Một số kiến nghị về bảo đảm quyền tiếp cận thông tin qua hoạt động báo chí ở Việt Nam hiện nay
Hiện nay Việt Nam đang trên đà hội nhập quốc tế mạnh mẽ nhằm thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xây dựng công bằng, dân chủ, văn minh. Không khí xã hội ngày càng dân chủ, công khai, minh bạch hơn. Ở đó, mối tác động qua lại giữa quyền tiếp cận thông tin và báo chí ngày càng thể hiện rõ rệt và có thể đưa đến nhiều hơn những hệ quả trực tiếp (thay vì chủ yếu là gián tiếp như từ trước tới nay). Trong đó, báo chí có thêm cơ hội để thực hiện các chức năng của mình như thông tin, định hướng dự luận, phản biện và giám sát xã hội; và ngược lại, quyền tiếp cận thông tin được mở rộng nhờ vào chất lượng của báo chí. Tuy nhiên bên cạnh việc phát huy những tác động tích cực trong mối quan hệ này thì cũng cần chú ý đến những mặt trái của vấn đề để kịp thời khắc phục hiệu quả. Để làm được điều đó thì các Dự thảo sửa đổi Luật báo chí và Luật về tiếp cận thông tin cần phải có những điều chỉnh như đã phân tích.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Một số kiến nghị về bảo đảm quyền tiếp cận thông tin qua hoạt động báo chí ở Việt Nam hiện nay, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
NGHIÊN C ỨU
M t s ki n ngh v b o m quy n ti p c n thông tin
qua ho t ng báo chí Vi t Nam hi n nay
Nguy n Qu Anh*, Nguy n Anh c
Khoa Lu t, HQGHN, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam
Nh n ngày 18 tháng 6 n m 2015
Ch nh s a ngày 24 tháng 7 n m 2015; Ch p nh n ng ngày 26 tháng 8 n m 2015
Tóm t ắt: Quy n ti p c n thông tin là m t quy n con ng ư i c ơ b n, có liên quan n h u h t các
l nh v c i s ng xã h i trong ó bao g m ho t ng báo chí. Các tác gi ã ti n hành phân tích
m i tác ng qua l i gi a quy n ti p c n thông tin và ho t ng báo chí v i quan i m coi ho t
ng báo chí là ph ươ ng ti n h tr h u hi u cho b o m quy n ti p c n thông tin, và ng ư c l i
quy n ti p c n thông tin c ng là c ơ s quan tr ng th c hi n các ho t ng truy n thông c a báo
chí, c bi t i v i nh ng thông tin liên quan n ho t ng qu n lý, i u hành c a các c ơ quan
nhà n ư c. T xem xét d ư i góc lý lu n, các tác gi ưa ra nh ng ánh giá v th c ti n b o m
quy n ti p c n thông tin qua ho t ng báo chí Vi t Nam hi n nay và ki n ngh m t s gi i pháp
hoàn thi n.
T khóa: Quy n ti p c n thông tin, báo chí, quy n c ơ b n.
∗
Đề d ẫn t do gi quan i m không có s can thi p và
t do tìm ki m, ti p nh n và chia s các ý t ư ng
Quy n ti p c n thông tin, theo nh n th c và thông tin b ng b t k ph ươ ng ti n nào mà
chung, là kh n ng c a ng ư i dân có th ti p không có biên gi i”[1]. N i dung này ti p t c
c n t i nh ng thông tin do các c ơ quan nhà ư c nh n m nh t i i u 19 c a Công ư c
nư c n m gi liên quan n các chính sách, qu c t v các quy n dân s , chính tr (ICCPR,
pháp lu t và vi c th c thi c a các c ơ quan nhà 1966) ã cho th y ây là m t quy n con ng ư i
nư c. ây là m t quy n con ng ư i c ơ b n ã v chính tr r t quan tr ng và c n ư c b o m
ư c kh ng nh trong Tuyên ngôn toàn th nh m thúc y ngày càng t t h ơn các quy n dân
gi i v quy n con ng ư i (UDHR, 1948) t i ch khác c a con ng ư i.
i u 19, r ng “ M i ng ư i có quy n t do ngôn Vi t Nam hi n nay ã có r t nhi u quan
lu n và bày t ý ki n, quy n này bao g m quy n i m cho th y tính c p thi t c a vi c ban hành
_______ m t o lu t riêng v quy n ti p c n thông tin.
∗
Tác gi liên h . T.: 84-4-37547049 B i l , “ suy cho cùng nó là quy n th c hi n
Email: anhntq@vnu.edu.vn
1
2 N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
m i quy n. Vì không có thông tin thì ng ư i dân h tr và thúc y l n nhau. Không ch v y, c
không th bi t, không th bàn, không th làm, quy n ti p c n thông tin và quy n t do báo chí
không th ki m tra v b t c v n gì. Nói m t u không ph i là nh ng quy n con ng ư i
cách khác t t c các quy n chính tr , dân s , mang tính tuy t i theo tinh th n c a pháp lu t
kinh t , v n hoá, xã h i c a công dân u ch qu c t v quy n con ng ư i. Cho nên càng c n
có th m b o th c hi n trên c ơ s m b o chú tr ng n m i quan h c a hai quy n này
quy n ti p c n thông tin ”[2]. Và xét trong b i khi mà vi c th c hi n m t quy n có th xâm
c nh th c ti n, m t s nguyên nhân c ơ b n khác ph m n quy n kia và ng ư c l i. Ch ng h n
th hi n tính c p thi t xây d ng lu t v ti p c n nh ư c ơ quan nhà n ư c không th vi n d n gi i
thông tin nh ư “ s bùng n v kinh t ; nâng cao h n c a quy n ti p c n thông tin che gi u,
dân ch hóa, minh b ch hóa ho t ng c a các h n ch kh n ng ti p c n c a báo chí; ng ư c
cơ quan công và ch ng tham nh ng; h i nh p l i, không th nhân danh t do báo chí xâm
qu c t , ”[3] c ng ã ư c phân tích chi ti t. ph m vào nh ng thông tin i t ư ư c pháp
Cùng v i ó, s n i l i vi c th c hi n d án lu t lu t b o v . V i m c ích góp ph n nâng cao
v quy n này (v n ã b ng ưng tr t n m 2009, hơn n a nh ng tác ng tích c c gi a hai
có l vì mu n i Hi n pháp m i phù h p) quy n này, chúng tôi xin ư a ra m t s ánh giá
ã càng kh ng nh Nhà n ư c Vi t Nam có m i v m i quan h gi a quy n ti p c n thông tin
quan tâm l n n vi c b o m quy n ti p c n v i quy n t do báo chí, qua ó cung c p m t
thông tin c a ng ư i dân. s góp ý cho th c ti n hi n nay Vi t Nam.
Tuy nhiên, v i b n ch t là m t quy n c ơ
b n h tr nâng cao dân ch và minh b ch ho t
ng c a các c ơ quan công quy n, quy n ti p 1. Ho ạt độ ng báo chí là công c ụ b ảo đả m
quy ền ti ếp c ận thông tin c ủa ng ười dân
c n thông tin có m i liên h v i nhi u l nh v c
trong i s ng nh ư tham gia qu n lý nhà n ư c,
Trong m t xã h i dân ch , vi c tham gia
quy n t do báo chí, quy n h i h p hòa bình,
qu n lý nhà n ư c, qu n lý xã h i b ng các hình
quy n ư c b o v i t ư và an ninh cá nhân,
th c tr c ti p hay gián ti p u yêu c u s hi u
Do ó, m b o th c thi quy n ti p c n
bi t c a công dân không ch v các v n xã
thông tin có hi u qu , không ơn thu n là c n
h i mà còn v các ho t ng c a các c ơ quan
có m t o lu t riêng v ti p c n thông tin mà
nhà n ư c s tham gia c a ng ư i dân không
còn c n l ưu ý n nh ng l nh v c liên quan k
ch th c ch t mà còn ph i t ư c hi u qu .
trên nh m t o ra “môi tr ư ng s ng” thu n l i
ó là lý do vì sao c n ph i chú ý n nh ng
khi lu t v quy n ti p c n thông tin ư c ban hành.
công c k t n i gi a công dân và nhà n ư c mà
V i nh n nh r ng, ho t ng báo chí, bên ho t ng báo chí là m t trong s ó.
c nh nh ng ch c n ng khác, c ng là m t công
Có th d n ra m t s ví d cho th y s hi u
c quan tr ng m b o quy n ti p c n thông tin
bi t c a ng ư i dân s c n tr kh n ng th c
c a ng ư i dân. Ng ư c l i, quy n ti p c n thông
hi n quy n c a h nh ư, n u không có thông tin
tin c ng là c ơ s cho vi c th c hi n các ho t
công khai v b u c và các ng viên nh ng
ng báo chí, góp ph n nâng cao tính dân ch
th i i m tr ư c và sau khi di n ra b u c thì
và s tham gia c a ng ư i dân vào các ho t ng
các c tri c ng không th có c ơ s th c hi n
c a b máy nhà n ư c. T ó có th th y hai
quy n b u c , và sau ó là quy n giám sát ho t
l nh v c này có m i quan h t ươ ng h v i nhau,
N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 3
ng c a các i bi u; n u không có các thông h i mà không b ki m duy t hay h n ch và
tin y , vi c th c hi n quy n khi u n i, t thông tin quan i m c a công chúng. G n v i
cáo c a công dân s r t khó kh n do không bi t i u ó, công chúng c ng có m t quy n t ươ ng
g i ơn khi u ki n n c ơ quan nào, th t c ng ti p nh n các s n ph m truy n thông ”[5].
gi i quy t khi u ki n s ra sao, ai là ng ư i ch u Qua ó có th th y, quan i m chung trong
trách nhi m v các lo i v vi c c th . Do lu t nhân quy n qu c t là c n xây d ng n n
không có thông tin y , ng ư i dân có th s t ng truy n thông t t, trong ó bao g m c báo
bàng quan v i nh ng hành vi sai trái c a công chí t o i u ki n thu n l i cho vi c ti p c n
ch c nhà n ư c v i tâm lý “tránh voi ch ng x u thông tin c a ng ư i dân. Vi c gi i h n ho t
m t nào”, “con ki n ki n c khoai”, h n ng báo chí, ki m duy t thông tin không ư c
ch ư c nh ng v n còn t n t i nh ư v y, khuy n khích và ph i b coi là c n tr i v i
ho t ng báo chí v i ch c n ng cung c p quy n ti p c n thông tin, c bi t i v i nh ng
thông tin s là c u n i quan tr ng giúp ng ư i thông tin liên quan n ho t ng c a c ơ quan
dân có thêm nh ng thông tin c n thi t trên công quy n nh ư nh ng sai ph m, không minh
cơ s ó th c hi n nh ng quy n công dân c a h . b ch, tham nh ng,
V lý lu n, d dàng tìm th y nh ng c ơ s Trên th c t , ho t ng báo chí tuy không
xác nh báo chí chính là m t công c th c hi n ch gi i h n ch c n ng cung c p thông tin
quy n ti p c n thông tin. Nh ư trong i u 19 nh ưng ây là ch c n ng quan tr ng hàng u
Tuyên ngôn toàn th gi i v quy n con ng ư i giúp cho thông tin có th ư c l ưu thông r ng
ã kh ng nh, cùng vi c c th hóa t i Công rãi trong c ng ng, bao g m c khu v c công
ư c qu c t v các quy n dân s , chính tr c a quy n và kh i dân s . Xét theo m i khía c nh
Liên H p qu c c ng c p r ng “ M i ng ư i có quy n ti p c n thông tin, hi u theo ngh a r ng
quy n t do bi u t. Quy n này bao g m t do s có n i hàm g m ba kh n ng là tìm ki m,
tìm ki m, ti p nh n và truy n t m i thông tin, ti p nh n và ph bi n thông tin ta th y:
ý ki n, không phân bi t l nh v c, hình th c
- Vi c th c hi n tìm ki m thông tin ã ngày
tuyên truy n b ng mi ng, b ng b n vi t, in,
càng tr nên ơ n gi n h ơn v i công chúng nh
ho c d ư i hình th c ngh thu t, thông qua b ất
s gia t ng m nh m c a các ph ươ ng ti n
kỳ ph ươ ng ti ện thông tin đạ i chúng nào tu ỳ
truy n thông nói chung và báo chí nói riêng,
theo s ự l ựa ch ọn c ủa h ọ”[4].
c bi t v i s xu t hi n c a h th ng báo chí
Nh m nh n m nh h ơn n a vai trò c a các i n t ã xóa i nh ng gi i h n v kho ng
ph ươ ng ti n truy n thông i v i m b o th c cách a lý và th i gian tìm ki m thông tin.
hi n quy n ti p c n thông tin, o n 13 Bình
- Vi c ti p nh n thông tin c a công chúng
lu n chung s 34 c a y ban Công ư c ICCPR
không ch gia t ng v s l ư ng ngu n tin mà
ã nêu “ M t n n báo chí hay truy n thông t
qua ó, công chúng có th ánh giá ư c ch t
do, không b ki m duy t và không b c n tr là
lư ng thông tin nh ng ngu n khác nhau có
c n thi t trong b t k xã h i nào m b o t
ư c thông tin h u ích nh t v i nhu c u c a
do quan i m và t do bi u t và th h ư ng
mình. V n n m ch ng ư i c có n ng
các quy n khác theo Công ư c. ó là m t trong
l c ti p nh n úng và thông tin ph c
các tr c t c a m t xã h i dân ch i u này
v cho b n thân hay không.
có ngh a là m t t báo hay m t ph ươ ng ti n
truy n thông có th bình lu n v m t v n xã
4 N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
- V kh n ng ph bi n thông tin qua báo Ngoài vi c xác nh ph m vi thông tin nh ư
chí, d th y r ng c ơ h i truy n bá, ph bi n trên, ánh giá úng m i tác ng c a quy n
thông tin ư c nhanh chóng, thu n l i bao ti p c n thông tin v i ho t ng báo chí c n xác
nhiêu là ph thu c vào m c và ch t l ư ng nh rõ nh ng ch c n ng, nhi m v c a báo chí
ho t ng c a các công c truy n thông, vi c xác nh cách mà quy n ti p c n thông tin
ph bi n thông tin mang tính ch t cá th , ơn l tác ng, c th là:
mà không qua các ph ươ ng ti n truy n thông s - Th nh t, báo chí có ch c n ng thông tin.
ch t ư c hi u qu trong m t ph m vi nh Nh ư ã c p trên, thông tin nói chung u
h p, làm gi m hi u qu tác ng c a thông tin. là ngu n quan tr ng c a ho t ng báo chí. c
bi t h ơn th , nh ng thông tin do c ơ quan nhà
nư c n m gi , v i nh ng c thù c a lo i thông
2. Quy ền ti ếp c ận thông tin là c ơ s ở b ảo đảm tin này, l i càng là nh ng ngu n quan tr ng do
các ho ạt độ ng báo chí
mang tính chính th ng và có nh h ư ng nh t
nh n m i l nh v c i s ng c a nhân dân.
Thông tin là m t ngu n quan tr ng c a m i
Do ó, quy n ti p c n t i nh ng thông tin này
ho t ng báo chí, n u nh ư b n thân báo chí
c n ph i ư c m b o, nh t là dành cho kh i
không có “quy n ư c bi t” thì h khó có th
báo chí t ây thông tin v ho t ng c a
ho t ng[6]. i v i báo chí, ngu n cung c p
các c ơ quan công quy n có th lan t a m t cách
thông tin là c n thi t ánh giá ch t l ư ng c a
nhanh nh t t i c ng ng và qua ó, c ng là
thông tin. Và thông tin tr thành ph n tri
cách nhanh nh t nh n l i ư c nh ng ph n
th c, th m chí tác ng n t ư t ư ng thì vai trò
h i c a công chúng. ây c ng ư c coi là ch c
x lý thông tin thu c v nghi p v báo chí c a
n ng hàng u, c t lõi nh t c a báo chí do “ Báo
chính các nhà báo. Sau ó, thông tin ư c
chí th c hi n ch c n ng thông tin - giao ti p là
chuy n d ch t nhà báo, c ơ quan báo chí n
nh m th c hi n các ch c n ng khác. M i ch c
công chúng cung c p thông tin, giúp thay i
n ng c a báo chí u ư c th c hi n thông qua
hay nh h ư ng nh n th c và hành vi. T quy
con ư ng thông tin. Báo chí thông tin th c
trình trên có th th y thông tin chính là i m
hi n ch c n ng giáo d c, thông tin th c hi n
kh i u, là ngu n c ơ b n nh t c a quá trình
vai trò giám sát, qu n lý xã h i, thông tin
làm truy n thông nói chung và ho t ng báo
th c hi n ch c n ng v n hoá, gi i trí... ”[7]
chí nói riêng.
- Th hai , báo chí có ch c n ng t ư t ư ng.
i v i vi c xem xét m i tác ng c a
Hơn c truy n t hay ph bi n thông tin, báo
quy n ti p c n thông tin v i ho t ng báo chí,
chí có th giúp hình thành t ư t ư ng nh ng
ây c n xác nh rõ quy n ti p c n thông tin
ng ư i theo dõi b i ho t ng báo chí không
là i v i nh ng thông tin do c ơ quan nhà n ư c
d ng vi c cung c p thông tin ơn thu n mà
n m gi trong quá trình qu n lý, i u hành công
còn ư a ra nh ng bình lu n, ánh giá v thông
v mà không m r ng n kh i thông tin vô t n
tin ó. Ch ng h n nh ư v i thông tin v m t
do các ch th dân s n m gi , m c dù trong
chính sách m i c a nhà n ư c, n u ch d ng l i
m t s tr ư ng h p hai ph m vi này có s trùng
cung c p thông tin thì báo chí không khác gì
l p nh ư khi thông tin n m gi b i t ch c dân
m t “ ư ng ng” d n thông tin. i u khi n cho
s nh ưng có nh n ư c s h tr c a nhà n ư c
báo chí tr nên c thù chính n m vi c bình
trong các ho t ng.
lu n v chính sách ó cung c p cho m i
N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 5
ng ư i có các góc ti p c n khác nhau v cùng chí s không còn là báo chí n u không có s
m t chính sách, t ó hình thành nên t ư t ư ng b o m th c hi n quy n ti p c n thông tin.
( ng thu n hay ph n i) ng ư i theo dõi v
chính sách m i ban hành. i u ó có ngh a là,
quy n ti p c n thông tin càng ư c m r ng thì 3. Th ực ti ễn ở Vi ệt Nam và m ột s ố ki ến ngh ị
báo chí càng có nhi u c ơ s ánh giá và ư a
ra bình lu n, nh n nh v nh ng thông tin mà Cùng v i ti n trình phát tri n c a n n kinh
h thu th p ư c. Trên c ơ s ó, dù không ph i t t n ư c, báo chí c ng ngày càng tr ư ng
cơ s duy nh t, c ng góp ph n nâng cao hi u thành v i s gia t ng không ch v s l ư ng mà
qu c a tính t ư t ư ng ư c truy n t qua ho t còn v hình th c báo chí. “ Tính n n m 2008,
ng báo chí. c n ư c có h ơn 700 c ơ quan báo chí in v i 850
n ph m, g n 15.000 nhà báo ư c c p th , 68
- Th ba , báo chí có ch c n ng giám sát và
ài phát thanh, truy n hình c a trung ươ ng, c p
ph n bi n xã h i. Báo chí c n m b o ư c
t nh và ài truy n hình k thu t s m t t ( ài
tính hai chi u c a lu ng thông tin, mà ây
truy n hình Vi t Nam ph sóng n 85% h gia
chính là t nhà n ư c n nhân dân và t nhân
ình Vi t Nam), 80 báo i n t và hàng nghìn
dân t i nhà n ư c. Có quan i m cho r ng “ ch c
trang tin i n t trên m ng Internet, 55 nhà
n ng này nh ư là tính tranh u (chi n u),
xu t b n. Ng ư i dân ngày càng ti p c n t t h ơn
tranh lu n, th o lu n, ch t v n, công khai, dân
v i công ngh thông tin hi n i, c bi t là
ch , minh b ch và trách nhi m c a báo chí
Internet, v i kho ng 20 tri u ng ư i truy c p,
v y”[8]. C n xác nh r ng ph n bi n xã h i là
chi m 23,5% dân s , cao h ơn m c trung bình
nêu ra i m hay, i m d c a các chính sách,
c a châu Á (18%). Ngoài h th ng thông tin,
pháp lu t do các c ơ quan nhà n ư c ban hành
báo chí, truy n thông trong n ư c, ng ư i dân
ch không ph i là s kích ng tâm lý, t ư t ư ng
còn ư c ti p c n v i hàng ch c hãng thông
ch ng i l i nh ng chính sách, ch ch ươ ng
t n, báo chí và kênh truy n hình n ư c ngoài,
pháp lu t c a c ơ quan công quy n. Ranh gi i
nh ư Reuters, BBC, VOA, AP, AFP, CNN và
này tuy mong manh nh ưng d nh n ra. i u này
nhi u báo, t p chí qu c t l n khác ”[9].
không ph i là hi m và Vi t Nam c ng ã xu t
hi n tình tr ng này, chúng tôi s d n ch ng c Qua nh ng con s nêu trên cho th y tính c i
th h ơn ph n sau. V tác ng c a quy n ti p m trong chính sách và pháp lu t c a Vi t Nam
c n thông tin i v i ch c n ng này c a báo v ho t ng báo chí, là c ơ s quan tr ng h tr
chí, có th th y rõ r ng n u không có ngu n tin cho vi c th c thi quy n ti p c n thông tin c a
ư c ti p c n thì báo chí không th th c hi n ng ư i dân trên th c t . Tuy nhiên, ch t l ư ng
ch c n ng giám sát và ph n bi n xã h i. T ó ho t ng c a báo chí, c bi t là báo chí i n
s kéo theo nh ng h qu nh ư ch t l ư ng tranh t ang có nh ng d u hi u suy gi m v ch t
lu n, th o lu n kém, kh n ng ch t v n, công lư ng cung c p thông tin, nh h ư ng t ư t ư ng
khai, minh b ch, và dân ch u không ư c và c ch c n ng ph n bi n xã h i.
m b o. - V cung c p thông tin , nhi u báo i n t
Nh ư v y, c ba ch c n ng ch y u c a ho t s n sàng sao chép tin, bài t các báo khác v
ng báo chí u c ơ b n ph thu c quy n ti p ng y nguyên mà không nêu rõ ngu n ho c
c n thông tin nên có th kh ng nh r ng, báo “chiêu” t t nh t “né” trách nhi m là công b
“tin do phóng viên t ng h p”. Th m chí, nhi u
6 N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
b n tin ư c d ch t các báo n ư c ngoài mà Thành y Hà N i) cung c p thông tin v ho t
c ng công b do phóng viên t ng h p và nhi u ng c a T nh oàn Qu ng Ngãi, h tr nông
khi không th m nh ngu n tin có chính xác dân Qu ng Ngãi bán d ưa h u không chính xác
hay không. G n ây, th m chí c ho t ng ã khi n d ư lu n lo ng i v ho t ng c a t
thông tin báo chí c a ài truy n hình qu c gia ch c T nh oàn Qu ng Ngãi. C th là trong bài
Vi t Nam (VTV) c ng nh n ư c nhi u ph n báo có tiêu “ H ã “ n” trên l ưng nông dân
h i v cách cung c p thông tin thiên l ch, m t 2.000 ng/kg d ưa? ”[10] ng ngày 6/5/2015,
chi u và không xác th c ngu n tin. Tiêu bi u là nhóm phóng viên kh ng nh ã “ ư c t nh
các v vi c liên quan n c u th bóng á oàn Qu ng Ngãi cho bi t” thông tin v giá thu
Nguy n Công Ph ư ng hay nh ư ch ươ ng trình mua. Tuy nhiên, t i công v n s 2002-
“ i u ư c th b y”. ây là nh ng d u hi u CV/T TN-TNNT c a Ban ch p hành oàn t nh
áng báo ng c a m t n n báo chí còn ang Qu ng Ngãi ngày 7/5/2015 l i cho bi t “ Báo
trong giai o n “kh ng nh th ươ ng hi u”. V y Hà N i m i ch ưa bao gi trao i v i t nh
m i liên h v i quy n ti p c n thông tin ây oàn ”. Câu h i t ra là nhóm phóng viên ã
là gì? a s c gi v n có nh n nh r ng các trao i v i ai thu th p thông tin nh ưng l i
cơ quan báo chí ư c c p phép ho t ng d n ngu n t T nh oàn Qu ng Ngãi? H ơn n a,
Vi t Nam thì nh ng thông tin ưa ra s mang v i tiêu có t d u nghi v n, song cu i bài
tính chính th ng, t c là có th xác tín ư c. Tuy báo, nhóm phóng viên ã không ư a ra nh n
nhiên, v i th c tr ng cung c p thông tin nh ư nh “m ” mà l p t c k t lu n “ Nh ư v y ã rõ.
nh ng ví d i n hình v a nêu, vi c m b o M t s cán b T nh oàn Qu ng Ngãi ng ra
quy n ti p c n thông tin c a ng ư i dân ã tr làm u m i thu gom ã tr ng tr n " n chênh"
nên m ơ h , mông lung nh ư chính ngu n g c c a nông dân nh ng 2000 ng/kg d ưa”. V i
c a nh ng thông tin ư c cung c p. H qu là thông tin nh ư v y, ch c ch n uy tín c a T nh
ng ư i dân r t khó ưa ra nh ng ph n h i oàn Qu ng Ngãi và h ơn n a là lòng tin c a
chính xác và nguy hi m h ơn là s th ơ v i nhân dân i v i ho t ng c a các c ơ quan
thông tin ư c mang ti ng là “chính th ng”. công quy n b gi m sút nghiêm tr ng. Cùng lúc
Qua ó có th th y, th c tr ng h th ng công c ã làm gi m ch t l ư ng cung c p thông tin và
cung c p thông tin hi n nay Vi t Nam, mà gi m kh n ng nh h ư ng t ư t ư ng cho ng ư i
ch y u là qua báo chí ang có nh ng v n ti p nh n thông tin.
nghiêm tr ng, ngay c nh ng ch ươ ng trình do - V nh h ư ng thông tin , góp ph n hình
ài truy n hình qu c gia th c hi n còn nhi u thành t ư t ư ng, nh n nh c a ng ư i theo dõi
l i nh ư v y thì ng ư i dân còn bi t t ni m tin thông tin thông qua vi c bình lu n và ánh giá
vào âu ti p c n ư c thông tin y , thông tin c a chính các c ơ quan báo chí. Không
chính xác. khó tìm ư c nh ng b n tin v Tri u Tiên
Nguy hi m h ơn, vi c cung c p thông tin trên nhi u trang báo i n t Vi t Nam mà
( c bi t là nh ng thông tin v chính sách, pháp ngu n tin ư c cung c p t Hàn Qu c, ôi
lu t và vi c th c thi chính sách, pháp lu t) khi là Hoa K , trong khi các qu c gia này hi n
không chính xác có th khi n n y sinh tâm lý v n là “ i th ” c a nhau và t t nhiên “cu c
b t bình trong qu n chúng i v i nh ng ho t chi n” có di n ra gay g t trên m t tr n thông
ng c a c ơ quan nhà n ư c. Ví d i n hình tin. G n ây h ơn là nh ng thông tin ng t i v
g n ây là vi c báo Hà N i M i (c ơ quan c a cu c chi n t i Ucraina cùng nh ng tranh ch p
N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 7
gi a Nga và liên minh châu Âu - Hoa K . Vi c x y ra v vi c áng ti c v i ba tr s ơ sinh, t
cung c p và bình lu n nh ng thông tin m t vong do “tiêm v c-xin”. Hàng lo t c ơ quan báo
chi u nh ư v y d d n n vi c hình thành chí cùng vào cu c, ưa tin, bình lu n và ph n
nh ng nh ki n c a ng ư i ti p nh n thông tin bi n v vai trò c a các c ơ quan qu n lý chuyên
i v i nh ng ch th ư c c p. Nguy hi m môn i v i v c-xin. K t qu là n tháng
hơn khi i t ư ng khai thác l i là thông tin v 3/2015, k t qu xét x công khai c a tòa án m i
nh ng qu c gia khác, nh ng xung t ang cho công lu n câu tr l i nguyên nhân ba tr t
di n ra trên th gi i mà r t có th gây ph ươ ng vong không ph i do v c-xin mà chính vì s sai
h i n ư ng l i ngo i giao c a Vi t Nam. sót c a m t y s (l y nh m thu c gây mê thay vì
Tr l i v i ví d v v vi c gi a báo Hà v c-xin viêm gan B). Ph i ch ng, chính s
N i M i v i T nh oàn Qu ng Ngãi, ây thay “ph n bi n” quá m c c a báo chí vào th i i m
vì th c hi n ch c n ng cung c p thông tin (dù ó ã gây ra tâm lý hoang mang cho d ư lu n,
còn ch ưa phù h p nh ư trên ã phân tích) thì d n trách nhi m cho c ơ quan qu n lý y t và
nhóm phóng viên ã t cho h quy n ưa ra k t d n n h qu là các b c cha m ã không tích
lu n nh h ư ng d ư lu n v ho t ng c a c c, ch ng ưa các tr i tiêm phòng (do lo
t nh oàn Qu ng Ngãi trong khi báo chí ươ ng ng i ch t l ư ng v c-xin) d n n h l y au
nhiên không ph i c ơ quan có ch c n ng i u tra lòng nh ư d ch s i mà chúng ta ph i ch ng ki n?
và k t lu n i u tra, càng không ư c dùng n ây c n ph i ư c xem là m t bài h c au n
quy n t do báo chí xâm ph m danh d , uy n u nh ư chính s ph n bi n “c m tính” c a báo
tín c a cá nhân, t ch c khác v i nh ng ngôn t chí là nguyên nhân d n n nh ng m t mát nh ư
nh ư “ tr ng tr n n chênh c a nông dân ”, v a phân tích.
“ngang nhiên n ch n trên m hôi, n ư c m t Ví d th hai liên quan n m t s d án
c a nông dân ”. ây cho th y ho t ng báo l n ư c xu t g n ây nh ư xây d ng tháp
chí m c dù ch ưa c n tr ng xác minh thông tin truy n hình cao nh t th gi i c a ài truy n
nh ưng ã v ư t quá gi i h n c a ch c n ng bình hình Vi t Nam, xây d ng ư ng cao t c B c -
lu n, ánh giá v thông tin; t cho mình quy n Nam, L ươ ng nhiên là a s th ư ng nh m
k t t i cá nhân, t ch c khác thay cho c ơ quan n kh n ng tham nh ng, r t ít c p n hi u
i u tra, c ơ quan xét x . C n ph i nh c l i r ng, qu d ki n c a các d án. ây, m t l n n a,
quy n t do báo chí là m t quy n có gi i h n ã thông qua báo chí có r t nhi u ti ng nói “ph n
ư c c ng ng qu c t kh ng nh nh m ng n bi n” v i m c tiêu ph n i th c hi n d án,
ch n nguy c ơ báo chí t n công vào nh ng trong khi có r t ít c ơ quan ngôn lu n cung c p
quy n con ng ư i khác, c bi t là quy n riêng nh ng quan i m chi u ng ư c l i (t c quan
tư cá nhân. i m ng h d án này). Vì v y, th t ơn gi n
- V ch c n ng ph n bi n xã h i. Trong s báo chí, nhân danh tính ph n bi n xã h i mà
r t nhi u s ki n, h n ch ưa th quên d ch s i cung c p lu ng thông tin m t chi u, kích ng
Vi t Nam vào n m 2014 khi hàng tr m tr em tâm lý ch ng i v i nh ng ch ươ ng trình, d án
ã t vong. Nguyên nhân ư c xác nh là do c a c ơ quan nhà n ư c.
ng ư i dân ã không ư a tr i tiêm ch ng Qua nh ng s vi c này cho th y th m chí
phòng ng a. i u này có v nh ư không liên ngay c khi quy n ti p c n thông tin c a các c ơ
quan n ho t ng báo chí song hãy nhìn l i quan, t ch c báo chí ư c m b o thì nh ng
kho ng m t n m tr ư c ó, h i tháng 7/2013 khi k t qu u ra c a chu i quy trình “x lý thông
8 N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
tin” theo nghi p v báo chí ch ưa h n ã m nhi m c a ch th có ngh a v cung c p thông
b o ư c quy n ti p c n thông tin úng, y tin, c a ch th ti p nh n thông tin ( kho n 3
c a công chúng. ây òi h i m t m c v c m s d ng thông tin xúc ph m danh d ,
trách nhi m cao h ơn c a ho t ng báo chí i uy tín, nhân ph m) nh ưng còn ch ưa làm rõ trách
v i vai trò m b o quy n ti p c n thông tin nhi m c a ch th ph bi n thông tin. ây có
c a ng ư i dân. s khác nhau gi a cung c p thông tin, s d ng
Trên c ơ s nh ng phân tích nh ư trên, chúng thông tin v i ph bi n thông tin, c bi t là ph
tôi cung c p m t s ki n ngh nh m nâng cao bi n qua các kênh truy n thông, báo chí. Trong
hơn n a hi u qu m b o ti p c n thông tin ó c n hi u r ng, kh n ng ph bi n thông tin là
qua ho t ng báo chí nh ư sau: kh n ng phái sinh t vi c ti p nh n thông tin
c a m t ch th nh t nh (cá nhân, nhà
- Th nh t, nhanh chóng hoàn thi n d th o
báo,), có m t ph n liên quan n vi c s
Lu t báo chí thay th cho Lu t báo chí 1989
d ng thông tin c a chính ch th ó nh ưng khi
(s a i 1999) v n ã không còn phù h p.
ph bi n thông tin thì h qu c a vi c ph bi n
Trong ó, nhi u n i dung m i c n nhanh chóng
ó v ư t ra kh i t m ki m soát c a ch th và
ư c áp d ng nh ư “nh ng hành vi b c m”[11]
ti p t c ư c nhi u ch th khác s d ng chính
thay vì ch có “nh ng n i dung b c m” theo
thông tin ó. Do v y, i u 7 c a d th o c n
lu t báo chí hi n hành. Tuy nhiên, kho n 2 i u
làm rõ h ơn gi i h n c a vi c ph bi n thông tin
11 c a D th o c n b sung hành vi “l i d ng
nh ư th nào là b c m m b o trách nhi m
quy n t do báo chí” xâm ph m các quy n
c a nh ng ch th th c hi n ph bi n thông tin,
con ng ư i, l i ích h p pháp c a công dân, t
c bi t là qua báo chí. Chúng tôi ki n ngh s a
ch c và nhà n ư c. V i c tr ưng ho t ng báo
i kho n 3 nh ư sau:
chí không mang tính dân s thu n túy, vi c ưa
ra gi i h n nh ư v y là phù h p v i các công “Cung c ấp, s ử d ụng, ph ổ bi ến thông tin
ư c qu c t c ng nh ư góp ph n nâng cao tính gây ảnh h ưởng đế n danh d ự, nhân ph ẩm c ủa
trách nhi m trong quá trình th c hi n ho t ng cá nhân; uy tín c ủa c ơ quan, t ổ ch ức.”
báo chí. - Th ba , làm rõ c ơ ch ti p c n thông tin
- Th hai , lu t nh trách nhi m c a các c ơ c a báo chí ngay trong lu t ti p c n thông tin
quan báo chí, nhà báo i v i m b o quy n v i t ư cách m t ch th c bi t không gi ng
ti p c n thông tin y , chính xác c a nhân v i ch th yêu c u cung c p thông tin là cá
dân. V n này có th ư c gi i quy t trong nhân, t ch c dân s . B i l , ho t ng báo chí
Lu t v ti p c n thông tin nh m gi i quy t Vi t Nam ư c coi là c ơ quan s nghi p c a
nh ng th c tr ng hi n nay Vi t Nam mà ng, Nhà n ư c ch không ho t ng mang
chúng tôi ã phân tích trên. Theo ó, c n b tính dân s . Do ó, c n quy nh rõ ràng h ơn c ơ
sung vào i u 7 c a D th o Lu t ti p c n ch ti p c n thông tin cho báo chí m b o
thông tin[12] v nghiêm c m ph bi n sai thông tính thông tin k p th i (giúp h n ch nh ng
tin nh h ư ng n uy tín, danh d c a cá nhân, lu ng thông tin xuyên t c, gây m t uy tín c a
t ch c. ây là n i dung c n thi t do n i hàm các c ơ quan chính quy n,) c a c ơ quan ngôn
c a quy n ti p c n thông tin là r ng v i ba kh lu n. Theo ó, nên b sung vào i u 12 c a D
n ng là tìm ki m - ti p nh n - ph bi n thông th o Lu t ti p c n thông tin v “Công b , công
tin. V i n i dung hi n nay trong i u 7 c a D khai thông tin trên ph ươ ng ti n thông tin i
th o thì ã xác nh (b ng vi c c m) trách chúng” theo h ư ng cho phép c ơ quan báo chí
N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10 9
có th ti p c n thông tin theo trình t c bi t, ràng và có th d n n nh ng h qu hoàn toàn
rút g n h ơn so v i trình t thông th ư ng trong khác nhau n u không xác nh ư c vai trò và
tr ư ng h p ngu n tin có giá tr nh h ư ng, tr n i t ư ng tác ng trong t ng tr ư ng h p c
an d ư lu n. C th , t i kho n 1 i u 17 c a D th . Hi n nay Vi t Nam ang trên à h i nh p
th o lu t quy nh th i h n cung c p nh ng qu c t m nh m nh m th c hi n m c tiêu dân
“thông tin có th cung c p ngay” là 07 ngày làm giàu, n ư c m nh, xây d ng công b ng, dân ch ,
vi c k t ngày nh n ư c yêu c u h p l . D v n minh. Không khí xã h i ngày càng dân ch ,
th y r ng trong th i i bùng n thông tin nh ư công khai, minh b ch h ơn. ó, m i tác ng
hi n nay, ngay c Th t ư ng Chính ph c ng ã qua l i gi a quy n ti p c n thông tin và báo chí
ư a ra quan i m ch o vi c cung c p thông ngày càng th hi n rõ r t và có th ưa n
tin ph i ch ng, k p th i, th m chí là ư a nhi u h ơn nh ng h qu tr c ti p (thay vì ch
thông tin chính th ng lên m ng xã h i, càng c n y u là gián ti p nh ư t tr ư c t i nay). Trong ó,
thi t h ơn v i nh ng “thông tin có th cung c p báo chí có thêm c ơ h i th c hi n các ch c
ngay” ư c công b càng s m càng t t. Do n ng c a mình nh ư thông tin, nh h ư ng d
ó, th i h n 07 ngày i v i các ho t ng báo lu n, ph n bi n và giám sát xã h i; và ng ư c
chí có th nói là quá ch m so v i dòng ch y l i, quy n ti p c n thông tin ư c m r ng nh
thông tin v n có th thay i hàng gi , và h ơn vào ch t l ư ng c a báo chí. Tuy nhiên bên c nh
n a có kh n ng ti m n tình tr ng quan liêu, vi c phát huy nh ng tác ng tích c c trong
sách nhi u v i lý do ch ưa h t th i h n cung c p m i quan h này thì c ng c n chú ý n nh ng
thông tin. M t i m khác n a là v v n b n yêu m t trái c a v n k p th i kh c ph c hi u
c u cung c p thông tin. Theo quy nh t i i u qu . làm ư c i u ó thì các D th o s a
15 c a D th o lu t thì thông tin trong v n b n i Lu t báo chí và Lu t v ti p c n thông tin
ch có th ư c th c hi n b i cá nhân mà không c n ph i có nh ng i u ch nh nh ư ã phân tích.
có s phân bi t gi a yêu c u cung c p thông tin
c a cá nhân và yêu c u c a c ơ quan, t ch c.
M c dù c ơ quan, t ch c có th trình v n b n Tài li ệu tham kh ảo
thông qua cá nhân i di n ho c ư c y quy n
[1] Tuyên ngôn toàn th gi i v quy n con ng ư i
song v i ho t ng báo chí nói riêng, c bi t là 1948.
do tính c p thi t c a v n c n làm rõ thông tin [2] Thái V nh Th ng, S c n thi t ph i xây d ng Lu t
và ch c n ng ph bi n thông tin nhanh chóng ti p c n thông tin Vi t Nam hi n nay, Chuyên
thì nên có l a ch n khác th hi n ư c vai 19 thu c tài khoa h c c p B “C ơ s lý
lu n và th c ti n c a vi c hoàn thi n pháp lu t v
trò c a ch th yêu c u cung c p thông tin. ti p c n thông tin ph c v xây d ng lu t ti p c n
Theo ó, i m a kho n 2 i u 15 nên b sung thông tin”, 2009-2010.
thêm n i dung nh ư sau: [3] V Công Giao, Ph m Qu c Anh, S c n thi t và
xu t khuôn kh c a Lu t ti p c n thông tin c a
“Tên, a ch , s ch ng minh nhân dân Vi t Nam, sách “Ti p c n thông tin - Pháp lu t và
ho c h chi u c a ng ư i yêu c u; s fax, i n th c ti n trên th gi i và Vi t Nam”, NXB
tho i, a ch th ư i n t (n u có); ho ặc minh HQG Hà N i, 2011.
[4] Công ư c qu c t v các quy n dân s , chính tr
ch ứng v ề vi ệc nhân danh c ơ quan, t ổ ch ức yêu c a Liên h p qu c n m 1966.
cầu cung c ấp thông tin ”. [5] Human Rights Committee, General comment No.
nd
Nh ư v y, m i tác ng qua l i gi a quy n 34, 102 session, Geneva, 11-29 July 2011 (Bình
lu n chung s 34 c a H i ng nhân quy n Liên
ti p c n thông tin và ho t ng báo chí là rõ h p qu c).
10 N.T.Q. Anh, N.A. c / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 1-10
[6] Khoa Lu t ( HQGHN, 2011), Gi i thi u Công [9] B Ngo i giao (2014), Báo cáo qu c gia ki m
ư c qu c t v các quy n dân s , chính tr i m nh k vi c th c hi n quy n con ng ư i
(ICCPR, 1966). Vi t Nam.
[7] Chí Ngh a, Vai trò c a báo chí i v i vi c [10] Báo Hà N i M i, H ã “ n” trên l ưng nông dân
b o m và phát huy quy n ư c thông tin c a 2.000 ng/kg d ưa?,
ng ư i dân Vi t Nam, tuc/Xa-hoi/754375/ho-da-an-tren-lung-nong-dan-
2000-dongkg-dua (truy c p 9/5/2015).
INVIETNAMESE/Resources/6-vaitro-baochi- D th o Lu t báo chí (b n l y ý ki n nhân dân t
trong-dambao-quyenconnguoi-VN.pdf (truy c p 23/4/2015 n 23/6/2015),
20/4/2015).
[8] inh V n H ư ng, Báo chí truy n thông th c hi n i.aspx (truy c p 25/4/2015).
ch c n ng ph n bi n, d báo và giám sát ph c v [11] D th o 2 Lu t ti p c n thông tin (2015), công b
phát tri n b n v ng, trên trang i n t c a B T ư pháp t i a ch :
uyen/bitstream/123456789/590/1/bao%20chi%20tr 20tho/View_Detail.aspx?ItemID=253 (truy c p
uyen%20thong.pdf (truy c p 25/4/2015). 7/5/2015).
Recommendations on Ensuring the Rights to Access to Press
Information in Vietnam Today
Nguy n Qu Anh, Nguy n Anh c
VNU School of Law, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam
Abtract: Right to information is a fundamental right, relating to many fields of human social life,
including press activities. Authors had analyzed the influence of press acitivities on the right to
information of people. In contrast, the right to information, especially to the information about
government agencies is the grassroots for press activities. Base on theoretical analyses, authors
assesses the situation of ensuring the right to information through press activities in Vietnam and
suggests some recommendations.
Keywords: Right to access to information, press, fundamental right.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
mot_so_kien_nghi_ve_bao_dam_quyen_tiep_can_thong_tin_qua_hoa.pdf
