Bài giảng trật khớp vai

TrËt khíp vai §inh Ngäc S¬n Bé m«n Ngo¹i-§HY HN §¹i c­¬ng 1. LÞch sö Hippocrates ®· m« t¶ vÒ gi¶i phÉu vµ kiÓu trËt khíp vai, bµn luËn vÒ trËt t¸i diÔn vµ m« t¶ thñ thuËt mæ ®Çu tiªn ®Ó ®iÒu trÞ. ¤ng m« t¶ c¸ch n¾n ®¹p gãt ch©n vµo n¸ch, mµ nay cßn rÊt phæ biÕn. ¤ng biÕt dïng dïi nung ®á, dïi vµo ®Ønh chám phÝa trø¬c, phÝa sau vai cho khái trËt t¸i diÔn. ¤ng viÕt "®Ó g©y sÑo, lµm co nhá kho¶ng trèng mµ chám hay trËt vµo".  2. Mét sè ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu vµ sinh lý cña khíp vai: Khíp vai lµ mét khíp chám cÇu v× thÕ biªn ®é vËn ®éng cña khíp lín. Chám to, hâm khíp bÐ, cã mét sôn viÒn quanh khíp ®Ó t¨ng c­êng cho khíp. C¸c ph­¬ng tiÖn gi÷ khíp: bao khíp réng, phÝa tr­íc máng vµ láng lÎo. Gi÷a d©y ch»ng gi÷a vµ d©y ch»ng d­íi lµ ®iÓm yÕu. V× thÕ hay bÞ trËt khíp vai kiÓu tr­íc trong, d­íi mám qu¹. H×nh ¶nh G.P khíp vai 3. Mèi liªn hÖ quanh khíp vai  Articulation scapulo-humérale : 1 Articulation sous-deltoïdienne : 2 Articulation scapulo-thoracique : 3 Articulation acromio-claviculaire : 4 Articulation sterno-claviculaire : 5 4. Tû lÖ: trËt khíp vai hay gÆp nhÊt ë ng­êi trÎ khoÎ, tuæi tõ 20 - 40 tuæi.- ChiÕm 60% tæng sè trËt khíp.- Cã thÓ gÆp trËt khíp vai míi, trËt cò, trËt t¸i diÔn. §éng t¸c gÊp - duçi Xoay trong - ngoµi D¹ng - khÐp khíp vai Mét sè ®éng t¸c khíp vai Nguyªn nh©n, c¬ chÕ C¬ chÕ chÊn th­¬ng lµ gi¸n tiÕp, do ng· chèng tay hoÆc chèng khuûu, c¸nh tay d¹ng, ®­a ra sau vµ xoay ngoµi. C¸c yÕu tè thuËn lîi g©y trËt khíp: khíp vai cã biªn ®é vËn ®éng lín, chám to hâm n«ng, c¸c d©y ch»ng bao khíp ë tr­íc d­íi yÕu. Gi¶i phÉu bÖnh TrËt khíp lµm r¸ch bao khíp phÝa tr­íc d­íi, lµm bong gê sôn, chám bËt ra khái hâm khíp, chui vµo phÝa tr­íc d­íi lµ n¬i phÇn mÒm yÕu. Th­êng kÌm g·y bong mÊu ®éng lín. Chám bËt ra, tú vµo bê cøng cña æ ch¶o, lµm ¨n lâm chám. BÞ trËt t¸i diÔn nhiÒu lÇn, chç khuyÕt cµng bÞ to vµ hay gÆp ®Õn 3/4 tæng sè ca, thËm chÝ 100% . Cã lÏ chç khuyÕt lµm chám dÔ bÞ trËt l¹i. Ph©n lo¹i 1. TrËt khíp vai míi: TrËt khíp vai tr­íc trong. HÇu hÕt ®Õn 95% lµ trËt khíp vai ra tr­íc, khi bÞ trËt ra tr­íc th× chám x­¬ng xuèng d­íi vµ vµo trong, gåm cã: Chám ngoµi mám qu¹ (cßn gäi lµ b¸n trËt) Chám d­íi mám qu¹ (chiÕm kho¶ng 80% trËt khíp lo¹i nµy) Chám d­íi x­¬ng ®ßn, trong lång ngùc. C¸c kiÓu trËt khíp vai C¸c kiÓu trËt khíp vai tr­íc trong Cã mét sè Ýt lµ chám trËt xuèng d­íi, d­íi æ ch¶o, c¸nh tay quÆt ng­îc lªn trêi. TrËt khíp vai ra sau: trËt khíp vai ra sau rÊt hiÕm(5%) v× cã x­¬ng b¶ vai ¸n ng÷. 2. TrËt khíp vai cò: Lµ trËt khíp ®Õn muén trªn 3 tuÇn. 3. TrËt khíp vai t¸i diÔn: Lµ trËt khíp mµ cã tÇn suÊt trËt ®i trËt l¹i trªn 10 lÇn ChÈn ®o¸n 1. TrËt khíp vai ra tr­íc xuèng d­íi vµo trong: BÖnh nh©n ®Õn kh¸m, tay lµnh ®ì tay ®au, nh×n thÊy vai bªn trËt ng¾n h¬n, bê vai vu«ng (dÊu hiÖu gï vai), sê thÊy æ ch¶o lâm, sê ®­îc chám x­¬ng låi trßn ë ®¸y r·nh denta- ngùc, ë hâm n¸ch. C¸nh tay d¹ng chõng 20o, khuûu rêi xa th©n m×nh mét Ýt, Ên khuûu vµo th©n m×nh th¶ ra th× bËt l¹i vÒ vÞ trÝ cò (dÊu hiÖu lß xo). Chôp Xquang xem chám trËt vµ xem cã g·y bong mÊu ®éng lín. DÊu hiÖu trËt khíp vai Radio de face Chám ra khái æ ch¶o Vì cñ lín x­¬ng c¸nh tay radio de profil G·y- trËt khíp 2. TrËt khíp vai xuèng d­íi: C¸nh tay quÆt ng­îc lªn trêi, khuûu gÊp nhän, bµn tay sê ®Çu. Xquang: chám x­¬ng trËt xuèng d­íi æ ch¶o. 3. TrËt khíp vai ra sau: C¸nh tay khÐp, c¼ng tay nh­ d¸n chÆt, n»m ngang tr­íc lång ngùc, cæ bµn tay ruçi tèi ®a. nh×n d¸ng vÎ nh­ cña mét ng­êi ghª sî mét vËt g× kh«ng muèn ®Õn gÇn. Xquang phim th¼ng, ®äc kh«ng kü dÔ t­ëng khíp vai b×nh th­êng. Phim nghiªng thÊy râ chám x­¬ng trËt ra sau. C¸c biÕn chøng 1. Tæn th­¬ng thÇn kinh: cã thÓ gÆp ®Õn 15% sè tr­êng hîp. Cã nhiÒu møc ®é: tõ liÖt nhÑ thÇn kinh mò ®Õn liÖt nÆng ®¸m rèi thÇn kinh c¸nh tay. C¬ denta hay bÞ nhÊt ®Õn 10%, th­êng bÞ liÖt t¹m thêi. NÕu bÞ liÖt kÐo dµi qu¸ 3 th¸ng sÏ kh«ng håi phôc, hiÕm gÆp. 2. Tæn th­¬ng m¹ch m¸u. N¨m 1911, Guibe th«ng b¸o 78 tr­êng hîp bÞ th­¬ng tæn m¹ch m¸u trong trËt khíp vai. N¨m 1942 J.P. CalvÐ tËp hîp 90 tr­êng hîp, tØ lÖ gÆp 6 - 10%, cã thÓ ®éng m¹ch bÞ t¾c do th­¬ng tæn néi m¹c sau ®ông dËp, bÞ r¸ch bªn do ®øt gèc ®éng m¹ch vai d­íi. 3. Viªm quanh khíp vai rÊt hay gÆp ë ng­êi lín tuæi sau trËt khíp vai, ®au dai d¼ng, khã chÞu cho sinh ho¹t còng nh­ lao ®éng hµng ngµy. §iÒu trÞ 1. §iÒu trÞ trËt khíp vai míi: 1.1. V« c¶m: bÞ trËt khíp vai sau vµi giê cÇn g©y mª n¾n, cã khi thªm thuèc d·n c¬ n¾n cho mÒm, nhÑ nhµng quan träng h¬n lµ n¾n cè lÊy ®­îc. 1.2.N¾n: Ph­¬ng ph¸p Hypocrat: bÖnh nh©n n»m ngöa, ng­êi n¾n ngåi bªn c¹nh, ®én gãt ch©n vµo n¸ch, ®¹p ch©n tùa vµo thµnh ngùc kÐo c¸nh tay d¹ng 20o, tõ tõ, cã thÓ kÌm xoay nhÑ. Theo Bohler gÇn 100 tr­êng hîp chØ mÊy lÇn thÊt b¹i do mÈu x­¬ng, g©n bÞ kÑt vµo hâm khíp. Ph­¬ng ph¸p Hypocrat Ph­¬ng ph¸p Kocher: (4 th×.) kh«ng dïng cho n¾n trËt lÇn ®Çu, v× lµm háng phÇn mÒm do lùc ®ßn bÈy cã h¹i. Nay cßn dïng cho trËt t¸i diÔn ®· nhiÒu lÇn, cã thÓ tù n¾n, g©y tª t¹i chç. Th× 1: kÐo th¼ng c¸nh tay. Th× 2: xoay c¸nh tay ra ngoµi b»ng c¸ch ®­a c¼ng tay ra ngoµi tèi ®a Th× 3: khÐp c¸nh tay vµo th©n m×nh Th× 4: ®­a c¸nh tay lªn trªn vµ vµo trong, bµn tay sê ®­îc tai ®èi diÖn. Traction Rotation externe Adduction Rotation interne 1 2 3 4 Ph­¬ng ph¸p Kocher 1.3.BÊt ®éng: BÊt ®éng b»ng b¨ng Desault ®Ó 3 - 4 tuÇn. BÖnh nh©n trªn 40 tuæi b¨ng kho¶ng 2 tuÇn, sau ®ã tËp vËt lý trÞ liÖu khíp vai. Durée d’immobilisation : 3 semaines b¨ng Desault 2. §iÒu trÞ trËt khíp vai cò: Là trật trªn 3 tuÇn. Tõ 3 - 4 tuÇn: n¾n thö theo p.p Hypocrat. Tõ 4 - 8 tuÇn: n¾n thö nhÑ nhµng, kh«ng cè g¾ng ®Ó n¾n v× dÔ g©y g·y cæ x­¬ng c¸nh tay. Sau 8 tuÇn: kh«ng cßn chØ ®Þnh n¾n, ph¶i mæ ®Æt l¹i khíp. Mæ ®Æt l¹i khíp vai, g¨m kim Kirchner gi÷ trong 3 tuÇn, sau ®ã rót kim vµ cho tËp phôc håi chøc n¨ng. 3. §iÒu trÞ trËt khíp vai t¸i diÔn: lµ tÇn suÊt trËt ®i trËt l¹i trªn 10 lÇn. §a sè bÞ trong 2 n¨m ®Çu sau lÇn trËt ®Çu tiªn. ChØ cã 21% bÞ sau 2-5 n¨m. Cµng ngµy cµng bÞ trËt nhiÒu h¬n vµ do chÊn th­¬ng nhÑ h¬n. Nam nhiÒu h¬n n÷. §iÒu trÞ trËt khíp vai t¸i diÔn cßn kha phøc t¹p vµ chñ yÕu b»ng phÉu thuËt. PhÉu thuËt can thiÖp phÇn mÒm: Phôc håi bao khíp phÝa tr­íc( kü thuËt Bankart): kh©u chç r¸ch bao khíp phÝa tr­íc b»ng c¸c mòi kh©u qua x­¬ng. Kü thuËt lµm ng¾n c¬ d­íi vai( kü thuËt Putti-Platt): c¾t rêi g©n c¬ d­íi vai c¸ch chç b¸m tËn 2,5 cm, më bao khíp kh©u chç r¸ch vµo tr­íc æ ch¶o, kh©u chång lªn g©n c¬ d­íi vai lµm cho g©n c¬ nµy ng¾n l¹i. PhÉu thuËt can thiÖp x­¬ng: Chèt x­¬ng bê tr­íc d­íi æ ch¶o(kü thuËt Eden-Hybbinette) ChuyÓn vÞ trÝ mÈu mám qu¹ cã c¬ b¸m( kü thuËt Latarzet) §iÒu trÞ trËt khíp vai t¸i diÔn