Bài giảng Sán lá gan lớn - Nguyễn Ngọc San

Học viện quân y Bộ môn Sốt rét - KST - CT Sán lá gan lớn Pasciola TS Nguyễn Ngọc San Sán lá gan lớn Fasciola có 2 loài: Fasciola hepatica và Fasciola gigantica gây bệnh chủ yếu ở động vật ăn cỏ như trâu, bò, cừu... và gây bệnh ở người. Tổng quan Trên thế giới SLGL được Linne phát hiện và đặt tên năm 1758. Một số báo cáo cho thấy trên thế giới có 2,4 triệu (Rim và CS, 1994) thậm chí có 17 triệu người nhiễm SLGL (Hopkins và CS, 1992). tổng quan Giới thiệu hinh thể Sán lá gan lớn trưởng thành Tinh hoàn Buồngtrứng Túi Tinh Giác miệngGiác bụngTử cungTinh hoàn Ruột  SLGL lưỡng tính. Nói chung người không phải là vật chủ thích hợp của Fasciola.  Phần lớn sán cư trú trong nhu mô gan và chết không vào trong đường mật. Một số sán vào kí sinh ở đường mật và đẻ trứng ở đó.  Sán non có thể di chuyển lạc chỗ và cư trú ở các cơ quan khác gây hiện tượng lạc chỗ. Sán lạc chỗ không bao giờ trưởng thành. 1. đặc điểm sinh học Ve Đám trứng Ve Thanh trùng ấu trùng  Sán trưởng thành đẻ trứng, trứng theo đường mật xuống ruột và ra ngoài theo phân.  Trứng xuống nước, trứng SLGL nở ra AT lông.  AT trùng lông (miracidium) kí sinh ở vật chủ phụ 1 là ốc thuộc giống Limnea. 1. đặc điểm sinh học Ve Đám trứng Ve Thanh trùng ấu trùng  Trong ốc AT phát triển qua giai đoạn nang bào tử, hai giai đoạn rê-đi, rồi hình thành ấu trùng đuôi (cercaria) khoảng 6-7 tuần.  Cercaria rời khỏi ốc và bám vào các thực vật thủy sinh thích hợp để tạo nang AT (metacercaria) hoặc bơi tự do trong nước. 1. đặc điểm sinh học  VCC (người hoặc trâu bò) ăn phải thực vật thủy sinh,uống nước có AT sẽ bị nhiễm SLGL.  Metacercaria vào VCC qua đường miệng, sau 1 giờ thoát kén và xuyên qua thành ruột, sau 2 giờ xuất hiện trong ổ bụng vào gan ngày thứ 6, sau đến KS trong đường mật. 1. đặc điểm sinh học Ve Đám trứng Ve Thanh trùng ấu trùng  Thời gian từ khi nhiễm đến khi xuất hiện trứng trong phân tùy thuộc vật chủ, ở trâu bò là 2 tháng, người là 3 - 4 tháng.  Thời gian này còn phụ thuộc số lượng sán (sán càng nhiều thời gian trưởng thành càng dài).  Tuổi thọ của SLGL ở người từ 9 - 13,5 năm. 1. đặc điểm sinh học Ve Đám trứng Ve Thanh trùng ấu trùng  Mức độ bệnh phụ thuộc số lượng sán nhiễm, thời gian mắc nhiễm, vị trí kí sinh và phản ứng của bệnh nhân.  Khi nang ấu trùng xuyên qua thành ruột hoặc tá tràng gây xuất huyết và viêm, các tổn thương có thể gây triệu chứng không rõ rệt. 2. Vai trò y học  Sán chui vào cư trú ở gan gây tiêu hủy các mô gan: với chảy máu và phản ứng viêm, miễn dịch.  Sán cư trú đôi khi chết tạo ra hoại tử vùng gan tổn thưương có thể để lại sẹo.  Sán có thể vào đường mật và ở đây chúng có thể sống vài năm gây viêm nhiễm dẫn tới xơ hoá, dầy lên và giãn rộng, có thể chảy máu. 2. Vai trò y học  Biểu hiện triệu chứng bệnh lí khi sán kí sinh ở gan như: các triệu chứng LS chính: đau hạ sườn phải, sốt, sụt cân, ậm ạch khó tiêu, rối loạn tiêu hoá, đau thượng vị, sẩn ngứa.  Sán lạc chỗ như sán di chuyển ra ngoài gan (chui ra khớp gối, dưới da ngực, áp xe đại tràng, áp xe bụng...). 2. Vai trò y học  ELISA (+) với KN Fasciola gigantica.  Siêu âm gan có tổn thương âm hỗn hợp.  CT scanner có tổn thương giả u hay áp xe gan.  XN máu bạch cầu ái toan tăng cao.  XN phân có thể tìm thấy trứng. 2. Vai trò y học + Biểu hiện LS thường gặp: sốt, đau bụng gan, mật, viêm đường mật, viêm gan thể u và có liên quan đến tiền sử ăn sống rau thủy sinh. + CĐ xác định là XN phân và ELISA. + CĐ hỗ trợ: X quang, siêu âm, CT scanner, MRI, XN máu. 3. Chẩn đoán + Emetine, dehydroemetine, niclorofan. + Metronidazole:ít tác dụng với thể mãn tính, + Triclabendazole: có tác dụng rất tốt với sán lá gan lớn cả cấp và mãn. Điều trị có kết quả cao và an toàn với liều duy nhất 10 - 20 mg/kg. 4. điều trị  Nguồn bệnh: trâu, bò, người.  Mầm bệnh: nang ấu trùng SLGL ở rau thủy sinh và một số loài rau được tưới nước có nang ấu trùng.  Đường lây: qua đường tiêu hoá.  ở Việt Nam có loài Fasciola gigantica có dấu hiệu lai với Fasciola hepatica. 5. dịch tễ học 1.Bắc Giang 2.Bắc Ninh 3.Hà Nội 4.Hưng Yên 5.Hải Dương 6.Thái Bình 7.Hà Tây 8.Phú Thọ 9.Nam Định 10. Nam Hà 11. Thanh Hoá 12. Nghệ An 13. Hà Tĩnh 14. Quảng Bình 15. Quảng Trị 16. Đà Nẵng 17. Quảng Ngãi 18. Bình Định 19. Phú Yên 20. Khánh Hoà 21. Đắc Lắc 22. Lâm Đồng 23. Đồng Nai 24. Bà Rịa - Vũng Tàu 25. Tây Ninh 26. Tp. Hồ Chí Minh 27. Bến Tre 28. Gia Lai 29. Vĩnh Phúc 30. Quảng Ninh  Nguyên tắc phòng chống SLGL là cắt đứt các mắt xích trong vòng đời của sán.  BP hữu hiệu nhất là phối hợp GDTT“không ăn sống rau thủy sinh” kết hợp với phát hiện bệnh nhân điều trị đặc hiệu. 6. Phòng chống