Một số vấn đề lý luận về thời hạn tố tụng hình sự
Để các quy định về thời hạn TTHS được thực hiện nghiêm chỉnh, phát huy hiệu quả trong thực tiễn áp dụng cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp, bảo đảm số lượng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, nâng cao vai trò, tinh thần trách nhiệm, ý thức chủ động, tự giác, tích cực trong hoạt động tố tụng của người tiến hành tố tụng với phương pháp làm việc khoa học, sáng tạo, chuyên nghiệp. Đổi mới phương thức tổ chức chỉ đạo, điều hành và thủ tục hành chính - tư pháp theo hướng nhanh gọn, hiệu lực, hiệu quả; phân công, phân cấp hợp lý, cụ thể, gắn quyền hạn với trách nhiệm. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát phải được tăng cường, đổi mới, được thực hiện thường xuyên, liên tục, kịp thời phát hiện những vi phạm thời hạn TTHS để uốn nắn, xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật. Tăng cường đầu tư, cung cấp đầy đủ cơ sở vật chất, trang thiết bị, công cụ, phương tiện làm việc, bảo đảm cho hoạt động tố tụng được thực hiện trôi chảy, nhịp nhàng, hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm và bảo đảm quyền con người trong TTHS./.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Một số vấn đề lý luận về thời hạn tố tụng hình sự, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19
M t s v n lý lu n v th i h n t t ng hình s
Nguy n Ng c Chí*
Khoa Lu t, i h c Qu c gia Hà N i, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hà N i, Vi t Nam
Nh n ngày 06 tháng 12 n m 2015
Ch nh s a ngày 18 tháng 2 n m 2016; Ch p nh n ng ngày 15 tháng 3 n m 2016
Tóm tắt: Th i h n t t ng hình s (TTHS) là n i dung quan tr ng c a pháp lu t t t ng hình s ,
ng th i là b ph n c u thành c a th t c t hình s hi n di n trong t t c các mô hình t t ng
trên th gi i, xuyên su t quá trình l ch s . Th i h n t t ng trong quá trình gi i quy t v án hình
s ph thu c vào nhi u y u t , nh ưng quan tr ng nh t v n là tính hi u qu c a th c ti n u tranh,
x lý t i ph m và b o m quy n con ng ư i v i ý ngh a vi c quy nh th i h n TTHS h p lý,
khoa h c s có tác ng tích c c trong vi c th c hi n m c ích c a t t ng t ng hình s , t ng
cư ng trách nhi m c a các c ơ quan có th m quy n ti n hành t t ng (CQTHTT), ng ư i có th m
quy n ti n hành t t ng. Bài vi t này t p trung gi i quy t m t s v n lý lu n là c ơ s cho vi c
ánh giá, xem xét và hoàn thi n các qui nh c a pháp lu t TTHS Vi t Nam v th i h n t t ng
hình s .
T khóa: Th i h n, t ng nh s .
1. ∗∗∗T t ng hình s là quá trình có s tham án có hi u l c ư c thi hành. Quá trình này
gia c a nhi u ch th th c hi n ch c n ng c a ư c g i là t t ng hình s v i cách hi u là
TTHS, có quy n và ngh a v khi ti n hành t “toàn b ho t ng c a c quan ti n hành t
t ng nh m làm sáng t s th t khách quan c a t ng, ng ư i tham gia t t ng và các ch th
v án. Vi c truy c u trách nhi m hình s i khác nh m gi i quy t v án hình s khách
v i ng ư i ph m t i là òi h i t t y u c a b t k quan, toàn di n, nhanh chóng và úng pháp
nhà n ư c nào nh m m c ích tr ng tr và phòng lu t góp ph n b o v pháp ch xã h i ch
ng a t i ph m, b o v các quan h xã h i th ng ngh a, ng n ng a và phòng ch ng t i
tr , tr t t pháp lu t và quy n con ng ư i, quy n ph m”[1]. M i b ư c, c ng nh ư toàn b quá
công dân. M c ích này ch tr thành hi n th c, trình t t ng này c n m t kho ng th i gian nh t
có hi u l c trên th c t khi t i ph m x y ra nh các ch th tham gia t t ng th c hi n
ư c ch ng minh, x lý theo m t quy trình nh t các bi n pháp c n thi t khôi ph c l i s th t
nh. Quy trình này có nhi u b ư c, di n ra liên khách quan c a v án, làm c ơ s cho vi c x lý
t c, t ươ ng h l n nhau mà thông th ư ng ư c t i ph m. Vì v y, th i h n t t ng hình s t n
b t u t khi c ơ quan có th m quy n nh n t i nh ư là m t qui lu t khách quan, i u ki n
ư c tin báo, t giác t i ph m, i u tra, truy t , c n c a quá trình nh n th c v các di n bi n v
xét x n khi b n án ho c quy t nh c a Tòa án. Ch ngh a duy v t bi n ch ng ã kh ng
nh, nh n th c là m t quá trình di n ra không
_______ âu khác ngoài không gian, th i gian và th i
∗ T.: 84-4-37547512
Email: Chinn1957@yahoo.com gian c n thi t cho vi c gi i quy t v án ư c
10
N.N. Chí / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 11
tính b ng th i l ư ng trên c ơ s chu n hóa c a t ng trong các v n b n pháp lu t TTHS. C ng
các ơ n v o th i gian (bao nhiêu gi , ngày, c n nói thêm, th i h n TTHS ư c qui nh dù
tháng, n m). H ơn n a, th i h n t t ng hình ph n ánh chính xác qui lu t và các i u ki n
s còn là yêu c u c a quá trình gi i quy t v án. khách quan c a quá trình gi i quy t v án bao
Tính gi i h n c a nh n th c th hi n không ch nhiêu ch ng n a thì nó c ng không ph i là b t
ph m vi, i t ư ng nh n th c mà còn t c bi n do th i h n TTHS là qui nh c a pháp
, li u l ư ng nh n th c c a con ng ư i nên th i lu t nên nó c n ph i ư c thay i cho phù h p
h n TTHS không phù h p v i kh n ng nh n v i s phát tri n c a các i u ki n kinh t ,
th c con ng ư i s d n n nh n th c không chính tr , xã h i... Chính vì v y, th i h n TTHS
úng s th t khách quan v án, ti m n nguy c ơ ph n ánh c i m l ch s t ng th i k ,
cao cho vi c b l t t i ph m ho c là oan ng ư i không nh ng là nh ng c i m chung c a xã
vô t i hay áp d ng hình ph t không t ương x ng h i ươ ng th i mà còn ph n ánh trình phát
v i tính ch t, m c hành vi ph m t i. T tri n, s hoàn thi n c a các t ch c t ư pháp và
nh ng phân tích trên cho th y th i h n t t ng i ng nh ng ng ư i có th m quy n ti n hành
mang tính khách quan, ph n ánh quy lu t nh n t t ng, ng ư i tham gia t t ng vào quá trình
th c i v i di n bi n c a v án và là yêu c u gi i quy t v án hình s .
c n thi t c a quá trình t t ng hình s . Tuy 2. Th i h n t t ng hình s là m t b ph n
nhiên, v n t ra, th i h n bao nhiêu s là c a th t c t t ng c a quá trình gi i quy t v
cho m i ho t ng, m i b ư c và cho toàn b án, có m i liên h và thu c vào th m quy n,
quá trình t t ng. Hàng lo t v n ư c t ra trình t , th t c ti n hành t t ng các giai
khi tr l i câu h i này liên quan n các i u o n t t ng. Th i h n t t ng vì th cùng v i
ki n kinh t , xã h i, pháp lu t, n ng l c c a các qui nh khác c a lu t TTHS có ý ngh a
ng ư i có th m quy n ti n hành t t ng, ng ư i quan tr ng trong vi c xác nh s th t khách
tham gia t t ng c ng nh ư các i u ki n khác quan c a v án, tính hi u qu c a ho t ng t
v trang thi t b , c ơ s v t ch t áp ng cho t ng và trong vi c b o m quy n con ng ư i. Ý
vi c ch ng minh làm rõ t i ph m T t c ngh a ó, th hi n trên các khía c nh sau:
nh ng câu h i ư c nhà làm lu t tr l i thông
Th nh t, th i h n TTHS t ra gi i h n v
qua các qui nh v th i h n t t ng trong các
th i gian t ư c m c tiêu xác nh s th t
v n b n pháp lu t TTHS c a nhà n ư c khi ư c
khách quan c a v án làm c ơ s tòa án ra
ban hành. ây là nh n th c ch quan i v i s
phán quy t có hay không có t i ph m x y ra và
v n ng, phát tri n c a các qui lu t khách
n u có t i ph m thì trách nhi m hình s c a
quan, do ó n u logic ch quan phù h p v i
ng ư i ph m t i n âu, m c nào. Vì v y,
logic khách quan thì th i h n TTHS có tác ng
th i h n t t ng n u ư c qui nh phù h p s
tích c c, có hi u qu n vi c th c hi n các
có tác ng tích c c n vi c phát hi n, i u tra
m c ích c a TTHS ã t ra, n u không thì có
và x lý t i ph m khách quan công b ng góp
tác ng ng ư c l i. Do ó, th i h n TTHS v a
ph n lo i tr các nguyên nhân và i u ki n
mang tính khách quan, l i v a ph n ánh nh n
ph m t i, ki m ch s gia t ng c a tình hình t i
th c ch quan c a nhà làm lu t. Các quy nh
ph m, gi m thi u m c nguy h i cho xã h i
c a pháp lu t v th i h n TTHS ph i d a cơ s
do hành vi ph m t i gây ra. Ng ư c l i, n u th i
các i u ki n kinh t , chính tr , xã h i; yêu c u
h n t t ng không phù h p có th d n n hai
u tranh phòng, ch ng t i ph m; c i m lo i
kh n ng: a/ Th i h n TTHS ng n, không
t i ph m v quy mô, m c ph c t p...; s
ti n hành các ho t ng i u tra làm rõ và x lý
lư ng, ph m ch t, n ng l c c a các ch th ti n
t i ph m s d n n vi c b l t t i ph m ho c
hành t t ng... Nh ng i u ki n này thông qua
làm oan ng ư i vô t i do không th i gian thu
nh n th c và ánh giá ch quan c a nhà làm
th p ch ng c nh h ư ng n tính công minh
lu t hình thành nên kho ng th i gian v t ch t
c a ho t ng t ư pháp trong t t ng hình s .
c n thi t cho vi c th c hi n các ho t ng t
Bên c nh ó, th i h n áp d ng các bi n pháp
12 N.N. Chí/ T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19
cư ng ch mà nh t là các bi n pháp ng n ch n ph m là th ư c o, là c ơ s ánh giá lu t t
không phù h p d n n vi c ng ư i ph m t i có t ng hình s có th c s b o m quy n con
i u ki n th c hi n hành vi tiêu h y, làm gi ng ư i hay không. Trong quá trình th c thi pháp
ch ng c , tr n tránh pháp lu t gây khó kh n lu t, m i s ch m tr , kéo dài th i h n không
cho ho t ng i u tra, x lý t i ph m ho c có c n c c a c ơ quan, ng ư i có th m quy n
ng ư i ó ti p t c t i ph m ;b/ Th i h n TTHS ti n hành t t ng u có th nh h ư ng tiêu c c
quá dài nh h ư ng t i m c ích phát hi n k p n tính khách quan c a v án, n quy n con
th i, x lý nhanh chóng m i t i ph m c a ng ư i c a ng ư i b cáo bu c ph m t i, trong ó
TTHS, ng ngh a v i vi c công lý ch m ư c có quy n ư c xét x công b ng. Trong m t s
khôi ph c, quy n và l i ích h p pháp c a ng ư i tr ư ng h p, do lu t không t ra gi i h n v
b h i ch m ư c n bù. Ngoài ra, th i h n th i gian, ho c c ơ quan có th m quy n ti n
gi i quy t v án quá dài còn là nguyên nhân hành t t ng th c hi n ch m tr s d n n quá
d n n tr ng thái xem th ư ng pháp lu t, gây trình t t ng gi i quy t v án có th b l i d ng,
t n kém cho ngân sách nhà n ư c cho ho t ng ư c chính tr hóa, h p pháp hóa gây ra nguy
t t ng. T nh ng phân tích trên cho th y vi c cơ b k t t i oan, gây ra nh ng sai l m trong
xác nh th i h n t t ng phù h p v i th c ti n TTHS. Ng n ch n vi c k t án sai l m là lý do
u tranh, x lý t i ph m là vô cùng c n thi t thuy t ph c cho lu t v th i h n, nh ưng ph m
và ph i d a trên nh ng c n c khoa h c c ng vi r ng h ơn c a công lý thì th i h n t t ng h p
nh ư kinh nghi m th c t c a nhà làm lu t. lý còn là b o m cho vi c truy t khách quan,
Th hai , ho t ng TTHS v i các hành vi công b ng, t ươ ng x ng v i m c ph m t i
và quy t nh t t ng c a các ch th , nh t là c a ng ư i b cáo bu c ph m t i. Ngoài ra, i
các ch th có th m quy n gi i quy t v án tác v i ng ư i b h i, s ch m tr l p i l p l i và
ng tr c ti p n quy n con ng ư i và l i ích liên t c trong ti n trình t ư pháp hình s ã ng n
h p pháp c a h . TTHS có c tr ưng n i tr i là ch n ng ư i b h i t n i m k t thúc c a
quá trình luôn th hi n quy n l c nhà n ư c v i c m giác au n v th ch t, tinh th n và c
s c m nh c ư ng ch c a c ơ quan và ng ư i có v n tài chính mà h ph i ch u ng do hành
th m quy n ti n hành t t ng, t o ra ưu th vi ph m t i gây ra, làm nh h ư ng l n n
tuy t i tr ư c ng ư i b bu c t i và các ch th quy n và l i ích h p pháp c a h . S ch m tr
tham gia t t ng khác và do ó ã t o ra s b t trong vi c xét x c ng có th h n ch kh n ng
bình ng mà s y u th luôn thu c v ng ư i b c a ng ư i b h i nh n ư c công lý khi trí nh
cáo bu c ph m t i. Tuy nhiên, trong th i i c a h m d n và s c kh e c ng b suy gi m
ngày nay, nhà n ư c không th ti n hành t t ng theo th i gian.
b ng m i giá làm rõ và x lý t i ph m mà Nh ư v y, th i h n t t ng hình s , c ng nh ư
quá trình ó ph i ư c ti n hành b ng các thi t th t c TTHS nói chung có ý tích c c trong
ch dân ch , minh b ch h n ch n m c t i a vi c b o m quy n con ng ư i n u nó ư c qui
trong i u ki n có th s b t bình ng gi a bên nh m t cách phù h p, d a trên c ơ s ti p c n
bu c t i v i ng ư i b bu c t i, c ng nh ư ph i quy n và ư c th c thi m t cách h p lý nh t
tôn tr ng, b o v quy n con ng ư i c a ng ư i b trong i u ki n, hoàn c nh c th c a t ng i
cáo bu c ph m t i. Vì v y, khi qui nh th i tư ng trong t ng v án.
h n t t ng hình s , c ng nh ư vi c áp d ng, 3. V i t ư cách là m t b ph n c a th t c t
th c thi th i h n trong quá trình TTHS ph i d a t ng hình s , th i h n t t ng òi h i ph i ch t
trên c ơ s ti p c n quy n. M i qui nh v th i ch , minh b ch th hi n các quy nh pháp
h n t t ng hình s , c bi t là th i h n c a các lu t và th c ti n áp d ng. Vì v y, các v n b n
bi n pháp ng n ch n t m gi , t m giam ph i pháp lu t qu c t và pháp lu t qu c gia v
tính toán có th qui nh ng n nh t trong TTHS u qui nh th i h n t t ng hình s
i u ki n cho phép. Th i h n t t ng hình s nh ng m c khác nhau. Lu t qu c t v nhân
h p lý, phù h p th c t u tranh, x lý t i quy n ngoài vi c qui nh th i h n gi i quy t
N.N. Chí / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 13
v án hình s còn qui nh trách nhi m c a các hành d a trên nh ng c n c áng tin c y, do ó,
qu c gia thành viên có ngh a v th c hi n các không quy nh th i h n i u tra, truy t mà ch
bi n pháp c n thi t và phù h p b o v quy n quy nh các th i h n liên quan n quy n con
t do và an toàn cá nhân mà trư c h t là vi c ng ư i, nh ư: th i h n áp d ng các bi n pháp
quy nh th i h n TTHS trong các v n b n ng n ch n, liên quan n quy n và l i ích c a
pháp lu t. i u này cho th y rõ s quan tr ng ng ư i b t m gi , b can, b cáo và ng ư i tham
c a th t c TTHS i v i t do cá nhân và s gia t t ng khác, không t o s c ép i v i
c n thi t ph i quy nh b o v t do y. i u vi c thu th p ch ng c và vi c chu n b các l p
9 (3) Công ư c qu c t v các quy n dân s và lu n, lý l bu c t i c a công t viên c ng nh ư
chính tr n m 1966 quy nh b t c ng ư i nào vi c bào ch a c a b can, b cáo, lu t s ư. ..
b b t ho c b giam gi vì m t t i hình s ph i Ng ư c l i, mô hình TTHS th m v n d a
ư c s m ưa ra tòa án ho c m t c ơ quan tài phán trên quan i m l y ki m soát t i ph m là m c
có th m quy n th c hi n ch c n ng t ư pháp và tiêu quan tr ng nh t c a TTHS [3] nên t ra
ph i ư c xét x trong th i h n h p lý ho c ư c yêu c u có các quy nh v th i h n TTHS
tr t do. Xét x nhanh chóng là m t trong nh ng có c ơ s pháp lý ràng bu c, t ng c ư ng trách
quy n con ng ư i, tr khi có lý do chính áng do nhi m c a các c ơ quan, ng ư i có th m quy n
nó không ph i là th c t ơn thu n hay vi n trong vi c gi i quy t v án k p th i, úng h n
tư ng mà là "th c t hi n nh" và nó ph i có lu t nh. Trong mô hình TTHS th m v n, giai
ư c s tôn tr ng úng m c. Vi c quy nh i u o n i u tra ư c xác nh có v trí h t s c
kho n v xét x nhanh chóng c a v n b n TTHS quan tr ng, các giai o n t t ng ti p theo c n
hư ng t i m c ích ng n ch n vi c g y mòn, ph i th c hi n ng n g n thì m i b o m tính
m y u c a các b cáo trong tr i t m giam nhanh chóng và d t khoát c a mô hình này [2,
trong m t th i gian không xác nh tr ư c khi tr 83]. Do v y t ra yêu c u ph i nhanh chóng
xét x và b o m quy n c a b cáo ư c xét thu th p ch ng c trong giai o n i u tra nên
x công b ng. th i h n i u tra ư c quy nh dài h ơn so v i
Do nh ng c i m v y u t con ng ư i, các th i h n truy t , th i h n xét x . M t khác,
l ch s , kinh t , chính tr , v n hóa, xã h i, tình trong giai o n xét x , th m phán ư c ti p
hình t i ph m và truy n th ng pháp lu t c a c n, nghiên c u tr ư c h s ơ v án, chu n b các
m i qu c gia khác nhau nên vi c qui nh th i i u ki n và các v n phát sinh t i phiên tòa
h n TTHS c ng khác nhau d a trên vi c xác c ng nh ư ch ng th c hi n các ho t ng t
nh m c ích c a TTHS ưu tiên cho vi c ki m t ng t i phiên tòa nên phiên tòa di n ra nhanh
soát t i ph m hay tôn tr ng ph m giá con chóng, th i gian xét x ng n h ơn r t nhi u so
ng ư i, t do, bình ng, b o m quy n ti p v i phiên tòa trong mô hình TTHS tranh t ng.
c n công lý c a ng ư i dân. Mô hình TTHS 4. "Th i h n là kho ng th i gian có gi i h n
tranh t ng hay mô hình TTHS công b ng ư c nh t nh làm vi c gì ó" hay th i h n là
xây d ng d a trên quan i m b o m s công "kho ng th i gian ư c xác nh t th i i m
b ng, bình ng v quy n và các th t c t t ng này n th i i m khác"[4, tr 471]. Trên c ơ s
gi a các bên (bên bu c t i và bên bào ch a) ti p c n này khi nghiên c u v th i h n t t ng
các bên i tìm s th t theo cách c a mình trong ng ư i ta th ư ng ưa ra các nh ngh a ph n ánh
su t quá trình gi i quy t v án, b o m tôn tr ng d u hi u hình th c, nh ư: Th i h n t t ng là
quy n con ng ư i, nh t là quy n c a ng ư i b "th i gian ư c pháp lu t quy nh ti n hành
bu c t i nên nh n m nh và yêu c u m t quy các hành vi t t ng"[4, tr 471]; ho c "Th i h n
trình tìm ki m ch ng c mang n ng tính hình t t ng hình s là kho ng th i gian ti n hành
th c, th t c thông qua ho t ng tranh t ng [2, các ho t ng t t ng hình s "[5]; hay "Th i
tr 83]. Mô hình này quan ni m t do quan tr ng h n t t ng hình s là m t lo i th i h n pháp lý,
t i m c m i ho t ng t t ng u ph i b o ư c i u ch nh b ng các quy ph m pháp lu t
m cho các quy t nh c a tòa án ư c ban t t ng hình s , là kho ng th i gian ư c xác
14 N.N. Chí/ T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19
nh t th i i m này n th i i m khác Tuy nhiên, các th i h n TTHS n m trong m t
ti n hành các ho t ng t t ng, hành vi t t ng ch nh th th ng nh t c a th i h n gi i quy t v
c th "[6, tr 11]. án hình s , ư c b t u t khi có t giác, tin
Tuy nhiên, n i hàm c a khái ni m th i h n báo v t i ph m n khi ra b n án, quy t nh
t t ng hình s không ch là d u hi u hình th c có hi u l c pháp lu t c ng nh ư ra quy t nh thi
“kho ng th i gian” mà quan tr ng h ơn còn ph i hành án. c/ M i lo i th i h n TTHS ư c áp
ph n ánh ư c trong kho ng th i gian ó ư c d ng i v i nh ng ch th xác nh, bu c
làm gì, trên c ơ s và qui trình nào, gi i quy t nh ng ch th này ph i th c hi n các ho t
m c tiêu c a TTHS ra sao. Nói cách khác, th i ng, hành vi t t ng trong th i h n lu t nh.
h n t t ng hình s không ch ơn thu n là gi i Trong ho t ng TTHS, phân chia các th i h n
h n th i gian mà còn ư c xác nh v i t ư cách t t ng không ch ơn thu n là xác nh nhi m
là m t s ki n pháp lý c bi t làm phát sinh, v c a m t ch th mà còn làm rõ quy n và
thay i ho c ch m d t quy n và ngh a v c a trách nhi m c a các ch th trong vi c th c
các ch th trong nh ng tr ư ng h p lu t hi n các ho t ng, hành vi t t ng c ng nh ư
nh. Trong gi i h n th i gian ho c t i th i ư a ra các v n b n t t ng phù h p trong t ng
i m khi th i h n này k t thúc thì làm phát sinh giai o n c a quá trình gi i quy t v án. d/ K t
h u qu pháp lý. Xét v tính ch t, th i h n thúc m t lo i th i h n TTHS ư c th hi n
TTHS v a mang tính khách quan c a th i gian, b ng hành vi, quy t nh t t ng c a ng ư i có
v a mang tính ch quan c a ch th trong vi c th m quy n. e/ Th i h n TTHS ư c quy nh
t ra th i gian ti n hành các ho t ng, d ng t i a và có th gia h n, ph c h i. Do
hành vi t t ng nh m t ư c m c tiêu, yêu tính ph c t p c a ho t ng ch ng minh, thu
c u c th . Do ó, th i h n TTHS ư c hi u th p ch ng c , lu t t t ng hình s ã qui nh
nh ư sau: Th i h n t t ng hình s là kho ng kh n ng cho các ch th ch ng v m t th i
th i gian ư c lu t t t ng hình s gi i h n cho gian khi ti n hành ho c tham gia t t ng nên
m i giai o n, m i ho t ng, m i bi n pháp, h u h t các th i h n TTHS d ng t i a, ng
m i hành vi t t ng c a các ch th liên quan th i m t s lo i th i h n còn qui nh ư c
hư ng t i nh ng m c tiêu, yêu c u c th . gia h n. g/ Th i h n TTHS ư c Nhà n ư c
b o m th c hi n và ph i ư c tuân th
Khái ni m th i h n TTHS nêu trên ã ch ra
nghiêm ch nh.
các c i m sau: a/ Th i h n t t ng hình s là
nh ng yêu c u khách quan c a quá trình gi i 5. Vi c qui nh th i h n TTHS ph i d a
quy t v án ư c ph n ánh trong các qui nh trên c ơ khoa h c, phù h p v i th c ti n u
c a pháp lu t TTHS và m i th i h n TTHS t tranh x lý t i ph m, th c hi n m c ích gi i
ra yêu c u ho t ng, hành vi t t ng i v i quy t v án nhanh chóng, khách quan, công
vi c gi i quy t nhi m v nh t nh. S phân b ng, tôn tr ng và b o m quy n con ng ư i
chia th i gian t ươ ng ng v i m i giai o n theo trong quá trình gi i quy t v án. Th i h n t
yêu c u, nhi m v t ra ph i gi i quy t trong th i t ng hình s h p lý ph i áp ng ư c yêu c u
gian ó là cách th c t i ưu hóa ti n trình gi i b o m các ch th ti n hành t t ng có
quy t v án hình s . m i lo i th i h n TTHS th i gian c n thi t th c hi n các ho t ng,
có ho t ng, hành vi t t ng c tr ưng, i n hành vi t t ng, ng th i ng n ng a vi c l m
hình ư c th c hi n t ra cho các ch th m c d ng ho c áp d ng tùy ti n. Do v y, khi qui
tiêu riêng c n t ư c, t ra trình t , th t c, nh th i h n TTHS c n d a trên các c ơ s
n i dung nhi m v và yêu c u c th c n gi i sau ây:
quy t. b/ Các th i h n TTHS là m t th th ng Th nh t, d a vào s phân lo i t i ph m
nh t, có m i quan h ch t ch v i nhau. M i c a lu t hình s , vi c phân lo i t i ph m
th i h n TTHS ư c xác nh b ng th i i m th ư ng ư c Lu t hình s c n c vào tính ch t,
b t u và th i i m k t thúc và u là m t m c nguy hi m c a t i ph m, theo ó có các
ph n c l p t ươ ng i trong ti n trình TTHS. t i ít nghiêm tr ng, t i nghiêm tr ng, t i r t
N.N. Chí / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 15
nghiêm tr ng và t i c bi t nghiêm tr ng. M i Th ba, d a vào kh n ng gi i quy t các cơ
lo i t i ph m này ph n ánh tính ch t, m c quan có th m quy n ti n hành t t ng, ng ư i có
nguy hi m cho xã h i và s ph c t p khác th m quy n ti n hành t t ng và nh ng ng ư i
nhau, do ó, c n nh ng th i l ư ng khác nhau tham gia t t ng khác. Nh ng y u t ch quan
gi i quy t v án. Thông th ư ng th i h n t c a các ch th tham gia vào quá trình gi i
t ng ư c qui nh dài, ng n t l thu n v i quy t v án nh ư: N ng l c, trình chuyên
tính ch t, và m c nguy hi m cho xã h i c a môn c a ng ư i ti n hành t t ng; công c
t ng lo i t i ph m. Không th trong m t ph ươ ng ti n, trang b h tr cho quá trình gi i
kho ng th i gian ng n mà b o m yêu c u gi i quy t v án; i u ki n v t ch t, cơ s h t ng
quy t y , chính xác i v i nh ng t i ph m tác ng n ho t ng t t ng; và t l gi a
r t nghiêm tr ng, c bi t nghiêm tr ng. Do , ng ư i ti n hành t t ng v i s lư ng các v án
t i ph m càng nghiêm tr ng, tính ch t, m c c n ph i gi i quy t T t c nh ng y u t này
nguy hi m cho xã h i càng cao thì th i h n gi i nh hư ng n quá trình gi i quy t v án nhanh
quy t v án hình s , th i h n áp d ng các bi n hay ch m nên nó là cơ s quan tr ng nhà
pháp ng n ch n th ư ng càng kéo dài. làm lu t qui nh th i h n t t ng cho quá trình
Th hai, d a vào tính ch t ph c t p c a v gi i quy t v án hình s .
án hình s . Tính ch t ph c t p c a v án Th tư, d a vào qui trình, cách th c và m c
th ư ng ư c xác nh b i s lư ng ng ư i tham tiêu c a TTHS c ng nh ư nhi m v t ra cho
gia th c hi n t i ph m, ph ươ ng th c, th i gian, các giai o n t t ng . Qui trình, cách th c, m c
a i m và công c ph ươ ng ti n ph m t i tiêu c a TTHS ph thu c vào chính sách pháp
ôi khi nhân thân c a ng ư i ph m t i c ng lu t TTHS m i qu c gia th hi n mô hình t
ư c s d ng làm c n c xác nh v án có t ng hình s ư c l a ch n. M i mô hình
tính ch t ph c t p hay không. D a vào nh ng TTHS, vì th có nh ng qui nh v th i h n gi i
c n c này pháp lu t hình s các nư c th ư ng quy t v án khác nhau, c ng nh ư th i h n cho
xác nh các tr ư ng h p ph m t i có tính ch t các giai o n TTHS và các th i h n áp d ng
ph c t p làm cơ s cho vi c x lý trách nhi m các bi n pháp ng n ch n, bi n pháp cư ng ch
hình s i v i ng ư i ph m t i. ng th i, tính c a TTHS.
ch t ph c t p c a v án c ng ư c dùng làm cơ t ư c m c tiêu c a ho t ng TTHS,
s qui nh th i h n t t ng trong quá trình các th t c t t ng c n ph i ư c phân nh m t
gi i quy t v án theo hư ng v án ph c t p s cách khoa h c b o m cho ho t ng t
có th i h n t t ng dài hơn so v i v án không t ng v n hành trôi ch y, hi u qu cao. Th c t
có tính ch t này. Nh ư v y, th i h n gi i quy t ph bi n h u h t các qu c gia là không áp
v án dài hay ng n ph thu c vào tính ch t d ng các th t c gi ng nhau cho m i lo i v án
ph c t p c a v án, v án càng ph c t p thì yêu hình s . B n thân TTHS c a nư c ta c ng nh ư
c u ch ng minh càng cao, vi c gi i quy t càng c a nhi u nư c trên th gi i c ng có s phân
khó kh n, òi h i ph i thu th p, ánh giá nhi u bi t TTHS theo th t c chung cho ph n l n các
ch ng c , tài li u, vi c nh t i danh r t th n v án - th t c thông th ư ng và phân hóa th
tr ng và quy t nh x lý c ng ph i ư c cân t c t t ng m t s d ng c th nh ư th t c i
nh c k lư ng nên th i h n t t ng ph i kéo v i ng ư i ch ưa thành niên ph m t i, th t c rút
dài. Ng ư c l i, v án ít ph c t p s c n kho ng g n, th t c bút l c. V th t c i v i ng ư i
th i gian ng n hơn ch ng minh, x lý t i ch ưa thành niên ph m t i, pháp lu t qu c t có
ph m. Do ó, không th n nh m t th i gian r t nhi u khuy n ngh các qu c gia "thi t l p và
ng n k t thúc và gi i quy t v án có tính th c hi n các quy nh v th i h n TTHS t khi
ch t ph c t p, n u qui nh nh ư v y s không hành vi ph m pháp ư c th c hi n cho t i khi
b o m ư c tính chính xác, khách quan c a ph i hoàn thành công tác i u tra ng n h ơn so
v án. v i th i h n TTHS t ươ ng ng trong các v án
mà ng ư i ph m t i là ng ư i ã thành niên"[7].
16 N.N. Chí/ T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19
i u này có ngh a là ng ư i ch ưa thành niên b a. C n c vào tính ch t, ph m vi c a TTHS
b t gi và b kh i t b can có quy n ư c ưa có th phân chia th i h n t t ng hình s thành:
ra xét x trong th i gian s m nh t có th nh m Th i h n gi i quy t v án hình s , th i h n c a
b o v t t nh t quy n và l i ích h p pháp c a các giai o n t t ng, th i h n c a các bi n
h . pháp c ư ng ch t t ng hình s .
Nhi m v chung c ơ b n c a toàn b ho t Th i h n gi i quy t v án hình s là t ng
ng t t ng là phát hi n nhanh chóng, x lý th th i l ư ng do pháp lu t qui nh gi i
chính xác, k p th i, khách quan t i ph m và ng ư i quy t v án ư c b t u t khi các c ơ quan có
ph m t i. Tuy nhiên, hoàn thành ư c nhi m th m quy n ti p nh n t giác, tin báo v t i
v chung ó, quá trình t t ng ư c th c hi n ph m cho n khi gi i quy t xong v án.
qua các giai o n khác nhau, m i giai o n có Th i h n c a giai o n t t ng hình s là
nhi m v c th riêng c a mình[8, tr 16] nên th i l ư ng do pháp lu t nh cho vi c ti n hành
t ra các gi i h n v th i gian cho phù h p v i t t ng gi i quy t các m c tiêu, nhi m v m i
m i giai o n t t ng ó. giai o n c a t t ng hình s .
Th n m, d a vào y u t v n hóa và truy n Th i h n c a bi n pháp c ư ng ch t t ng
th ng pháp lý. V n hóa pháp lý ư c hình hình s là th i l ư ng do pháp lu t nh i vi c
thành do nhi u y u t khách quan và ch quan áp d ng các bi n pháp c ư ng ch c a t t ng
c a m t dân t c, t n ư c th hi n trình hình s .
c a t ư duy pháp lý, m c nh n th c c ng nh ư
b. C n c vào các giai o n TTHS có th
thái và hành vi ng x c a con ng ư i i v i
phân chia thành th i h n t t ng c a các giai
pháp lu t. Vì v y, v n hóa pháp lý là y u t
o n TTHS.
quan tr ng không th thi u khi xây d ng pháp
lu t trong ó có pháp lu t v th i h n TTHS. c n c phân chia th i h n này c n chú ý
Nh ng quy nh v th i h n TTHS ch có th t i c i m c a các mô hình t t ng hình s
phát huy hi u qu khi nó ư c qui nh d a trên nh h ư ng t i phân chia các giai o n TTHS.
y u t v n hóa, truy n th ng pháp lý phù h p Các nghiên c u ã ch ra m t trong nh ng s
v i th c ti n u tranh x lý t i ph m. Nói cách khác bi t gi a các mô hình TTHS là v n
khác, v n hóa, truy n th ng pháp lý th hi n phân chia các giai o n c a TTHS. Các mô
cách ti p c n hi u qu quy ph m pháp lu t hình TTHS khác nhau có nh ng cách phân chia
th m th u vào cu c s ng vào n p ngh , hành ti n trình TTHS thành nh ng giai o n khác
ng c a ng ư i dân hình thành h nh ng thói nhau, có s khác bi t v s l ư ng các giai o n,
quen pháp lý. Vì v y, có th lý gi i nhi u th i tên g i c a chúng và th m chí v n i dung c a
h n TTHS ư c hình thành do thói quen ng t ng giai o n. S l ư ng giai o n mà ti n trình
x , thói quen trong ho t ng t t ng ư c TTHS ph i tr i qua ph thu c vào quan i m
pháp lu t th a nh n và có tác ng tích c c n khoa h c, truy n th ng pháp lu t, mô hình
quá trình gi i quy t v án hình s . TTHS c a m i qu c gia. TTHS Vi t Nam ư c
c nh nh ư m t h th ng c giai n n i
6. Th i h n t t ng hình s là khái ni m có
ti p nhau, có quan h bi n ch ng v i nhau, bao
tính khái quát, chung nh t trong khi ó quá
g m: giai n kh i t , giai o n i u tra, giai
trình gi i quy t v án hình s l i òi h i nh ng
o n truy t , giai o n xét x sơ th m, giai
qui nh c th v th i l ư ng cho m i lo i ho t
o n xét x phúc th m, giai o n thi hành b n
ng, m i lo i bi n pháp ư c áp d ng và nh ư
án, quy t nh c a tòa án, giai o n xét l i b n
v y s xu t hi n khái ni m th i h n c a các b
án, quy t nh ã có hi u l c pháp lu t theo th
ph n c u thành trong th i h n chung ó. Vì
t c giám c th m và tái th m; tươ ng ng là
v y, vi c phân lo i th i h n t t ng hình s là
th i h n TTHS c a t ng giai o n t t ng này.
c n thi t cho c quá trình xây d ng và th c thi
Do ó s có th i h n c a giai o n kh i t v
pháp lu t t t ng hình s . Phân lo i th i h n t
án; th i h n i u tra; th i h n giai o n truy t ;
t ng hình s ư c d a trên các c n c sau ây:
N.N. Chí / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 17
th i h n giai o n xét x ; và th i h n thi hành 7. Hoàn thi n và nâng cao hi u qu áp d ng
án hình s . th i h n TTHS là òi h i t t y u khách quan
c. C n c vào ho t ng c a các cơ quan có trong quá trình c i cách t ư pháp, h i nh p qu c
th m quy n ti n hành t t ng th c hi n ch c t n ư c ta hi n nay. Vì v y nghiên c u th i
n ng, nhi m v theo lu t nh gi i quy t v h n t t ng trong pháp lu t TTHS c a các n ư c
án . Vi c phân chia các giai o n t t ng ư c i di n cho các mô hình TTHS i n hình trên
th c hi n ch y u theo trình t th i gian và các th gi i, rút ra nh ng giá tr có th v n d ng
ho t ng t t ng ư c th c hi n, theo quy nh hoàn thi n các quy nh v th i h n TTHS
c a PLTTHS Vi t Nam có th phân lo i th i nư c ta là c n thi t. Nghiên c u th i h n TTHS
h n TTHS thành các nhóm: Nhóm th nh t: m t s qu c gia cho th y c ơ s chính tr , xã h i,
Các th i h n TTHS liên quan n ho t ng truy n th ng pháp lu t, l ch s , v n hóa, quan
kh i t và i u tra v án hình s c a CQ T; ni m o c có vai trò quan tr ng khi xây
Nhóm th hai: Các th i h n TTHS liên quan d ng th i h n TTHS m i n ư c và có s khác
n ho t ng c a VKS khi th c hành quy n nhau gi a các qu c gia và càng khác nhau c ơ
công t và ki m sát H TP ; Nhóm th ba: Các b n gi a các mô hình TTHS. M c dù v y, kinh
th i h n TTHS liên quan n ho t ng xét x nghi m pháp lu t TTHS các qu c gia chuy n
c a tòa án; Nhóm th tư: Các th i h n TTHS i nh ư Nga, Trung Qu c có nh ng c i m
liên quan n vi c thi hành án hình s c a cơ kinh t , chính tr , pháp lý t ươ ng ng v i Vi t
quan thi hành án hình s ; Nhóm th n m: Các Nam cho th y i m chung gi ng nhau là u
th i h n TTHS liên quan n ho t ng gi i quy nh v th i h n g n v i các giai o n, các
quy t khi u n i, t cáo trong TTHS c a các ch th t c, các ho t ng t t ng, b o m các v
th t t ng. Trong m i nhóm th i h n TTHS án hình s ư c gi i quy t nhanh chóng, k p
nêu trên l i bao g m nhi u lo i th i h n TTHS th i, áp ng yêu c u u tranh phòng, ch ng
khác nhau. Ví d , nhóm th nh t có th i h n t i ph m. Tuy nhiên, ch c ch n là không úng
gi i quy t t giác, tin báo v t i ph m, th i h n n u sao chép nguyên b n th i h n TTHS c a
i u tra, ph c h i i u tra, i u tra b sung, các qu c gia này. H ơn n a, không th có m t
i u tra l i. khuôn m u chung th ng nh t v th i h n TTHS
cho các qu c gia, vì v y ti p thu kinh nghi m
d. C n c vào m c ích áp d ng c a th i
pháp lu t TTHS n ư c ngoài ph i b o m phù
h n TTHS có th phân chia th i h n TTHS
h p v i i u ki n th c ti n c a Vi t Nam.
thành th i h n gi i quy t v án, th i h n áp
d ng các bi n pháp ng n ch n và th i h n liên Th c ti n áp d ng pháp lu t TTHS n ư c
quan n các quy n t do cá nhân. Th i h n ta trong th i gian qua cho th y các quy nh
gi i quy t VAHS g m: th i h n kh i t , i u hi n hành v th i h n t t ng ã phát huy hi u
tra, truy t , xét x và thi hành án hình s . Th i qu , thúc y các ch th ti n hành t t ng nâng
h n áp d ng các bi n pháp ng n ch n g m: th i cao ý th c, tinh th n trách nhi m, tích c c, ch
h n t m gi , t m giam, c m i kh i nơi cư trú, ng trong vi c y nhanh ti n gi i quy t
b o l nh, t ti n ho c tài s n có giá tr b o các v án hình s , h n ch th p nh t vi c vi
m. Th i h n liên quan n các quy n t do cá ph m, kéo dài, gia h n th i h n không c n thi t.
nhân nh ư th i h n t các thi t b i n t Tuy nhiên, m t s n ơi, trong m t s tr ư ng
theo dõi, nghe lén. h p v n còn x y ra tình tr ng gi i quy t m t s
v án còn ch m ch p, kéo dài, vi ph m th i h n
e. C n c vào nh lư ng v th i gian có th
lu t nh, không áp ng yêu c u k p th i u
phân chia thành: th i h n TTHS tính theo gi ,
tranh phòng, ch ng t i ph m, xâm ph m n
ngày, tháng, n m; th i h n TTHS v a tính theo
quy n con ng ư i, quy n công dân. Vì v y, vi c
ngày v a tính theo tháng; và th i h n TTHS
phát hi n, tìm ra ư c các nguyên nhân c a tình
không xác nh.
tr ng này là òi h i, yêu c u b c thi t trên
cơ s ó ưa ra nh ng ki n ngh phù h p nh m
18 N.N. Chí/ T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19
hoàn thi n các quy nh v th i h n TTHS và m i, ư c th c hi n th ư ng xuyên, liên t c, k p
các gi i pháp nâng cao hi u qu áp d ng trong th i phát hi n nh ng vi ph m th i h n TTHS
th c ti n. u n n n, x lý nghiêm minh theo quy nh c a
C i cách t ư pháp nh m t o s chuy n bi n pháp lu t. T ng c ư ng u t ư, cung c p y
m nh m , tích c c trong t ch c và ho t ng cơ s v t ch t, trang thi t b , công c , ph ươ ng
c a các c ơ quan t ư pháp, t ng c ư ng trách ti n làm vi c, b o m cho ho t ng t t ng
nhi m c a các CQTHTT và ng ư i ti n hành t ư c th c hi n trôi ch y, nh p nhàng, hi u qu ,
t ng trong vi c phát hi n và x lý t i ph m, u áp ng ư c yêu c u u tranh phòng, ch ng
tranh có hi u qu i v i các lo i t i ph m và t i ph m và b o m quy n con ng ư i trong
vi ph m pháp lu t, b o m ngày càng t t h ơn TTHS./.
QCN trong TTHS t ra vi c hoàn thi n ch
nh th i h n TTHS ph i trên c ơ s lý lu n và
kinh nghi m th c ti n ã ư c úc rút, t ng k t Tài li ệu tham kh ảo
qua các th i k , k th a các quy nh hi n hành
ang phát huy hi u qu , có ti p thu, b sung [1] Nguy n Ng c Chí, Giáo trình lu t TTHS Vi t
nh ng i m tích c c, ti n b c a các n ư c trên Nam, Nhà xu t b n HQGHN, 2013.
th gi i phù h p v i i u ki n th c ti n c a [2] Vi n Nghiên c u khoa h c pháp lý , "Chuyên
nư c ta. Vi c hoàn thi n ch nh th i h n tư pháp hình s so sánh", Thông tin khoa h c
TTHS c n ư c t trong b i c nh th c hi n pháp lý, (S chuyên ), 1999.
ng b các nhi m v c i cách chính tr , kinh [3] Hebert L.Packer, The Limit of the Criminal
Sanction, Standford University Press, 1969.
t , hành chính, v n hóa, xã h i nói chung, c i
cách t ư pháp nói riêng, b o m tính ng b , [4] Bùi Quang T nh, Bùi Th Tuy t Khanh, T i n
ti ng Vi t, Nxb thanh niên, Hà N i, 1992.
phù h p v i vi c i m i t ch c b máy các
[5] Lê Minh Tu n, V n th i h n trong Lu t t t ng
cơ quan t ư pháp, i m i các th t c t t ng t ư hình s Vi t Nam, K y u tài khoa h c c p b ,
pháp hình s trong tình hình m i. Vi n ki m sát nhân dân t i cao, Hà N i, 1995.
các quy nh v th i h n TTHS ư c [6] Lê H u Th , Các th i h n t t ng theo quy nh
th c hi n nghiêm ch nh, phát huy hi u qu c a B lu t t t ng hình s n m 2003 - Th c ti n
trong th c ti n áp d ng c n ph i th c hi n ng áp d ng và ki n ngh hoàn thi n, tài khoa h c
c p b , Vi n ki m sát nhân dân t i cao, Hà N i,
b các gi i pháp, b o m s l ư ng và nâng cao 2009.
ch t l ư ng i ng cán b , nâng cao vai trò,
[7] Trung tâm Nghiên c u pháp lu t v Quy n con
tinh th n trách nhi m, ý th c ch ng, t giác, ng ư i và quy n công dân, "Bình lu n chung s 10,
tích c c trong ho t ng t t ng c a ng ư i ti n o n 23 Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n
hành t t ng v i ph ươ ng pháp làm vi c khoa tr em", ngày 18/11,
h c, sáng t o, chuyên nghi p. i m i ph ươ ng 2011.
th c t ch c ch o, i u hành và th t c hành [8] Vi n Khoa h c ki m sát, Các giai o n c a t
chính - t ư pháp theo h ư ng nhanh g n, hi u l c, t ng hình s Vi t Nam - Nh ng v n lý lu n và
hi u qu ; phân công, phân c p h p lý, c th , th c ti n, tài khoa h c c p b , Vi n ki m sát
nhân dân t i cao, Hà N i, 2010.
g n quy n h n v i trách nhi m. Công tác thanh
tra, ki m tra, giám sát ph i ư c t ng c ư ng, i
N.N. Chí / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 32, S 1 (2016) 10-19 19
Duration of Criminal Proceedings
Nguy n Ng c Chí
VNU School of Law, 144 Xuân Th y, C u Gi y, Hanoi, Vietnam
Abstract: The duration of criminal proceeding is an important content of the criminal procedure
law. It is also a component of the criminal proceeding in all proceeding models in the world. The
duration of criminal proceeding, in dealing the criminal case process, depends on many factors.
However, the effectiveness of the practical fighting against crimes and ensuring human rights is the
most important. A scientifically appropriate duration of criminal procedure has positive impact on
criminal proceeding, strengthening the responsibility of the competent authorities and people. This
article focuses on solving some theoretical issues as the basis for assessing, reviewing and improving
the provisions on criminal proceeding in Vietnam’s criminal procedure law.
Keywords: Duration, Criminal Procedure.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
mot_so_van_de_ly_luan_ve_thoi_han_to_tung_hinh_su.pdf
