Chăm sóc bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim

CHAÊM SOÙC BEÄNH NHAÂN SAU NHOÀI MAÙU CÔ TIM BS Hoà Huyønh Quang Trí Vieän Tim TP Hoà Chí Minh Nhoài maùu cô tim laø gì ? Nhoài maùu cô tim laø moät bieán chöùng cuûa xô vöõa ñoäng maïch ôû caùc ñoäng maïch vaønh (ñoäng maïch töôùi maùu tim). Khi xuaát hieän cuïc maùu ñoâng laøm taéc ngheõn moät ñoäng maïch vaønh, maùu seõ khoâng ñeán ñöôïc vuøng cô tim do ñoäng maïch vaønh naøy töôùi maùu  vuøng cô tim naøy bò hoaïi töû (cheát) : goïi laø nhoài maùu cô tim caáp. CAÙC ÑOÄNG MAÏCH VAØNH Xô vöõa ñoäng maïch laø gì ? Xô vöõa ñoäng maïch: laø moät beänh gaây toån thöông caùc ñoäng maïch lôùn trong cô theå, trong ñoù coù caùc ñoäng maïch vaønh. Maûng xô vöõa ñoäng maïch ban ñaàu nhoû, sau ñoù lôùn daàn theo thôøi gian vaø gaây heïp caùc ñoäng maïch lôùn. Tieán trieån cuûa xô vöõa ñoäng maïch Do ñaâu ngöôøi ta bò xô vöõa ñoäng maïch ? 1) Taêng huyeát aùp khoâng kieåm soaùt toát : HA taâm thu ≥ 140 mm Hg vaø/hoaëc HA taâm tröông ≥ 90 mm Hg (ño nhieàu laàn) 2) Huùt thuoác laù 3) Ñaùi thaùo ñöôøng : Ñöôøng huyeát luùc ñoùi ≥ 126 mg/dl 4) Roái loaïn lipid (chaát beùo) trong maùu : Taêng cholesterol/maùu, taêng triglyceride/maùu Do ñaâu ngöôøi ta bò xô vöõa ñoäng maïch ? 5) Loái soáng thuï ñoäng, ít vaän ñoäng theå löïc 6) Beùo phì, nhaát laø beùo buïng : (caân naëng / chieàu cao 2) bình thöôøng 30 goïi laø beùo phì. Goïi laø beùo buïng neáu voøng eo > 102 cm ôû nam vaø > 88 cm ôû nöõ. Do ñaâu xuaát hieän cuïc maùu ñoâng laøm taéc ngheõn ñoäng maïch vaønh ? Maûng xô vöõa trong ñoäng maïch vaønh coù theå vôõ ra. Taïi choã vôõ coù söï tieáp xuùc giöõa maùu vôùi loõi cholesterol trong maûng xô vöõa  hoaït hoùa quaù trình taïo cuïc maùu ñoâng. Cuïc maùu ñoâng ban ñaàu nhoû, caáu taïo bôûi caùc teá baøo tieåu caàu, veà sau lôùn daàn gaây taéc ñoäng maïch vaønh. Cuïc maùu ñoâng (tieåu caàu) xuaát hieän ôû choã vôõ maûng XVÑM, gaây taéc ñoäng maïch Nhoài maùu cô tim caáp ñöa ñeán haäu quaû gì vaø ñöôïc ñieàu trò ra sao? Trong voøng 2 giôø ñaàu sau nhoài maùu cô tim caáp nguy cô töû vong raát cao. Nhieàu ngöôøi cheát tröôùc khi kòp ñeán beänh vieän, chuû yeáu do caùc roái loaïn nhòp tim naëng. Trong soá nhöõng ngöôøi vaøo ñöôïc beänh vieän nhieàu ngöôøi sau ñoù cheát trong beänh vieän do nhöõng bieán chöùng cuûa beänh (suy tim, roái loaïn nhòp). Neáu vaøo beänh vieän sôùm (trong voøng 12 giôø ñaàu) caùc thaày thuoác coù theå tieán haønh taùi löu thoâng ñoäng maïch vaønh bò taéc. Ñoäng maïch vaønh bò taéc ñöôïc taùi löu thoâng caøng sôùm nguy cô cheát vaø suy tim cuûa beänh nhaân caøng thaáp. Vôùi caùc bieän phaùp ñieàu trò hieän nay (taùi löu thoâng ñoäng maïch vaønh vaø caùc thuoác hoã trôï) tæ leä töû vong trong beänh vieän khoaûng 5 – 10%. Laøm caùch naøo ñeå taùi löu thoâng ñoäng maïch vaønh bò taéc ? Taùi löu thoâng baèng thuoác tieâu huyeát khoái: Khi ñöôïc tieâm vaøo cô theå thuoác tieâu huyeát khoái seõ laøm cho cuïc maùu ñoâng trong ñoäng maïch vaønh tan ra. Taùi löu thoâng baèng can thieäp ñoäng maïch vaønh qua da (ñöôïc thöïc hieän trong caùc beänh vieän lôùn coù phoøng thoâng tim can thieäp): nong choã bò taéc baèng boùng, coù theå keøm theo ñaët stent. Can thieäp ñoäng maïch vaønh qua da Can thieäp ñoäng maïch vaønh qua da Can thieäp ñoäng maïch vaønh qua da ÔÛ nhöõng ngöôøi soáng soùt qua giai ñoaïn caáp nhoài maùu cô tim ñeå laïi nhöõng di chöùng gì ? Vuøng cô tim bò cheát seõ moûng ñi vaø bò thay theá bôûi moâ xô, moâ naøy khoâng coù khaû naêng co boùp nhö cô tim  chöùc naêng bôm maùu cuûa tim bò suy giaûm (suy tim). Neáu khoâng ñieàu trò ñuùng, veà laâu daøi tim ngaøy caøng daõn ra vaø bieán daïng, suy tim ngaøy caøng naëng hôn. ÔÛ nhöõng ngöôøi soáng soùt qua giai ñoaïn caáp nhoài maùu cô tim ñeå laïi nhöõng di chöùng gì ? Nhöõng beänh nhaân ñaõ töøng bò nhoài maùu cô tim coù theå cheát do suy tim tieán trieån hoaëc do caùc roái loaïn nhòp tim naëng. Xô vöõa ñoäng maïch laø moät beänh lan toûa gaây toån thöông nhieàu choã trong caùc ñoäng maïch vaønh. Do ñoù cuïc maùu ñoâng coù theå taùi xuaát hieän ôû nhöõng choã khaùc trong ñoäng maïch vaønh → nhoài maùu cô tim taùi phaùt. Ngöôøi ñaõ bò nhoài maùu cô tim coù nguy cô nhoài maùu cô tim taùi phaùt raát cao neáu khoâng ñieàu trò tích cöïc. Muïc tieâu cuûa chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim Chaën ñöùng söï tieán trieån cuûa suy tim. Ngaên ngöøa caùc roái loaïn nhòp tim nguy hieåm. Ngaên ngöøa nhoài maùu cô tim taùi phaùt.  Keùo daøi tuoåi thoï vaø caûi thieän chaát löôïng soáng cuûa ngöôøi beänh. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : ngaên söï daõn, bieán daïng tim Thuoác öùc cheá men chuyeån (captopril, enalapril, perindopril) Thuoác cheïn beâta (atenolol, metoprolol, bisoprolol) Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : ngaên cuïc maùu ñoâng Aspirin : coù taùc duïng öùc cheá söï keát cuïm cuûa tieåu caàu  ngöøa cuïc maùu ñoâng gaây taéc ñoäng maïch vaønh. Duøng vôùi lieàu thaáp (75 – 100 mg/ngaøy), uoáng sau böõa aên. Ngöôøi ñaõ ñöôïc ñaët stent trong ñoäng maïch vaønh : stent laø moät vaät laï ñoái vôùi cô theå  kích thích quaù trình ñoâng maùu  nguy cô taïo cuïc maùu ñoâng gaây taéc stent. Do ñoù ngoaøi aspirin beänh nhaân phaûi uoáng theâm clopidogrel (thuoác öùc cheá keát cuïm tieåu caàu môùi) trong 3 – 12 thaùng. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : Kieåm soaùt caùc yeáu toá gaây xô vöõa ñoäng maïch Ñieàu trò taêng huyeát aùp : cheá ñoä aên laït phoái hôïp vôùi thuoác haï huyeát aùp. Ñích caàn ñaït : HA taâm thu < 140 mm Hg vaø HA taâm tröông < 90 mm Hg. Khuyeán khích ngöôøi beänh vaø ngöôøi thaân trong gia ñình boû thuoác laù (neáu ñang huùt). Neáu beänh nhaân khoâng huùt thuoác nhöng ngöôøi thaân trong gia ñình huùt : beänh nhaân huùt thuoác “thuï ñoäng”. Ñieàu trò ñaùi thaùo ñöôøng. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : Kieåm soaùt caùc yeáu toá gaây xô vöõa ñoäng maïch Ñieàu trò roái loaïn lipid maùu : duøng caùc thuoác nhoùm statin (simvastatin, atorvastatin). Ñích caàn ñaït : cholesterol LDL < 100 mg/dl. Giaûm caân neáu thöøa caân hoaëc beùo phì : aên kieâng keát hôïp vaän ñoäng theå löïc. Ñích caàn ñaït : caân naëng / chieàu cao 2 = 18,5 – 24,9. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : Khuyeán khích taêng cöôøng vaän ñoäng theå löïc Toái thieåu : 30 phuùt/ngaøy x 3 – 4 ngaøy/tuaàn. Toái öu : 30 phuùt/ngaøy, taát caû caùc ngaøy trong tuaàn. Hình thöùc vaän ñoäng theå löïc : ñi boä, chaïy boä, ñaïp xe ñaïp, bôi loäi. Keát hôïp vôùi vaän ñoäng theå löïc trong sinh hoaït haøng ngaøy : ñi boä trong giôø giaûi lao ôû coâng sôû, laøm coâng vieäc nhaø, laøm vöôøn … Beänh nhaân suy tim : Cöôøng ñoä vaän ñoäng theå löïc do baùc só chæ ñònh. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim : Cheá ñoä aên AÊn laït neáu coù taêng huyeát aùp (khoâng quaù 2,4g Na/ngaøy). Kieâng aên chaát beùo : thòt heo, da gaø, môõ ñoäng vaät noùi chung. Uoáng röôïu vöøa phaûi : khoâng quaù 80 ml röôïu maïnh hoaëc 600 ml bia hoaëc 250 ml röôïu vang moãi ngaøy. AÊn nhieàu rau quaû. AÊn caù ít nhaát 1 laàn /tuaàn : AÊn caù ít nhaát 1 laàn /tuaàn giaûm 29% nguy cô cheát do beänh tim maïch. KEÁT LUAÄN Nhoài maùu cô tim laø moät bieán chöùng cuûa xô vöõa ñoäng maïch ôû caùc ñoäng maïch vaønh. Ngöôøi soáng soùt sau nhoài maùu cô tim caáp coù theå bò cheát do suy tim, do roái loaïn nhòp tim naëng hoaëc do nhoài maùu cô tim taùi phaùt. Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim nhaèm muïc ñích ngaên söï tieán trieån cuûa suy tim, ngöøa roái loaïn nhòp tim vaø ngöøa nhoài maùu cô tim taùi phaùt  keùo daøi tuoåi thoï vaø caûi thieän chaát löôïng soáng cuûa ngöôøi beänh. KEÁT LUAÄN (2) Chaêm soùc beänh nhaân sau nhoài maùu cô tim bao goàm: Ngaên söï daõn, bieán daïng tim Ngöøa cuïc maùu ñoâng gaây taéc ñoäng maïch vaønh Kieåm soaùt caùc yeáu toá gaây xô vöõa ñoäng maïch : taêng huyeát aùp, ñaùi thaùo ñöôøng, huùt thuoác laù, roái loaïn lipid maùu, thöøa caân hoaëc beùo phì. Taêng cöôøng vaän ñoäng theå löïc Cheá ñoä aên laønh maïnh