Sổ tay hướng dẫn nuôi tôm sú GAP ở Việt Nam

thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 1 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 2 Cuïc Quaûn lyù Chaát löôïng, An toaøn Veä sinh vaø Thuù y Thuyû saûn - NAFIQAVED Maïng löôùi caùc Trung taâm Nuoâi troàng Thuyû saûn Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông - NACA NAFIQAVED SOÅ TAY HÖÔÙNG DAÃN THÖÏC HAØNH NUOÂI TOÁT (GAP) TOÂM SUÙ THAÂM CANH ÔÛ VIEÄT NAM Ñeà taøi/ Döï aùn GAP NACA/SUMA Ñaàu ra 7 thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 3 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 4 Soå tay Höôùng daãn Thöïc haønh Nuoâi toát (GAP) cho ñoái töôïng toâm suù nuoâi thaâm canh do taäp theå caùc nhaø khoa hoïc, caùc nhaø quaûn lyù vaø coâng nhaân kyõ thuaät tham gia trong Ñeà taøi/Döï aùn ÖÙng duïng Qui phaïm Thöïc haønh nuoâi toát (GAP) cho ñoái töôïng toâm suù, keát hôïp vôùi noäi dung BMP cuûa Ñaàu ra 7 Hôïp phaàn SUMA (Hoã trôï Nuoâi troàng Thuyû saûn nöôùc maën, nöôùc lôï) nhaèm höôùng daãn cho ngöôøi nuoâi toâm nhöõng bieän phaùp kyõ thuaät vaø quaûn lyù caàn thöïc hieän trong phoøng ngöøa dòch beänh, baûo veä moâi tröôøng, ñaûm baûo an toaøn thöïc phaåm vaø taêng theâm lôïi nhuaän cho coäng ñoàng ngöôøi nuoâi toâm. Cuïc quaûn lyù CL, ATVS&TYTS, cô quan chuû trì ñeà taøi vaø döï aùn GAP, chaân thaønh caùm ôn Hôïp phaàn SUMA vaø Maïng löôùi Nuoâi troàng Thuyû saûn Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông (NACA) ñaõ taøi trôï kinh phí in cuoán soå tay naøy. Nhoùm caùn boä xaây döïng Soå tay Höôùng daãn Thöïc haønh Nuoâi toát (GAP) Toâm suù Thaâm canh ôû Vieät Nam raát mong nhaän ñöôïc goùp yù cuûa caùc nhaø khoa hoïc, caùc chuyeân gia quaûn lyù vaø baø con nuoâi toâm ñeå giuùp chuùng toâi boå sung hoaøn thieän soå tay cho caùc laàn taùi baûn sau. Chuùc baø con thaéng lôïi trong ngheà nuoâi toâm! Traïi nuoâi toâm suù coù qui hoaïch ñeïp. LÔØI NOÙI ÑAÀU Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 5 thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 5 B. Xaây döïng ao nuoâi 1. Khi xaây döïng ao ñaàm, khoâng laøm aûnh höôûng xaáu ñeán röøng ngaäp maën. 2. Caàn coù heä thoáng keânh caáp nöôùc, thoaùt nöôùc rieâng bieät. 3. Ao chöùa nöôùc caáp coù dieän tích baèng 20%-30% toång dieän tích ao nuoâi; ao chöùa nöôùc thaûi coù dieän tích baèng 10-15% toång dieän tích ao nuoâi. Bôø ao caàn ñöôïc gia coá kyõ, nhaèm traùnh thaåm thaáu vaø saït lôû khi möa baõo. 4. Möïc nöôùc ao nuoâi caàn duy trì töø 1m - 1,4 m trong suoát vuï nuoâi. 5. Neân troàng caây ngaäp maën, thaû caù, nhuyeãn theå hai maûnh voû, troàng rong bieån... treân keânh thoaùt nöôùc vaø ao xöû lyù chaát thaûi ñeå taïo heä loïc sinh hoïc. Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam6 A. Löïa choïn ñòa ñieåm 1. Ao nuoâi phaûi naèm trong khu quy hoaïch (thoâng tin laáy töø cô quan khuyeán ngö hoaëc cô quan quaûn lyù chaát löôïng, thuù y thuyû saûn ñòa phöông). 2. Neân choïn nôi giao thoâng thuaän tieän, coù ñieän löôùi, coù khaû naêng chuû ñoäng nguoàn nöôùc caáp (ngoït, maën), ñaûm baûo an ninh. 3. Khoâng neân choïn ñòa ñieåm nuoâi toâm ôû nhöõng nôi coù nhieàu muøn baõ höõu cô (tröôùc ñaây laø röøng ngaäp maën) vaø nhöõng vuøng ñaát pheøn, ñaát caùt. 4. Khoâng neân choïn nôi gaàn nguoàn gaây oâ nhieãm: nhaø veä sinh, nöôùc thaûi noâng nghieäp, khu coâng nghieäp taäp trung, nöôùc thaûi sinh hoaït. I. LÖÏA CHOÏN ÑÒA ÑIEÅM VAØ XAÂY DÖÏNG AO NUOÂI II. CHUAÅN BÒ AO NUOÂI Phôi ñaùy ao nuoâi. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 6 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 7 1. Caàn loaïi boû chaát thaûi, muøn baõ höõu cô trong ao nuoâi. Ao caàn ñeå öôùt ít nhaát 3 ngaøy ñeå kieåm tra chaát löôïng ñaùy. Neáu ñaùy ao coù maøu ñen vaø muøi hoâi, caàn naïo veùt heát buøn vaø chuyeån sang ao chöùa buøn. 2. Phôi ñaùy ao (neáu laø ñaát pheøn thì khoâng neân phôi ñaùy ñeå traùnh ñoä pheøn taêng cao). Moät soá ao khoâng theå laøm khoâ ñaùy thì caàn röûa (thau) vaø duøng bôm huùt heát buøn ñen ôû ñaùy. 3. Ñieàu chænh ñoä pH cuûa ñaát, theo höôùng daãn taïi baûng 1: Baûng 1: Tyû leä boät ñaù voâi hoaëc voâi ñeå ñieàu chænh pH cuûa ñaát pH cuûa ñaát Boät ñaù voâi (CaCO3) kg/ha Voâi (CaO) kg/ha >6,5 5 ñeán 6 5 ñeán 6 2000 3000 1000 500 1000 1500 4. Ñoái vôùi ao môùi: sau khi xaây döïng xong, ngaâm nöôùc 4-5 ngaøy roài thaùo caïn, sau ñoù tieáp tuïc cho nöôùc vaøo ngaâm 2-3 ngaøy roài thaùo caïn, laøm 3-4 laàn cho ñeán khi pH ñaït yeâu caàu vaø oån ñònh. 5. Sau khi ñaõ xöû lyù vaø thau röûa ao, tieán haønh laáy nöôùc. Nguoàn nöôùc caáp vaøo ao nuoâi phaûi laáy töø ao chöùa ñaõ ñöôïc xöû lyù. Nöôùc laáy vaøo ao nuoâi vaø ao chöùa ñeàu phaûi loïc baèng löôùi maét nhoû ñeå ngaên caù taïp vaø Ghi chuù: pH 6,5 neân söû duïng boät ñaù voâi (CaCO3). Neáu söû duïng phoái hôïp hai loaïi thì neân tham khaûo yù kieán cuûa caùn boä kyõ thuaät. caùc ñoäng vaät ngoaøi töï nhieân loït vaøo ao nuoâi. Neáu sau khi loïc maø vaãn xuaát hieän caù taïp thì söû duïng saponin hoaëc reã caây thuoác caù ñeå dieät taïp. Sau khi dieät taïp, kieåm tra ñoä pH, neáu ñaït yeâu caàu thì tieán haønh gaây maøu nöôùc. 6. Gaây maøu nöôùc: z Nöôùc ao ñaït yeâu caàu ñeå thaû toâm coù maøu vaøng xanh ñeán naâu cuûa taûo luïc, taûo kim. z Neân choïn nhöõng ngaøy aám vaø coù aùnh saùng maët trôøi ñeå tieán haønh gaây maøu nöôùc theo moät trong hai caùch döôùi ñaây: o Duøng 30-50 kg NPK (5:10:3) cho 1 ha. Neáu sau 3 ngaøy nöôùc vaãn chöa coù maøu toát, caàn boå sung theâm 2-3 kg/1ha, sau 3 ngaøy kieåm tra maøu nöôùc, neáu chöa ñaït yeâu caàu thì tieáp tuïc laøm nhö treân cho ñeán khi nöôùc ao coù maøu toát. o Duøng 1kg boät ñaäu naønh rang khoâ+1kg boät caùm gaïo+ 0,5kg boät caù naáu chín, troän ñeàu, uû qua ñeâm hoaø vaøo nöôùc taït ñeàu khaép ao nuoâi, laøm lieân tuïc 3-4 ngaøy vaøo luùc saùng sôùm. 7. Kieåm tra pH nöôùc, neáu ñaït yeâu caàu thì tieán haønh thaû gioáng. Caûi taïo ñaùy ao öôùt. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 7 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam8 Ao coù maøu nöôùc khoâng toát. Ao coù maøu nöôùc toát. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 8 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 9 A. Choïn gioáng 1. Khoâng mua toâm gioáng khoâng roõ nguoàn goác vaø khoâng coù giaáy chöùng nhaän kieåm dòch. 2. Neân mua toâm gioáng ôû nhöõng traïi coù uy tín (gioáng toát, ít dòch beänh, chaát löôïng oån ñònh,..). 3. Taïi traïi gioáng caàn quan saùt toâm trong töøng beå gioáng baèng maét thöôøng keát hôïp söû duïng kính luùp hoaëc kính hieån vi ñeå kieåm tra ngoaïi quan cuûa toâm ñeå löïa choïn: z Neáu thaáy toâm trong beå ñeàu côõ (khoaûng 12-15mm ñoái vôùi PL15), hoaït ñoäng nhanh nheïn, coù khaû naêng bôi ngöôïc doøng (khi khuaáy nöôùc) vaø phaûn öùng nhanh leï vôùi taùc ñoäng beân ngoaøi (voã nheï vaøo thaønh chaäu), toâm saùng ñeïp hoaëc coù maøu naâu ñen, raâu vaø phuï boä ñaày ñuû, saïch seõ, khoâng dò hình, ruoät chöùa ñaày thöùc aên (coù theå quan saùt thaáy moät daûi ñen lieân tuïc doïc theo soáng löng) thì neân mua. z Neáu thaáy toâm trong beå öông coù con cheát hoaëc khoâng ñaït caùc yeâu caàu neâu taïi muïc treân thì khoâng neân mua. 4. Sau khi kieåm tra ngoaïi quan, neân tieáp tuïc kieåm tra söùc khoeû toâm baèng moät trong hai caùch döôùi ñaây: z Soác nöôùc ngoït: laáy nöôùc cuøng vôùi 20-30 con toâm gioáng töø beå öông vaøo khoaûng 1/2 coác thuyû tinh, cho theâm moät löôïng nöôùc ngoït töông ñöông vaøo coác vaø chôø khoaûng 1 giôø. Neáu hôn moät phaàn tö soá toâm trong coác bò cheát thì khoâng neân mua. z Soác formalin: laáy 100 con toâm gioáng cho vaøo 10 lít nöôùc laáy töø beå gioáng vaø theâm 2ml formol, ñoàng thôøi suïc khí. Sau 1 giôø, neáu toâm cheát nhieàu hôn 10% laø gioáng khoâng toát vaø khoâng neân mua. 5. Khi ñaõ choïn ñöôïc meû gioáng öng yù (tuy nhieân toâm vaãn coù theå mang maàm beänh nguy hieåm) neân thu khoaûng 200 con toâm gioáng, giöõ soáng vaø ñöa ñeán phoøng kieåm nghieäm ñeå kieåm tra beänh ñoám traéng vaø MBV. Chuù yù, chæ mua nhöõng meû gioáng khoâng coù vi ruùt gaây beänh ñoám traéng vaø tyû leä nhieãm MBV thaáp hôn 10%. III. KYÕ THUAÄT CHOÏN GIOÁNG VAØ THAÛ GIOÁNG Toâm gioáng coù chaân bôi bò toån thöông. Toâm gioáng coù chaân bôi saïch, toát. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 9 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam10 Toâm gioáng yeáu, tuïm vaøo giöõa. Toâm gioáng khoûe, phaân taùn ñeàu. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 10 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 11 Ngaâm tuùi ñöïng toâm gioáng tröôùc khi thaû. B. Thaû gioáng 1. Caàn tuaân thuû lòch thaû gioáng theo höôùng daãn cuûa cô quan quaûn lyù thuyû saûn ñòa phöông. 2. Moãi ao nuoâi caàn thaû ñuû löôïng gioáng trong moät laàn. Toaøn vuøng nuoâi neân taäp trung thaû gioáng trong thôøi gian 3-4 ngaøy. 3. Neân vaän chuyeån toâm gioáng vaøo luùc saùng sôùm hay chieàu toái nhaèm traùnh nhieät ñoä quaù cao gaây soác cho toâm. Thôøi gian vaän chuyeån con gioáng töø traïi gioáng veà nôi nuoâi caøng nhanh caøng toát (khoâng quaù 6 giôø). 4. Tröôùc khi thaû gioáng caàn so saùnh caùc yeáu toá moâi tröôøng (pH, ñoä maën,..) giöõa traïi gioáng vaø ao nuoâi ñeå khi thaû toâm thöïc hieän ñieàu chænh moâi tröôøng töø töø nhaèm traùnh gaây soác cho toâm. 5. Neân thaû toâm gioáng xuoáng ao nuoâi vaøo luùc saùng sôùm hoaëc chieàu maùt. Choïn ñaàu höôùng gioù ñeå thaû toâm. Toâm gioáng trong caùc tuùi nilon ñöôïc ngaâm xuoáng ao nuoâi khoaûng 30 phuùt cho ñeán khi caân baèng nhieät ñoä. Môû tuùi nilon cho nöôùc vaøo töø töø ñeå toâm gioáng töï bôi ra ngoaøi ao nuoâi. 6. Maät ñoä thaû gioáng trong ao öông neân töø 100 - 150 con/m2. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 11 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam12 IV. QUAÛN LYÙ MOÂI TRÖÔØNG AO NUOÂI A. Caùc thoâng soá moâi tröôøng Caùc thoâng soá moâi tröôøng nöôùc nuoâi thích hôïp cho toâm suù ñöôïc giôùi thieäu trong Baûng 2. Baûng 2: Caùc thoâng soá moâi tröôøng nöôùc ao nuoâi toâm suù Thoâng soá Giôùi haïn toái öu Ghi chuù pH 7.5 - 8.5 Dao ñoäng haøng ngaøy <0.5 Ñoä maën 15-30%o Dao ñoäng haøng ngaøy <5%o Oxy hoaø tan 5 - 6mg/l Khoâng döôùi 4mg/l Ñoä kieàm 80 - 130 mg CaC03/l Phuï thuoäc vaøo giao ñoäng cuûa pH Ñoä trong 30 - 40 cm Ño baèng secxi H2S < 0.03 mg/l Ñoäc hôn khi pH giaûm thaáp NH3 < 0.1 mg/l Ñoäc hôn khi pH vaø nhieät ñoä cao leân Caùc thoâng soá treân phaûi ñöôïc theo doõi, ñieàu chænh ñeå duy trì trong suoát quaù trình nuoâi. 1. Duy trì ñoä pH: z Ñoä pH cuûa nöôùc ao nuoâi thöôøng bieán ñoåi theo chu kyø ngaøy, ñeâm vaø chu kyø nuoâi. Caàn ño pH 2 laàn/ngaøy vaøo luùc 6h vaø 18h. z Neáu pH>8,5 caàn tieán haønh thay nöôùc hoaëc xöû lyù theo moät trong hai caùch döôùi ñaây: o Ñöôøng caùt: 2-3g/m3 raûi ñeàu khaép maët ao nuoâi vaøo khoaûng 9-10h saùng, keát hôïp vôùi suïc khí ( ñeå kích thích phaùt trieån vi sinh vaät phaân huûy höõu cô). o Daám aên: 5-10ml/m3 taït ñeàu khaép maët ao vaøo khoaûng 10-12 giôø saùng. z Neáu pH< 6,5 söû duïng boät ñaù voâi hoaëc Dolomite. Neáu laø ao pheøn (nöôùc thöôøng coù maøu vaøng) caàn raéc voâi doïc theo bôø ao. Ngay sau khi trôøi möa to, caàn boùn voâi xuoáng ao. z Sau khi ñieàu chænh pH, caàn duy trì ñoä kieàm 80-130mg CaCO3/lít. 2. Duy trì haøm löôïng oxy hoaø tan (DO): z Caàn söû duïng thieát bò ñeå kieåm tra löôïng oxy hoaø tan haøng ngaøy, ñaëc bieät laø vaøo saùng sôùm, keát hôïp quan saùt bieåu hieän cuûa toâm vaø kieåm tra ñaùy ao. Neáu haøm löôïng oxy hoaø tan döôùi 4mg/l, toâm coù bieåu hieän baát thöôøng (daït bôø, noåi ñaàu, keùo ñaøn…) vaø ñaùy ao coù maøu ñen thì taêng cöôøng quaït nöôùc hoaëc thay 10% - 20% löôïng nöôùc trong ao. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 12 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 13 Ao nöôùc coù maøu toái ñen. 3. Duy trì maøu nöôùc: z Neáu ñoä trong <25 cm neân thay nöôùc taàng maët töø 15 - 20% löôïng nöôùc trong ao ñeå loaïi boû bôùt taûo z Neáu nöôùc ao coù boït hoaëc ñoä trong >50 cm, caàn thay 15-20% löôïng nöôùc trong ao keát hôïp vôùi boùn ñaù voâi (200kg- 300kg/ha) vaø phaân NPK gaây maøu vaøo saùng sôùm ñeå taêng löôïng taûo trong ao. 4. Duy trì chaát löôïng ñaùy ao: z Sau moãi laàn cho aên kieåm tra thöùc aên baèng saøng aên, ñeå kòp thôøi ñieàu chænh nhaèm traùnh ñeå thöùc aên dö thöøa, gaây tích tuï ôû ñaùy ao. z Lieân tuïc kieåm tra thöùc aên vaø buøn ñaùy taïi khu vöïc cho toâm aên: o Neáu buøn ñaùy ao coù maøu naâu hoaëc coù moät lôùp moûng maøu naâu treân beà maët laø ñaùy coù chaát löôïng toát. o Neáu nöôùc ao coù maøu ñen, nhieàu taûo ñaùy thì duøng moïi bieän phaùp (tröø söû duïng hoaù chaát) ñeå loaïi boû taûo ñaùy, keát hôïp thay 15-20 % löôïng nöôùc vaø ñieàu chænh löôïng thöùc aên cho phuø hôïp o Neáu buøn ñaùy coù maøu ñen thì söû duïng cheá phaåm sinh hoïc ñeå phaân huyû chaát höõu cô, giaûm löôïng thöùc aên (10%) trong 2 ngaøy, thay 15-20 % löôïng nöôùc, keát hôïp vôùi duøng bôm ñeå huùt buøn ñen ôû ñaùy vaø quaït nöôùc ñeå taêng cöôøng oxy. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 13 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam14 5. Caáp nöôùc vaø thay nöôùc z Chæ thay nöôùc trong tröôøng hôïp thaät söï caàn thieát ñeå ñieàu chænh caùc yeáu toá moâi tröôøng vaø ñaùy ao (muïc 4 vaø 5) hoaëc caáp nöôùc boå sung khi nöôùc trong ao bò caïn. z Nguoàn nöôùc caáp phaûi ñöôïc laáy töø ao chöùa ñaõ ñöôïc xöû lyù vaø phaûi loïc qua löôùi maét nhoû. z Neân thay nöôùc töø töø vaø thöïc hieän nhieàu laàn ñeå traùnh gaây soác cho toâm. Ñaùy ao baån vaø coù nhieàu taûo ñaùy phaùt trieån. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 14 V. QUAÛN LYÙ THÖÙC AÊN VAØ PHÖÔNG PHAÙP CHO AÊN Cho toâm aên baèng thuyeàn. Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 15 A. Löïa choïn thöùc aên 1. Caàn löïa choïn thöùc aên cuûa nhöõng cô sôû saûn xuaát coù uy tín vaø loaïi thöùc aên phuø hôïp vôùi thaùng tuoåi cuûa toâm. 2. Caàn kieåm tra thoâng tin treân bao bì ñeå bieát chaát löôïng vaø haïn söû duïng cuûa thöùc aên, ñoái chieáu caùc chæ tieâu chaát löôïng ghi treân nhaõn vôùi phieáu kieåm tra chaát löôïng cuûa loâ haøng. Khi coù nghi ngôø, caàn laáy maãu ñeå kieåm tra caùc chæ tieâu chaát löôïng vaø khaùng sinh caám. 3. Baûo quaûn thöùc aên nôi khoâ raùo, thoaùng maùt ñoàng thôøi coù bieän phaùp ngaên chuoät vaø coân truøng xaâm haïi. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 15 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam16 B. Phöông phaùp cho aên 1. Löôïng thöùc aên söû duïng trong ngaøy ñöôïc tính toaùn döïa treân toång löôïng vaø kích côõ toâm trong ao, keát hôïp vôùi kieåm tra treân saøng aên. Thôøi ñieåm cho aên trong ngaøy phuï thuoäc vaøo löùa tuoåi cuûa toâm, thöôøng laø 5 laàn/ngaøy: laàn 1 (6h), laàn 2 (10h), laàn 3 (14h), laàn 4 (18h), laàn 5 (20h). 2. Trong 2 thaùng ñaàu, do taäp tính cuûa toâm phaân boá ôû khu vöïc ven bô neân thöùc aên caàn ñöôïc raûi ôû vuøng nöôùc gaàn bôø. Töø thaùng thöù 3 thöùc aên ñöïôc raûi ñeàu khaép ao. Traùnh raûi thöùc aên nôi ñaùy ao dô baån vaø quaù saùt bôø. Caùc vò trí coù nhieàu chaát caën baõ laéng tuï neân laøm daáu baèng coïc ñeå traùnh cho toâm aên ôû ñoù. Neân taét maùy suïc khí 15 phuùt tröôùc khi cho aên, sau 1 giôø kieåm tra saøng aên vaø baät laïi maùy suïc khí. Töø ngaøy nuoâi thöù 21 trôû ñi, söû duïng saøng aên (nhaù) ñeå ñieàu chænh thöùc aên. Löôïng thöùc aên cho vaøo saøng 2 thaùng ñaàu laø 3%, caùc thaùng coøn laïi laø 4% toång löôïng thöùc aên, chia ñeàu cho caùc saøng. Chæ cho thöùc aên vaøo saøng sau khi ñaõ raûi heát thöùc aên xuoáng ao ñeå traùnh tình traïng toâm vaøo saøng aên tröôùc, daãn ñeán vieäc kieåm tra löôïng thöùc aên seõ khoâng chính xaùc. Caên cöù vaøo löôïng thöùc aên coøn dö treân saøng ñeå ñieàu chænh löôïng thöùc aên cho laàn sau, caùch tieán haønh nhö sau: z 4 saøng coøn thöùc aên (töø 20% trôû leân): Giaûm 10% thöùc aên cho laàn sau. z 3 saøng coøn thöùc aên (töø 20% trôû leân): Giaûm 3 - 5% thöùc aên cho laàn sau. z 2 saøng coøn thöùc aên (töø 20% trôû leân): Giöõ nguyeân thöùc aên cho laàn sau. z 1 saøng coøn thöùc aên ( töø 20% trôû leân): Taêng 3 - 5% thöùc aên cho laàn sau. z 4 saøng heát thöùc aên: Taêng 10% thöùc aên cho laàn sau. Ghi chuù: trong thôøi gian toâm loät voû, nhieät ñoä trong ao quaù cao hoaëc quaù thaáp, hoaëc khi toâm coù daáu hieäu beänh, v.v..… caàn ñieàu chænh giaûm löôïng thöùc aên cho phuø hôïp ñeå traùnh thöùc aên thöøa laøm oâ nhieãm nöôùc ao. Thöùc aên coâng nghieäp. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 16 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 17 Duøng saøng aên ñeå kieåm tra thöùc aên thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 17 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam18 VI. QUAÛN LYÙ SÖÛ DUÏNG THUOÁC THUÙ Y THUYÛ SAÛN VAØ HOAÙ CHAÁT XÖÛ LYÙ MOÂI TRÖÔØNG 1. Khoâng neân söû duïng thuoác khaùng sinh vaø hoaù chaát xöû lyù moâi tröôøng, ñeå ñaûm baûo an toaøn cho moâi tröôøng ao nuoâi vaø an toaøn thöïc phaåm cho saûn phaåm toâm nuoâi. 2. Tuyeät ñoái khoâng söû duïng thuoác, hoaù chaát caám söû duïng trong nuoâi troàng thuûy saûn, theo chæ daãn ôû baûng 3 vaø baûng 4. Baûng 3: Danh muïc caùc loaïi thuoác caám söû duïng trong nuoâi troàng thuyû saûn taïi Vieät Nam (caäp nhaät ñeán thaùng 12/2005) TT Teân hoaù chaát, khaùng sinh 1 Aristolochia spp vaø caùc cheá phaåm töø chuùng 2 Chloramphenicol 3 Chloroform 4 Chlorpromazine 5 Colchicine 6 Dapsone 7 Dimetridazole 8 Metronidazole 9 Nitrofuran (bao goàm caû Furazolidone) 10 Ronidazole 11 Green Malachite (Xanh Malachite) 12 Ipronidazole 13 Caùc Nitroimidazole khaùc 14 Clenbuterol 15 Diethylsilbestrol (DES) 16 Glycopeptides 17 Trichlorfon (Dipterex) Thöùc aên, thuoác thuù y, hoaù chaát, chaát xöû lyù moâi tröôøng, chaát taåy röûa khöû truøng, chaát baûo quaûn, kem boâi da tay trong taát caû caùc khaâu saûn xuaát gioáng, nuoâi troàng ñoäng thöïc vaät döôùi nöôùc vaø löôõng cö, dòch vuï ngheà caù vaø baûo quaûn, cheá bieán. Ñoái töôïng aùp duïng thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 18 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 19 Thöùc aên, thuoác thuù y, hoùa chaát, chaát xöû lyù moâi tröôøng, chaát taåy röûa khöû truøng, chaát baûo quaûn, kem boâi da tay trong taát caû caùc khaâu saûn xuaát gioáng, nuoâi troàng ñoäng thöïc vaät döôùi nöôùc vaø löôõng cö, dòch vuï ngheà caù vaø baûo quaûn, cheá bieán. Baûng 4: Danh muïc khaùng sinh nhoùm Fluoroquinolones caám söû duïng trong saûn xuaát, kinh doanh thuûy saûn xuaát khaåu vaøo thò tröôøng Myõ vaø Baéc Myõ (caäp nhaät ñeán thaùng 12/2005) TT Teân hoùa chaát, khaùng sinh 1 Danofloxacin 2 Difloxacin 3 Enrofloxacin 4 Ciprofloxacin 5 Sarafloxacin 6 Flumequine 7 Norfloxacin 8 Ofloxacin 9 Enoxacin 10 Lomefloxacin 11 Sparfloxacin 3. Chæ söû duïng thuoác thuù y khi ñaõ bieát chaéc chaén toâm bò beänh gì vaø söû duïng loaïi thuoác naøo ñeå chöõa trò. Khi söû duïng thuoác thuù y phaûi tuaân theo höôùng daãn cuûa cô quan thuù y thuyû saûn hoaëc ngöôøi coù chöùng chæ haønh ngheà thuù y thuyû saûn. Ngöôøi keâ ñôn trò beänh phaûi ghi roõ caùc hieän töôïng beänh lyù, keát quaû phaân tích maàm beänh (neáu coù), ghi roõ loaïi thuoác, lieàu duøng vaø phöông phaùp ñieàu trò. Khi mua thuoác, caàn yeâu caàu nhaø cung caáp xuaát trình giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù saûn xuaát thuoác thuù y thuyû saûn do Cuïc Quaûn lyù CL, ATVS & TYTS caáp. Neáu thaáy nghi ngôø caàn laáy maãu ñeå kieåm tra. 4. Sau khi söû duïng thuoác caàn lieân tuïc theo doõi dieãn bieán söùc khoeû cuûa toâm vaø laáy maãu toâm kieåm tra ñeå bieát ñöôïc hieäu quaû cuûa vieäc chöõa beänh. Caàn ngöøng söû duïng thuoác ít nhaát 4 tuaàn tröôùc khi thu hoaïch. 5. Ghi nhaät kyù taát caû caùc loaïi thuoác thuù y thuyû saûn, hoaù chaát xöû lyù moâi tröôøng ñaõ söû duïng. 6. Maãu bao bì, nhaõn hieäu thuoác, hoaù chaát ñaõ söû duïng caàn löu giöõ ít nhaát 2 vuï nuoâi ñeå phuïc vuï cho vieäc tra cöùu sau naøy. Ñoái töôïng aùp duïng thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 19 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam20 VII. QUAÛN LYÙ SÖÙC KHOEÛ TOÂM A. Ngaên ngöøa laây nhieãm cheùo 1. Duïng cuï chaêm soùc (chaøi, saøng kieåm tra…) duøng rieâng cho töøng ao hoaëc phaûi khöû truøng baèng chlorine 65% (noàng ñoä 5g/100l) tröôùc khi söû duïng cho ao khaùc. 2. Coâng nhaân chaêm soùc ao nuoâi phaûi khöû truøng tay, chaân tröôùc khi chuyeån sang chaêm soùc ao khaùc. Nhöõng ao toâm ñaõ nhieãm beänh hoaëc nghi nhieãm beänh caàn cöû ngöôøi chaêm soùc rieâng. 3. Khoâng chuyeån toâm nghi nhieãm beänh sang ao khaùc. 4. Thöôøng xuyeân veä sinh, doïn saïch caùc buïi caây treân bôø ao. Tuyeät ñoái khoâng ñeå gia suùc vaø gia caàm vaøo khu vöïc nuoâi toâm. 5. Bôø ao vaø bôø keânh caàn ñöôïc kieåm tra thöôøng xuyeân ñeå phaùt hieän vaø xöû lyù kòp thôøi nhöõng choã roø ræ, thaåm laäu. 6. Thöôøng xuyeân kieåm tra phaùt hieän vaø dieät kyù chuû trung gian nhö cua, coøng, giaùp xaùc... trong ao nuoâi vaø trong heä thoáng caáp nöôùc. 7. Toâm cheát, toâm bò beänh phaûi ñöôïc thu doïn vaø tieâu huyû, nhöõng nôi coù xaùc toâm cheát caàn ñöôïc khöû truøng. B. Giaùm saùt söùc khoûe toâm nuoâi vaø xöû lyù söï coá: Haøng ngaøy kieåm tra 2 laàn caùc daáu hieäu ngoaïi quan cuûa toâm treân saøng aên, keát hôïp kieåm tra caùc chæ tieâu moâi tröôøng ñeå nhaän bieát tình traïng söùc khoeû cuûa toâm. Löu yù caùc hieän töôïng toâm baùm bôø, keùo ñaøn, noåi ñaàu, chim aên caù xuaát hieän, kieåm tra caùc daáu hieäu baát thöôøng treân thaân toâm ... 1. Neáu toâm coù maøu saùng ñeïp, phuï boä ñaày ñuû, ñöôøng chæ thöùc aên ôû löng ñeàu (lieân tuïc) laø toâm bình thöôøng. 2. Neáu toâm giaûm aên, maøu saéc thay ñoåi, ñöôøng chæ thöùc aên môø, khoâng lieân tuïc, chim aên caù xuaát hieän, coù toâm cheát laø toâm coù daáu hieäu beänh. Caàn laáy maãu ñeå xeùt nghieäm beänh hoaëc baùo cô quan quaûn lyù thuyû saûn ñòa phöông, ngöôøi coù chöùng chæ haønh ngheà thuù y thuyû saûn ñeå ñöôïc höôùng daãn bieän phaùp xöû lyù. 3. Neáu thaáy toâm boû aên, daït bôø, coù phaân traéng, baån ôû voû, mang vaø caùc daáu hieäu baát thöôøng, caàn giaûm löôïng thöùc aên cho toâm vaø thay 15-20cm nöôùc, sau ñoù duøng boät ñaù voâi 200-300kg/ha raûi ñeàu khaép maët ao. Neáu sau 2 ngaøy, beänh khoâng giaûm, caàn hoûi yù kieán cô quan quaûn lyù thuyû saûn ñòa phöông, ngöôøi coù chöùng chæ haønh ngheà thuù y thuyû saûn ñeå ñöôïc höôùng daãn bieän phaùp xöû lyù. 4. Neáu toâm cheát coù ñoám traéng treân voû laø khaû naêng toâm ñaõ nhieãm vi ruùt ñoám traéng raát cao, thì khoâng thaùo nöôùc ao ñeå traùnh laây lan beänh, laäp töùc baùo cho caùc hoä nuoâi xung quanh bieát ñeå phoøng ngöøa, ñoàng thôøi baùo cho cô quan quaûn lyù thuyû saûn ñòa phöông, ngöôøi coù chöùng chæ haønh ngheà thuù y thuyû saûn (raát quan troïng vì phaàn lôùn toâm cheát laø do beänh naøy) ñeå ñöôïc höôùng daãn thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:47 PM Page 20 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 21 Toâm bò beänh ñoám traéng. Toâm bò ñaàu vaøng. Toâm nhieãm khuaån. Toâm baån voû. Toâm bò ñoùng rong. Mang toâm baån. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 21 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam22 Kieåm tra toâm baèng saøng aên. Toâm daït bôø. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 22 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 23 VIII. QUAÛN LYÙ CHAÁT 1. Caàn thöôøng xuyeân kieåm tra bôø möông, bôø ao chöùa nöôùc thaûi ñeå kòp thôøi xöû lyù caùc tröôøng hôïp thaåm laäu. 2. Caàn xöû lyù nöôùc thaûi ñaït tieâu chuaån Vieät Nam veà chaát thaûi tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng, ñaëc bieät khi coù dòch beänh xaûy ra. 3. Buøn ñaùy ao caàn chuyeån ñeán ao xöû lyù rieâng vaø kieåm soaùt ñeå maàm beänh khoâng laây nhieãm ra moâi tröôøng xung quanh. 4. Khoâng vöùt xaùc ñoäng, thöïc vaät cheát xuoáng caùc keânh caáp, thoaùt nöôùc. Xöû lyù buøn ñaùy. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 23 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam24 Duøng löôùi ñieän ñeå thu hoaïch. Ñaûm baûo quy taéc Nhanh-Saïch-Laïnh trong thu hoaïch. 1. Neáu toâm nuoâi coù söû duïng thuoác khaùng sinh vaø hoaù chaát, thì phaûi laáy maãu kieåm tra dö löôïng khaùng sinh, hoaù chaát caám söû duïng, neáu ñaït yeâu caàu thì tieán haønh thu hoaïch. 2. Khoâng ñeå toâm tröïc tieáp döôùi naéng quaù 15 phuùt vì toâm seõ bò giaûm chaát löôïng raát nhanh. IX. THU HOAÏCH VAØ BAÛO QUAÛN SAÛN PHAÅM 3. Duïng cuï thu hoaïch vaø vaän chuyeån phaûi saïch seõ nhaèm traùnh laây nhieãm vi sinh vaät gaây beänh vaøo saûn phaåm. 4. Sau khi thu hoaïch toâm, caàn ñöôïc röûa baèng nöôùc saïch vaø baûo quaûn laïnh baèng nöôùc ñaù ôû nhieät ñoä < 40 C. 5. Toâm ñöôïc vaän chuyeån baèng xe baûo oân ñeán nhaø maùy cheá bieán caøng nhanh caøng toát. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 24 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 25 Thu hoaïch toâm. Toâm ñöôïc öôùp ñaù ngay sau khi thu hoaïch. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 25 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam26 Vaän chuyeån baèng xe baûo oân. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 26 27 X. LIEÂN KEÁT COÄNG ÑOÀNG A. Caùc noäi dung caàn lieân keát 1. Thöïc hieän ñuùng luaät lao ñoäng vaø caùc chính saùch lieân quan ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. 2. Caùc hoä nuoâi toâm caàn lieân keát ñeå ñaûm baûo söï ñoàng thuaän giöõa nhöõng ngöôøi nuoâi toâm vaø nhöõng ngöôøi söû duïng cuøng nguoàn taøi nguyeân taïi vuøng nuoâi (saûn xuaát noâng nghieäp, ñaùnh baét caù). 3. Hình thöùc lieân keát: caâu laïc boä, hieäp hoäi, hôïp taùc xaõ, nghieäp ñoaøn… thoâng qua ñieàu leä hoaït ñoäng. B. Lôïi ích cuûa lieân keát coäng ñoàng 1. Ñöôïc cung caáp thoâng tin veà thôøi tieát, muøa vuï, giaù caû thò tröôøng, tình hình dòch beänh, vaø kinh nghieäm phoøng, trò beänh, hoã trôï nhau trong phoøng, choáng thieân tai vaø baûo veä taøi saûn. 2. Taïo söùc maïnh chung trong kieåm soaùt con gioáng, thöùc aên, thuoác thuù y vaø chaát xöû lyù moâi tröôøng ñeå baùn toâm ñöôïc giaù cao. 3. Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc cô quan chöùc naêng kieåm tra, caáp chöùng nhaän saûn phaåm thu hoaïch töø ao nuoâi ñaït tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm . 4. Taïo thuaän lôïi trong vieäc baûo veä thöông hieäu chaát löôïng saûn phaåm cho coäng ñoàng, naâng cao uy tín saûn phaåm treân thò tröôøng. Caùc hoä daân tham gia hoaït ñoäng nhoùm. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 27 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam28 Chuùc baø con thaønh coâng trong vieäc aùp duïng moâ hình GAP ñeå coù vuï nuoâi toâm boäi thu! A. Muïc ñích 1. Phuïc vuï cho vieäc kieåm soaùt moâi tröôøng vaø dòch beänh trong suoát vuï nuoâi vaø ñeå tích luyõ kinh nghieäm cho vuï nuoâi tieáp theo. 2. Phuïc vuï cho cô quan thaåm quyeàn kieåm tra, ñaùnh giaù, coâng nhaän cô sôû ñaït GAP. 3. Phuïc vuï cho vieäc truy xuaát nguoàn goác saûn phaåm. B. Noäi dung caàn ghi cheùp 1. Caùc yeáu toá ñaàu vaøo: Bieän phaùp xöû lyù ao ñaàm, tieáp nhaän con gioáng, thöùc aên, hoaù chaát xöû lyù,... 2. Caùc thoâng tin trong quaù trình nuoâi: ngaøy thaû gioáng, caùc thoâng soá moâi tröôøng haøng ngaøy, dieãn bieán veà söùc khoeû toâm, dieãn bieán thôøi tieát, dòch beänh, bieän phaùp xöû lyù vaø keát quaû. 3. Naêng suaát, saûn löôïng vaø hieäu quaû kinh teá cuûa töøng ao nuoâi vaø cuûa traïi nuoâi. Khi aùp duïng GAP, vieäc ghi cheùp vaø löu giöõ hoà sô lieân quan ñeán quaù trình nuoâi laø raát quan troïng vaø caàn thieát XI. HOÀ SÔ VAØ LÖU TRÖÕ HOÀ SÔ C. Löu tröõ hoà sô Caùc hoà sô löu tröõ bao goàm: 1. Vaên baûn phaùp lyù, caùc luaät leä cuûa Nhaø nöôùc coù lieân quan vaø taøi lieäu tham khaûo. 2. Caùc taøi lieäu phaùp nhaân (chuû quyeàn sôû höõu ñaát, maët nöôùc…), baèng caáp, chöùng chæ ñaøo taïo. 3. Nhaät kyù vaø caùc bieåu maãu ghi cheùp. 4. Caùc hôïp ñoàng thueâ khoaùn coâng vieäc: thueâ nhaân coâng, mua saém trang thieát bò… 5. Caùc thoâng tin veà caùc loaïi thöùc aên, thuoác, hoaù chaát, cheá phaåm sinh hoïc ñaõ vaø ñang söû duïng. 6. Hoà sô thu maãu, keát quaû kieåm nghieäm, xeùt nghieäm. 7. Hoà sô thu hoaïch vaø giaáy chöùng nhaän saûn phaåm. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 28 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam 29 Nhöõng ngöôøi tham gia xaây döïng soå tay: Nhoùm caùn boä thöïc hieän ñeà taøi/ döï aùn GAP KS. Nguyeãn Töû Cöông Cuïc Quaûn Lyù Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn Ths. Phan Thò Vaân Vieän Nghieân Cöùu Nuoâi Troàng Thuyû Saûn I Ths. Trình Trung Phi Vieän Nghieân Cöùu Nuoâi Troàng Thuyû Saûn II Ths. Nguyeãn Vaên Loäc Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 3 KS. Ngoâ Vaên Ñaûm Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 5 Th.s Leâ Hoaøng Laâm Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 3 KS. Nguyeãn Hieàn Naêng Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 5 KS. Nguyeãn Duy Döông Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 5 KS. Nguyeãn Vieát Khueâ Vieän Nghieân Cöùu Nuoâi Troàng Thuyû Saûn 1 Ths. Leâ Duy Bình Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 4 KS. Cao Vieät Haø Trung taâm Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn vuøng 4 Ths. Hoaøng Haûi Hoùa Cuïc Quaûn Lyù Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn Ths. Nguyeãn Huy Phöông Cuïc Quaûn Lyù Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn KS. Buøi Vieät Haèng Cuïc Quaûn Lyù Chaát Löôïng, An Toaøn Veä Sinh Thuù Y Thuyû Saûn TS. Ñinh Thöông Vaân Vieän Coâng Ngheä Sinh hoïc KS. Ñoaøn Vaên Ñaûnh Sôû Thuyû saûn Beán Tre KS. Nguyeãn Vaên Buoäi Sôû Thuyû saûn Beán Tre KS. Voõ Thanh Bình Vuøng nuoâi K22 -Bình Ñaïi, Beán Tre Vaø caùc coäng taùc vieân thöïc hieän Ñeà taøi/ Döï aùn GAP. Ñaàu ra 7 Döï aùn SUMA/ NACA (Maïng löôùi caùc Trung taâm Nuoâi troàng Thuyû saûn Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông) TS. Flavio Corsin Phaïm Vaên Khang Nguyeãn Haûi Haø Vaø caùc coäng taùc vieân thöïc hieän ñaàu ra 7 Döï aùn SUMA. thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 29 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 30 Höôùng daãn thöïc haønh nuoâi toát (GAP) ) toâm suù thaâm canh ôû Vieät Nam thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 31 thiet ke chuan.qxd 1/3/2001 12:48 PM Page 32