Bệnh sốt rét - Nguyễn Ngọc San

Häc viÖn qu©n y Bé m«n Sèt rÐt - KÝ sinh trïng vµ C«n trïng BÖnh sèt rÐt TS NguyÔn Ngäc San Môc tiªu bµi häc  N¾m ®­îc ®Æc ®iÓm l©m sµng cña bÖnh SR.  Ph©n biÖt c¸c thÓ bÖnh SR vµ chÈn ®o¸n SR.  Nguyªn t¾c vµ môc tiªu ®iÒu trÞ, c¸c nhãm thuèc SR vµ c¸c thuèc SR ®­îc sö dông trong ch­¬ng tr×nh PCSR hiÖn nay. QuyÕt ®Þnh cña Bé trö¬ng Bé Y tÕ sè.1153/BYT-Q® 6/2003 1. ®Æc ®iÓm l©m sµng bÖnh sèt rÐt 1.1. §Æc ®iÓm c¬n sèt rÐt ®iÓn h×nh  Giai ®o¹n sèt rÐt (rÐt run).  Giai ®o¹n sèt nãng.  Giai ®o¹n v · må h«i. BÖnh sèt rÐt th­êng tr¶i qua 2 thêi k×: - Thêi k× ñ bÖnh: th­êng mÖt mái, ch¸n ¨n, buån n«n.. - Thêi k× ph¸t bÖnh: tuú theo BN mµ cã biÓu hiÖn LS. - Mçi lo¹i KSTSR th­êng cã biÓu hiÖn LS kh¸c nhau. 1.2. TiÕn triÓn cña bÖnh sèt rÐt  Khái hoµn toµn: kh«ng cã t¸i ph¸t gÇn, t¸i ph¸t xa sau khi ®· ®iÒu trÞ æn ®Þnh vÒ l©m sµng. Trõ tr­êng hîp bÞ t¸i nhiÔm.  T¸i ph¸t gÇn: x¶y ra trong vßng 3 th¸ng sau khi ®· ®iÒu trÞ æn ®Þnh vÒ l©m sµng.  T¸i ph¸t xa: x¶y ra sau 3 th¸ng sau khi ®· ®iÒu trÞ æn ®Þnh vÒ l©m sµng. BÖnh nh©n sèt rÐt th­êng BÖnh nh©n sèt rÐt th­êng BÖnh nh©n sèt rÐt th­êng BÖnh nh©n Sèt rÐt ¸c tÝnh thÓ n·o BÖnh nh©n SRAT thÓ n· o BÖnh nh©n SRAT thÓ n·o + suy thËn BÖnh nh©n SRAT thÓ ®a phñ t¹ng BÖnh nh©n SRAT thÓ ®a phñ t¹ng 1.3. Nh÷ng thay ®æi c¸c c¬ quan trong bÖnh sèt rÐt  Thay®æi cña l¸ch.  Thay ®æi cña gan. Thay ®æi cña m¸u.  Thay ®æi cña thËn.  Thay ®æi néi tiÕt.  Thay ®æi vÒ thÇn kinh. 2. C¸c thÓ bÖnh vµ chÈn ®o¸n sèt rÐt 2.1. C¸c thÓ bÖnh sèt rÐt 1. Theo quan ®iÓm dÞch tÔ häc: - ThÓ s¬ nhiÔm. - ThÓ t¸i nhiÔm. - ThÓ t¸i ph¸t. 2.1. C¸c thÓ bÖnh sèt rÐt 2. Theo thÓ ®Þa: - Sèt rÐt bÈm sinh. - Sèt rÐt ë trÎ em. - Sèt rÐt ë phô n÷ cã thai. - Sèt rÐt ë c¬ thÓ ®· cã miÔn dÞch. - Sèt rÐt do tiªm truyÒn. 2.1. C¸c thÓ bÖnh sèt rÐt 3. Theo l©m sµng: - ThÓ sèt rÐt th«ng th­êng. - ThÓ sèt rÐt mang KST l¹nh. - ThÓ côt. - ThÓ sèt rÐt dai d¼ng. - ThÓ sèt rÐt ¸c tÝnh. - ThÓ sèt rÐt ®¸i huyÕt cÇu tè. 2.1. C¸c thÓ bÖnh sèt rÐt 4. Theo quan ®iÓm thèng kª vµ ®iÒu trÞ: - Sèt rÐt th­êng. - Sèt rÐt nÆng. - Sèt rÐt ¸c tÝnh. 2.1. C¸c thÓ bÖnh sèt rÐt 5. Ph©n lo¹i SRAT ®Ó tiªn l­îng vµ ®iÒu trÞ: - SRAT thÓ n·o ®¬n thuÇn. - SRAT thÓ n·o vµ phñ t¹ng. - SRAT thÓ phñ t¹ng. 2.2. ChÈn ®o¸n bÖnh sèt rÐt Dùa vµo 3 yÕu tè: (theo h­íng dÉn cña Bé Y tÕ ngµy27/6/03).  DÞch tÔ.  L©m sµng.  XÐt nghiÖm.  DÞch tÔ häc sèt rÐt BÖnh nh©n sèng trong vïng sèt rÐt hoÆc vµo vïng sèt rÐt hoÆc cã tiÒn sö sèt rÐt trong 6 th¸ng gÇn ®©y, ®«i khi l©u h¬n nh­ tr­êng hîp t¸i ph¸t do P.vivax.  L©m sµng bÖnh sèt rÐt  Cã c¬n sèt ®iÓn h×nh: RÐt run-sèt nãng-ra må h«i.  Cã c¬n sèt kh«ng ®iÓn h×nh nh­:  Sèt kh«ng thµnh c¬n: ín l¹nh, gai rÐt (hay gÆp ë trÎ nhá vµ ng­êi sèng l©u trong vïng SRLH).  Sèt liªn tôc hoÆc dao ®éng trong 5 - 7 ngµy ®Çu, råi thµnh c¬n (ë BNSR lÇn ®Çu).  Nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c: thiÕu m¸u, l¸ch to.  XÐt nghiÖm KSTSR  XN m¸u t×m KSTSR, nÕu kÕt qu¶ lÇn ®Çu ©m tÝnh ph¶i xÐt nghiÖm 2 - 3 lÇn/ngµy vµo lóc sèt.  Sö dông que thö chÈn ®o¸n nhanh KSTSR ®Ó hç trî chÈn ®o¸n khi lam ©m tÝnh.  N¬i kh«ng cã kÝnh hiÓn vi th× lÊy lam m¸u göi ®Õn ®iÓm kÝnh gÇn nhÊt. Giíi thiÖu c¸c ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n kÝ sinh trïng sèt rÐt  ChÈn ®o¸n h×nh thÓ:  Nhuém giemsa (Romanovski)  AO (Acridin Orange) (Kawamoto).  QBC (Quantative Buffy Coat) (Wardlaw & Levine). Giíi thiÖu c¸c ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n kÝ sinh trïng sèt rÐt  Dùa vµo ph¸t hiÖn kh¸ng thÓ, kh¸ng nguyªn KSTSR.  Ph¸t hiÖn kh¸ng thÓ: IHA (Indirect haemagglutination), IFA (Indirect Fluorescente Antibody), ELISA(Enzym Linked Immuno Sorbent Assay).  Ph¸t hiÖn kh¸ng nguyªn: KN lµ Protein giµu Histidine-2 (PfHRP-2): Para-sight F, Paracheck P.f , ICT, ASSURE, KAT. KN lµ men lactate dehydrogenase (LDH): OptiMAL. Rdts: nguyªn t¾c chung P.falciparum all malaria control pLD H Specific antibody Mét sè bé kÝt chÈn ®o¸n nhanh sèt rÐt hiÖn cã Tªn bé kƯt N¬i s¶n xuÊt Lo¹ i KN ®Ưch DetermineTM mal Pf ICT Mal Pf ICT Mal Pf/Pv MAKRO med mal MalaQuick OptiMAL mal Paracheck Pf mal ParaSight-F PATH fal mal IC strip Rapimal kit Visitect Mal Pf Abbott Laboratories, USA ICT Diagnostics, Australia ICT Diagnostics, Australia MAKRO med , South Africa ICT Diagnostics, Australia Flow Inc., USA Orchid, India Becton Dickinson, USA Quorum Diagnostics, Canada TCS Biosciences Ltd, UK Omega Diagnostics, Ltd, UK PfHRP-II PfHRP-II PfHRP-II/panmalarial PfHRP-II PfHRP-II pLDH PfHRP-II PfHRP-II PfHRP-II PfHRP-II PfHRP-II Giíi thiÖu c¸c ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n kÝ sinh trïng sèt rÐt  Dùa vµo kÜ thuËt sinh häc ph©n tö ( Molecular Biology Detection Test) KÜ thuËt SHPT ®­îc ¸p dông: PCR (Polymerase Chain Reaction).  X¸c ®Þnh c¬ cÊu, thµnh phÇn loµi KSTSR.  X¸c ®Þnh KSTSR kh¸ng thuèc.  Ph©n biÖt KSTSR t¸i ph¸t vµ t¸i nhiÔm. 3. ®iÒu trÞ bÖnh sèt rÐt 3.1. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ  Toµn diÖn, diÖt KSTSR kÕt hîp víi n©ng cao søc ®Ò kh¸ng ng­êi bÖnh.  §iÒu trÞ sím, ®ñ liÒu, ®ñ ngµy vµ ®óng ph¸c ®å.  KÕt hîp ®iÒu trÞ c¾t c¬n víi ®iÒu trÞ tËn gèc chèng t¸i ph¸t, víi ®iÒu trÞ diÖt giao bµo chèng l©y lan.  NÕu KSTSR kh¸ng thuèc, ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ®iÒu trÞ KSTSR kh¸ng thuèc. 3.2. Môc tiªu ®iÒu trÞ  C¾t sèt, c¾t KSTSR nhanh vµ triÖt ®Ó nh»m ng¨n ngõa SR chuyÓn nÆng, g©y biÕn chøng, tö vong.  Nh»m h¹n chÕ sù l©y lan cña bÖnh.  Tr¸nh t¨ng ¸p lùc thuèc SR g©y ra chñng KSTSR kh¸ng thuèc.  Khèng chÕ sù lan trµn KSTSR kh¸ng thuèc. 3.3. C¸c nhãm thuèc ®iÒu trÞ sèt rÐt Nhãm thuèc cã nguån gèc thùc vËt  Alcaloides cña c©y quinquina: quinine (1630), quinidin, cichonin  ChÊt t¸ch chiÕt vµ dÉn xuÊt cña c©y Thanh hao hoa vµng (Artemisia annua L.) hoÆc Qinghaosu: artemisinine (1973), artesunate, artemether, DHA  Amino 4 quinoleine: Chloroquine (1945), Amodiaquine (1947).  Arylaminoalcool: Mefloquine (1972), Halofantrine (1988).  Sulfonamides: sulfadoxine, sulfalen, sulfadiazine, sulfamethoxazole.  Sulfones: dapsone. Nhãm thuèc tæng hîp  Diamino pyrimidines: pyrimethamine (1951), trimethoprime.  Biguanides: proguanil (1948), chlorguanides, chlorproguanil.  Antibiotics: Cyclin, Macrolid, Fluoroquinolon.  Amino 8 quinoleine: primaquine. Nhãm thuèc tæng hîp  Fansidar: pyrimethamine + sulfadoxine.  Fansimef: mefloquine + pyrimethamine + sulfadoxine.  Maloprime: pyrimethamine + dapsone.  Malarone: atovaquone + proguanil.  CV8: piperaquine + dihydroartemisinine + trimethoprime + primaquine.  Artecom: piperaquine + dihydroartemisinine + trimethoprime. Nhãm thuèc phèi hîp  Quinin sulfat 250 mg (viªn),  Quinin chlohydrat 500 mg (èng).  Artesunate 50 mg (viªn).  Artesunate 60 mg (lä).  Artesunate 100 mg, 200 mg, 500 mg (viªn ®¹n). C¸c thuèc SR trong CTQGPCSR  Chloroquine 250 mg (viªn).  Mefloquine 250 mg (viªn).  CV8 250 mg: piperaquine + dihydroartemisinine + trimethoprime + primaquine.  Primaquine 13,2 mg C¸c thuèc SR trong CTQGPCSR ARTESUNAT(tablet). CV8 (DHA-PIPERAQUINE-PRIMAQUINE- PRIMAQUINE). Product in Vietnam. DHA - PIPERAQUIN (CV ARTECAN, aRTERAKIN). Product in Vietnam Artesunate 60 mg (lä) Quinine dihydrochloride 600 mg/ 2 ml  TÊt c¶ c¸c c¬ së ®iÒu trÞ (nhµ n­íc hay t­ nh©n) chØ ®­îc sö dông c¸c lo¹i thuèc ®­îc quy ®Þnh cña CTQGPCSR ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh sèt rÐt.  CÇn ph¶i cã chiÕn l­îc sö dông thuèc sèt rÐt hîp lÝ. Sö dông thuèc sèt rÐt trong CTQGPCSR