chênh lệch áp suất giữa 2 đầu ống hút bụi. Hình 13.4: Cấu trúc của máy hút bụi Máy hút bụi thông thường được cấu thành bởi 6 thành phần chính: - Một cổng hút, có thể bao gồm một loạt các phụ kiện làm sạch - Một cổng xả - Một động cơ điện - Một quạt - Một túi xốp - Một khoang chứa Quy trình hoạt động của máy hút bụi Khi bạn cắm máy hút bụi và bật nó lên: - Dòng điện hoạt động động cơ .Động cơ được gắn liền với fan hút.. - Khi cánh quạt quay, nó đẩy không khí về phía trước, phía cổng xả. - Khi các hạt không khí được đẩy về phía trước, mật độ của các hạt khí tăng ở phía trước và giảm sau quạt. - Điều này giảm áp lực đằng sau cũng giống như giảm áp lực trong ống hút khi nhâm nhi thức uống. Mức áp suất trong khu vực phía sau quạt giảm xuống dưới mức áp suất bên ngoài máy hút bụi (với áp suất không khí môi trường xung quanh). Điều này tạo ra một lực hút chân không bên trong máy hút bụi. Không khí xung quanh đẩy chính nó kèm với bụi và rác đi vào bên trong máy hút bụi thông qua cổng hút vì áp suất không khí bên trong máy hút bụi là thấp hơn so vớiáp lực bên ngoài. Giáo trình động cơ điện vạn năng 92 - Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy bào sau đó dùng tay bóp công tắc (K) lúc này mạch điện sẽ kín mạch có dòng điện chạy trong dấy quấn Stato và rô to, do tác dụng của từ trường phần cảm lên cuộn dây phần ứng sinh ra một lực điện từ làm cho rô to quay. Khi dòng điện đổi chiều ở bán kỳ âm, ngay lúc đó chiều của từ trường phần cảm cũng đổi chiều nên lực tác dụng lên roto vẫn không đổi chiều vì thế động cơ vẫn quay được liên tục theo một chiều nhất định. 2. Hiện tượng, nguyên nhân và cách khắc phục các hư hỏng. * Hư hỏng về phần cơ. a. Hiện tượng: Máy hút bụi quay chậm khó hoạt động gây tiếng ồn, phát nhiệt. - Máy hút bụi khó vận hành, quay chậm do bị kẹt cách quạt b. Nguyên nhân: Thiếu sự bảo dưỡng, vòng bi bị hỏng, cánh quạt bị kẹt vào võ.. c. Cách khắc phục: Tháo lắp kiểm tra thay thế sửa chữa hư hỏng và bảo dưỡng cách bộ phận hư hỏng.. * Hư hỏng về phần điện. a. Hiện tượng: - Chạm mát, máy hút bụi không hoạt động, tốc độ không đạt... b. Nguyên nhân: - Dây dẫn điện bi rò chạm vào võ máy, hở mạch, hoặc tiếp xúc không tốt, bị đứt dây, chập một số vòng dây ở rô to hoặc rô to... c. Cách khắc phục: Dùng đồng hồ kiểm tra rò điện, kiểm tra đấu nối, chạm chập. 3. Tháo lắp, bảo dưỡng. * Chuẩn bị dụng cụ - thiết bị vật tư. * Trình tự tháo lắp bảo dưỡng máy hút bụi. a. Tháo các bộ phận của máy hút bụi - Đánh dấu vị trí lắp ghép nắp bảo vệ dùng tuốc nơ vít tháo nắp bảo vệ. Dây quấn phần cảm stato Phần ứng UAC,DC Dây quấn phần cảm stato K Hình 13.5: Sơ đồ nguyên lý mạch điện máy hút bụi. Giáo trình động cơ điện vạn năng 93 - Dùng tuốc nơ vít tháo ốc vít, tháo dây dẫn nối với nguồn điện cung cấp cho máy hút bụi, tháo chổi than sau đó tháo rời động cơ máy hút bụi ra khỏi võ máy. - Tháo hai vít nắp trước và nắp sau khỏi Stato, tháo cánh quat hút bụi động cơ máy. Hình 13.5: Chổi than được tháo rời khỏi máy hut bụi. Hình 13.6: Nắp phía sau và phía trước của động cơ máy hút bui được tháo rời Stato, cánh quạt. Giáo trình động cơ điện vạn năng 94 - Tháo lấy rotor ra khỏi stator của máy b. Bảo dưỡng sau khi tháo: - Làm sạch rotor và stator, cổ góp, giá chổi than, nắp trước, nắp sau và thân cách quạt hút bụi. - Yêu cầu làm sạch hết bụi bẩn, dầu mỡ đảm bảo khô ráo, sạch sẽ các chi tiết. - Dùng gió nén thổi sạch bụi than và dầu ở các lỗ bulông. - Tra dầu mỡ vào các bộ phận như bạc đạn, các khớp truyền động. c. Lắp các chi tiết của máy mài cầm tay. - Lắp rô to vào stato và nắp trước, nắp sau - Lắp giá chổi than (lắp chắc chắn, dây chổi than dương không chạm mass) - Lắp dây dẫn điện cho máy - Lắp động cơ vào võ máy hút bụi - Lắp nắp bảo vệ an toàn. 4. Sửa chữa các hư hỏng. a. Hiện tượng, nguyên nhân, cách sửa chữa hư hỏng. - Hiện tượng, nguyên nhân, hư hỏng. - Hiện tượng: + Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy hút bụi sau đó dùng tay nhấn bóp công tắc (K) máy hoạt động nhưng chạy yếu không hút được bụi. + Kèm theo phát tia lửa điện ở cổ góp, phát nhiệt quá mức cho phép. - Nguyên nhân: + Có thể bị chập vòng trong dây quấn rô to. + Chổi than bị mòn và lực ép của lò xo không đủ lực làm cho tiếp xúc giữa cổ góp và chổi than không tốt hoặc cổ góp bị mòn quá mức cho phép. b. Trình tự thực hiện sửa chữa hư hỏng. * Chuẩn bị dụng cụ- vật tư: - Dụng cụ: Đồng hố van năng, tuốc nơ vít các loại, - Vật tư: Giấy nhám mịn, dẽ lau mềm, chổi lau mềm. - Rô nha ngoài kiểm tra chạm chập rô to, chổi than dùng để thay thế. Bước 1: Lưu ý trước khi vận hành máy hút bụi. - Luôn đảm bảo rằng máy hút bụi phải được ngắt điện trước khi lắp vào hay tháo dỡ các phụ kiện. - Không bao giờ vận hành máy mà bộ lọc đặt không đúng vị trí, bị dơ hay bị tắc nghẽn. Giáo trình động cơ điện vạn năng 95 - Không được lấy ống hút và tay cầm máy nhúng vào nước hay bất kỳ chất lỏng nào. - Không được vận hành máy với tay ướt. Bước 2: Vận hành máy hút bụi - Chèn đầu hút vào lỗ hút khí đúng vị trí cho đến khi nghe tiếng tách. Để tháo ống ra, hãy nhấn nút mở ống và kéo ống ra khỏi lỗ hút. - Lắp ống hút nối với tay nắm và bàn hút thảm với ống hút nối còn lại. Bạn có thể tháo rời ống nối hay ống xoắn ra từng phần. - Kéo dây điện ra từ máy hút và cắm vào ổ điện. - Ấn nút on/off để mở máy. - Công suất hút có thể điều chỉnh bằng cách mở hoặc đóng nút kéo trên tay cầm. Bước 3: Lưu ý trước và sau vận hành máy: - Một vài loại máy hút bụi chiều dài của ống nối có thể điều chỉnh bằng cách vừa ấn nút mở trên ống bên ngoài và vừa kéo nhẹ ống bên trong. - Ký hiệu màu vàng trên dây điện cho biết đó là chiều dài tối đa của dây có thể sử dụng được. Đừng bao giờ cuộn tròn dây dưới ký hiệu màu đỏ. - Khi làm sạch máy, hãy tắt máy trước khi cuốn dây điện. - Rút dây ra ổ cắm và ấn nút thu dây trên máy. Một tay giữ đầu dây điện và một tay theo dõi dây cuộn vào máy để tránh dây văng vào bạn hoặc vào máy. Bước 4: Hướng dẫn lựa chọn các phụ kiện đi kèm với máy - Bàn hút sàn kết hợp: Bàn hút sàn kết hợp này có thể sử dụng cho sàn cứng hay thảm. Dùng bàn chân ấn chốt trên bàn hút để chọn lực cho sàn thích hợp. Khi bàn hút sử dụng cho sàn cứng, các sợi cứng sẽ được kéo dài ở mặt sau của bàn hút. Khi bàn hút sử dụng cho thảm, thì các sợi cứng sẽ thu ngắn - Đầu hút kết hợp hút thảm nhỏ và bàn chải: Đầu hút này có thể sử dụng cho thảm nhỏ hay kiểu bàn chải. Để làm sạch thảm nhỏ, hãy mở hai cánh trên đầu hút và gắn đầu hút vào ống hút với các sợi cứng đối điện với ống. Để sử dụng đầu bàn chải, hãy gập hai cánh trên đầu hút và lắp đầu hút vào ống. - Đầu hút kết hợp hút khe và chổi quét bụi: Đầu hút này có thể dùng để hút khe hay hút kiểu chổi quét. Để chọn kiểu bạn muốn, hãy xoay đầu hút để chuyển từ dạng hút khe sang dạng chổi quét. Đầu hút khe được sử dụng để hút các khe rãnh, góc, giữa các tấm lót hoặc những chỗ khó chạm đến được. Còn đầu chổi quét có thể làm sạch bàn, ghế, giường, tủ, sách, chụp đèn và kệ sách. Giáo trình động cơ điện vạn năng 96 Hình 13.7: Đầu hút va chổi của máy hút bụi Bước 5: Máy hút bụi không hoạt động - Máy hút bụi không được nối với điện nguồn - Ổ điện nguồn bị tắt, không có điện. - Ống hút không gắn khít với máy hút bụi. Bước 6: Đèn chỉ báo bộ lọc sáng hoài - Khoang chứa bụi đầy. Hãy đổ bụi và kiểm tra các bộ lọc. - Các bộ lọc bị bít kín. Hãy làm sạch hoặc thay bộ lọc. - Ống hút, các ống dẫn hoặc các phụ kiện kèm theo bị tắc nghẽn. Tắt máy hút bụi và rút điện, lấy vật gây tắc nghẽn ra. - Các bộ lọc có thể bị bít kín. Hãy làm sạch hoặc thay bộ lọc. - Khoang chứa bụi bị đầy. Hãy đổ bụi và làm sạch hoặc thay các bộ lọc. Bước 7: Máy hút bụi bị tắt khi đang hoạt động: - Motor có bộ ngắc tự động khi quá nóng. Máy hút bụi sẽ tự ngắc khi động cơ (motor) bị quá nóng. - Tắt máy hút bụi bằng cách ấn nút on/off và rút điện ra. - Để máy hút bụi nguội lại trong 40 phút. - Trong lúc đó, kiểm tra lại các ống dẫn, ống hút và các thiết bị kèm theo có bị tắc nghẽn không. Kiểm tra khoang chứa bụi có đầy không và các bộ lọc có bị bít kín không. - Khi máy hút bụi đã nguội, bộ phận ngắT tự động sẽ ngưng và máy hút bụi sẽ có thể sử dụng trở lại. - Với bài viết hướng dẫn sử dụng máy hút bụi gia đình, công ty vệ sinh TKT mong muốn đem đến cho người giúp việc, nhân viên dịch vụ vệ sinh những kiến thức cơ bản nhất về máy hút bụi gia đình để có thể hoàn thành tốt công việc và đạt hiệu quả cao nhất. Các sai phạm thường gặp, nguyên nhân và cách khắc phục. TT Các dạng sai phạm Nguyên nhân Cách khắc phục 1 - Chỉ phán đoán nguyên nhân gây hư hỏng, bỏ qua việc kiểm tra xác định chính xác nguyên nhân gây hư hỏng, đã vội tháo các bộ phận của máy ra sữa chữa. - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng dẫn đến việc sửa chữa các hư hỏng gặp nhiều kháo khăn, mất thời gian. - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Phán đoán kết hợp kiểm tra xác định chính xác hư hỏng, từ đó đưa ra các biện pháp sửa chữa. Giáo trình động cơ điện vạn năng 97 2 - Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, không tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng, vội lắp các bộ phận của máy vào vận hành. - Không thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng, dẫn đến việc máy có thể không hoạt động đúng như mong muốn. - Thực hiện theo đúng quy trình sửa chữa các hư hỏng. Sau khi sửa chữa xong các bộ phận hư hỏng của máy, phải tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng rồi mới đưa vào vận hành. Giáo trình động cơ điện vạn năng 98 BÀI 14 : SỬA CHỮA MÁY ĐÁNH BÓNG SÀN NHÀ Mục tiêu của bài: Học xong bài này học sinh có khả năng. - Kiến thức: Trình bày được cấu tạo, nguyên lý làm việc của máy đánh bóng sàn nhà gia dụng. - Kỹ năng : Tháo lắp, bảo dưỡng, sửa chữa được những hư hỏng của máy đánh bóng sàn nhà gia dụng, theo đúng qui trình, đạt yêu cầu kỹ thuật. - Thái độ: Có ý thức tốt trong học tập, tác phong công nghiệp, bảo quản trang thiết bị, vật tư, đảm bảo an toàn cho người. 1. Cấu tạo và nguyên lý làm việc của máy đánh bóng sàn nhà. a. Cấu tạo: Hinh14.1: Máy đánh bóng sàn nhà Máy chà sàn đơn một tốc độ là một dụng cụ vệ sinh hỗ trợ công việc vệ sinh, công dụng chà rửa và bảo dưỡng các bề mặt sàn hay sử dụng để giặt thảm văn phòng. Thích hợp sử dụng cho những khu vực như văn phòng, nhà xưởng, bệnh viện, siêu thị, các công ty dịch vụ vệ sinh... Máy chà sàn và bàn chải thích hợp: bàn chải mềm dùng giặt thảm văn phòng, bàn chải cứng, pad đen, pad đỏ, pad trắng dùng để chà sàn hay đánh bóng sàn Máy chà sàn đơn với bình đựng dung dịch lớn, có cần điều chỉnh mức xả nước giúp dễ dàng thao tác trong quá trình vệ sinh. Cách sử dụng máy chà sàn Kiểm tra khu vực vệ sinh và chọn loại bàn chải thích hợp Bàn chải mềm dùng giúp thảm văn phòng bàn chải cứng, pad đen, pad đỏ, pad trắng dùng để chà sàn hay đánh bóng sàn Gắn bàn chải thích hợp vào máy chà sàn. Trường hợp sử dụng Pad để vệ sinh sàn, cần sử dụng mâm gai gắn Pad (Pad holder) Pha hoá chất đổ nước đã pha hóa chất tay vào bình đựng dung dịch.tránh để nước văng lên motor. Kiểm tra dây điện, phích cắm, công tắc của máy trước khi sử dụng. Kiểm tra dây điện, phích cắm, công tắc của máy trước khi sử dụng. Ghim điện và tiến hành chà. Chà sàn trong quá trình chà sàn, sử dụng cần xả nước để điều chỉnh mức nước. Tránh xả quá nhiều sẽ phải hút lâu hơn, xả quá ít sẽ không đảm bảo công việc làm sạch. * Stato ( phần cảm ): - Là một lõi thép hình trụ được gia công mặt trong, bên trong có gắn các khối cực từ để giữ các cuộn dây kích thích (thường có 2- 4 khối cực từ ). Cực từ: được chế Giáo trình động cơ điện vạn năng 99 tạo bằng lá thép mỏng ít cacbon để có đặc tính dẫn từ tốt và được bắt vào trong thân bằng các vít đặc biệt. - Cuộn dây kích thích: có nhiệm vụ tạo từ trường chính xác cho các khối cực, được quấn bằng dây đồng dẹp có tiết diện lớn xung quanh các khối cực từ khoản 4 – 10 vòng. Phần này là cuộn dây kích thích nối tiếp còn cuộn dây kích thích song song có tiết diện dây nhỏ, quấn nhiều vòng để đảm bảo cường độ từ cảm trên các cực từ là như nhau. Dây kích thích phải lớn vì khi máy khởi động làm việc thì dòng điện tiêu thụ rất lớn (200 – 800)A và có thể lớn hơn nữa.Các cuộn dây kích thích kề nhau được quấn ngược chiều để tuần tự tạo ra các cực Bắc,Nam khác nhau tác dụng lên thân máy,có nhiệm vụ làm cầu nối liên lạc mạch từ giũa các khối cực. - Ở các máy khởi động có công suất nhỏ thì các cuộn dây được đấu nối tiếp,còn ở máy khởi động có công suất lớn và trung bình các cuộn dây đấu song song - nối tiếp. * Rô to ( phần ứng ) - Trục máy khởi động : được chế tạo bằng thép. - Khối thép từ: thường được chế tạo bằng các lá thép kỹ thuật điện dày từ (0,35 – 0,5)mm, có hình dạng đặc biệt được ép lên trục rotor. Phía bên ngoài có xẽ nhiều rãnh dọc để quấn dây. Rotor được đỡ trên 2 bạc thau và quay bên trong các khối cực của stator với khe hở ít nhất để giảm bớt tốn hao năng lượng từ trường. - Khung dây phần ứng : Dây quấn trong rotor máy khởi động là các thanh đồng có tiết diện hình tròn. Mỗi rãnh thường có 2 dây và quấn sóng, các dây quấn được cách Stato Hình 14.2: Cấu tạo stato máy dánh bóng sàn nhà Hình 14.3: Cấu tạo rotor máy dánh bóng sàn nhà Giáo trình động cơ điện vạn năng 100 điện với lõi của rotor, các đầu dây của các khung dây được hàn vào các lá góp bằng thau của cổ góp. * Cổ góp chổi than điện : Gồm nhiều lá góp bằng thau, ghép quanh trục, giữa các lá góp được cách điện với nhau và cách điện với trục bằng mica. b. Nguyên lý làm việc. - Cấp nguồn điện xoay chiều vào động cơ máy bào sau đó dùng tay bóp công tắc (K) lúc này mạch điện sẽ kín mạch có dòng điện chạy trong dấy quấn Stato và rô to, do tác dụng của từ trường phần cảm lên cuộn dây phần ứng sinh ra một lực điện từ làm cho rô to quay. Khi dòng điện đổi chiều ở bán kỳ âm, ngay lúc đó chiều của từ trường phần cảm cũng đổi chiều nên lực tác dụng lên roto vẫn không đổi chiều vì thế động cơ vẫn quay được liên tục theo một chiều nhất định. 2. Hiện tượng, nguyên nhân và cách khắc phục các hư hỏng. * Hư hỏng về phần cơ. a. Hiện tượng: Máy đánh bóng sàn nhà quay chậm khó hoạt động gây tiếng ồn, phát nhiệt. - Máy đánh bóng sàn nhà khó vận hành, quay chậm do bị kẹt hoặc bạc đạn bị hỏng. b. Nguyên nhân: Thiếu sự bảo dưỡng, vòng bi bị hỏng, cánh quạt bị kẹt vào võ.. c. Cách khắc phục: Tháo lắp kiểm tra thay thế sửa chữa hư hỏng và bảo dưỡng cách bộ phận hư hỏng.. * Hư hỏng về phần điện. a. Hiện tượng: - Chạm mát, đánh bóng sàn nhà không hoạt động, tốc độ không đạt... b. Nguyên nhân: - Dây dẫn điện bi rò chạm vào võ máy, hở mạch, hoặc tiếp xúc không tốt, bị đứt dây, chập một số vòng dây ở rô to hoặc rô to... c. Cách khắc phục: Dùng đồng hồ kiểm tra rò điện, kiểm tra đấu nối, chạm chập. 3. Tháo lắp, bảo dưỡng. * Chuẩn bị dụng cụ - thiết bị vật tư. * Trình tự tháo lắp bảo dưỡng máy đánh bóng sàn nhà. a. Tháo các bộ phận của máy đánh bóng sàn nhà. - Tháo bàn chà của máy sau đó tháo động cơ. - Đánh dấu vị trí lắp ghép nắp bảo vệ dùng tuốc nơ vít tháo nắp bảo vệ. Hình 14.4: Sơ đồ nguyên lý mạch điện máy đánh bóng sàn nhà Dây quấn phần cảm stato Phần ứng UAC,DC Dây quấn phần cảm stato K Giáo trình động cơ điện vạn năng 101 - Dùng tuốc nơ vít tháo ốc vít, tháo dây dẫn nối với nguồn điện cung cấp cho máy hút bụi, tháo chổi than sau đó tháo rời động cơ máy hút bụi ra khỏi võ máy. - Tháo hai vít nắp trước và nắp sau khỏi Stato, tháo cánh quat hút bụi động cơ máy. - Tháo lấy rotor ra khỏi stator của máy b. Bảo dưỡng sau khi tháo: - Làm sạch rotor và stator, cổ góp, giá chổi than, nắp trước, nắp sau và thân máy đánh bóng sàn nhà. - Yêu cầu làm sạch hết bụi bẩn, dầu mỡ đảm bảo khô ráo, sạch sẽ các chi tiết. - Dùng gió nén thổi sạch mụi than và dầu ở các lỗ bulông. - Tra dầu mỡ vào các bộ phận như bạc đạn, các khớp truyền động. c. Lắp các chi tiết của máy mài cầm tay. - Lắp rô to vào stato và nắp trước, nắp sau. - Lắp giá chổi than (lắp chắc chắn, dây chổi than dương không chạm mass) - Lắp dây dẫn điện cho máy. Hình 14.5: Nắp phía sau và phía trước của động cơ đánh bóng sàn nhà được tháo rời Stato Giáo trình động cơ điện vạn năng 102 - Lắp động cơ vào vỏ máy đánh bóng sàn nhà. - Lắp nắp bảo vệ an toàn. - Lắp bàn chà máy đánh bóng sàn nhà. 4. Sửa chữa các hư hỏng. Tài liệu tham khảo: - Vân Anh (dịch) – Sửa chữa những hư hỏng thông thường các loại máy điện gia dụng – NXB Tổng hợp Đồng Tháp - 1996 Giáo trình động cơ điện vạn năng 103 - P.G Gemke: dịch Bạch Quang Văn – Những hư hỏng ở máy điện – NXB Công nhân kỹ thuật – 1987 - Phan Đoài Bắc, Nguyễn Đức Sĩ – Phương pháp xác định và khắc phục những hư hỏng trong máy điện – NXB Công nhân kỹ thuật – 1986 - A.V. Ivanov Smolenski: Dịch Vũ Gia Hạnh, Phan Tử Thu – Máy điện (Tập 3) – NXB Khoa học và kỹ thuật - 1992 - Nguyễn Trọng Thắng – Lý thuyết và bài tập tính toán, sữa chữa máy điện. NXB ĐHQG Tp HCM 2008. Cực từ